W

W lus

lus

trze

trze

Twardowskiego

Twardowskiego

Dojrzałe

Dojrzałe

koncepcje

koncepcje

nie

nieś

ś

wiadomo

wiadomoś

ś

ci

ci

przed Freudem

przed Freudem

Polski

Polski

Mesmer:

Mesmer:

Julian

Julian

Ochorowicz

Ochorowicz

1850 - 1917

1850 - 1917

Od

Od

pozytywizmu

pozytywizmu

do okultyzmu

do okultyzmu



W kręgu jego

zainteresowań

(oprócz

psychologii) m.in.:



Medycyna



Fizjologia



Pedagogika



Fizyka



Filozofia



Historia



Socjologia



Parapsychologia



Psychiatria.



Koncepcja nieświadomych zjawisk
psychicznych – dopiero po rekonstrukcji.



Najpierw Ochorowicz traktował bezwiedne

traktował bezwiedne

życie psychiczne w sposób przyrodniczy,

życie psychiczne w sposób przyrodniczy,

pozytywistyczny.

pozytywistyczny.



W miarę upływu czasu - coraz bardziej
skłaniał się ku przekonaniom o
mistycznym charakterze, zgodnie z
którymi podświadomość w postaci tzw.

podświadomość w postaci tzw.

jaźni/osobowości syntetycznej

jaźni/osobowości syntetycznej

odpowiadała za:



kształtowanie się i trwanie naszego

kształtowanie się i trwanie naszego

poczucia tożsamości.

poczucia tożsamości.

proto-psychoanaliza?

proto-psychoanaliza?



Każdy z nas jest
obłąkanym we śnie;

obłąkanie bowiem jest

obłąkanie bowiem jest

marzeniem sennem na

marzeniem sennem na

jawie

jawie

.

.



Użycie przez kogoś
niewłaściwego
nazwiska
przypadkowo, nigdy

nigdy

nie jest bez znaczenia

nie jest bez znaczenia

i nieraz wywołuje
rumieniec.



Myślenie może być dwojakie

wyrazowe i obrazowe.

wyrazowe i obrazowe.



Pierwszem przeważnie

przeważnie

posiłkujemy

się na jawie i we wszystkich
ściślejszych badaniach.



Drugie występuje w sennem
marzeniu, przeważa u ludzi słabej
inteligiencyi i z samej natury rzeczy
u głuchoniemych; oprócz tego,
występuje ono silnie w tworzeniu
artystycznem, w tak zwanem
natchnieniu poetyckiem.

Kryterium świadomości

Kryterium świadomości



Wyróżniwszy te dwa rodzaje myślenia,

możemy mieć kryteryjum dla ocenienia

możemy mieć kryteryjum dla ocenienia

chwili przejścia ze świadomości do

chwili przejścia ze świadomości do

bezwiedzy.

bezwiedzy.

Mianowicie jeżeli nie mogąc

długo zasnąć, spostrzeżemy nareszcie, że
zaczynamy myśleć obrazami nie zaś
wyrazami, to możemy być pewni, że
chwila zaśnięcia zbliża się. Toż samo przy
obudzeniu, ile razy to ostatnie następuje
w sposób zupełnie normalny, to znaczy
bez żadnej nagłej pobudki, tyle razy
pomiędzy bezwiedzą, a świadomością,
czyli myśleniem przeważnie wyrazowem
pośredniczy myślenie obrazowe, przez
czas krótszy lub dłuższy, zależnie od
warunków.



To pewne, iż wyobrażenie może bardzo

wyobrażenie może bardzo

długi czas być w stanie utajonym i

długi czas być w stanie utajonym i

dopiero po kilkunastu albo i

dopiero po kilkunastu albo i

kilkudziesięciu latach wystąpić na jaw,

kilkudziesięciu latach wystąpić na jaw,

jeśli się powtórzą warunki w których
powstało, albo jeśli je jakieś
analogiczne wrażenie do życia powoła -
ale jest prawdopodobieństwem, że jeśli
tego wrażenia nie będzie, to dane
wyobrażenie może już nigdy nie
powrócić do świadomości - a niemniej
pewnem jest, że choroby lub
wstrząśnienia mózgu mogą
uniemożliwić na zawsze odtwarzanie się
całych grup wyobrażeń.

