Stymulowanie rozwoju

dziecka w wieku

przedszkolnym

Nowe wyzwania

dla stymulowania

rozwoju dziecka

Opracowała mgr Małgorzata

Drabik

CZYM

JEST

STYMULOWANIE

ROZWOJU?

S

pośród wielu modeli wspomagania rozwoju człowieka, najbardziej odpowiedni dla rozważań nad stymulowaniem w okresie dzieciństwa wydaje się

podejście humanistyczne. Mówi ono o takim pobudzaniu dziecka, które prowadziłoby do ujawnienia przez nie tego, co jednostkowe, subiektywne i
niepowtarzalne. M. Kielar – Turska mówi, że wspomaganie uważane jest za zachowanie pomocne, występujące w różnych formach, polegające na
polepszeniu lub umożliwieniu samodzielnego rozwiązywania problemów

.

F

ormy, w jakich występuje wspomaganie

rozwoju związane są z potęgowaniem
istniejącego,

niezaburzonego

potencjału

jednostki, z powstrzymywaniem zagrożeń,
poprawianiem

wzorów

niewłaściwych

zachowań lub przywracaniem utraconych
funkcji

prawidłowych.

Wspomaganie

rozwoju ma często postać interwencji.
Interwencja rozumiana jest jako przerwanie,
zahamowanie lub modyfikacja istniejącego
stanu nie przystosowawczego. Interwencja
edukacyjna, posiadająca zawsze charakter
podwójnego

oddziaływania,

ingeruje

w

rzeczywistość indywidualną oraz społeczną
(Brzezińska

1996).

Profilaktyka jest kształtowaniem i utrwalaniem zachowań prowadzących do zdrowia jednostki. Jej zadaniem jest propagowanie
akceptowanych społecznie wzorców prawidłowego stylu życia oraz wskazywanie na wartość zdrowia w wymiarze indywidualnym i zbiorowym.
Profilaktyka łączy się z kolejnymi pojęciami, a mianowicie z promocją – kształtowaniem nawyków prawidłowego funkcjonowania oraz z
prewencją – zapobieganiem możliwości wystąpienia zaburzeń w zakresie rozwoju somatycznego, psychicznego i społecznego człowieka.
Pojęciem związanym z obszarem wspomagania jest wychowanie rozumiane jako oddziaływanie na osobowość dziecka z celem wyzwalania i
kształtowania pożądanych stanów, prowadzenia w kierunku samokształcenia oraz samorealizacji w procesie dialogu i wymiany ról (Śliwerski).

Wspomaganie

rozwoju

to

również

formy,

których

zadaniem

jest

reakcja

na

powstałe

nieprawidłowości.

Psychokorekcja

–

drogą

wychowania

i

terapii

stara

się

usunąć

zakłócenia

w

sferze

rozwoju

psychicznego.

Psychoterapia

–

jest

procesem

leczącym

lub

minimalizującym

różnego

rodzaju

zaburzenia

psychiczne.

Reedukacja – ponowne nauczanie tych umiejętności, które zostały utracone lub przeuczanie poprzez wskazanie nowych, bardziej przystosowawczych
form

zachowania.

Rehabilitacja

i

rewalidacja

–

dotyczą

pomocy

w

rozwoju

osób

z

czasową

lub

trwałą

utratą

zdrowia.

Rehabilitacja rozumiana jest jako przystosowanie do normalnego życia w społeczeństwie po doznaniu uszczerbku na zdrowiu. Rewalidacja - stawia na
mocne strony jednostki i odnosi się do zagadnień dydaktycznych i wychowawczych.

Stymulacja rozwoju prowadzi do
zmian,

nie

jednak

poprzez

usuwanie istniejącego stanu, a
wskutek działań wzmagających,
pobudzających procesy życiowe,
doskonalenie

warunków

optymalnego rozwoju dziecka, a co
za tym idzie – polepszanie i
usprawnianie jego kompetencji.
Działanie

stymulujące

rozwój

dziecka dąży do doskonalenia
istniejącego potencjału.

