W lus

lus

trze

Twardowskiego

Nieświadomość

Nieświadomość w

Pol

szcze

szcze:

analiza

sys

systematyczna

tematyczna

postaci: od 1605 do połowy XIX w.



Sebastian Petrycy



Stanisław
Witwicki



Kazimierz Narbutt



Zygmunt Linowski



Józef Epifani
Minasowicz



Jędrzej i Jan
Śniadeccy



Patrycy
Przeczytański



Jan Baudouin de
Courtenay



Feliks Jaroński



Anioł Dowgird



Bronisław Ferdynand
Trentowski



Karol Libelt

autorzy koncepcji - od 1845



Feliks Jezierski



Jan Nepomucen
Kamiński



Józef Kremer



Józef Majer



Ferdynand
Dworzaczek



Wiktor Feliks
Szokalski



Mikołaj Lipiński



Julian Ochorowicz



Feliks Bogacki



Bazyli Ilnicki



Napoleon Nikodem
Cybulski



Ludwik Natanson



Karol Potkański



Henryk Goldberg



Henryk Nusbaum



Edward
Abramowski



W szeroko rozumianej polskiej literaturze
psychologicznej "przed Freudem"

przynajmniej 30 postaci - a

przypuszczalnie znacznie więcej

powinno ujawnić się w trakcie dalszych
badań i studiów - rozwijało liczne aspekty
problematyki nieświadomości, co w
efekcie zaowocowało odpowiednimi
terminami, koncepcjami, metodologią i
metateoriami.



Szczególnie owocne

owocne

powinny się okazać

badania nad literaturą piękną

(poezja,

proza, dramat; vide: „magnetyzm serca”
u Aleksandra Fredry).

terminologia



nie mające baczenia/bez baczenia (Petrycy);



na ktore niemamy baczenia (Narbutt);



na ktore częstokroć żadney niemamy
baczności;



czucia, tak miłe iako y niemiłe, a ktorych my
niepostrzegamy;



niewyraźne y pomięszane;



zachodzące mimo naszej woli (Linowski);



działające z mocy instynktu i natchnienia
(Jędrzej Śniadecki);



bez wiedzenia (Dowgird, Linowski);



poniewolne (Petrycy, Śniadeccy;)



automatyczne (Jan Śniadecki, Libelt,
Ochorowicz, Bogacki);



niedobrowolne, nie podlegające sile
uznania (Jezierski);



bez uznania (Dziekoński, Jezierski,
Kamiński, Szokalski, Lipiński);



zachodzące mimo - lub: bez - woli i wiedzy
(Linowski, Kryszka, Dworzaczek, Cybulski);



nieprzytomne (Szaniawski, Szokalski);



niepoznane (Przeczytański);



nieotrzeźwione (Szaniawski);



niezeznawane (Bogacki);



przyćmione (B. I. - Bazyli Ilnicki);



bezświadome (Kremer, Szokalski, Lipiński,
Ochorowicz, Ziemba, Niezabudka vel.
Rontaler);



mimowiedzowe; prześlepione; bezprzytomne;
niepostrzeżone (Szokalski);



bezwiedne (Kremer, Majer, Lipiński,
Ochorowicz, Bogacki)



pozaświadome (Ochorowicz);



machinalne (Jan Śniadecki, Szaniawski,
Libelt);



impressio remanens oraz ślepe (duchowe i
psychiczne) siły (Struve);



nałogowe/odbywające się z nałogu
(Kochanowski, Śniadecki, Majer).

metaforyka



Źródła Nilu, piramida góry i

epoki Buffona

(Jezierski)



Szyb naszej duszy

i przepaść

duszy

(Kremer)



Ciemna głębia zapomnienia,

niedocieczona schronka duszy

i „ponik” duszy

(Kamiński)



Światło i pryzmat

(Dworzaczek)



Ciemnica optyczna

(Ilnicki)



Promienie ultrafijoletowe

(Nusbaum)



Głębiny (

mare tenebrarum)

nieświadomego

(Abramowski)

typy koncepcji

nieświadomości:

I. metafizyczne



Pisma Trentowskiego, Libelta,

Trentowskiego, Libelta,

czy Kremera

Kremera

sugerują, że przyjmowali oni ideę

"nieświadomego ducha",

który w miarę

rozwoju ujawnia się w egzystencji jednostki
(przełom lat 40. i 50. XIX w.).



Z psychologicznych koncepcji na miano
metafizycznych zasługują niektóre pomysły

Jezierskiego, Kamińskiego

oraz "późnego"

Abramowskiego i Ochorowicza.



Jednak motyw ten nigdy chyba nie

zdominował rodzimego dyskursu na temat

nieświadomości.

