Egzystencjalizm

• W sensie wąskim: określony nurt filozoficzny, który koncentruje się na analizie ludzkiej egzystencji; przedmiotem tak pojętego egzystencjalizmu jest czlowiek jako jednostka; w sensie szerszym: pewien prąd kulturowo-spoleczny powiązany z postawą egzystencjalną, któryą wyrażala np. literatura piękna

• Egzystencjalizm uksztaltowal się na dobre do XIX w., ale prekursorów tego nurtu można się doszukiwać już w starożytności (Sukrates - humanistyczny ksztalt filozofii starożytnej), średniowieczu (św. Augustyn) i nowożytności (Pascal)

• Egzystencjalizm dzielil się na dwa rodzaje: chrześcijański (Kierkegaard, Marcell) i ateistyczny (Sartre, Camus); również w myśli rosyjskiej pojawil się nurt egzystencjalny (Lew Szestow, Mikolaj Bierdiejew) oraz niemieckiej: Karl Jaspers i Martin Heidegger

• Cechy egzystencjalizmu: asystemowość (nie budowany systemów filozoficznych), negatywizm, subiektywizm, niedefiniowalność podstawowych pojęć filozoficznych, podkreślenie autentyzmu ludzkiej egzystencji

• Punktem wyjścia egzystencjalizmu jest szeroko pojmowane doświadczenie czlowieka, który doświadcza samego siebie i wszystkiego co z czlowiekiem związane (nawiązanie do antropocentryzmu) - jego przeżycia, wybory, sytuacje graniczne

• Jako nurt filozoficzny narodzil się jako reakcja na filozofie Hegla, jako sprzeciw przeciw systemom filozoficznym nie uwzględniającym czlowieka jako jednostki; również z krytyki pozytywizmu, kultu rozumu, duchowej sytuacji końca XIX w. - kryzysu watości, braku poczucia sensu życia; później I i II WŚ - cierpienie, tragizm

Søren Kierkegaard (1813 - 1855 r.; Kopenhaga)

• Duński myśliciel, „ojciec“ filozofii egzystencjalnej, „Sokrates pólnocy”; reprezentowal chrześcijański nurt egzystencjalizmu i chrześcijaństwem też się inspirowal; wplyw na niego miala religijność domu rodzinnego oraz zerwanie przez niego zaręczyn z Reginą Olsen; przelewal na papier to, czego doświadczal, swoje wnętrze;

• jego poglądy były w radykalnej opozycji do Hegla, który nie patrzyl na czlowieka, jako jednostkę, na problemy egzystencji; wg Kierkegaarda czlowieka nie można zdefiniować poprzez system, ponieważ system ogranicza; aby móc określić czlowieka musimy zrozumieć przeżycia, doświadczenia i wnętrze

• „Albo, albo”, „Bojaźń i drżenie. Choroba na śmierć”

• „Stadia na drodze życia” - 3 etapy rozwoju ludzkiej osobowości: 1) estetyczny (dominacja pragnień egoistycznych, nieustanny pęd za realizowaniem potrzeb; gdy czlowiek nie zdobywa tego czego pragnie lub to traci popada w rozpacz), 2) etyczny (czlowiek wybiera siebie, staje się istotą odpowiedzialną, uświadamia sobie swoją sklonność do zla, grzechu; doświadcza poczucia winy) i 3) religijny (czlowiek rozpoznaje siebie jako grzesznika, który może wrócić do Boga poprzez oddalenie się od zla)

• Kierkegaard wyróżnil dwa typy religii: A (religijność, którą reprezntuje czlowiek wierzący, ale zamknięty w dogmatach kościola, jest im calkowocie podporządkowany; nie cechuje się glębokim przeżywaniem wiary, ponieważ dogmaty go ograniczają i są dla niego gotowymi odpowiedziami na pytania, których sobie nawet nie zadaje) i B (religijność, którą reprezentuje czlowiek glęboko wierzący; sam poszukujący drogi do Boga; jest to religijność dynamiczna i wg Kierkegaarda - autentyczna; glęboka wiara wyrasta z zaangażowanie i zadawanie pytań)

• Rozpacz jest chorobą, która dotyka czlowieka, jest duchową śmiercią czlowieka, który nie widzi innej perspektywy poza tą, którą ma przed oczami; tylko wiara w Boga i wieczność pozwala zwyciężyć rozpacz

• Kierkegaard interesowal się dramatem, który ma miejsce w spotkaniu czlowieka z Bogiem - skończoności z nieskończonością; opisywal w ten sposób wlasne przeżycia i próbowal zrozumieć relację pomiędzy tym co skończone, a tym co nieskończone, tym, co uwalnia nas od rozpaczy

Jean-Paul Sartre (1905 - 1980 r., Paryż)

• Egzystencjalizm humanistyczny - ateistyczny

• 1964 r. - otrzymal nagrodę Nobla, której nie przyjąl

• na początku dzialaności wpisywal się w nurt egzystencjalizmu, ale pod konic życia zwrócil się ku marksizmowi („Krytyka rozumu dialektycznego” próbą polączenia myśli egzystencjalnej z marksizmem)

• „Byt i nicość” - zarys ontologii fenomenologicznej; fenomenologia była dla niego badaniem sposobu w jaki rzeczy pojawiaja się w naszej świadomości; natomiast ontologia opisywala z czego sklada się wszechświat; a zatem ontologią fenomenologiczną nazywal związki między faktami w świecie a nasza ich świadomością