Czynność stymulowana, aby została
utrwalona powinna wiązać się z
procesami adaptacyjnymi w postaci
asymilacji i akomodacji. Powtarzanie
czynności (asymilacja funkcjonalna),
wykonywanie jej na różnorodnym
materiale, (asymilacja uogólniająca)
oraz różnicowanie czynności zależnie
od warunków (asymilacja różnicująca)
prowadzi do trwałego opanowania
danej umiejętności (Piaget). Tak więc
wychowanie

jest

procesem

obejmującym

szereg

zjawisk

szczegółowych,

angażującym

wiele

różnorodnych działań zewnętrznych
wobec jednostki, ale i wymagających jej
zgody i współpracy.

Można

też

wiązać

stymulowanie nie z procesem
przyśpieszania,

lecz

z

procesem

doskonalenia

rozwoju.

Stymulowanie

należałoby

wówczas

rozumieć jako stwarzanie
sytuacji i zachęcanie do
działań

prowadzących

do

samorealizacji (M. Kielar –
Turska).

STYMULOWANIE ROZWOJU DZIECKA W WIEKU

PRZEDSZKOLNYM

POPRZEZ TWÓRCZĄ AKTYWNOŚĆ

Celem wychowania przedszkolnego zawsze był
wszechstronny rozwój dziecka. Różnie go jednak
interpretowano.

Jeszcze

do

niedawna

charakterystyczne

dla

wychowania

było

nastawienie

na

modelowanie

wychowanka,

ukształtowanie

człowieka

według

założonego

wzorca. Realizowano jeden, narzucony z zewnątrz
program. Wychowanie dziecka nastawione było na
powielanie,

odtwórczość.

Najważniejsza

była

realizacja programu, stymulowanie w dziecku
przyswajania i reprodukowania przekazywanej
wiedzy o świecie, a nie odkrywania i tworzenia.
Nauczyciel w tym ujęciu to konserwatysta
narzucający swoją wolę. Odpowiedzialny czuje się
tylko za nauczanie, to on ma prawa, a uczeń
obowiązki. Program realizuje się w oparciu o
konspekty, w których z góry przewidziany jest
każdy krok dziecka, od którego nie ma odstępstw.
Zadania, tematy do zajęć, zabaw formułuje
nauczyciel i pilnuje ich realizacji. W zajęciach
widoczny jest brak swobody, nie ma możliwości
wyboru.

Taki model nauczania i wychowania
prezentuje pedagogika adaptacyjna 
zwana inaczej behawioralną. W tym
modelu dominuje nauczanie podające,
przyjęcie

zewnętrznych

zasad

moralności, nauczyciel zaś rządzi,
kieruje,

steruje

rozwojem

i

wychowaniem. (Kwaśnica, 1987)
Pedagogika ta uwalnia wychowanków
od pytań, w zamian za podanie im
gotowych pytań i gotowych na nie
odpowiedzi.

Przeciwieństwem pedagogiki adaptacyjnej
jest

pedagogika

emancypacyjna,

humanistyczna. Według niej celem powinna
być

samorealizacja.

Przygotowuje

ona

wychowanków do stawiania pytań, preferuje
nauczanie

problemowe.

Według

niej

wychowanie powinno być niedyrektywne,
bezinteresowne, oparte na wyborach i
ofertach. W procesie edukacji „zachodzi
konieczność stawiania na jednostkę, jej
indywidualność oraz na wspólnotę, do której
należy.” „Jest to wydobywanie z człowieka
jego potencjału z myślą o jego życiu.
Emancypacyjne

„zmień

się”

oznacza

korzystanie z przysługującego człowiekowi
prawa do podmiotowości. To chęć bycia sobą
przez poszukiwanie oparcia we własnym
odczuciu świata, wiedzy i innych wartości w
nim nagromadzonych”. (Waloszek, 1993,
Wychowanie w Przedszkolu nr 7)

Człowiek

powinien

być

twórczy,

aktywny,

niespokojny,

poszukujący.

