Formy opieki nad
dziećmi w Polsce

Wszelkie formy wsparcia rodziny w środowisku muszą być

najpierw poprzedzone rzetelną diagnozą potrzeb
społecznych.

Rodziny wymagające obecnie wsparcia społecznego, to przede

wszystkim rodziny niepełne, wielodzietne, rozbite lub
pokrzywdzone przez los, bezrobotne, młode małżeństwa,
nieletnie matki.

Formy i zakres pomocy społecznej określa w Polsce Ustawa o

pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r.(Dz.U. z dnia 15
kwietnia 2004 r.)

Wybrane rządowe kierunki i formy wsparcia rodziny
Instytucje oświatowe:
-Żłobki
-Przedszkola
-Szkoły

Poradnictwo
Sądownictwo:
-Sąd Rodzinny
-Kurator penitencjarny
-Kurator sądowy

Pomoc rodzinie może obejmować trzy podstawowe kierunki

działania:

1.Kompensacja społeczna
2.Profilaktyka wychowawcza
3.Ratownictwo
Kompensacja społeczna. Wyrównanie braków organicznych w

formie pomocy socjalnej lub wychowawczej

Profilaktyka wychowawcza. Polega na ujawnianiu zarówno

uwarunkowań negatywnych, zaburzających rozwój, jak też tych
elementów środowiska, które obecnie nie wywołują zagrożenia,
ale w przyszłości mogą zaburzyć prawidłowy przebieg rozwoju
jednostki

Ratownictwo. Występuje w razie nagłego nieszczęścia, kataklizmu

i pozwala doraźnie likwidować pierwsze jego skutki (w
rodzinach tzw. ryzyka, w rodzinach patologicznych i podlegają
m. in. na czasowej lub stałej izolacji dziecka od rodziny.

Pozarządowe formy wsparcia rodziny
Stowarzyszenia
Fundacje
�Ruchy społeczne - inne formy wspierania rodziny:
Pedagogiczne wspomaganie rodziny:
- Przygotowanie do małżeństwa i rodziny
- Kształtowanie kultury pedagogicznej rodziców
Obrona macierzyństwa
�Ochrona praw dziecka
�Pomoc rodzinie w świetle prawa

Placówka, realizując zaspokajanie
potrzeb dziecka, kieruje się w
szczególności:



dobrem dziecka,



poszanowaniem praw dziecka,



potrzebą wyrównywania deficytów rozwojowych,



koniecznością wspierania rozwoju dziecka poprzez

umożliwienie kształcenia, rozwój zainteresowań i

indywidualizowanie oddziaływań wychowawczych,



potrzebą działań przygotowujących do samodzielnego

życia,



poszanowaniem praw rodziców wynikających z przepisów

prawa rodzinnego, a przede wszystkim prawa do

kontaktowania się z dzieckiem,



potrzebą działań w celu utrzymywania więzi dziecka z

rodziną i umożliwienia jego powrotu do rodziny.

Ze względu na specyfikę działań
placówki dzielimy na:



placówki wsparcia dziennego,



placówki interwencyjne,



placówki rodzinne,



placówki socjalizacyjne



placówki resocjalizacyjne,



placówki opieki nad dzieckiem niepełnosprawnym i chorym

Placówka wsparcia dziennego:

wspiera rodzinę w sprawowaniu jej podstawowych funkcji,



zapewnia pomoc rodzinie i dzieciom sprawiającym
problemy wychowawcze, zagrożonym demoralizacją,
przestępczością lub uzależnieniami,



współpracuje ze szkołą, ośrodkiem pomocy społecznej i
innymi instytucjami w rozwiązywaniu problemów
wychowawczych. świadczy opiekę dzienną, polegającą na
objęciu dziecka działaniami wychowawczymi i
edukacyjnymi.



Rodzaje:

-

świetlica środowiskowa, kluby środowiskowe,

-

ogniska wychowawcze,

-

świetlica socjoterapeutyczna,

-

warsztaty terapii zajęciowej.

Placówka interwencyjna:



zapewnia dziecku pozbawionemu częściowo lub całkowicie

opieki rodziców, znajdującemu się w sytuacji kryzysowej:

a) doraźną, całodobową opiekę,
b) kształcenie dostosowane do jego wieku i możliwości

rozwojowych,

c) opiekę i wychowanie do czasu powrotu do rodziny lub

umieszczenia w rodzinie zastępczej, placówce rodzinnej

albo placówce socjalizacyjnej,



przygotowuje diagnozę psychologiczno - pedagogiczną i

sytuacji życiowej dziecka oraz ustala wskazania do

dalszej pracy z dzieckiem.



Rodzaje:

-

pogotowie opiekuńcze,

-

policyjna izba dziecka.

