Zagadnienia do egzaminu z kształtowania, ZEW i EP Kolegium Nauczycielskie w Bytomiu, IV semestr, Kształcenie gotowości do nauki czytania i pisania EGZAMIN


Zagadnienia do egzaminu

Przedmiot: Kształtowanie gotowości do nauki czytania i pisania w przedszkolu

  1. Treści dotyczące kształtowania gotowości do nauki czytania i pisania w Podstawie programowej wychowania przedszkolnego.

  1. Treści elementarnej nauki czytania i pisania w wybranych programach wychowania przedszkolnego

„Nasze Przedszkole”

AKTYWNOŚĆ JĘZYKOWA

Zakres tematyczny : „Potrafimy słuchać „

− rozpoznawanie sztucznie otrzymywanych dźwiękow, np.: przelewanie płynow, przesypywanie

lub rozsypywanie rożnych materiałow

− słuchanie znanych osob,rozpoznawanie ich po głosach

− uczestniczenie w zabawach polegających na odtwarzaniu usłyszanych dźwiękow, np. w zabawie w echo melodyczne, wokalne

− określanie, wskazywanie miejsca powstawania dźwięku, liczenie usłyszanych dźwiękow

− porownywanie słyszanych dźwiękow, np. wysoki - niski, długi - krotki, cichy - głośny

− rozpoznawanie instrumentow muzycznych - perkusyjnych i innych, np.: gitary, pianina, po wydawanych przez nie dźwiękach

− aktywne słuchanie rozmowcy

− wyklaskiwanie rytmicznych fragmentow piosenek

− rozpoznawanie piosenki po melodii nuconej przez nauczyciela lub chętne dziecko

− uczestniczenie w zabawach ruchowo-słuchowych według Metody Dobrego Startu

Zakres tematyczny : „Mówimy wyraźnie”

− przestrzeganie zasad higieny głosu

− ćwiczenia oddechowe połączone z wypowiadaniem głosek, śpiewaniem lub recytowaniem wierszy

− ćwiczenia narządow artykulacyjnych z wykorzystaniem samogłosek, społgłosek, krotkich tekstow

− kształtowanie silnego, o odpowiedniej wysokości, głosu poprzez wykonywanie ćwiczeń fonacyjnych

i głosowych

− modulowanie głosu stosownie do sytuacji

Zakres tematyczny: „Opowiadamy”

− wyrażanie swoich myśli, potrzeb, przeżyć w rozmowach z rowieśnikami w codziennych sytuacjach

− swobodne rozmowy na tematy bliskie dzieciom w kontaktach grupowych

− przekazywanie swoich odczuć, intencji w sposob werbalny i niewerbalny

− wspolne układanie opowiadania

− podawanie zakończeń znanych bajek, opowiadań

− układanie historyjek obrazkowych, opowiadanie ich, dopowiadanie ich zakończeń

− stosowanie w wypowiedziach prawidłowych form fleksyjnych wszystkich odmieniających się części

mowy: czasownika, rzeczownika, zaimka, przymiotnika, liczebnika

− używanie spojnikow w celu uzyskania dłuższych wypowiedzi

− prawidłowe stosowanie przyimkow

− wypowiadanie się złożonymi zdaniami, stosowanie kilkuzdaniowej wypowiedzi

− poprawne wypowiadanie się w czasach przyszłym i przeszłym

− odpowiadanie na pytania,poprawne formułowanie pytań

− stosowanie słow przeciwstawnych,zdrobnień, zgrubień

− formułowanie dłuższych wypowiedzi na ważne tematy

− samodzielne werbalizowanie własnych potrzeb i decyzji

Zakres tematyczny : „Interesujemy się książką”

− systematyczne wzbogacanie kącika książek o nowe pozycje z zakresu literatury dziecięcej

− poznawanie nazwisk wybranych autorow książek dla dzieci, np.: D. Wawiłow, D. Gellner, W. Chotomskiej, J. Tuwima, J. Brzechwy itd.

− zwracanie uwagi na budowę książki: okładkę z tytułem i nazwiskiem autora, ilustrację

− przestrzeganie zasad korzystania z książek: odwracania stron, oglądania tekstu

− słuchanie wierszy, opowiadań, baśni polskich i zagranicznych autorow,

− recytowanie, indywidualnie i zespołowo, długich wierszy

− tworzenie własnych książek dotyczących znanych bajek lub wymyślonych przez dzieci, składających się z obrazkow lub tekstu ułożonego przez nie, a zapisanego przez nauczyciela

Zakres tematyczny : „Przygotowujemy się do nauki czytania”

− obserwowanie otoczenia, wymienianie jego elementow, porownywanie ich z tym, co znajduje się dalej

