Przykłady inicjatyw opiekuńczych w Polsce w XVII i XVIII w
Praca socjalna wywodzi się z chrześcijańskiego miłosierdzia. W 1584r ks. Piotr Skarga zakłada przykościelna towarzystwo dobroczynności zwane Bractwem Miłosierdzia, a później Bractwem św. Łazarza. Bractwo to rozwija sieć przytułków tzw. Szpitali, które pod koniec XVIIIw powstają we wszystkich diecezjach.
W 1787r za panowanie Stanisława Augusta pojawia się pierwsza inicjatywa zbudowania domu socjalnego przeznaczonego w połowie na przytułek dla starców i niedołężnych, w połowie zaś do tych co mogą pracować. Inicjator tej akcji baron Le Fort ucieka razem z pieniędzmi. Przypadek ten pokazuje że ludzie chcą zarobić na szczodrości innych.
Sytuacje sierot szlacheckiego pochodzenia określała ustawa z 1775r . wyróżniała opiekę przyrodzoną, urzędową lub samowładną. Opieka przyrodzona polega na wyznaczeniu opiekuna spośród najbliższych krewnych ojca z linii męskiej. W przypadku ich braku powoływano kobiety z tej linii. Ustawa nakazywała również opiekunowi natychmiastowy spis inwentarza w obecności urzędowych świadków. Z dochodów płynących z zarządzanych przez opiekuna dóbr miał on odkładać corocznie kwotę na rzecz nieletniej sieroty. Stwierdzenie niegospodarności prowadziło do pozbawienie go opieki a tym samym do pozbawienia dochodu w postaci dziesiątego grosza od czystego dochodu.
Rezolucja Rady Nieustającej z 1777r uznała matkę za naturalna opiekunkę sieroty, lecz stawiała jej określone wymogi(posiadanie własnych dóbr dziedzicznych lub wina zapisanego przez męża). Opieki jednak nie sprawowała ona sama, lecz za radą i zgoda jej kuratora. Jako naturalna opiekunka nie musiała składać rozliczeń finansowych w sądzie pupilarnym oraz nie przysługiwało jej żadne wynagrodzenia z racji zarządzanie majątkiem dziecka.
Opieka urzędowa nad sierotą zwana nadaną polegała na wyznaczeniu przez urząd ziemskie lub grodzkie opiekuna pozostającego w pewnym stopniu pokrewieństwa lub w przypadku jego braku- osoby obcej.
Opieka samowładna polegała na wyznaczeniu opiekuna przez sama sierotę ze wskazaniem osoby spośród najbliższych krewnych. Ustawa z 1775 ustalała wymogi prawne wobec opiekunów. Do 1790 opiekunem nie mógł być cudzoziemiec ani osoba duchowna istotne były wymogi etyczne dobroć, cnotliwość, pobożność. Do obowiązków opiekuna należało: zarządzanie dobrami sierocymi, troska o edukacje pupila, zabezpieczenie warunków utrzymana przez finansowe wspieranie matki, wyznaczanie posagu córkom. Ustawy te w praktyce były dalekie od ideału. Pierwsze próby zaradzenia niedociągnięciom podjął się w 1776r Andrzej Zamoyski. W 44 paragrafach artykułu XXI zawarł dokładne wymogi o opiekunach. Upadek kodeksu Zamoyskiego w 1789r pozostawił nieuregulowana do końca sprawę opiekuna sierot.
Na piątym posiedzeniu deputacji kodyfikacyjnej 19 października 1791r postanowiono umieścić w Kiedzie I przygotowanego kodeksy praw cywilnych problemy opieki nad małoletnimi sierotami szlacheckiego pochodzenia. Do opracowania wyznaczono; posła Biedrzyńskiego, Józefa Wybickiego ks. Kanonika Andrzeja Raptowskiego , ks. Januszewicza, ks. Bogdanowicza, adwokata Barssa i ks. Teodora Ostrowskiego. Wszyscy projektodawcy byli zgodni, iż zadanie sądów powinno polegać na możliwie szybkim wyznaczeniu osoby opiekuna nad majątkiem nieletniej sieroty. W pierwszej kolejności obowiązki te przejmował ojciec po śmierci żony. Po śmierci ojca sad przydzielał wdowie kuratora, a sierotom opiekuna wyznaczonego testamentem ojca. W przypadku śmierci obojga rodziców do funkcji tej wyznaczono krewnych lub obce osoby. Sądom powierzono nadzór nad praca wyznaczonego opiekuna. Miały one uczestniczyć w jego operacjach finansowych. Proponowano by od momenty zmiany stanu cywilnego ojca-wdowca, matki-wdowy sądy przejmowały zarządzały majątkiem sierot oraz łożyły na ich utrzymanie. Sądy zobowiązano do nakładania kar za uchylenie się od obowiązku opiekuna, za nieuczciwe spisywanie ruchomości i nieruchomości sierocych, za niedotrzymanie terminu rozliczeń z administrowanego majątku. Najważniejsze zadanie opiekuna polegało na spisaniu ruchomości i nieruchomości w obecności przedstawiciela sądu. Do zadań należało też zapewnienie pupilowi środków utrzymania oraz odpowiedniej edukacji, jak również troska o jego majątek oraz corocznie sprawozdanie z prowadzonych transakcji.
Sieroty mieszczańskiego pochodzenia pozostawały pod opieką władz magistratu ustanawiających odpowiednie ordynacje i dekrety w ich sprawie. Sprawami sierot zajmowały się w mieście różne władze. Z urzędu tradycyjnie obowiązek ten spoczywał na władzach ratusza staromiejskiego. Poza tym pupilamia zajmowała się Komisja Policji i komisja Boni Ordinis. Zgon jednego z rodziców powodował natychmiastową reakcję władz miasta, które wyznaczały opiekuna lub współ opiekunów z uwagi na potrzebę przejęcia pozostałego majątku i zabezpieczenia go na przyszłość.
Zadanie sądu sierocego polegało na natychmiastowym wydelegowaniu jednego ławnika i dwóch gminnych do domu, gdzie przebywały bez opieki małe osierocone dzieci. Za najważniejsze zadanie sądu sierocego uznano wyznaczanie dzieciom opiekunów jeśli ojciec nie wymienił ich w testamencie. Wybrane osoby otrzymywały spis i ocenę inwentarza ruchomości i nieruchomości sieroty, którym miał zarządzać i dbać o edukacje podopiecznych. Ze swoich obowiązków opiekun miał być rozliczany raz do roku. Przy wyborze opiekuna kierowano się w pierwszej kolejności wyborem ojca w testamencie, jeśli takowego nie było pierwszeństwo mieli krewni ze strony ojca później ze strony matki pod warunkiem z ebyli dobrze sytuowani to miało stanowić dodatkową gwarancję materialnego zabezpieczenia sierot. W przypadku braku takich osób sąd powinien przyjąć stałą zasadę by wyznaczyć opiekunem sierot po zmarłych radnych miejskich- jednego z radnych, sierot po ławnikach- jednego z ławników, sierot po gminnych- jednego z gminnych, sierot po kupcach jednego z kupców, sierot po rzemieślnikach- jednego z rzemieślników z tego samego cechu. Sąd miał prawo nakładać kary na tego kto chciał się uchylić od bycia opiekunem.