Placówka rodzinna:



zapewnia dzieciom częściowo lub całkowicie pozbawionym

opieki rodziców całodobową opiekę i wychowanie w

warunkach zbliżonych do domu rodzinnego oraz opiekę, do

czasu powrotu dziecka do rodziny, umieszczenia go w

rodzinie adopcyjnej lub jego usamodzielnienia,



współpracuje z ośrodkiem adopcyjno - opiekuńczym oraz

centrum pomocy, aby móc zapewnić wysoką jakość i

skuteczność oddziaływań wychowawczych, a także

sprawowania opieki nad dzieckiem.



Rodzaje:

-

rodzinny dom dziecka

-

wioska dziecięca,

Placówka socjalizacyjna:



zapewnia całodobową opiekę i wychowanie dzieciom

całkowicie lub częściowo pozbawionym opieki rodzicielskiej,

dla których nie znaleziono rodzinnej opieki zastępczej,



zapewnia zajęcia wychowawcze, korekcyjne,

kompensacyjne, logopedyczne, terapeutyczne,

rekompensacyjne,



powinna zapewniać kształcenie i wychowanie dzieciom

opóźnionym w rozwoju,



podejmuje działania w celu powrotu dziecka do rodziny

naturalnej,



szuka rodzin przysposabiających lub umieszcza w

rodzinnych formach opieki zastępczej,



pracuje z rodziną dziecka,



organizuje dla swoich wychowanków odpowiednie formy

opieki w środowisku.



Rodzaje:

-

dom dziecka,

-

placówka wielofunkcyjna,

-

ochotnicze hufce pracy.

Placówka resocjalizacyjna



zapewnia dzieciom niedostosowanym społecznie:

- opiekę i wychowanie,
- resocjalizację i rewalidację,
- możliwość leczenia uzależnień,
- zdobycie kwalifikacji zawodowych,
- zapewnia kształcenie,
- przygotowuje dziecko do życia w społeczeństwie oraz do
samodzielności.



Rodzaje:

-

młodzieżowy ośrodek wychowawczy,

-

schronisko dla nieletnich,

-

zakład poprawczy,

-

rodzinny kurator sądowy

-

ośrodek rehabilitacyjno-readaptacyjny

Formy opieki nad dzieckiem
niepełnosprawnym i chorym:



ośrodki szkolno-wychowawcze,



ośrodki rehabilitacyjno-wychowawcze dla dzieci
uzależnionych,



szkoła przyszpitalna.

Metody, techniki oraz formy
opieki i wychowania

1.  Formy oddziaływań werbalnych – polegają na słownych

interakcjach między wychowawcą a wychowankami oraz

między samymi wychowankami.

A. Technika burzy mózgów – wykorzystywana jest przy

poszukiwaniu rozwiązania problemu, który budzi

zaciekawienie większej części ludzi. Po postawieniu

problemu (pytania) uczestnicy podają propozycje rozwiązań

B.  Technika sondażu opinii o wychowanku polega na

poinformowaniu wychowanka o tym, co sądzi o nim grupa

(klasa). Głównym celem jest utrwalenie w świadomości

wychowanka pozytywnego obrazu siebie – wpływa to na

pozyskanie większej przychylności grupy (klasy).

 Wyodrębnia się dwa rodzaje sondażu opinii o wychowanku:
-  sondaż pozytywnych opinii o wychowanku – można

odnieść do dzieci sprawiających trudności wychowawcze.
-  sondaż negatywnych i pozytywnych opinii o wychowanku

– można odnieść do osób, które mają zniekształcony obraz

samego siebie: przejawiają nadmierne poczucie własnej

wartości, snobizm i

zarozumiałość.

C.  Technika swobodnych tekstów

- zwana też techniką ekspresji słownej lub techniką

twórczości literackiej i poetyckiej. Technika umożliwia

wypowiadanie się i komunikowanie z otoczeniem,

zdobywanie wiedzy o życiu i świecie, zaspokaja potrzebę

uznania i własnej aktywności

D.  Technika treningu spotkaniowego czyli trening

kontaktów międzyludzkich. Jest to forma oddziaływań

werbalnych, która sprzyja powstawaniu i kształtowaniu

pozytywnych nastawień interpersonalnych.

1.

Formy oddziaływań niewerbalnych -  wykorzystuje się tu

psychoterapeutyczny i wychowawczy wpływ aktywności

ruchowej, rekreacyjnej  i artystycznej.

A.

Improwizowana dramatyzacja – polega na wykorzystywaniu

elementów sztuki  teatralnej w sposób umożliwiający

rekonstrukcję własnej sytuacji życiowej i  obrazu samego siebie

B. Trening relaksacyjny – to zastosowanie ćwiczeń relaksacyjno

- koncentrujących,  które są w stanie przywrócić stan

wewnętrznej równowagi oraz wspierają rozwój osobowości

C. Swobodna ekspresja plastyczna – technika szczególnie

wartościowa w odniesieniu do wychowanków najmłodszych.