perspektywy

perspektywy



Zewnętrznie biorąc,

Zewnętrznie biorąc,

stan taki niczem

zasadniczo nie różni się od czuwania, a
bardzo się różni od snu. Rozumowania
lunatyka są prawidłowe, ruchy stanowcze i
celowe, pamięć miejscowości i osób
najdokładniejsza - i bynajmniej niema w nich
tego nielogicznego i bezcelowego nieładu,
tego zupełnego braku woli i ruchów
dowolnych, co we śnie. Lecz z drugiej strony,

biorąc rzeczy wewnętrznie,

biorąc rzeczy wewnętrznie,

widzimy tu

nieprzebytą przepaść pomiędzy tym stanem a
czuwaniem normalnym. Rozdziela je
p a m i ę ć.



To zas, że w i e d z a b e z w i e d n a

w i e d z a b e z w i e d n a

jako

wyrażenie mieści w sobie sprzeczność,

niepowinno nas wstrzymywać od uznania

wiedzy nieświadomej, za którą przemawiają

fakty, którą zdradzają czyny instynktowe

zwierząt i człowieka, którą posiada nawet

zwierzę z wyjętym mózgiem, jeśli tylko ośrodki

automatyczne pozostały w nim nietknięte.



Taką wiedzę posiada lunatyk, lecz w tym swoim

stanie nie może on niczem wzbogacić swego

umysłu /nie będzie się umiał oryentować w

n o w y c h i n i e s p o d z i e w a n y c h

n o w y c h i n i e s p o d z i e w a n y c h

w a r u n k a c h

w a r u n k a c h

/ chyba że wskutek silniejszego

wrażenia świadomość jego chwilowo w jednym

tylko kierunku rozbudzi się, co istotnie miewa

miejsce a co jednak także będzie

z a p o m n i a n e, ale już zapomniane w

istotnem znaczeniu tego wyrazu, wskutek

odosobnienia tego aktu świadomego i jego

krótkiego trwania.



Świadomość jest tylko pewnym

Świadomość jest tylko pewnym

przemijającym stanem

przemijającym stanem

procesów duchowych

procesów duchowych

,

,

nie zaś

ich stałym i nieodłącznym
przymiotem, tak, że ogólna

ogólna

suma świadomych procesów,

suma świadomych procesów,

jest tylko maleńką cząstką

jest tylko maleńką cząstką

ogółu bezwiednych

ogółu bezwiednych

.

.



Świadomość – podobnie jak u
Szokalskiego - przestaje być

przestaje być

kryterialną cechą procesu

kryterialną cechą procesu

umysłowego.

umysłowego.

Psychika z natury

Psychika z natury

nieświadoma

nieświadoma

Stopniowanie nieświadomego

Stopniowanie nieświadomego



to co było już w świadomości i co może do

niej wrócić - nazwiemy stanem lub

czynnością podświadomą,

podświadomą,



to co nigdy nie było świadomem, i według

wszelkiego prawdopodobieństwa

świadomem bezpośrednio nie będzie -

nazwiemy stanem lub czynnością bezwiedną

bezwiedną

.

.



Przeciwieństwo istnieje tylko na krańcach -

Przeciwieństwo istnieje tylko na krańcach -

w rzeczywistości wszystko się łączy

w rzeczywistości wszystko się łączy

przejściami.

przejściami.

Same w sobie, stany i czynności

bezwiedne niczem się nie różnią od

świadomych: i tu i tam występują te same

formy jakościowo różne: specyalnych

wrażeń, postrzeżeń, wyobrażeń, myślenia,

nauki, wprawy, uczuć, nałogów i popędów -

różnią się tylko stosunkami asocyacyj i

stosunkami podkładów fizyologicznych.

Nowa jakość w bezwiedności

Nowa jakość w bezwiedności



niema żadnej, ale to absolutnie
żadnej racji psychologicznej
(poza metafizycznemi lub żądzą
oryginalności), żeby życiu
bezwiednemu odmawiać
jakiejkolwiek z tych form, które
bywają czynne w świadomości.