− wyszukiwanie takich samych przedmiotow, obrazkow, symboli grafi cznych

− wskazywanie szczegołowych rożnic pomiędzy dwoma przedmiotami, obrazkami

− układanie złożonych kompozycji z figur geometrycznych według podanego wzoru

− składanie pociętych obrazkow w całość bez wzoru

− kończenie rysowania danego przedmiotu według podanego wzoru

− segregowanie danych symboli graficznych według przyjętego kryterium

− poznawanie zapisu swojego imienia i zapisu imion kolegow i koleżanek z grupy, rozpoznawanie

ich, układanie liter według wzoru

− wymawianie samogłosek, a potem wymawianie za nauczycielem społgłosek

− wykonywanie ćwiczeń rożnicujących głoski opozycyjne, np.: t - d, r - l, p - b

− powtarzanie słow zawierających głoski opozycyjne, np.: kura - gora, piorko -

biurko

− wyodrębnianie zdań w wypowiedziach, liczenie ich, układanie wypowiedzi, np. na temat obrazka,

składającej się z określonejliczby zdań

− słuchanie zdań, wyodrębnianie w nich słow;liczenie słow w zdaniach; układanie zdań z określonej

liczby słow; określanie kolejności słow w zdaniach

− układanie rymow do podanych słow

− wyodrębnianie w słowach sylab, określanie ich kolejności; dzielenie słow na sylaby; liczenie sylab w słowach; tworzenie słow rozpoczynających się, kończących się daną sylabą

− wyodrębnianie w słowach głosek: w wygłosie, nagłosie,środgłosie

− liczenie głosek w słowach; układanie słow rozpoczynających się, kończących się daną głoską

− umiejętne odczytywanie często stosowanych oznaczeń i symboli

− zwracanie uwagi na fakt,że czytanie - obok mowienia,pisania - jest jedną z form komunikowania się ludzi

− rozumienie, że rozwoj umiejętności czytania odbywa się stopniowo i indywidualnie u każdego

dziecka

− całościowe rozpoznawanie napisow umieszczonych w sali zajęć - nazw znajdujących się tam zabawek,kącikow zainteresowań, roślin (sukcesywne ich wymienianie)

− wykonywanie ćwiczeń rozwijających orientację przestrzenną (przygotowanie do czytania od lewej

strony do prawej)

− wspolne z nauczycielem czytanie tekstow obrazkowo- wyrazowych (nauczyciel czyta tekst, dzieci

podają nazwy obrazkow)

− czytanie całościowe wyrazow,rownoważnikow zdań

− określanie znaczenia umiejętności czytania

Zakres tematyczny : „Przygotowujemy się do nauki pisania”

− posługiwanie się rożnymi rodzajami kredek, ołowkow,mazakow, cienkopisow, długopisow itp.

− stosowanie do rysowania rożnego rodzaju podłoża (kartek o zrożnicowanej grubości, kolorze, strukturze,fakturze)

− wykonywanie prac plastyczno- konstrukcyjnych rożnymi technikami

− rozwijanie sprawności całego ciała (w toku wykonywania czynnościsamoobsługowych, zabaw

ruchowych, ćwiczeń gimnastycznych)

− nabywanie świadomości własnego ciała (tzn. poprawnego nazywania części ciała, rozumienia

ich funkcji, znajomości stron ciała)

− określanie kierunku (rysowania) pisania - od lewej strony linii do prawej i od gory kartki do dołu

− wykonywanie czynności wymagających zaangażowania mięśni dłoni,

np.: lepienie z plasteliny, zgniatanie i zaginanie papieru, wycinanie, wydzieranie

itp.

− rozwijanie koordynacji ruchowej (głownie skoordynowanej wspołpracy ruchow ramienia, przedramienia,nadgarstka i palcow)

− rozwijanie koordynacji wzrokowo-ruchowej, np.powtarzanie ruchow innej osoby w czasie zabawy

− rozwijanie koordynacji ruchowo-słuchowo- -wzrokowej (wykorzystanie

w zajęciach Metody Dobrego Startu Marty Bogdanowicz lub jej elementow)

− naśladowanie ruchow wykonywanych przez nauczyciela, odtwarzanie ruchem całego ciała lub

samych rąk sposobow poruszania się zwierząt itp.

− rozumienie wybranych znakow umownych

− interpretowanie znaczenia wybranych znakow drogowych

− słowne określanie struktury kartki i swobodne proby plastycznego eksperymentowania

z jej właściwościami

− gospodarowanie przestrzenią kartki (wykonywanie prac plastycznych na papierze o rożnych

formatach z tendencją do przechodzenia do małych, zamkniętych powierzchni)

− wykonywanie czynności z dużym i małym napięciem mięśniowym w toku zabaw ruchowych i ćwiczeń

plastycznych

− nabywanie płynności ruchow rąk (np. w toku swobodnych ruchow tanecznych, gimnastycznych

ćwiczeń ramion, zadań plastycznych wymagających zamalowania dużych przestrzeni kartki, ćwiczeń

grafomotorycznych Hany Tymichovej itp.)