Dzięki temu może się rozwijać i
doskonalić.
Definicja twórczości  rozpatrywana jest
zwykle w obrębie czterech kategorii:

• twórczość jako proces,

• twórczość jako dzieło,

• twórczość jako zespół zdolności

(właściwości) intelektualnych, bądź
zespół cech osobowościowych,

• twórczość jako zespół stymulatorów

społecznych

(społeczny

klimat

uwarunkowań twórczych).

Natomiast

twórcza

postawa 

związana jest (wg Rogersa) z
otwartością człowieka na nowe
doświadczenia.
R. Gloton i C. Clero pojmują
postawę twórczą jako „dyspozycję
do tworzenia, która w stanie
potencjalnym istnieje u wszystkich
ludzi w każdym wieku i uzależniona
jest od środowiska społeczno –
kulturalnego.”

J. Zborowski uważa, że „twórca to człowiek,
który

podejmuje

działania

z

własnej

inicjatywy.” Tworzyć to nie znaczy startować
od zera, lecz wykorzystywać wszystkie
możliwości

tworzenia

na

podstawie

posiadanych informacji. Wszelkie poczynania
w dziedzinie twórczości bazują na operacjach
czynności myślenia. Myślenie jest zatem
podmiotem twórczości. Przez stosowanie
różnorodnych form organizacji zajęć, licznych
gier i zabaw dydaktycznych, rozwiązywanie
zagadek i rebusów, krzyżówek zmusza się
dzieci do samodzielnego wysiłku myślowego,
koncentruje

ich

uwagę,

kształci

spostrzegawczość, pamięć i wyobraźnię.
Słowem kształtuje się w zaczątkach twórczą
postawę dziecka .

Według Gilforda i Lowenfelda postawę
twórczą określają następujące kryteria:

• wrażliwość na problemy;

• zdolność do pozostawania w stanie

gotowości wyrażającej otwartość, płynność
myśli (ilość możliwych odpowiedzi na jeden
dany bodziec);

• mobilność, czyli możliwość szybkiego

przystosowania się do nowych sytuacji;

• oryginalność,

odpowiednik

terminu

„postawa twórcza”;

• analiza, czyli stwierdzenie najdrobniejszych

różnic;

• synteza, czyli dokonanie związku wielu

elementów, które tworzą nową całość;

• harmonizowanie swoich myśli, wrażliwości i

zdolności z własną osobą.

Twórczość dziecka jest potrzebą biologiczną,
której

zaspokojenie

jest

absolutną

koniecznością jego optymalnego rozwoju jako
istoty ludzkiej. Wyraża się ono za pomocą
języka mówionego i pisanego, plastyki,
rysunku, modelowania (w plastelinie, glinie),
malowania,

wycinania,

kolorowania,

za

pomocą muzyki, tańca, gier, zabaw, scenek itp.

Nie

rozwijane

zdolności

twórcze

ulegają

zahamowaniu, a nawet zatraceniu. Aby temu
zapobiec należy stworzyć klimat twórczości, twórczej
atmosfery w środowiskach, w których dziecko
przebywa.

Są

to

dwa

główne

środowiska

wychowawcze: dom rodzinny i przedszkole (później
szkoła, a jeszcze później zakład pracy). Mowa tu o
klimacie otwartego, swobodnego porozumiewania się
dziecka z rodzicem, dziecka z wychowawcą, o
atmosferze

serdeczności,

partnerstwa,

umożliwiającym dziecku uzewnętrznienie tego, co
pragnie wyrazić.

Aktywność

dziecka

znajduje

najbardziej swobodne i naturalne
ujście w zabawie, ze względu na
swoją strukturę, treść i wykonanie -
zabawa jest w największej zgodzie z
całą strukturą psychofizyczną i
treścią,

która

wypełnia

życie

dziecka.