Raczej mielibyśmy prawo

Raczej mielibyśmy prawo

przypuszczać, że są tam jeszcze

przypuszczać, że są tam jeszcze

inne, nam nieznane, które

inne, nam nieznane, które

dopiero z czasem zrozumiemy.

dopiero z czasem zrozumiemy.



Z powodu braku zapisów, tradycja świadoma
wprawdzie zaginęła:



ale bezwiedna trwa jeszcze. Nie ginie ona
tak łatwo; ludy nowe powstają i wymierają,
kultura przeradza się wielokrotnie, lądy
zapadają się i podnoszą, a bezwiedna
tradycja, ta "arka przymierza między
dawnemi i nowemi czasy" żyje i odzywa się
jeszcze stłumionem echem, pod nutą
ludowych wierzeń podobnie jak postać

djabła

djabła

pochodzi pierwotnie od małpy

czczonej, a potem, po stopniowej zmianie
religji na wyższą, znienawidzonej; tak
podobnie postać anioła

anioła

pochodzi od ptaków

białych, dawniej czczonych a i dziś jeszcze u
ludu szanowanych.

mistyka nieświadomości

mistyka nieświadomości

kolektywnej

kolektywnej



Dziedziczone są:



wszelkie czynności i twory życia duchowego, a

więc nie tylko jakiś zadatek czy materyał dla

właściwych wyobrażeń, pojęć, uczuć i

skłonności, ale same wyobrażenia, pojęcia,

uczucia, chociaż zawsze tylko w stosunku do

częstości swego powtarzania i zawsze tylko w

stanie bezwiednym:

stanie bezwiednym:



wszystkie one będą jednak także wynikiem

doświadczenia; tylko już nie osobistego, lecz

doświadczenia przodków wogóle. Tym

sposobem, zdanie Locke'a i Leibniza będziemy

zmuszeni jeszcze przerobić w sposób

następujący:



Nie ma w umyśle nic takiego, czegoby nie

Nie ma w umyśle nic takiego, czegoby nie

było pierwej w zmysłach, oprócz tego, co było

było pierwej w zmysłach, oprócz tego, co było

już w zmysłach i umysłach przodków.

już w zmysłach i umysłach przodków.



Twierdzenie to oparte na wielostronnych

faktach, łączy życie duchowe wszystkich istot

i wszystkich pokoleń w jedną, nierozdzielną

całość.



wyobrażenia i pojęcia są nabyte i wszystkie

bez wyjątku powstają na tle wyobrażeń i

pojęć i wogóle stanów wrodzonych

dziedzicznych, względnie także nabytych

przez przodków a przenoszących się w stanie

bezwiednym. Mogą one pozostawać

bezwiednemi i działać bezwiednie, albo też

ułatwiać powstanie świadomych i działać

bądź bezwiednie, bądź świadomie



te wyobrażenia i czynności, które się częściej

powtarzały u przodków, przenoszą się łatwiej

na potomków; te, które się powtarzały

rzadko, trudniej.

Jaźń/osobowość syntetyczna

Jaźń/osobowość syntetyczna



Szersza, utajona, więcej wiedząca choć

Szersza, utajona, więcej wiedząca choć

bezwiedna, osobowość, niedostępna na jawie,

bezwiedna, osobowość, niedostępna na jawie,

niedostępna w aideizmie, dostępna jedynie w

niektórych głębszych fazach somnambulizmu,

zbliżonego do monoideizmu, choć nie

będącego samym monoideizmem.



A jeszcze dziwniejszą jest ta okoliczność,

również sprawdzona pewną ilością

doświadczeń, że z ową jaźnią syntetyczną my

porozumiewamy się, nie wiedząc o tem.

nie wiedząc o tem.