− nabywanie precyzji wykonywania ruchow dłońmi (np. ubieranie lalek, zapinanie guzikow, wiązanie sznurowadeł, dekorowanie kartki itp.)

− rozwijanie wyobraźni przestrzennej (np. poprzez zastosowanie przestrzennych technik plastycznych, takich jak: konstruowanie, modelowanie itp., oraz pozostawianie swobody

w zagospodarowaniu przestrzeni kartki w toku rysowania)

− nabywanie wrażliwościdotykowej (poprzez kontakt z rożnorodnym materiałem przeznaczonym do

działalności plastyczno- -konstrukcyjnej, np.: sznurkiem, watą, folią aluminiową,

papierem ściernym, styropianem itp.)

− wykonywanie czynności na czas, rysowanie pod dyktando wierszykow recytowanych w rożnym

tempie, wykorzystywanie rywalizacji stosowanej w toku zespołowych zabaw ruchowych

− odwzorowywanie elementow (przerysowywanie,rysowanie według wzoru, kalkowanie itp.)

− nabywanie umiejętności kreślenia w ograniczonej przestrzeni, w układzie szeregowym, linii będących elementami liter (linii prostych - pionowych, poziomych i ukośnych; falistych, zaokrąglonych; pętli, koł, owali)

− rysowanie literopodobnych szlaczkow na dużych płaszczyznach i w liniaturze

− rozwijanie zainteresowania podejmowaniem prob pisania

− określanie znaczenia umiejętności pisania

(pogrubione są NAJWAŻNIEJSZE! Reszta do przeczytania)

  1. Gotowość dziecka do nauki czytania i pisania. Pojęcie gotowości do nauki czytania i pisania. Właściwości dziecka gotowego do podjęcia nauki czytania i pisania




  1. Wyrabianie gotowości dzieci do podjęcia nauki czytania i pisania w zakresie percepcji wzrokowej

Rola analizatora wzrokowego w nauce czytania

Analiza i synteza wzrokowa
analiza i synteza dochodzących bodźców jest funkcją kory mózgowej w której według A. Łurii (1967) wydzielone zlokalizowane i współdziałające ze sobą środki neuronów odkrywają określoną rolę. Wyodrębnia się trzy warstwy tzw. pól cytoarchitektonicznych:

1) pola pierwszorzędne (projekcyjne)
2) pola drugorzędne (kojarzeniowe)
3) pola trzeciorzędowe „nakładania się”

ad.1 w obrębie pól pierwszorzędowych (projekcyjnych) dokonuje się odbicie cech przedmiotów i zjawisk będące w naszej świadomości wrażeniowym odzwierciedleniem poszczególnych bodźców

ad.2 pola drugorzędowe (kojarzeniowe) są odpowiedzialne za analizę i syntezę  impulsów dośrodkowych, dochodzących z pól projekcyjnych oraz łączenie pojedynczych cech w jednolite struktury czynnościowe dzięki którym postrzegamy nie tylko pojedyncze jakości przedmiotów ale także przedmioty jako całość. W ten sposób w naszej świadomości następuje wyższa forma odzwierciedlenie świata jest nią odzwierciedlenie spostrzeżeniowe

ad.3 pola trzeciorzędowe „nakładania się” współpracują pomiędzy poszczególnymi analizatorami  dzięki czemu istnieje możliwość koordynacji (no. koordynacji wzrokowo- ruchowej, słuchowo- ruchowej itp.

Etapy analizy i syntezy wzrokowej:
- receptor wzrokowy (gałka oczna) odbiera bodźce i przetwarza ją na impuls nerwowy w siatkówce oka
- stad wychodzą włókna nerwowe, które tworzą nerw wzrokowy i jako droga dośrodkowa kończą się w polu projekcyjnym korowego ośrodka wzrokowego
- w polach drugorzędowych zachodzą procesy analizy i syntezy bodźców wzrokowych, spostrzeganie przedmiotów ich zapamiętywanie i rozpoznawanie
- ważną rolę odgrywa tople trzeciorzędowe w korze mózgowej leżącej na styku tych analizatorów w którym dokonuje się spostrzeganie ułożenia liter w przestrzeni

Zaburzenia w obrębie analizatora wzrokowego i ich objawy
Istotne znaczenie w procesie nabywania umiejętności pisania i czytania ma analizator wzrokowy. Prawidłowy przebieg wzrokowego postrzegania przede wszystkim jest zależny od prawidłowej budowy gałek ocznych, części receptorycznej analizatora wzrokowego stanowiącej siatkówkę oka, nerwu doprowadzającego oraz korowej części analizatora znajdującego się w mózgu. Jakkolwiek analizator wzrokowy nie funkcjonuje w izolacji,  lecz we współdziałaniu z innymi analizatorami, to jednak uszkodzenie którejkolwiek z części analizatora wzrokowego  powoduje deformacje w postrzeganiu, co w sposób istotny może zaburzać proces pisania i czytania, a także wtórne negatywnie wpływać na przebieg innych czynności wykonywanych przez dziecko w szkole.