Wyobraźnia dziecka, podobnie jak u artysty,
tworzy się z elementów zaczerpniętych z
rzeczywistości.

Przyswajaniu

nowych

elementów świata i przystosowywaniu się do
niego

sprzyjają

zabawy

ekspresyjne.

Zaspokajają

one

dziecięcą

potrzebę

przenoszenia

właściwego

świata

wewnętrznego ku innym ludziom po to, by
otrzymać nowe bodźce. Ekspresja słowna jest
najważniejszą formą zachowania ludzkiego, w
związku z tym należy rozwijać u dzieci
twórcze postawy wobec języka, nie tłumić
naturalnych tendencji do ekspresji werbalnej
u dziecka, a prowokować i nagradzać twórcze
zachowania werbalne u dzieci. Dziecko
mówiąc wyraża swoją radość, ciekawość,
zdumienie i nie zakłada przy tym konieczności
odbiorcy.

Jedną z najczęściej występujących form
twórczości u dzieci jest twórczość plastyczna.
Dzieci rysując, wycinając, czy lepiąc na
dowolny temat, mają szerokie pole do rozwoju
pomysłowości, samodzielnie kształtują formy
swoich wytworów, a także same mogą
dobierać potrzebny materiał. Tematyka, która
jest podsunięta na zajęciach, stanowi bodziec
dla ich własnej ekspresji i umożliwia
zdobywanie

nowych

doświadczeń

i umiejętności.

Stymulowanie rozwoju

dziecka poprzez

aktywność muzyczną

Muzyka jako forma sztuki, bliska i niekiedy
niezbędna do życia ludziom w różnych kręgach
kulturowych, jest uniwersalnym środkiem przekazu i
stanowi przejaw artystycznej działalności człowieka.
Stanowi specyficzny język porozumiewania się,
wykorzystujący całą paletę różnorodnych środków
ekspresji wyrażanych poprzez dźwięki. Obcowanie z
muzyką pozwala na większą swobodę w wyrażaniu
własnych emocji, ponieważ zaspokaja ona potrzebę
przeżyć estetycznych i jest wynikiem osobistych
wzruszeń.
Dostrzeżenie

walorów

wychowawczych

i

ogólnorozwojowych muzyki otworzyło, zwłaszcza na
przełomie XIX i XX wieku, nowy etap w rozwoju
różnych koncepcji wychowania muzycznego. Powstał
wówczas

szeroki

ruch

Nowego

Wychowania

akcentujący

zarówno

psychologiczne,

jak

i

wychowawcze znaczenie swobodnej działalności
twórczej dziecka. Nie tylko podkreślał aktywność
dziecka w wychowaniu estetycznym, ale dostarczał
także materiałów do dalszych rozważań na temat
sztuki, jej przeżywania i wartości wychowawczych.

Aktywność muzyczna polega na podejmowaniu przez
dziecko działań i doświadczaniu muzyki za pomocą
różnych jej form:
• śpiewu,
• ruchu z muzyką,
• tańca,
• gry na instrumentach,
• działań twórczych opartych na materiale
muzycznym,
• aktywnym słuchaniu muzyki.
Działania te wpływają na wszystkie sfery osobowości
dziecka, w tym na sferę
emocjonalną, fizyczną, intelektualną i społeczną,
pozwalając na kształtowanie i doskonalenie pewnych
umiejętności, kompensowanie braków i niwelowanie
negatywnych nawyków. Zdaniem R. Ławowskiej,
szansą na pełny rozwój jednostki jest umożliwienie jej
spontanicznego działania pozwalającego na własną
ekspresję. Kontakt dziecka z muzyką powinien iść w
kierunku motywowania, zachęcania, pobudzania do
działania i tworzenia. Stwarzanie dziecku takich
możliwości sprzyja budowaniu poczucia jego
podmiotowości .