Porozumiewamy się nie słowem lecz myślą,

nie wyrazem lecz intencyą/ i że tym sposobem

wszystkie zbliżone do siebie istoty żywe

wszystkie zbliżone do siebie istoty żywe

znajdują się w pewnym związku utajonym/

znajdują się w pewnym związku utajonym/

oddziaływają na siebie, chociaż się nie znają/

oddziaływają na siebie, chociaż się nie znają/

pomagają sobie lub szkodzą, chociaż nie zdają

pomagają sobie lub szkodzą, chociaż nie zdają

sobie z tego sprawy...

sobie z tego sprawy...



Osobowość syntetyczna ma nietylko

psychologiczne zadania. Obejmuje ona

całokształt spraw organicznych - a więc i

przejawy czysto cielesne. Jej dziełem jest to,

co dawniej nazywano siłą żywotną,

siłą żywotną,

i to, co

nazywano siłą leczniczą,

siłą leczniczą,

i to, co nazywamy

popędem samozachowawczym,

popędem samozachowawczym,

albo

przeciwnie popędem do zachowania rodzaju.

popędem do zachowania rodzaju.

Wszystko się wiąże ze sobą. Nie ma granicy

Nie ma granicy

między czynnością świadomą a bezwiedną, nie

między czynnością świadomą a bezwiedną, nie

ma jej też między czynnością psychiczną a

ma jej też między czynnością psychiczną a

nerwową, nerwową i czysto organiczną, czysto

nerwową, nerwową i czysto organiczną, czysto

organiczną i tylko mechanicznie materyalną.

organiczną i tylko mechanicznie materyalną.



Barbara Skarga:

Barbara Skarga:



Tworzył więc Ochorowicz mistyczną wizję

powszechnej komunikacji, zacierając wszelki

przedział między tym, co psychiczne,

organiczne i fizyczne.

Edward Abramowski 1868 -

Edward Abramowski 1868 -

1918

1918

Podświadomość

Podświadomość



Dostępna w wewnętrznym doświadczeniu
jednostki, a więc świadomość innego typu
czy rodzaju.



Kryptopsychika:

Kryptopsychika:

specyficzna – bezobrazowa,

czuciowa, bezpostaciowa, bezimienna, a-
intelektualna - postać świadomości.



Nie tylko w całości dostępna podmiotowi,

w całości dostępna podmiotowi,

ale w dodatku jest dostępna stale.

dostępna stale.



Interesujący wkład w problematykę

wkład w problematykę

psychicznej współdaności,

psychicznej współdaności,

czy też

współświadomości (ang. coconscious; niem.
mitbewusst).



psychika rozpada się - zarówno na poziomie

pojedynczego zjawiska psychicznego, jak i na

poziomie całości – na dwie domeny:



Świadomość:

Świadomość:



sferę dającą się ująć w słowach, intelektualną,

obrazową i zróżniczkowaną.



Podświadomość (świadomość intuicyjną):

Podświadomość (świadomość intuicyjną):



bezobrazową, całościową, czuciową,

bezpostaciową formę reprezentacji

psychicznej.



Podświadomość jest w zasadniczym związku z:



zewnętrzną rzeczywistością,



biologicznością (anima abdominalis),



wyznacza naszą tożsamość,



odpowiada za etykę, estetykę, szeroko

rozumianą sferę duchowości oraz religijności.

Unconscious cerebration?

Unconscious cerebration?



należy przyjąć, że współistnienie dwóch
stanów świadomości jest niemożliwem,
że jest tylko jak gdyby jedno miejsce w
świadomości, jeden idealny punkt
świetlny, psychiczny, otoczony zewsząd
przez „mare tenebrarum”
nieświadomego. Ztąd też, w każdej

Ztąd też, w każdej

chwili, cała treść duszy naszej, oprócz

chwili, cała treść duszy naszej, oprócz

tego jednego przebłysku świadomości,

tego jednego przebłysku świadomości,

przynależy do dziedziny nieświadomego i

przynależy do dziedziny nieświadomego i

tylko w formie fizycznych zjawisk byt

tylko w formie fizycznych zjawisk byt

swój posiada.

swój posiada.