Przyczyny zakłóceń spostrzeżeń wzrokowych i wynikające z nich trudności w uczeniu się mogą wiązać się z wadliwą budowa gałki ocznej, w następstwie czego dziecko może cierpieć na wady wzroku, jak krótkowzroczność, dalekowzroczność, astygmatyzm, zez itp. Tego typu wady są korygowane za pomocą odpowiednich soczewek (okularów). Jest tu konieczna ingerencja lekarza okulisty.

Znacznie ważniejszą przyczyną trudności w uczeniu się jest zaburzenie spostrzegania wzrokowego, jako następstwo defektu korowej części analizatora wzrokowego. W rezultacie zaburzenia analizy i syntezy wzrokowej dziecko wadliwe odzwierciedla kształt liter. Istotą kształtu jest ukierunkowanie części składowych liter względem poziomu i pionu, wzajemne położenie tych części oraz kąty, łuki i okręgi wynikające z tego położenia

Dzieci z zaburzoną percepcją wzrokową mogą mieć poważne kłopoty różnicowaniu zapamiętywaniu i odtwarzaniu figur geometrycznych i liter, w początkowym okresie nauki zaburzenia percepcji kształtu przejawiają się w czytaniu i pisaniu.

Przy przepisywaniu występują błędy takie jak: opuszczenie liter lub cząstek wyrazów, gubienie drobnych elementów liter, w starszych klasach zaś- uporczywie utrzymujące się błędy ortograficzne. Zaburzeniom percepcji wzrokowej towarzyszy zwykle słaba pamięć wzrokowa, dlatego z trudem utrwalają się obrazy struktur graficznych wyrazów, stanowiące wzory poprawnej pisowni.

Zaburzenia percepcji wzrokowej oprócz opóźnienia rozwoju procesów analizy i syntezy wzrokowej dotyczą także kierunkowego aspektu spostrzegania. Zaburzenia te mogą mieć charakter izolowany lub występować łącznie z zaburzeniami analizy i syntezy, często są związane z zaburzeniami procesu lateralizacji. Charakterystyczne błędy to: mylenie liter asymetrycznych, różniących się położeniem względem osi pionowej: p-g, d-b oraz osi poziomej: w-m, u-n, b-p, d-g.

Zakłócenia orientacji przestrzennej powoduje kłopoty w rozplanowaniu zapisu na stronicy zeszytu w czytaniu zdarza się  przestawianie liter lub całych wyrazów przeskakiwanie linijek druku itp.

Zbyt długa koncentracja nad rozpoznawaniem liter i syntezą wyrazów powoduje, ze dzieci nie mogą opanować techniki czytania w przewidzianym czasie, co stawia się w gorszej sytuacji na tle innych uczniów, zakłócając przy tym motywację uczenia się )obniżenie ambicji i poziomu aspiracji). Poczucie niższej wartości jest często przyczyną zaburzeń w zachowaniu. Mogą być problemy na plastyce, mogą mylić cyfry

OPRACOWANIE OD SYLWI PONIŻEJ:

Czynności czytania i najprostsze formy pisania rozpoczynają się od wzrokowego spostrzegania- znaków graficznych pisma. Spostrzeganie to jest trudne zarówno ze względu na podobieństwo liter jak i również abstrakcyjna treść elementów językowych, które one oznaczają. Wzrokowe spostrzeganie liter wymaga wysokiego rozwoju operacji analizy i syntezy wzrokowej.

Usprawnianie percepcji wzrokowej:

-dobieranie w pary jednakowych obrazków

-wskazywanie różnic i podobieństw na materiale obrazkowym i geometrycznym

-odtwarzanie z pamięci układów elementów

-układanie obrazków z części oraz według instrukcji słownej

-układanie obrazków i kompozycji z figur

-dobieranie części figur geometrycznych do całości

-budowanie według wzoru kompozycji z klocków

-wyszukiwanie i dobieranie jednakowych wzorów litero podobnych i literowych

-rozpoznanie i nazywanie liter ,wyszukiwanie lub skreślanie liter w tekście

-uzupełnianie liter w wyrazie, lepienie z plasteliny lub układanie liter z drutu

-czytanie układanie wyrazów i zdań

Działanie analizatora wzrokowego usprawniamy przez rozwijanie spostrzegawczości wzrokowej potrzebnej do rozróżniania liter. Litery są dla dzieci trudne do rozpoznania i zapamiętania, są to bowiem znaki abstrakcyjne, różniące się między sobą tylko drobnymi szczegółami.