Muzyka

dysponuje

szerokim

wachlarzem form, które działają na
dziecko aktywizująco. Jak wynika z
obserwacji,

dzieci

lubią

śpiewać

piosenki, eksperymentować słowem,
uczestniczyć w różnorodnych zabawach
muzyczno - ruchowych, grać na
instrumentach, słuchać muzyki czy
tworzyć materiały inspirowane muzyką.
Muzyka stanowi dla nich najbardziej
odpowiedni sposób wyrażania własnej
spontaniczności.

Psychologia rozwojowa ukazuje, że szeroko
rozumiana aktywność muzyczna może pełnić
rolę relaksacyjną, aktywizującą, zwiększającą
motywację do działania, uspokajającą i
informacyjną. Może także wspomagać ogólny
rozwój fizyczny, umysłowy, emocjonalny,
społeczny, a zwłaszcza muzyczny dziecka.

Aktywność muzyczna a rozwój fizyczny

dziecka

W zakresie rozwoju fizycznego doskonalony
jest aparat ruchu oraz sprawność oddechowo
- krążeniowa, zwiększająca wentylację płuc,
przyspieszająca obieg krwi
i zużycie energii. Aktywność ruchowa będąc
nieodłącznym atrybutem codziennego życia
należy do głównych czynników stymulujących
rozwój dziecka.
Ruch z muzyką zawiera w sobie porządek
stanowiący o jego swoistym pięknie. Jest
podstawą

zarówno

muzycznego,

jak

i

psychomotorycznego rozwoju.

Szczególnym rodzajem działalności twórczej człowieka jest
taniec, będący jedną
z form ekspresji ruchowej. Jak pisał M. Bejart, taniec stanowi
jedną z rzadkich dziedzin działalności człowieka, w którą
zaangażowane są całkowicie jego ciało,
dusza i umysł. Tworzywem tańca jest ruch wykorzystywany do
wyrażania

stanów

wewnętrznych

i

przekazu

treści

symbolicznych na płaszczyźnie komunikacji niewerbalnej.
Dzieci wykazują duże zainteresowanie tańcem i pląsami
tanecznymi. Wynika
to z ich ogólnej potrzeby ruchu i zabawy. Twórczy ruch, zdaniem
R. Labana, stanowiący wyraz potrzeby ludzkiej aktywności, nie
tylko rozwija koordynację całego ciała, ale pomaga także
fizycznie wyrazić wewnętrzne uczucia i emocje, dzięki czemu
zaspokajane są podstawowe potrzeby psychiczne i społeczne
dziecka.

Aktywność

ruchowa

stymulowana

muzyką wpływa na odczucie radości i
przynosi

odprężenie.

Sprzyja

kształceniu sprawności motorycznej
kończyn,

wykorzystuje

ćwiczenia

korektywne

zapobiegające

wadom

postawy,

rozwijające

sprawność

i

rozluźniające ciało. Stwarza także
warunki do doświadczeń estetycznych
wynikających z uporządkowanego ruchu
poszczególnych tańczących, a także jest
doskonałą formą wprowadzania dziecka
w

świat

kultury

i

zachowań

prospołecznych.

Dzieci w wieku przedszkolnym często łączą różne
formy aktywności muzycznej. Najczęściej jest to
śpiew piosenek połączony z ruchem ciała lub
gestodźwiękami.
W czasie tego typu działań dziecko ma możliwość
rozwijania sprawności manualnej.
Motoryka rąk i dłoni kształtuje się początkowo
podczas rytmicznego klaskania, stukania, pstrykania,
imitowania ruchów różnych przedmiotów podczas
zabaw muzyczno - ruchowych lub piosenek.
Wspomagają ją także wykorzystywane rekwizyty, a
także instrumenty perkusyjne.
Duże znaczenie dla rozwoju fizycznego ma także
śpiew. Ćwiczenia głosowe i oddechowe rozwijają
aparat oddechowy – płuca, krtań, struny głosowe,
rezonatory czaszki – a także usprawniają aparat
mowy. Ponadto ćwiczenia te wpływają na poszerzenie
klatki piersiowej i lepszą wydolność płuc, pomagając
tym samym w utlenianiu krwi i poprawnej przemianie
materii. Śpiew pozytywnie oddziałuje na pracę serca,
zmniejsza napięcie mięśniowe, niweluje zaburzenia
układu mowy, między innymi jąkanie, i prowadzi do
odprężenia psychicznego.

