Rola nauczyciela w edukacji ekologicznej
Rola nauczyciela w realizacji treści z zakresu edukacji ekologicznej jest bardzo szczególna i odpowiedzialna gdyż „edukacja ekologiczna to nie siedzenie i wiedza teoretyczna choć najważniejsza. To nie podawanie gotowej recepty na lepsze jutro. Edukacja ekologiczna to konkretne działanie w środowisku i dla środowiska. To stworzenie dzieciom takiej sytuacji, aby one samodzielnie dochodziły do określonych prawd i zasad, aby same umiały wyciągnąć odpowiednie wnioski, a co za tym idzie, aby umiały perspektywicznie myśleć”. Podstawowym warunkiem do podjęcia wszelkich działań, które mają na celu kształtowanie właściwej postawy dziecka wobec środowiska naturalnego to dobre przygotowanie merytoryczne nauczyciela. Wiedzę tę można osiągnąć na drodze samokształcenia, dostępnych pozycji literaturowych i artykułów z czasopism takich jak: „Wychowanie w przedszkolu”, „Aura”, „Eko i My”, w warsztatach ekologicznych oraz za pośrednictwem internetu.
Ważny jest również osobisty wkład nauczyciela ponieważ jego zaangażowanie, pomysłowość, wyposażenie kącika przyrody czy ogrodu przedszkolnego spowoduje, że stosunek dzieci do przyrody będzie taki sam jak ich „pani”.
Realizując treści programowe z zakresu edukacji ekologicznej w przedszkolu, nauczyciel zgodnie z zasadami bioetyki według M. Studzińskiej powinien pamiętać1 o:
ukształtowaniu opiekuńczej postawy dziecka wobec istot żywych i środowiska,
ukazaniu wszelkich walorów natury,
kształtowaniu odpowiedzialności za stan kącika przyrody oraz ogrodu,
rozwijanie umiejętności poznawanie środowiska przyrodniczego, szczególnie w sposób emocjonalny,
zaprzestaniu dzielenia elementów przyrody na gatunki pożyteczne i szkodliwe, gdyż powoduje to, że pierwsze chronimy, a drugie tępimy,
rozwijanie zdolności postrzegania harmonii i dysharmonii poznawanych środowisk przyrodniczych, np. łąki, lasu, pola,
prezentowaniu człowieka na właściwej pozycji we wszechświecie, uzależnionego od różnych otaczających go zjawisk przyrodniczych obserwowanych i odczuwanych bezpośrednio oraz zbliżonych dzieciom pośrednio,
angażowaniu dzieci do prac na rzecz ochrony środowiska, w najbliższej okolicy lub choćby w ogrodzie przedszkolnym.
Nauczyciel niezależnie od wieku dziecka powinien zmienić się w mistrza, który pokieruje, wskaże drogę, nauczy jak chronić środowisko. Warto by w tym właśnie miejscu przytoczyć słowa Josefa Bharat Cornell, który w swojej książce opracował dekalog - Nauczyciela Mistrza - Przyjaciela :
Dziel się swoimi odczuciami.
Bądź uważny, skierowany na dzieci.
Skupiaj uwagę dzieci.
Najpierw doświadczaj ,a dopiero potem mów.
Poczucie radości i szczęścia powinno przenikać wszelkie przeżycia.
Poziom uczenia wyznacza przygotowanie twoich uczniów, a nie twoja wiedza.
Raczej prowadź i pociągaj, niż popychaj.
Wykorzystuj różnorodne zadania i pytania, aby uaktywnić swoich podopiecznych.
Świat dziecka tworzą nie drobne, lecz doniosłe różne wartości.
Dziecko jest pełnym człowiekiem, choć może innym niż dorośli.
Dlatego też nauczyciel powinien organizować wycieczki do różnych środowisk w każdej porze roku, aby dzieci mogły poznać życie, rozwój zwierząt i roślin. W czasie zabaw i zajęć w ogródku przedszkolnym praca powinna być tak zorganizowana przez nauczyciela, aby nie powodowała u dzieci obciążenia ani złego samopoczucia. Praca ta powinna być zabawą bo tylko przez taką formę działania dzieci najszybciej przyswajają i pogłębiają wiadomości i doświadczenia. Dlatego też rola nauczyciela „ogranicza się do umiejętności budzenia zainteresowań dzieci danym tematem zajęć, stworzenia takiej sytuacji, aby obserwacja i wysiłek intelektualny stały się dla nich koniecznością wypływającą z toku zajęć, w czasie prac praktycznych, doświadczeń i pokazów ”.
Jako motto do pracy każdego nauczyciela odnoszące się do edukacji ekologicznej proponuję przysłowie:
Powiedz mi - a zapomnę
Pokaż - zapamiętam
Pozwól mi działać - a zrozumiem
a żeby były efekty naszego kształcenia ekologicznego, dobrze byłoby zapamiętać chińskie przysłowie :
Jeśli myślisz rok naprzód - sadź ryż
Jeśli myślisz dziesięć lat naprzód - sadź drzewo
Jeśli myślisz sto lat naprzód - ucz ludzi
Każdy nauczyciel, który pragnie dobrze zapoznać dzieci przedszkolne z ekologią powinien przestrzegać pewnych zasad, np.:
zasada odwróconych ról edukacyjnych - nauczyciel w miarę możliwości powinien zapewnić takie sytuacje i zlecać takie zadania, aby dzieci wyjaśniały, informowały i pouczały innych,
zasada przeżywania piękna różnorodności przyrody - kształtowanie pozytywnych odczuć (radość, zachwyt) u dziecka w stosunku do środowiska naturalnego,
zasada bezpośredniego kontaktu z obiektem - zapewnienie dziecku przez nauczyciela warunków wszechstronnego przeżywania, działania i poznania,
zasada etapowości - polegająca na kształtowaniu postawy z zachowaniem określonej proporcji elementów tj. emocji, działania i wiedzy w określonym wieku rozwoju,
zasada tematycznych cykli zajęć - jest to łączenie wszystkich dziedzin wychowania,
zasada bioregionalizmu - polegająca na uczeniu dzieci, że są elementami przyrody i mają na nią wpływ.
Nauczyciel wprowadzający w świat ekologii, ochrony środowiska powinien dokładnie poznać swoją grupę przedszkolną pod katem motywacji do zdobywania nowych wiadomości, potrzeb poznawczych zdolności. Ta ogólna obserwacja pomoże mu we właściwym kierowaniu i kształtowaniu pożądanych postaw wobec środowiska przyrodniczego. Spostrzeżenia te umożliwiają nauczycielowi właściwy dobór treści, metod i form pracy podczas zajęć i zabaw.
Program Wykonawczy Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej, Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu, Ministerstwo Ochrony Środowiska, Warszawa 2002, www.mos.gov.pl.
Bądź Mistrzem - Przyjacielem, czyli edukacja ekologiczna na wesoło, opr. D. Soida,
ROEE, Kraków 1996 s.16.
E. J. Frączakowie, Ogród przedszkolny, WSiP, Warszawa 1997, s.172.
2