• Sartre wyróżnial dwa rodzaje bytów: 1) byt w sobie (np. kamień; byt calkowicie zamknięty, bez świadomości, wnętrza; nieprzenikniony dla samego siebie - jest, i tyle), 2) byt dla siebie (czlowiek - posiada świadomość swojego istnienia; zewnętrzny świat jest dla niego obecny; jest przenikliwy dla samego siebie; czlowiek jako jedyny byt w przyrodzie ma świadomość wlasnej śmierci i tym różni się od kamienia)

• „egzystencja poprzedza esencję” - nie ma żadnej stalej istoty ani natury czlowieka - czlowiek sam tworzy siebie, swoją istotę; nie ma gotowej natury ludzkiej; jestesmy skazani na wolność, wybór, przez co ksztaltujemy wlasną egzystencję; czlowiek jest zawsze niedokończony, nigdy nie osiągnie stalej, niezmiennej istoty;

• w umyśle Boga nie ma żadnej idei czlowieka; Bóg nie jest stwórcą świata; nie ma idei czlowieka, ponieważ nie ma Boga; Bóg jest sprzeczny z istnieniem czlowieka - albo istnieje wolny czlowiek bez Boga, albo zniewolony - z Bogiem; za każdą decyzję czlowiek jest odpowiedzialny i dlatego czuje się niepewnie gdy odrzuca istnienie Boga; idea Boga była potrzebna, aby obciążać go odpowiedzialnością za np. zlo w świecie; skoro nie ma Boga to sami jesteśmy odpowiedzialni za siebie

• wszystko jest dzielem przypadku, jest bezsensowne; tylko ludzki wybór i odpowiedzialność mają sens; świat jest absurdalnością przypadku - jest niedorzeczny; ten chaos musi uporządkować czlowiek; Boga nie ma, a więc nic nie ma sensu; obiektywne wartości też nie istnieją, a więc czlowiek musi sam je sobie stworzyć

• Sartre buduje etykę odpowiedzialności bez Boga; czlowiek się boi wolności - nie chce podejmować wyborów i brać za nie odpowiedzialności; nawet nie wybieranie jest wyborem, zaniechanie wyboru - również; czlowiek jest wolny, ale tego nie chce

Gabriel Marcel (1889 - 1973 r.; Paryż)

• “Byc i mieć”, „Dziennik metafizyczny”, „Homo Viator”, „Od sprzeciwu do wezwania”, „Tajemnica bytu”, „Testament filozoficzny”

• reakcja na filozofię idealistyczną i pozytywizm

• odrzucenie akademickiego modelu uprawiania filozofii, filozofii systemowej

• dzielil filozofię na: statyczną (systemową, która stara się zamknąć wszystko w pojęciach) i dynamiczną (konkretną, dotyczącą czlowieka; jest odpowiedzią na egzystencjonalne problemy ludzi)

• przedmiotem swojej filozofii uczynil czlowieka jako byt osobowy, który doświadcza samego siebie w kontekście świata; metodą badawczą jest doświadczenie wnętrza, tego co w czlowieku; Marcel stara się to opisać za pomocą opisu fenomenologicznego (uczcuia, wrażenia, przeżycia)

• źródlem filozofii jest niepokój, który wyrasta z egzystencji; niepokój jest czymś innym niż ciekawość; ciekawość ma charakter poznawczy, zaklada chęć poznania, zaspokajana jest często na plaszczyźnie abstrakcyjnej; niepokój wyrasta z egzystnecji, z zastanowienia się nad sensem życia, relacjami, wartościami

• Marcel dokonuje rozróżnienia na problem (chcemy go zrozumieć, opisać, rozwiązać; ma często charakter teoretyczny, czysto poznawczy) i tajemnicę (nie daje się rozwiązać - cierpienie, śmierć; jest czymś co zastajemy, co przenika naszą egzystencję)

• Relacja dialogiczna między podmiotami: 1) ja - ono (relacja nieautentyczna, nie odkrywa prawdy o innym czlowieku; traktujemy czlowieka jak rzecz) i 2) ja - ty (r. autentyczna, traktuje czlowieka jako byt osobowy; ja - ty tworzy wspólnotę: my)

• Czlowiek ma potrzebę relacji z Ty Absolutnym - Bogiem, jako ostatecznym źródlem nadzieji czlowieka

• Dla Marcela wolność ludzka jest możliwa tylko, gdy istnieje Bóg jako ostateczny cel; dzięki niemu mamy nadzieję, nie popadamy w rozpacz; bez Boga ludzka egzystencja nie mialaby sensu; czlowiek musi czerpać sens „z góry”; Bóg jest źródlem wartości; czlowiek partycypuje w życiu boga poprzez wiarę; wiara jest ucieczką do Boga, polega na twórczym zaangazowaniu

Albert Camus

• egzystencjalizm ateistyczny

• Czlowiek żyje w świecie pozbawionym sensu i racjonalności; brakuje w nim Boga, który bylby gwarantem porządku moralnego; Bóg zostal wygnany przez czlowieka; czlowiek musi określić się wobec tego bezsensownegoi absurdalnego świata; czlowiek zostal w pustym świecie, w którym brak racjonalności

• Jedyne co pozostaje ludziom, to bunt wobec absurdu, będący jedynym sensem, celem; czlowiek poprzez wolność zmaga się z życiem, egzystencją

• Idealem jest czlowiek walczący, buntownik, który musi jednak pogodzić się ze śmiercią, po której nie ma nic

• Potępial samobójstwo będące ucieczką przez trudem życia; szczytem chwaly jest walka z życiem

• Moralność czlowieka wynika z jego wolności; najważniejsza jest odpowiedzialność za swoje czyny; czlowiek ma zmagać się z życiem i śmiercią, choć jest z góry skazany na porażkę

• Bunt dla samego buntu

---