W procesie rozwijania spostrzegawczości wzrokowej możemy wyróżnić takie etapy :

  1. zwracanie uwagi na drobne fragmenty ilustracji tematycznych .

  2. porównywanie obrazków różniących się między sobą jedynie małymi szczegółami

  3. odszukiwanie w zbiorze takich samych obrazów i figur abstrakcyjnych

  4. pojęcie szeregu , wyróżnienie składników szeregu i ustalenie kolejności ich występowania . Szereg przedmiotów , zwierząt jest symbolem szeregu liter, składających się na wyraz. Ćwiczenia z szeregiem przyzwyczajają do zwracania uwagi na składniki, które go tworzą i na kolejność ich występowania. Stojąc przed zadaniem odróżniania znaków graficznych dziecko musi różnicować ich kształty. Ani wielkość, ani barwa znaku nie stanowi w tym przypadku cechy różnicującej . Nic też dziwnego , że wszelkie zaburzenia w spostrzegawczości kształtów, które dotąd były mało widoczne, teraz zaczynają nabierać szczegółowego znaczenia .

uczenia się czytania jest zrozumienie symbolu-znaku. Ważne pozostają tu dla dziecka symbole dźwiękowe i wizualne typu graficznego. Zastępowanie znanych treści ilustracjami , prawidłowe ich odczytywanie i kierowanie się nimi w praktycznym postępowaniu jest właściwą drogą prowadzącą dziecko do rozumienia i posługiwania się literą, wyrazami. Proces zapoznania dzieci z symbolami prowadzi się od znaków i znaczeń bliskich, konkretnych do coraz bardziej umownych- oderwanych od konkretu

  1. Wyrabianie gotowości dzieci do podjęcia nauki czytania i pisania w zakresie percepcji słuchowej

Trudności w uczeniu się czytania uwarunkowane zaburzeniami spostrzeżeń              słuchowych.


Analizator słuchowy
za percepcję dźwięków odpowiedzialny jest analizator słuchowy. Prawidłowy ich odbiór jest możliwy tylko wówczas gdy sprawnie zadziała narząd słuchu.
Ucho składa się z trzech głównych części: ucha, ucha zewnętrznego, środkowego i wewnętrznego.
W skład ucha zewnętrznego wchodzą małżowina uszna i zewnętrzny przewód słuchowy, zakończony błoną bębenkową, która odbiera drgania cząsteczek powietrza. Drgania te są przekazywane za pomocą trzech kosteczek (młoteczek, kowadełko, strzemiączko) i trąbki Eustachiusza do ucha środkowego.
Ucho wewnętrzne składa się z przedsionka, ślimaka i kanałów półkolistych. W ślimaku znajduje się organ Cortiego, stanowiący splot włókienek, które są zaopatrzone w liczne wyspecjalizowane komórki nerwowe (receptory analizatora słuchowego). Komórki te są wrażliwe na bodźce dźwiękowe. Fale dźwiękowe, a w tym fale będące nośnikiem dźwięków mowy wprowadzają w ruch receptory, które z kolei za pośrednictwem nerwowych dróg doprowadzających przekazują impulsy neuropsychiczne do korowej części analizatora słuchowego gdzie dokonują się analiza i synteza odbieranych dźwięków.

Percepcja słuchowa
Jest procesem rozpoznawania, różnicowania, zapamiętywania, analizowania i syntetyzowania dźwięków.
Na poziom percepcji słuchowej składa się:
- słuch fizyczny: wrażliwość na fale dźwiękowe
- słuch muzyczny: pozwala określić wysokość dźwięku i dostrzegać różnic w jego wysokościach
- słuch fonematyczny: zdolność do rozpoznawania i różnicowania dźwięków mowy

Etapy analizy i syntezy słuchowej
- analiza słuchowa- to umiejętność wyodrębniania z potoku mowy zdań, w zdaniach wyrazów, w  wyrazach sylab a w sylabach głosek z zachowaniem ich kolejności
- synteza słuchowa- to scalanie głosek sylab i wyrazów w określone złożone układy słuchowe
- receptor (ucho) odbiera bodźce słuchowe i przekłada je na pobudzenia nerwowe
- droga słuchowa (nerwy środkowe) odprowadzają owe pobudzenia do mózgu
- korowa część mózgu analizatora dokonuje analizy i syntezy bodźców dźwiękowych
- nerwy odśrodkowe przekazują impulsy z mózgu do określonych narządów artykulacyjnych