Jeżeli bowiem cały świat duchowy zawsze
tylko w jednym zjawisku jest zawarty, jeżeli
wszelkie współistnienie dwóch chociażby
zjawisk jest stanowczo wykluczonem z
dziedziny psychicznej, jako wręcz przeciwne
jej istotnemu charakterowi, to rzecz jasna,
że nigdy zjawisko w duchowej sferze nie

nigdy zjawisko w duchowej sferze nie

może spełniać jakiejkolwiek roli czynnej,

może spełniać jakiejkolwiek roli czynnej,

zająć stanowiska czegoś działającego, nigdy
nie może wytworzyć się stosunek
oddziaływania zjawiska na zjawisko, inaczej

inaczej

jak tylko za pośrednictwem

jak tylko za pośrednictwem

"nieświadomego", drogą procesu psycho-

"nieświadomego", drogą procesu psycho-

fizycznego, tam więc, gdzie kończy się świat

fizycznego, tam więc, gdzie kończy się świat

psychiczny, gdzie "świadome" istnieć

psychiczny, gdzie "świadome" istnieć

przestaje

przestaje

.

Mare tenebrarum (1899)

Mare tenebrarum (1899)



"Nieświadome"

"Nieświadome"

odgrywa

zatem rolę akumulatora i
łącznika względem
zjawisk psychicznych,
pośredniczy między tem,
co było, a tem co ma
nastąpić,

jest nie tylko

jest nie tylko

fizycznym podścieliskiem

fizycznym podścieliskiem

życia duchowego, lecz i

życia duchowego, lecz i

jego źródłem istotnem.

jego źródłem istotnem.

Karol Potkański 1861 - 1907

Karol Potkański 1861 - 1907



Zjawiska psychiczne nie stanowią

Zjawiska psychiczne nie stanowią

wcale wyjątku, nie wyłamują się z

wcale wyjątku, nie wyłamują się z

pod ogólnych praw rządzących

pod ogólnych praw rządzących

światem

światem



Wprawdzie - można powiedzieć -
jest zasadnicza różnica, która
dzieli odruch od innych zjawisk
psycho- fizjologicznych a
mianowicie brak świadomości. Że
istotnie odruch odbywa się bez
jej udziału, tego nie potrzebuję
dowodzić ani stwierdzać.



Tylko należy tutaj zrobić jedno zastrzeżenie:

bez świadomości takiej, jaką mamy z własnej

obserwacji i jaką sami możemy odczuć, czyli

bez świadomości kortykalnej, korowej,

związanej z działalnością kory mózgowej.



Jest to różnica bardzo zasadnicza, na której

opiera się zresztą naukowe określenie

samego zjawiska świadomości. - Nie należy

jednak zapominać, że badamy i inne niższe

formy świadomości, o których bezpośrednio

nic nie wiemy - sami ich bowiem odczuć nie

jesteśmy w możności.

Prawa pamięci i rozpraszanie

Prawa pamięci i rozpraszanie

energii

energii



Gdzie jest granica, od
której można powiedzieć:
tutaj się kończy
świadomość jako zjawisko
współrzędne ze zjawiskiem
biologicznem? Niema
bowiem takich danych,
któreby pozwalały na
przypuszczenie, że z
niższych układów
nerwowych można
całkowicie usunąć wszelkie
objawy psychiczne, a nawet
z t.z. dróg nerwowych en
etat diffus, jak w
protoplazmie.



Psychiczne zjawiska związane z
biologicznemi nie są bez kwestji podobne
do naszych - mogą być nietylko ilościowo,
ale i jakościowo różne od naszej
świadomości - my ich też odczuć ani
uświadomić nie jesteśmy w stanie.



Ponieważ jednak z objawów psychicznych
my tylko o świadomości możemy mówić i ją
jedynie znamy, więc też z pewną
słusznością możemy powiedzieć, że stany
owe, ponieważ najwyższym ich objawem
jest świadomośc ludzka, przeto i one,
aczkolwiek nią jeszcze nie są, muszą też
mieścić elementa psychiczne, z których się
ona później wytwarza.