Twórczość stanowi naturalną  potrzebę dziecka. Może być

wykorzystana do wychowawczego i psychoterapeutycznego

oddziaływania, gdyż:

        -  umożliwia uwolnienie się od napięć psychicznych

        -  umożliwia wyrażenie własnych uczuć, przeżyć i

doświadczeń

        -  pozwala przeżywać prawdziwe sukcesy

        -  pozwala wychowawcy na lepsze poznanie

wychowanków

        -  rozwija zainteresowania i uzdolnienia twórcze

D. Muzykoterapia – muzyka jest wykorzystywana jako środek

ekspresji i oddziaływania wychowawczego. Pozwala nie

tylko na wypełnianie czasu wolnego, ale także spełnia

szereg funkcji wychowawczych, polegających m.in. Na :

kompensowaniu własnych niepowodzeń życiowych,

mobilizowaniu do podejmowania wysiłku twórczego,

wyzwalaniu określonych stanów emocjonalnych,

kształtowaniu systematyczności, wytrwałości. Muzyka

spełnia także funkcje motywujące, stymulujące,

relaksujące  i komunikacyjne. Muzykoterapia wspomaga

psychoterapię i posiada wielkie walory  wychowawcze.

E. Teatroterapia (zabawa w teatr) – pozwala na ukazanie

istotnych problemów  z punktu widzenia przeżyć i

doświadczeń uczestników. Każdy uczestnik może wymyślić

sobie swój własny sposób odtwarzania danej roli.

3. Formy oddziaływań doraźnych – polegają na indywidualnej

pracy z wychowankiem i są stosowane jedynie okresowo. Są to:

A.  Udzielanie indywidualnej pomocy – w  wychowaniu odbywa

się podobnie  jak w nauczaniu. Możemy tu uwzględnić

-  indywidualne zwracanie uwagi na niedociągnięcia wychowanka
-  zróżnicowanie celów i zadań wychowawczych – dostosowanie ich

do możliwości uczniów

-  organizowanie pomocy koleżeńskiej
-  bezpośrednie wspomaganie wychowanka
   
B. Wzmacnianie pozytywne (pochwały i nagrody) i negatywne

(kary i pouczenia). Odbywa się to:

-  przez techniki wzmacniania pozytywnego – bezpośredniej

gratyfikacji, sukcesywnej gratyfikacji w postaci systemu

punktowego

-  przez techniki wzmacniania negatywnego – szybkiej interwencji, 

słownych napomnień, chwilowej izolacji

C. 

Formy ignorowania niepożądanych zachowań – stosuje się je

zwykle, gdy wychowankowie próbują odwrócić uwagę

wychowawcy od zaplanowanych działań lub starają się

sterować zachowaniem wychowawcy lub grupy. Przy braku

wyraźnych reakcji wychowawcy (np. komentarz) niewłaściwe

zachowania same znikną, jako niewiele znaczące

Środki wychowawcze:

Środek wychowawczy to konkretna pomoc, dzięki której

zachodzi proces wychowania, to tworzenie sytuacji, dzięki

którym wychowawcy wpływają na wychowanków w nadziei

uformowania lub umocnienia w nich przekonań, postaw lub

pożądanych motywacji.

Środki wychowawcze nabierają znaczenia w
zestawieniu z konkretną sytuacją wychowawczą. Na
ich dobór wpływają:

1. Postawy wychowanka. Wychowawca, sięgając po jakiś

środek, musi dokonać osądu, czy zachowanie wychowanka

było/jest pożądane, czy nie, czy dane zachowanie wymaga

wysiłku ze strony dziecka, czy nie

2. Sytuacja i zdarzenia poprzedzające zastosowanie środka,

m.in. związane z tym, co wychowanek powinien już

wiedzieć.

3. Intencje i motywacje wychowanka, zakres i stopień jego

świadomości przy określonych działaniach

4. Wiek wychowanka
5. Intencje i cele wychowawcy
6. Działanie środka wychowawczego. Wychowawca dopiero z

postaw dziecka wnioskuje czy dany środek jest odbierany

jako kara lub nagroda.

Na efekty oddziaływania określonego środka w wychowaniu

wpływają:

osobowość wychowawcy,
indywidualne cechy wychowanka,
relacja między wychowawcą a wychowankiem,
uwarunkowania sytuacyjne,
zdarzenia i sytuacje losowe.

Grupy aktywności wychowawczej (klasyczna teoria
środków wychowawczych w myśli pedagogicznej)

Friedrich Schleiermacher



Działania służące bronieniu wychowanka przed

niewłaściwymi wpływami. Do tego potrzebne są tak

zwane środki prewencyjne. Dziecko potrzebuje ochrony i

opieki, gdyż samo nie jest w stanie odpowiadać na

wyzwania życiowe. Nie zdoła w pełni i właściwie wybrać,

respektować i zachować prawa moralnego czy normy.



Kary.



Pomoc i wsparcie – jako najwłaściwsza forma działalności

wychowawczej.

Typologia środków wychowawczych



prewencyjne



podtrzymujące (wspierające)



zabraniające/zakazujące