Prawidłowa praca nad głosami dziecięcymi
wzmacnia i udoskonala narządy mowy i głosu.
Eliminowanie

błędów

wymowy

podczas

śpiewania piosenek lub wydłużanie wydechu
podczas wypowiadania tekstu zgodnie z frazą
muzyczną przyczynia się do rozwoju aparatu
głosowego

dziecka

i

przygotowuje

do

świadomego kierowania nim.
J. Nowak zaznacza, iż pomocne stają się także
ćwiczenia ortofoniczne zwane ćwiczeniami
instrumentacji

głosowej.

Wśród

działań

twórczych, które stymulować mogą aktywność
językową dziecka, znaleźć można:
– echo rytmiczne polegające na powtarzaniu
podanych tematów rytmicznych;
– rytmizacje pojedynczych słów, przysłów,
wierszy;
– tworzenie rytmów do różnych tekstów
literackich;
– improwizowanie melodii do dowolnego
tekstu.

Aktywność muzyczna a rozwój umysłowy dziecka

Dzięki usprawnianiu procesów poznawczych i myślowych
dokonuje się u dzieci
rozwój umysłowy. Badania psychologów zainteresowanych tym
tematem ukazały,
iż aby zapewnić całościowe i zintegrowane myślenie oraz szybkie
i skuteczne uczenie się, należy zadbać o dobrą komunikację
międzypółkulową. Lewa półkula, zwana „racjonalną”, odgrywa
główną rolę w posługiwaniu się językiem, logiką, zdolnościami
matematycznymi i odpowiada za pamięć słów, liczb, sekwencje
ruchów ciała, szeregowanie. Prawa półkula – „emocjonalna” –
odpowiada za odbiór wrażeń artystycznych, czynności związane
z rytmem, muzyką, obrazami, wyobraźnią. Obie półkule
mózgowe łączy ciało modzelowate odpowiedzialne za utrzymanie
równowagi pomiędzy przychodzącymi informacjami, łącząc
abstrakcyjny, całościowy obraz z konkretną, logiczną informacją.
Muzyka ma silne oddziaływanie i może doprowadzić do zmiany
aktywności dominacji jednej z półkul mózgowych. Śpiewając
piosenki z dziećmi i wykorzystując proste zabawy ruchowe
ilustrujące na przykład tekst piosenki, lewa półkula przetwarza
słowa i sekwencje ruchowe, a prawa natomiast skupia się na
muzyce. Nauka słów piosenek postępuje szybko, ponieważ w
proces ten zaangażowane są obie półkule oraz emocjonalny
ośrodek mózgu umiejscowiony w układzie limbicznym.

Percepcja

muzyki,

według

J.

Jankowskiej,

daje

możliwość

intensyfikacji procesów myślowych na
materiale muzycznym. Dziecko obcując
z

muzyką,

będącą

przedmiotem

abstrakcyjnym, skupia na niej swoją
uwagę.

Słucha

jej

starając

się

zapamiętać te fragmenty, które słyszało,
a następnie porównuje je ze sobą
klasyfikując

zgodnie

ze

skalą

podobieństwa

i

wartościując

pod

względem walorów estetycznych.