Zaburzenia słuchu
-zaburzeń w procesach analizy i syntezy słuchowej nie należy utożsamiać z niedosłuchem. Niedosłuch wiąże się bowiem przyczynowo z uszkodzeniem receptora słuchowego znajdującego się w uchu wewnętrznym lub nerwu doprowadzającego. Dzieci, u których stwierdzono takie uszkodzenia, nie słyszą dźwięków płynących z dużej odległości lub zbyt cichych. Natomiast dzieci z zaburzoną analizą i syntezą słuchową mogą prawidłowo słyszeć poszczególne dźwięki, ale nie potrafią ich wyróżnić z potoku słów.
6. Słuch fonematyczny
- u poszczególnych jednostek występują duże różnice indywidualne w zakresie percepcji słuchowej. Jedni wykazują duże możliwości w identyfikacji wysokości dźwięków; mówimy o nich, że posiadają słuch muzyczny. Inni lepiej rozróżniają barwę dźwięku czy strukturę rytmu.

- odrębną właściwością percepcji słuchowej jest zdolność prawidłowego różnicowania dźwięków mowy. Zdolność tę nazywamy słuchem fonematycznym lub fonematyczno- fonematycznym (inaczej słuchem mownym).

- słuch mowny jest to zdolność wyodrębniania dźwięków mowy. Wyodrębnianie odnosi się do słuchu analizy i syntezy wyrazu (słuch fonematyczny), identyfikacja zaś dotyczy różnicowania i utożsamiania oraz wymawiania poszczególnych dźwięków mowy (słuch fonetyczny, por L. Kaczmarek, 1977 s. 280)

- słuch fonematyczny wyprzedza w rozwoju ontogenetycznym dojrzewanie słuchu fonetycznego; dziecko wcześniej uczy się różnicowania głoski słuchowo aniżeli prawidłowo je realizować. Na przykład w rozmowie o raku starsza siostra naśladując młodszą 3- letnią mówi lak. Młodsza ją poprawia: „Nie mów lak, mów lak!”. Większość dzieci osiąga pełną dojrzałość słuchu fonematyczno- fonetycznego około siódmego roku życia.

- zakłócenia korowych funkcji analizatora słuchowego mogą stać się przyczyną opóźnienia rozwoju mowy dziecka; zasób słów jest ubogi, z trudem są przyswajane długie i trudne wyrazy, częściej niż u innych dzieci spotyka się agramatyzmy, występują trudności w formułowaniu wypowiedzi ustnych i pisemnych, jak również w rozumieniu bardziej skomplikowanych instrukcji i poleceń słownych

- nie dość precyzyjnie różnicowanie słyszanych dźwięków często powoduje wady wymowy, polegające na nieprawidłowej realizacji głosek opozycyjnych pod względem miejsca artykulacji- s:sz:ś, z:ż;ź, c:cz:ć, dźwięcznych i bezdźwięcznych- b:p, d:t, g:k, w:j itp.
opóźnienia rozwoju słuchu fonematyczno- fonetycznego powodują także specyficzne trudności w nauce czytania oraz w pisaniu ze słuchu

Zaburzenia słuchu a czytanie
- czytanie pojmowane jako proces sensoryczny i intelektualny polega na zdolności przetransponowania znaków języka pisanego na odpowiadające im dźwięki i przyporządkowania odczytanemu wyrazowi jego znaczenia (zrozumienia sensu słowa)
- pisanie ze słuchu jest czynnością odwrotną- najpierw dziecko musi w usłyszanym słowie wyodrębnić poszczególne dźwięki (analiza słuchowa), a następnie przyporządkować im określone znaki graficzne
- istotą zaburzeń w czytaniu  są właśnie trudności dokonania syntezy podczas czynności pisania analizy pisania ze słuchu
- trudności te ujawniają się zwykle dopiero pod koniec klasy pierwszej lub na początku klasy drugiej, ponieważ w początkowym okresie nauki dzieci często radzą sobie w czytaniu, opanowując tekst pamięciowo, zwłaszcza przy dobrej pamięci wzrokowej, na zasadzie globalnego rozpoznawania graficznych struktur wyrazów i ich wzajemnego położenia.


