Immanuel Kant
Aby była możliwa etyka musimy zalożyć istnienie Boga, duszy i ludzkiej wolności - na gruncie rozumu praktycznego zakladamy istnienie idei regulatywnych
Etyka usensawania idee regulatywne, nadaje im znaczenie
Dla etyki ważna jest idea wolności; czlowiek moralny nie może być determinowany przez naturę; wolność jest koniecznym warunkiem moralności - tylko wolny czlowiek może odpowiadać za swoje czyny
Moralność to nieskończony rozwój - stą zalożenie istnienia duszy nieśmiertelnej, która trwa nieskończenie
Istnienie Boga jest również konieczne ponieważ jest on tym, który ma czlowieka wynagradzać - jest ostatecznym gwarantem szczęścia i cnoty w filozofii Kanta
Bez tych trzech postulatów nie bylaby możliwa kantowska etyka; a więc u jej podstaw znajdujemy przeslanki metafizyczne (idee regulatywne)
Rozum praktyczny wyposażony jest w pewne prawa; jest źródlem prawa moralnego, które nie pochodzi z doświadczenia empirycznego; moralność pochodzi z czystego rozumu; prawo moralne nie ma żadnej treści empirycznej
Prawo rozumowe wyraża się za pomocą 2 rodzajów imperatywów: hipotetycznych (technicznych lub instrumentalnych; mających charakter pragmatyczny; mówią one co mamy zrobić w danej sytuacji, gdy chcemy osiagnąć konkretny cel, mają zatem charakter warunkowy - warunkując nasze zachowanie; nie należą do sfery moralności, coć niektóre teorie etyczne zakladaly taką możliwość, np. eudaimonizm, utylitaryzm czy hedonizm; wedlug nich celem ludzkiego zycia jest szczęście, korzyść czy przyjemność i podają one recepty jak osiągnąć te cele; były to teorie blędne ponieważ prawa moralnego nie można wyrażać za pomocą imperatywów hipotetycznych, te teorie wyrastają z egoizmu ludzkiego; moralność nie sluży szczęściu, korzyści czy przyjemności; moralności nie można wiązać w szczególności ze szczęściem, ponieważ bycie moralnym dla wlasnego szczęścia jest nadal egoizmem; Kant analizuje w ten sposób motywy moralności) i kategorycznych (wyrażających prawo moralne, którego źródlem jest czysty rozum skierowany do woli czlowieka; imperatyw kategoryczny ma charakter formalny, nie treściowy - przedstawia tylko formę, a nie treść dzialania; moralność realizuje się tylko z obowiązku, a nie ze względu na sklonność do przyjemności, korzyści; tylko ten czlowiek jest coś wart, który dziala z obowiązku - motywacja innymi uczuciami jest niemoralna; jedyną wartościową motywacją jest obowiązek; jeśli odczuwamy nawet satysfakcję z dobrego czynu to jest tona egozim; Kant sformulowal 2 imperatywy kategoryczne - pierwszy: jeśli przyjmujemy jakąś zasadę naszego dzialania to powinniśmy chcieć aby ta zasada stala się prawem powszechnym - czyli nie czyń drugiemy, co tobie nie mile; jeśli ja zabijam, daję prawo wszystkim innym do zabijania etc; drugi: drugiego czlowieka nie powinniśmy trakotować jako środka, ale jako cel sam w sobie - czyli mamy tak dzialać, aby nie uprzedmiotawiać drugiego czlowieka, nie wykorzystywać)
nie realizujemy tych imperatywów, ponieważ w czlowieku jest sklonność do nierespektowania prawa moralnego; czlowiek z natury jest zly
Kant zainicjowal idealizm niemiecki, którego glównymi przedstawicielami byli: Hegel, Fichte i Schelling (wg idealizmu Hegla rzeczy istnieją niezależnie od myśli; dualizm myśli i rzeczy jest blędny, ponieważ pierwotna jest zawsze myśl, a dopiero na jej podstawie powstają rzeczy)
Od Hegla datujemy filozofię wspólczesną
reakcją na idealizm niemiecki był marksizm, egzystencjonalizm i pozytywizm
Marksizm
był pierwszą opozycją do idealizmu
Karol Marks i Fryderyk Engels
glównym zalożeniem marksistów był prymat materii nad duchem
świadomość i myśl są epifenomenem (wytworem) materii
materia obejmuje świat przyrody i spoleczeństwo - przyroda i spoleczeństwo są nadbudową materialną, nie przedstawiają ducha absolutnego
czlowiek jest istotą tylko materialną, a nie duchową; wszelka świadomość pochodzi od materii
Pozytywizm
druga odpowiedź na idealizm niemiecki
termin pochodzi o Augusta Comte'a (1798 - 1857 r.) - „Wyklad filozofii pozytywnej”
prekursorami byli filozofowie francuskiego oświecenia związani z ruchem encyklopedycznym; a wcześniej twórcy nowożytnej nauki (Hume, Galileusz)
Comte sformulowal teorię trzech stadiów ludzkiej myśli, która miala charakter dynamiczny, zmieniala się (myśl):
Stadium teologiczne - gdy czlowiek poszukuje wyjasnienia zjawisk poprzez wiarę w sily i istoty nadprzyrodzone
Stadium metafizyczne - gdy czlowiek tlumaczy rzeczywistość poprzez byty takie jak eter, zasada życia, substancja, istota