Takie pojęcie narzuca nam teorja ewolucji.
Gdybyśmy go nie przyjęli, musielibyśmy
rozdzielić zjawiska biologiczne na czysto
mechaniczne, wrócić się szczerze do Descarta
i dorzucić do nich luźnie świadomość (tak
dobrze w innych biologicznych formach, jak i
w nas samych) o d wybranej d o w o l n i e
granicy. Tego jednak nie robię - takie ostre
odgraniczenie, odcięcie, jest może potrzebne
dla względów pewności - ale nie jest zgodne z
postulatami nauki. Wolę też zająć stanowisko
monistyczne, które jest takie właśnie, jakie
podałem, i powiedzieć, że refleks odbywa się
bez udziału świadomości, ale ze
współrzędnym jakimś procesem psychicznym.



Nietylko bowiem w innych formach
biologicznych możemy stwierdzić istnienie
procesów psychicznych, których odczuć nie
bylibyśmy w stanie, ale i u nas samych
musimy przyjąć istnienie takich procesów.

Nie będę się bowiem zajmował, o d k ą d,
od jakiego ściśle obranego punktu
świadomość - że tu użyję starego
porównania - wyskakuje jak Minerwa z
głowy Jowisza - lecz powiem, że

od owego

najniższego objawu

pozbawionego

pozbawionego

świadomości, ale nie pozbawionego

świadomości, ale nie pozbawionego

psychicznego korelatu

psychicznego korelatu

,

,

do

do

najwyższego

najwyższego

związanego ze świadomością - przejścia są

związanego ze świadomością - przejścia są

wypełnione mimo naszego czucia i mimo

wypełnione mimo naszego czucia i mimo

naszej wiedzy.

naszej wiedzy.

Henryk Nusbaum: 1894

Henryk Nusbaum: 1894



Oddzielenie czynności ducha od czynności
ciała, było już dziełem głębokiej jeszcze
naiwności ludzkiej, było już dziełem
pierwszego niemal spostrzeżenia, że ja
czuję, myślę i chcę. Pierwsza
podnioślejsza myśl ludzka oddzieliła
pojęcie życia właściwego roślinom i
zwierzętom a wspólnego w części i
człowiekowi, od władz ludzkiego czucia,
myśli i woli i nazwała duchową czynnością
człowieka, duchem ludzkim, całą
dziedzinę jego świadomości.



Dziwnem, choć widocznie
prawami rozwoju
umysłowości ludzkiej
uwarunkowanem
zjawiskiem, jest to, że
najpotężniejsze umysły
zabierały się do
metafizycznego zgłębiania,
do filozoficznego rozbioru i
określania czynności
duchowych, jako oddzielnej
kategoryi bytu, tak jak ją
najpierwotniejsza naiwność
ludzka odosobniła.



Gienijusz ludzki wszakże, krocząc
wytrwale torem dojrzałych metod
poznawania, torem badania zjawisk w
naturze, a nie pojęć, stworzonych przez
własny człowieka umysł, zauważył, że

to, co bezspornie i niepodzielnie należy

to, co bezspornie i niepodzielnie należy

do istoty zjawisk czucia, myśli i woli, co

do istoty zjawisk czucia, myśli i woli, co

jest nieodłączną częścią tych zjawisk,

jest nieodłączną częścią tych zjawisk,

bywa w znacznej części niemyślanem,

bywa w znacznej części niemyślanem,

nieodczuwanem i niechconem, inaczej

nieodczuwanem i niechconem, inaczej

mówiąc:

mówiąc:



integralne części zjawisk naszej

integralne części zjawisk naszej

świadomości są zjawiskami

świadomości są zjawiskami

nieświadomemi.

nieświadomemi.



Cóż tedy począć z pierwotnem pojęciem
czynności duchowych? Tamto przez
czynności duchowe rozumie stany naszej
świadomości, gdy w istocie rzeczy stany

w istocie rzeczy stany

świadomości są to tylko niby oderwane

świadomości są to tylko niby oderwane

wierzchołki fal spienionych, których ciała

wierzchołki fal spienionych, których ciała

i zaklęśnięcia poruszają się niżej,

i zaklęśnięcia poruszają się niżej,

poruszają się pod poziomem

poruszają się pod poziomem

świadomości,

świadomości,

ale dziś, jutro podniosą się

nieco wyżej, zmienią barwę i formę
ruchu, spienią się również i na chwilę
wynurzą się i one w sferę świadomości,
by po chwili znowu ją opuścić.