II. biologiczne



wegetatywne aspekty (wzrost, rozwój,

odżywianie):

Petrycy, Jędrzey Śniadecki,

Dworzaczek;



instynkty i biologicznie rozumiane

„natchnienie”:

Baudouin de Courtenay,

Śniadeccy i Natanson;



niejawne procesy w układzie nerwowym

- w

tekstach Witwickiego, Linowskiego (duchy

żywotne, czynności pomięszane), Majera,

Kryszki, Ochorowicza;



wcześniejsza postać psychiki:

Śniadeccy,

Libelt, Trentowski, Kremer, Majer, Szokalski,

Lipiński, Ochorowicz, Natanson, czy Potkański;



pamięć organiczna:

Bogacki, Ochorowicz

(

ideoplastia

Abramowski (

(

cenestezja

III. głębinowe



Magnetyczne rozumienie instynktu

według

Baudouina de Courtenay.



Koncepcja "nieosobistości"

w tekstach

Jezierskiego.



„

Katolikos - um zarodny nieświadomej siebie

natury"

(Kamiński)



„

Ukryte ja"

(Dworzaczek).



Inne głębinowe wątki w tekstach:

Szokalskiego, Ochorowicza, a nawet

Abramowskiego.



Znak rozpoznawczy polskiego rozumienia

nieświadomości przed Freudem, to motyw

traktowania

kryptopsychiki

, jako

odpowiedzialnej za tożsamość jednostki.

IV. płytkie, psychologiczne



„Płytka" nieświadomość: nieświadome lub

nieświadome lub

podświadome czucia, wrażenia,

spostrzeżenia, wnioskowanie, ale także

pamięć, automatyzmy, nałogi i nawyki:

kolej

ny częsty wątek polskiej myśli

psychologicznej



Stwierdzenia i rozumowania tego rodzaju
formułowali m.in.: Zygmunt Linowski, Jan
Śniadecki, Patrycy Przeczytański, Feliks
Jaroński, Anioł Dowgird, Józef Kremer, Józef
Majer, Wiktor Felisk Szokalski, Julian
Ochorowicz, Feliks Bogacki, Edward
Abramowski.

V. dynamiczne,

psychoanalityczne



archeologiczne i topograficzne ujęcie psychiki

oraz determinizm

determinizm

(tu żadna myśl, żadne

nawet marzenie, nie może się wychylić ze
swojego orbitu; ale idzie tak, jak iść powinno:
około jednej osi);



podział na „jam” i „siem”

(analogia do ego

ego

);



patologia psychiczna

jako przeniesienia

logiki marzenia sennego

do życia na jawie;



przestrzenna, głębinowa metaforyka

oraz

uchwycenie procesu racjonalizacji

racjonalizacji

- jako

przypisania sobie motywów

które tak

naprawdę są nieświadome;



płciowość i popędy

- jako rozgrywające się na

pograniczu natury i nieświadomości (skąd się
w istocie wywodzą) oraz kultury i
świadomości;



podział na psychikę

an sich

für sich;



werbalizacja i 'obraz' warunkiem

uświadomienia;



marzenia senne

są spowodowane przez

spowodowane przez

"stłumione uczuciowe popędy"

;



oddzielenie surowego "materiału marzenia
sennego", od siły formującej;



porównanie świadomości do światła latarki;



stwierdzenie istnienia oporu psychicznego,

przejawiającego się w postaci nieskutecznego
stłumienia;



Teza, iż: „proces myślenia i

„proces myślenia i

działania z natury swojej jest

nieświadomym”;



wskazanie sensowności

sensowności

czynności pomyłkowych;



konstatacja znacznej trwałości

trwałości

bezwiednych treści

psychicznych;



uznanie ilościowej przewagi

ilościowej przewagi

procesów nieświadomych

nad

świadomymi.

protopsychoanaliza?

epilog



Jak twierdzą biografowie
Freuda, imię pod którym dał
się poznać światu - Sigismund

Sigismund

- efekt zwyczaju panującego
w jego rodzinie od kilku
pokoleń, aby męskich
potomków nazywać imionami
polskich królów: Sigismunda
Starego, Sigismunda III Wazy,
Sigismunda Augusta.



Miał to być wyraz
wdzięczności za to, iż
przodkowie Freuda znaleźli w
Polsce tolerancyjną i
przyjazną przystań.

…

a wyszło jak zwykle



Dostępne dane pokazują, iż idea
nieświadomości, której autorstwo jest
przypisywane Freudowi - miała swoich
odkrywców i teoretyków w tej samej Polsce
na długo przedtem, zanim świat usłyszał o
ukrytej pracy marzenia sennego, symbolice
seksualnej czy kompleksie Edypa.



Wiele z polskich koncepcji nieświadomości

stanowiło nie tylko oryginalny wkład w

problematykę niejawnej psychiki, ale także

antycypowało niektóre szczegółowe pomysły

Freuda oraz innych klasyków psychologii

głębi