Stadium pozytywne - czlowiek nie poszukuje odpowiedzi na pytanie „dlaczego”, bo nie wnosi ono nic pozytywnego do wiedzy
Celem nauki w stadium pozytywnym jest poznanie faktów empirycznych, reakcji między faktami; tworzenie praw, które pozwalają na przewidywanie i panowanie nad zjawiskami; nie ma odwolywania się do Boga czy sil wyższych, a jedynie do praw fizycznych - jest to zasada pozytywizmu metodologicznego (fakty empiryczne wyjaśniamy przez inne fakty empiryczne, a nie sily wyższe); nie interesujemy się istotą faktów
Celem pozytywizmu jest badanie metody naukowej; filozofia staje się metanauką - analizą nauk szczególowych; następuje odrzucenie wszelkiej matafizyki, która nie ma wartości dla ludzkiej wiedzy - „nauka pozytywna to nowa religia ludzkości, a kaplanami tej religii są naukowcy”
Comte stworzyl hierarchię nauk, biorąc pod uwagę stopień ogólności przedmiotu i stosowanej metody: matematyka, jako nauka najbardziej ogólna, i dalej nauki eksperymentalne, takie jak astronomia, fizyka, chemia, biologia
Odrzucono możliwość zbudowania pozytywnej psychologii; Comte zakladal etykę, ale nie normatywną (postulującą sposób ludzkiego dzialania), a opisową, która redukuje się do psychologii spolecznej; jej przedmiotem jest badanie zachowań spolecznych
Przyznawal ważną rolę socjologii, która nazywal fizyką spoleczną
Wiedza uzyskana na gruncie pozytywnym ma charakter praktyczny
John Stuart Mill (1806 - 1873 r.) - angielski pozytywizm
„System logiki dedukcyjnej i indukcyjnej”, „Utylitaryzm”, „O wolności”
jego pozytywizm różnil się od Comte'owskiego; nawiązywal on do brytyjskiego empiryzmu, choć był bardziej skrajny (nurt empiryzmu skrajnego)
dla Milla matematyka jest nauką empiryczną - rozumowanie dedukcyjne nie dostarcza żadnej wiedzy, a zatem nie jest wiezą twórczą; matematyka nie jest nauką formalną, bo aksjomaty pochodzą z doświadczenia - jest więc nauką empiryczną (podobnie jest z logiką - jedyną wiedzotwórcza logiką jest logika indukcyjna)
był twórcą metody indukcji eliminacyjnej
w sprawach etyki był zwolennikiem utylitaryzmu i liberalizmu
Neopozytywizm logiczny Kola Wiedeńskiego
Kolo Wiedeńskie to grupa filozofów dzialająca w dwudziestoleciu międzywojennym (1922 - 1936 r.); jej twórca był Moritz Schlick, a naslawniejszymi czlonkami byli Rudolf Carnap i Hans Reichenbach; wyroslo ono z tradycji pozytywizmu i empiryzmu; jest to pierwszy etap rozwoju filozofii analitycznej
po dojściu Hitlera (1933 r.) do wladzy filofowie żydowskiego pochodzenia musieli emigrować
1922 r. - ogloszenie manifestu Kola Wiedeńskiego, w którym zawarli program swojej filozofii postulując walkę z metafizyką i spekulacją na rzecz filozofii naukowej, która mialaby charakter intersubiektywnie sprawdzalny i weryfikowalny; wzorem była dla nich fizyka, która jest nauką doskonalą, ponieważ w fizyce zasada weryfikowalności sprawdza się najlepiej
wplyw na nich miał Ludwig Wittgenstein, choć sam do nich nie należal; miał jedynie merytoryczny wplyw na ich poglądy
ich koncepcji przewodzil materializm; świat jest materialna, nie ma w nim bytów duchowych; świat można poznawać jedynie za pomocą spostrzeżeń zmyslowych; przyjmowali materialistyczną ontologię - wrażenia i dane zmyslowe poznawalne sa za pomoca spostrzeżeń zmyslowych (monim ontologiczny - rzeczywistość zbudowana jest z jednej substancji)
postulowali kryterium demarkacji - sensowności wyrażeń; tylko te zdania są sensowne, które są empirycznie sprawdzalne - „Istnieje dusza ludzka” jest zdaniem bezsensownym; jest to nawiązanie do Wittgensteina, który twierdzil, że sensowne są tylko zdania nauk empirycznych
prawa logiki czy matematyki są empirycznie nieweryfikowalne, a zatem sa bezsensowne, bo nie mówią nic o świecie - są postotreściowe
podzial na zdania empiryczne - sensowne i analityczne (logiczne i matematyczne)
formalizm w sprawach matematycznych: zdania matematyczne sa bezsensowne, ale mogą nabrać sensu wtedy i tylko wtedy gdy uzyskają empiryczną interpretację; funkcjonują one podobnie jak reguly gramatyczne - same w sobie nie są sensownymi zdaniami, ale pomagają budować zrozumiale zdania
celem filozofii jest analiza języka nauki, pojęć tj. metoda, analiza, weryfikacja; za jej pomocą oczyszczamy naukę z wtrętów merafizycznych (poprzez oczyszczenie języka)
Egzystencjalizm
trzecia reakcja na idealizm niemiecki
glówny przedstawiciel: Soren Kierkegaard
przede wszystkim przeciwstawienie się filozofii Hegla; podkreślali indywidualność ludzkiej jednostki, wolność wyborów
wolność ksztaltuje egzystencję czlowieka