W literaturze tematu podkreśla się
przede

wszystkim

rolę

aktywnego

słuchania

muzyki

w

kształtowaniu

różnych

dyspozycji

psychicznych,

między innymi zdolności koncentracji
uwagi, spostrzegawczości, pamięci. W
połączeniu z ruchem rozwija się
orientację

przestrzenną,

szybkość

analizy i syntezy, a także szybkiej reakcji
na pojawiające się sygnały muzyczne,
kształci i doskonali umiejętności kontroli
ruchu i koordynację wzrokowo-ruchową.

Poprzez

werbalizację

wyobrażeń,

powstałych pod wpływem słuchanej
muzyki,

rozwija

się

u

dziecka

umiejętność mowy, pisania i czytania.
Plastyczna wizja słuchanej muzyki
przejawiająca się w takich formach,
jak: rysunki inspirowane nastrojem
słuchanych

utworów

muzycznych;

ilustracje dźwięków z otoczenia za
pomocą różnych technik plastycznych;
ilustracje idące w kierunku oddania
charakteru i nastroju piosenki za
pomocą koloru czy plastyczny obraz
elementów muzyki, może kształtować
smak

artystyczny

i

wzbogacać

przeżycie estetyczne dziecka.

Aktywność muzyczna a rozwój
emocjonalny dziecka

Niezwykle istotny w kontaktach z muzyką jest rozwój
emocjonalny. Dokonuje się on zarówno poprzez
przeżycie estetyczne muzyki, jak i przez emocjonalne
zaangażowanie w działanie. Wrażliwość emocjonalna
wpływa na jakość przeżycia estetycznego, a istotnym
czynnikiem jest doświadczenie artystyczne. Muzyka,
wykorzystując szeroki zakres elementów muzycznych,
umożliwia wywołanie określonych emocji, związanych
często z odpowiednimi przeżyciami z życia. To, w jaki
sposób dziecko coś odczuwa i przeżywa, zdaniem P.
Nordoffa i C. Robbinsa, jest niezwykle ważnym
aspektem w jego życiu i rozwoju. Emocje
towarzyszące mu w procesie uczenia stymulują jego
rozwój poznawczy i intelektualny. To właśnie one
mają istotny wpływ na to, czy i w jaki sposób zdobyta
wiedza i umiejętności zostaną wykorzystane w życiu.
Muzyka pozwala wniknąć w świat uczuć dziecka.
Odwołuje się do wyobraźni dostarczając wciąż
nowych wrażeń i doznań.

Aktywność muzyczna a rozwój społeczny dziecka
Aktywność muzyczna stymuluje rozwój społeczny
dziecka.

Podstawową

cechą,

która

odróżnia

człowieka od innych gatunków, jest umiejętność
porozumiewania się; zwłaszcza to, że potrafi
komunikować się z innymi za pomocą mowy, pisma,
obrazów, muzyki, tańca, rytmu i emocji. Aktywność
muzyczna

przyczynia

się

do

kształtowania

umiejętności komunikacyjnych dzieci, szczególnie w
zakresie niewerbalnego porozumiewania się.

Wśród elementy ekspresji niewerbalnej wyróżniamy:
proksemiczne – dotyczące relacji przestrzennych
między osobami będącymi w interakcji; hepatyczne –
związane z kontaktem dotykowym; posturalne –
odnoszące się do postawy ciała; kinetyczne –
odzwierciedlające ruch ciała; gestykulacyjne –
odwołujące

się

do

gestów

mających

jakiś

rozpoznawalny

kontekst;

paralingwistyczne

–

związane z wypowiedzią słowną, tj. intonacją,
akcentowaniem, rozłożeniem pauz; oraz mimiczne i
wzrokowe. Wymienione elementy mogą być w toku
zajęć muzycznych kształtowane i rozwijane.

Ważne miejsce zajmują zabawy muzyczno-
ruchowe integrujące muzykę, ruch, słowo,
gest i taniec. Zakładają one współdziałanie w
parach i wzajemne oddziaływanie na siebie
ćwiczących oraz dotykają takich problemów,
jak: pomoc, zrozumienie, odpowiedzialność,
podjęcie decyzji czy współpracę, zmniejszając
tym samym lęk przed innymi i umiejętne
zdobywania wzajemnego zaufania.