- zapamiętują położenie wyrazu względem obrazka, brzegu strony itp. Jest to przykładem powstawania niewłaściwego mechanizmu kompensacyjnego, ponieważ dziecko nie pokonuje trudności związanych z syntezą słuchowa, lecz omija je; nie ćwiczy zaburzonej funkcji, lecz zastępuje ją inną
- w miarę zaawansowania nauki czytania, gdy teksty stają się coraz dłuższe pojawiają się w nich coraz więcej nowych, trudnych wyrazów- uczeń staje się bezsilny wobec napotkanych trudności. Ich przejawem jest uporczywe literowanie (głoskowanie) bez możliwości dokonania syntezy wyrazu. W późniejszym okresie zmienia się obraz trudności: dzieci przekręcają wyrazy, część odczytując, a część zgadując, zamieniając głoski, opuszczają głoski lub sylaby, mylą wyrazy zbliżone artykulacyjnie, czytanie jest nierytmiczne, zaburzona jest intonacja i akcent zdaniowy, tempo czytania staje się powolne. Cały wysiłek skupia się na technicznej stronie czytania, co wpływa negatywnie na zrozumienie przeczytanej treści
- w nauce pisania najpoważniejsze trudności ujawniają się podczas pisania ze słuchu. W przypadkach głębokiej dysfunkcji słuchowej dyktanda bywają zupełnie niekomunikatywne, stanowiąc zlepek przypadkowych liter, sylab i zniekształconych wyrazów. Przy lżejszych zaburzeniach występują charakterystyczne błędy, jak: opuszczanie liter i sylab, gubienie liter przy zbiegu spółgłosek, opuszczanie końcówek wyrazów łączenie przyimków z rzeczownikami np. wdomu zamiast w domu, potstołem zamiast pod stołem
- szczególne trudności dotyczą pisowni głosek specyficznych dla języka polskiego:
  syczących, szumiących i ciszących - s:sz:ś, c:cz:ć, z:ż:ź
  dźwięcznych i bezdźwięcznych- b:p, d:t, g:k, w:j
  głosek tracących dźwięczność w śródgłosie i wygłosie (chleb, torebka)
  zmiękczonych przez kreskę oraz przez i
- dzieci mają także kłopoty w różnicowaniu i i j  oraz mylą samogłoski nosową ą i ę z zestawami głosek -on, -om i -en, -em
- często w pisaniu ujawniają się wady wymowy, nawet już przezwyciężone pod względem artykulacyjnym
- trudności w pisaniu ze słuchu utrzymują się dłużej niż trudności w czytaniu. W starszych klasach czytanie ciche dominuje nad głośnym, wzrasta więc w czytaniu udział analizatora wzrokowego, pełniącego rolę kompensacyjną, natomiast w pisaniu ze słuchu, jak i w  pisaniu samodzielnym nadal dominującą rolę pełni analizator słuchowy

Zaburzenia percepcji słuchowej
- zaburzeniom percepcji słuchowej towarzyszy zwykle słabsza pamięć słuchowa, dlatego dzieci z trudem uczą się tabliczki mnożenia, wierszy i wszelkich ciągów słownych, a także gorzej opanowują języki obce. Trudności te dezorganizują naukę dziecka, jak również na rozwój osobowości i przystosowanie społeczne
- niewyrównane w porę zaburzenia percepcji słuchowej i mowy wpływają także na opóźnienie rozwoju myślenia słowno- pojęciowego przejawiające się trudnościami w rozumowaniu, wnioskowaniu i uogólnianiu na materiale werbalnym, skutkiem czego dzieci te są często podejrzewane o niedorozwój umysłowy

  1. Wyrabianie gotowości dzieci do podjęcia nauki czytania i pisania w zakresie orientacji przestrzennej i lateralizacji

Proces lateralizacji

- ważnym elementem w rozwoju ruchowym dziecka jest prawidłowy przebieg procesu lateralizacji. Istota tego procesu polega na ustalaniu się funkcjonalnej dominacji w obrębie parzyście występujących narządów ruchu. Proces lateralizacji jest związany z względnie przewagą rozwoju obu półkul mózgowych.

- funkcjonalna przewaga jednej półkuli mózgowej nad drugą ma swoje uzasadnienie w rozwoju filogenetycznym człowieka, kształtuje się natomiast w rozwoju osobniczym (ontogenetycznym). Wiąże się z tym czynnościowa prawo i- lewostronność, czyli dominacja w zakresie sprawności jednych narządów nad drugimi. Rozwój lateralizacji zależy także od oddziaływań środowiska, które w sposób zamierzony i niezamierzony wpływa na kształtowanie się przewagi stronnej u dziecka,. Proces ten u większości dzieci zostaje zakończony między 7 a 10 rokiem życia.

- większość ludzi jest zdominowana prawostronnie, mają oni sprawniejsze prawe oko, prawą rękę i prawą nogę. Pewien odsetek jest zlateralizowany po stronie lewej. Jednostki wyraźnie prawostronne lub lewostronne wykazują lateralizację jednorodną. Zdarzają się jednak przypadki lateralizacji niejednorodnej, zwanej skrzyżowaną, uznaną w sytuacji szkolnej za niekorzystną. Drugim rodzajem niekorzystnej lateralizacji jest lateralizacja nieustalona (brak dominacji).

Wyróżniamy następujące rodzaje lateralizacji:

nieustalona - brak ustalonej dominacji poszczególnych narządów ruchu i zmysłu.

- lateralizacja skrzyżowana może przybierać różne kombinacje wyrażające się w takich formach, jak:
lewooczność- praworęczność- lewonożność;
prawooczność- leworęczność- prawonożność itp.