Nie pozostaje zatem nic innego, jak:



1. rozszerzyć pojęcie czynności

1. rozszerzyć pojęcie czynności

duchowych

duchowych

do będących w bezpośrednim

z nimi związku czynności mózgu
nieświadomych, czyli przyjąć, że
czynności duchowe obejmują zakres
zjawisk szerszy od zakresu zjawisk
świadomości, innemi słowy, że stany

stany

świadomości są tylko szczególnymi

świadomości są tylko szczególnymi

momentami zjawisk duchowych, czyli, że

momentami zjawisk duchowych, czyli, że

bywają czynności duchowe świadome i

bywają czynności duchowe świadome i

czynności duchowe nieświadome.

czynności duchowe nieświadome.



2. rozszerzyć pojęcie świadomości.

2. rozszerzyć pojęcie świadomości.

Pozostajemy tedy przy tem, że

Pozostajemy tedy przy tem, że

czynności duchowe są to stany

czynności duchowe są to stany

świadomości, te zaś części czynności

świadomości, te zaś części czynności

duchowych, które nie dochodzą do

duchowych, które nie dochodzą do

świadomości naszego ja, posiadają

świadomości naszego ja, posiadają

swoją własną cząstkową świadomość.

swoją własną cząstkową świadomość.



Każda nasza komórka zwojowa z siecią
swoich wyrostków może mieć swoją dla
siebie świadomość, tak jak każdy
człowiek ma swoją świadomość, której
moja przeniknąć nie jest w stanie.



3. albo wreszcie, przyjmując fakty, jak one
występują w rzeczywistości, nie chcąc

nie chcąc

przytem zmieniać dawnego pojęcia

przytem zmieniać dawnego pojęcia

czynności duchowych, używać terminu

czynności duchowych, używać terminu

czynności duchowej tylko w tej właśnie

czynności duchowej tylko w tej właśnie

chwili, gdy, badając kształty i ruchy fali,

chwili, gdy, badając kształty i ruchy fali,

zajmiemy się spienionym jej wierzchołkiem,

zajmiemy się spienionym jej wierzchołkiem,

w chwili zaś oddalenia od wierzchołka

użyjemy innego terminu,

użyjemy innego terminu,

np. czynności

organicznej, podstawowej czynności ducha,
lub równoległej do czynności ducha, albo
sprzężonej z czynnością ducha, albo znowu

czynności ducha w stanie potencyjalnym

czynności ducha w stanie potencyjalnym

lub uśpionym.

lub uśpionym.



Widzimy z powyższego, że

w każdym razie chodzi tu

w każdym razie chodzi tu

tylko o wyrazy, o grę słów.

tylko o wyrazy, o grę słów.

W niniejszym wykładzie
przyjmujemy pojęcie
czynności duchowych
szersze od pojęcia
świadomości. Mówić

Mówić

będziemy o czynnościach

będziemy o czynnościach

duchowych, połączonych

duchowych, połączonych

ze świadomością i

ze świadomością i

pozbawionych

pozbawionych

świadomości.

świadomości.



Wielu psychologów twierdzi dotąd, że
wyrażenie: "czynności duchowe
nieświadome" jest nielogicznem i
sprzecznem w sobie. Zgoda, jeżeli z góry
określimy czynności duchowe, jako
wyłącznie odnoszące się do stanów
naszej świadomości.



Ale, jako promienie światła

Ale, jako promienie światła

ultrafijoletowe są światłem,

ultrafijoletowe są światłem,

nieposiadającem żadnej zgoła jasności,

nieposiadającem żadnej zgoła jasności,

ale niemniej światłem, tak w ogólnej

ale niemniej światłem, tak w ogólnej

dziedzinie zjawisk duchowych są liczne

dziedzinie zjawisk duchowych są liczne

zjawiska duchowe, pozbawione blasku

zjawiska duchowe, pozbawione blasku

świadomości, będące niemniej

świadomości, będące niemniej

zjawiskami duchowemi.

zjawiskami duchowemi.