Muzyczne działania w grupie dzieci
przyczyniają się do zintegrowania
ćwiczących, uczą komunikowania się
oraz umiejętności radzenia sobie w
różnorakich sytuacjach.
Takie doświadczenia są podłożem do
budowania relacji międzyludzkich w
późniejszym życiu społecznym.

Twórcza aktywność dziecka

(słowna, ruchowa, plastyczna,

muzyczna) stanowi główny element

decydujący o maksymalizowaniu

jego szans rozwojowych, a

bogactwo jej różnorodności można

stymulować odwołując się do

właściwości rozwojowych dziecka

poprzez stworzenie odpowiednich

sytuacji, warunków emocjonalnych,

materialnych i organizacyjnych.

W pracy z dzieckiem trzeba szukać metod,
które będą wiązały się ze spontanicznymi i
swobodnymi działaniami dzieci, takich które
będą wyzwalały ich twórczą aktywność. Do
takich metod należy metoda projektowania
okazji edukacyjnych. W jej skład wchodzą
następujące elementy: możliwość wyboru,
zadania otwarte i warunki wyjściowe .

Możliwość wyboru  przez dziecko rozwija
wiele

aspektów

jego

osobowości

tj.:

kształtowanie

samodzielności

w

podejmowaniu decyzji, odpowiedzialności za
własne czyny. Stymulować rozwój dziecka
możemy

poprzez

oferowanie

różnych

wyborów: czasu realizacji zadania, wyboru
grupy, postawy ciała w trakcie wykonywanej
czynności oraz środków materialnych. Ważne
jest

również

zagwarantowanie

swobody

wyboru rodzaju aktywności, tematu, techniki,
formy.

Zadania otwarte  pozwalają dziecku na
nieskończoną liczbę rozwiązań i ukazują wiele
dróg, którymi można do nich dojść. Zadanie
otwarte zawiera element niepewności, nie
podsuwa dziecku drogi do rozwiązania.
Powinny się w nim znaleźć nowe, dziwne,
śmieszne,

zaskakujące

bodźce.

 
Przy projektowaniu sytuacji edukacyjnych
ważny staje się punkt wyjścia w zajęciach.
Powinien on być atrakcyjny i wzbudzać w
dziecku zainteresowanie.
Warunki wyjściowe  mają prowadzić do
podjęcia aktywności przez dziecko, wzbudzać
jego ciekawość poznawczą. Temu zaś sprzyja
odpowiedni nastrój i atmosfera tajemniczości.
(Suchora-Olech, 1992)

W edukacji ważna jest jednak nie tylko sama
organizacja

działań

wychowawczo

–

dydaktycznych, ale również odpowiednio
przygotowany nauczyciel. On jest postacią
kluczową, gwarantem jakości edukacji. Jest to
nauczyciel empatyczny, który jest wśród
dzieci, rozmawia z nimi, jest otwarty i
życzliwy, gotowy do pomocy. W kontaktach z
dzieckiem przyjmuje postawę proponującego,
zachęcającego do działania. Jest dynamiczny,
otwarty na pomysły dzieci, stosuje raczej
nagrody niż kary, propozycje niż nakazy.
Realizuje

zasadę

dwupodmiotowości

w wychowaniu. Jest otwarty na dziecko i na
samego siebie. A przy tym nastawiony jest
także na własny rozwój, na poszerzanie
wiedzy zawodowej i doskonalenie własnych
cech osobowych.

Twórczość dzieci jest

swoistym przejawem

dynamiki życia

wewnętrznego, silnym

czynnikiem osobowościowo

twórczym. Twórczość

wyrabia poczucie własnej

tożsamości, niezależności i

poczucia własnego,

odrębnego „ja”.