Zaburzenia procesu lateralizacji

- szczególnie negatywny wpływ na naukę szkolną dziecka ma skrzyżowanie lateralizacji w zakresie oka i ręki, ponieważ utrudnia kształtowanie się koordynacji wzrokowo- manualnej.

- lateralizacja nieustalona manifestuje się obniżeniem sprawności w zakresie obu rąk, powoduje opóźnienia w rozwoju orientacji przestrzennej oraz koordynacji wzrokowo- ruchowej, których przejawy są podobne jak przy zaburzonym kierunkowym spostrzeganiu

- zaburzenia lateralizacji, zwłaszcza w połączeniu z innymi rodzajami zaburzeń, mogą być przyczyną niepowodzeń uzewnętrzniają się na lekcjach wychowania fizycznego, języka polskiego, geografii i geometrii
- do najczęstszych trudności dziecka na tle zaburzeń procesu lateralizacji należą trudności w opanowaniu umiejętności czytania i pisania

- w czytaniu i pisaniu występują symptomy zaburzeń orientacji kierunkowej, jak mylenie liter i cyfr io podobnym kształcie, a innym ułożeniu w przestrzeni: b- d, b- p,d- g, n- u, itp. , a także odwracanie kształtów liter i cyfr. Zjawisko to nazywamy inwersją statyczną. Występuje ona głównie podczas czynności pisania  (zaburzone odtwarzanie kształtów liter), lecz także w czytaniu (błędne rozpoznawanie liter asymetrycznych).

-Oprócz inwersji statycznej w czytaniu i pisaniu występuje inwersja dynamiczna, która polega na przedstawianiu kolejności liter i cyfr, np.: kot,- tok, sok- kos, 12-21 (tzw. czeski błąd) itp.; przedstawianiu liter w dwuznakach: sz-zs, zmianie kolejności i sylab w wyrazach: mata- tama lub zmianie kolejności całych wyrazów

- połączeniu obu zjawisk (inwersji statycznej i dynamicznej) powoduje w szczególnych przypadkach pismo lustrzane, które polega na odwróceni zarówno kształtu kolejności jak i kierunku kreślenia liter  (od strony prawej ku lewej)

- najczęściej jednak u dzieci z zaburzoną koordynacją wzrokowo- manualną spotyka się chaotyczny sposób pisania, w którym występują odwrócone lustrzane pojedyncze litery, zmiany kolejności liter w sylabach i sylab w wyrazach obok napisanych poprawnie wyrazów. Niezliczona ilość skreśleń i poprawek świadczy o refleksji i kontroli wzrokowej, nie zawsze skutecznej. Trudnościom tym towarzyszy zwykle obniżony poziom graficzny pisma. Jeśli nawet sprawność manualna jest w normie, koncentracja na prawidłowości zapisu nie pozwala dziecku skupić się na estetyce pisma

- trudności tego typu występują niekiedy w  wieku przedszkolnym lub na początku nauki pisania u dzieci z niewielkimi opóźnieniami rozwoju, lecz ustępują szybko pod wpływem oddziaływań pedagogicznych. Jeśli jednak utrzymują się przez dłuższy czas i nie poddają się zabiegom terapeutycznym należy je traktować jako patologię.

- lateralizacją lewostronną jednorodna jest nieco korzystniejsza przy uczeniu się pisania i czytania, ale nastręcza trudności natury technicznej, związanej z koniecznością pisania lewą ręką od strony lewej ku prawej. Jest to pozycja niewygodna, męcząca, zwłaszcza że większość dzieci leworęcznych ma nieprawidłowo ułożoną ręką- wygiętą w nadgarstku

- należy od początku zwrócić uwagę na prawidłowe ułożenie ręki dziecka leworęcznego- podobnie jak ręki prawej- tzn. tak, ażeby przedramię, dłoń i narzędzie piszące znajdowały się w jednej linii, poniżej linii pisma. Trzeba także pamiętać, aby dziecko siedziało w ławce po lewej stronie praworęcznego sąsiada.

- dziecko leworęczne może być narażone na konflikty emocjonalne, czuć się gorsze od praworęcznych kolegów.


Jako że lateralizacja jest integracyjnym procesem rozwoju - również i na tym polu możemy wspomagać rozwój naszego dziecka. Oto kilka prostych zabaw, ćwiczeń, dzięki którym dzieci lepiej poznają i będą różnicować stronę lewą od prawej, będą swobodniej orientować się w schemacie własnego ciała oraz w kierunkach przestrzennych, a także mogą doskonalić percepcję wzrokową i koordynację wzrokowo - ruchową, oraz zdolności manualne.

  1. Orientacja w schemacie ciała:

  • Percepcja wzrokowa: