Zobowiązania - część

szczegółowa (10)

dr Marek Świerczyński

Katedra Prawa Cywilnego i Prawa

Prywatnego Międzynarodowego

Umowy z zakresu prawa

autorskiego

• Utwór jako przedmiot umowy.
• Utwór (określany również jako dzieło)

jest dobrem prawnym stanowiącym

przedmiot niematerialny, a zatem

niebędącym rzeczą.

• Utwory istnieją niezależnie od rzeczy

(przedmiotów materialnych), na

których zostały utrwalone i które

pomagają w ich poznaniu.

Umowy z zakresu prawa

autorskiego

• Aby wytwór niematerialny można

było zakwalifikować jako „utwór”,
powinien on spełniać łącznie
następujące przesłanki:

– 1) stanowić rezultat pracy człowieka

(twórcy),

– 2) stanowić przejaw działalności

twórczej,

– 3) mieć indywidualny charakter.

Umowy z zakresu prawa

autorskiego

• Poza utworami, które tradycyjnie chronione są

przepisami ustaw o prawie autorskim, można

wyróżnić dodatkową kategorię dóbr

niematerialnych, do których odnoszą się tzw. prawa

pokrewne (inaczej: sąsiednie).

• Zaliczane są do nich przede wszystkim:

– prawa artystów wykonawców,
– prawa producentów fonogramów,
– prawa organizacji (stacji) radiowych lub telewizyjnych,
– prawa do wzorów zdobniczych i modeli przemysłowych,

prawa wydawców do tzw. wydań utworów naukowych i do

pierwszych wydań utworów uprzednio niepublikowanych, do

których wygasły już prawa autorskie oraz

– prawa do fotografii niespełniających wymagań utworu w

rozumieniu prawa autorskiego.

Umowy z zakresu prawa

autorskiego

• W nowoczesnych systemach prawa

autorskiego zasadniczo przyjmuje się, że

podmiotem praw wyłącznych jest twórca, a

więc osoba, która stworzyła utwór.

• Zgodnie z art. 8 pr.aut. prawo autorskie

przysługuje twórcy, jeżeli ustawa nie

stanowi inaczej.

• Nabycie praw autorskich przez twórcę

następuje ex lege wraz ze stworzeniem

utworu i jest rezultatem nie aktu

prawnego, lecz aktu realnego, określonych

czynności faktycznych, psychofizycznych.

Umowy z zakresu prawa

autorskiego

• Dla ułatwienia ustalenia autorstwa dzieła

ustawa wprowadza w tym zakresie

domniemanie prawne.

• Zgodnie z art. 8 ust. 2. pr.aut.

„domniemywa się, że twórcą jest osoba,

której nazwisko w tym charakterze

uwidoczniono na egzemplarzach utworu

lub której autorstwo podano do publicznej

wiadomości w jakikolwiek inny sposób w

związku z rozpowszechnianiem utworu”.

• Jest to domniemanie prawne zwykłe

(praesumptio iuris tantum).

Umowy z zakresu prawa

autorskiego

• W konkretnym przypadku może zdarzyć się, że

utwór zostanie stworzony przez kilku autorów (np.

wspólne przygotowanie audycji telewizyjnej,

wspólne napisanie artykułu, reportażu, wspólne

skomponowanie utworu muzycznego).

• Zasadniczo mamy wówczas do czynienia ze

współautorstwem, przy którym prawo autorskie

powstaje w analogiczny sposób jak wówczas, gdy

twórcą całości dzieła jest tylko jedna osoba.

Specyfika polega na tym, że zwiększa się liczba

podmiotów uprawnionych do tego samego dobra,

które pozostaje nadal jednym przedmiotem

ochrony.

Umowy z zakresu prawa

autorskiego

• Polski ustawodawca wprowadził szczególną regulację

dotyczącą kwestii współautorstwa. Poświęcony jej

został m.in. art. 9 pr.aut.

• Zgodnie z jego ust. 1 „współtwórcom przysługuje

prawo autorskie wspólnie”.

• Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych

określa również sposoby wykonywania swych

uprawnień przez poszczególnych współtwórców.

• Do wykonywania prawa autorskiego do całości

utworu potrzebna jest zgoda wszystkich

współtwórców. W braku takiej zgody każdy ze

współtwórców może żądać rozstrzygnięcia tej kwestii

przez sąd, który z kolei przy wydawaniu orzeczenia

powinien mieć na uwadze interesy wszystkich

współtwórców (art. 9 ust. 3 pr.aut.).

Umowy z zakresu prawa

autorskiego

• Polskie prawo autorskie opiera się na

koncepcji dualizmu praw autorskich,

wyrażającej się w przeciwstawieniu

autorskich praw osobistych autorskim

prawom majątkowym.

• Pierwsze chronią węzeł uczuciowy łączący

twórcę z jego dziełem; drugie zapewniają

wyłączność twórcy w zakresie

ekonomicznej eksploatacji utworu.

• Każdej kategorii ustawa poświęca odrębne

rozdziały (8 i 9).

Umowy z zakresu prawa

autorskiego

• Zgodnie z art. 16 pr.aut: „Jeżeli ustawa nie

stanowi inaczej, autorskie prawa osobiste chronią

nieograniczoną w czasie i niepodlegającą

zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z

utworem, a w szczególności prawo do:

– 1) autorstwa utworu,
– 2) oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub

pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo,

– 3) nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego

rzetelnego wykorzystania,

– 4) decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu

publiczności,

– 5) nadzoru nad sposobem korzystania z utworu”.

Umowy z zakresu prawa

autorskiego

• Treść autorskich praw majątkowych

określa art. 17 pr.aut, który stanowi,
iż twórcy (jeżeli ustawa nie
przewiduje inaczej) przysługuje
wyłączne prawo do korzystania z
utworu i rozporządzania nim na
wszystkich polach eksploatacji
oraz do wynagrodzenia za
korzystanie z utworu.

Umowy z zakresu prawa

autorskiego

• Art. 50 pr.aut. wymienia trzy najistotniejsze sfery

korzystania z utworów, w ramach których

wskazano na węższe, szczegółowe pola

eksploatacji. Są nimi m.in.:

– 1) w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu -

wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy utworu, w

tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu

magnetycznego oraz techniką cyfrową,

– 2) w zakresie obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na

których utwór utrwalono - wprowadzanie do obrotu,

użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy,

– 3) w zakresie rozpowszechniania utworu w sposób inny

niż określony w pkt 2 - publiczne wykonanie,

wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i

reemitowanie, a także publiczne udostępnianie utworu w

taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w

miejscu i w czasie przez siebie wybranym.

Umowy z zakresu prawa

autorskiego

• Zgodnie z art. 74 ust. 4 pr.aut. autorskie

uprawnienia majątkowe do programu

komputerowego obejmują prawo do:

– 1) trwałego lub czasowego zwielokrotnienia

programu komputerowego w całości lub w części

jakimikolwiek środkami i w jakiejkolwiek formie; w

zakresie, w którym dla wprowadzania, wyświetlania,

stosowania, przekazywania i przechowywania programu

komputerowego niezbędne jest jego zwielokrotnienie,

czynności te wymagają zgody uprawnionego;

– 2) tłumaczenia, przystosowywania, zmiany układu

lub jakichkolwiek innych zmian w programie

komputerowym, z zachowaniem praw osoby, która tych

zmian dokonała;

– 3) rozpowszechniania, w tym użyczenia lub najmu,

programu komputerowego lub jego kopii.

Umowy z zakresu prawa

autorskiego

• Polska ustawa o prawie autorskim i prawach

pokrewnych wprowadza szczególną regulację

w odniesieniu zarówno do treści i formy, jak i

do sposobu wykonywania umów zawieranych

przez twórców i artystów wykonawców.

• Ta rozbudowana i „samodzielna” regulacja

nie eliminuje oczywiście potrzeby

posługiwania się postanowieniami kodeksu

cywilnego, i to nie tylko znajdującymi się w

części ogólnej dotyczącej zobowiązań, ale

także, częściowo, w części szczegółowej.

Umowy z zakresu prawa

autorskiego

• Na podstawie ustawy o prawie autorskim i prawach

pokrewnych z 1994 r. generalnie obowiązuje zasada

swobody umów, która - ze względu na istotę i

charakter stosunków autorskoprawnych - zawiera

jednak pewne wyjątki.

• Dotyczą one zarówno ogólnych klauzul umownych

(odnoszących się do wszystkich umów zawieranych z

udziałem twórców lub artystów wykonawców), jak i

postanowień kontraktów odnoszących się do

konkretnych utworów (np. programów

komputerowych) bądź korzystania z chronionych dóbr

na ściśle określonych polach eksploatacji (np. nadań

radiowych lub telewizyjnych bądź reemisji kablowej).

Umowy z zakresu prawa

autorskiego

• Art. 41 pr.aut. wprowadza dwie

podstawowe zasady, określane jako
„zasada specyfikacji pól i praw
eksploatacyjnych” oraz „zasada
specyfikacji utworów”.

Umowy z zakresu prawa

autorskiego

• Zgodnie z art. 41 ust. 2 umowa mająca za

przedmiot autorskie prawa majątkowe
(niezależnie od tego, czy mamy do czynienia z
umową przenoszącą prawa, czy umową
licencyjną) obejmuje tylko te pola eksploatacji,
które zostały w niej wyraźnie wymienione.

• Przykładowe pola eksploatacji utworów zostały

określone w art. 50 pr.aut., natomiast taksatywny
katalog pól w odniesieniu do artystycznych
wykonań wynika z art. 86 ust. l pkt 2 pr.aut.

Umowy z zakresu prawa

autorskiego

• Niewystarczające jest ogólne posłużenie się w

umowie zwrotem o „wszystkich polach eksploatacji”,

czy też o „wszystkich wymienionych w ustawie

polach eksploatacji”, lecz konieczne jest ich

wymienienie.

• Wyrazem zasady specyfikacji pól i praw

eksploatacyjnych są również inne przepisy ustawy o

prawie autorskim i prawach pokrewnych, które

stwierdzają m.in., iż umowa może dotyczyć tylko pól

eksploatacji, które są znane w chwili jej zawarcia

(art. 41 ust. 4) oraz że wysokość wynagrodzenia

twórcy powinna być skorelowana z wyodrębnionymi

polami eksploatacji (art. 45).

Umowy z zakresu prawa

autorskiego

• Zgodnie z art. 41 ust. 3 pr.aut. niedopuszczalne

jest zawieranie umów, które miałyby dotyczyć
wszystkich utworów lub wszystkich utworów
określonego rodzaju tego samego twórcy
mających powstać w przyszłości.

• Taka umowa jest nieważna z mocy prawa.
• Obie powołane wyżej zasady znajdują

odpowiednie zastosowanie do umów
zawieranych z artystami wykonawcami (na
podstawie art. 92 pr.aut.).

Umowy z zakresu prawa

autorskiego

• Z reguły umowy z zakresu prawa autorskiego i

praw pokrewnych zawierane są w oparciu o
wzory umowne przygotowywane i proponowane
przez różne podmioty profesjonalnie
wykorzystujące chronione dobra (np. wydawców,
producentów, nadawców).

• Dlatego też może pojawić się wątpliwość, w jakim

zakresie do tych stosunków zobowiązaniowych
należy stosować regulacje dotyczące ochrony
konsumentów (chodzi tu m.in. o art. 385[1] k.c.).

Umowy z zakresu prawa

autorskiego

• Polska ustawa przewiduje dwie

podstawowe kategorie umów:

– 1) umowy przenoszące prawa autorskie

(art. 41 ust. 2),

– 2) umowy licencyjne (art. 67 ust. 2):

• a) wyłączne, gdy autor zobowiązuje się do

nieudzielania innym podmiotom zezwoleń na

korzystanie z utworu w określony sposób,

• b) niewyłączne, gdy autor zachowuje prawo

zezwalania innym podmiotom na korzystanie

z utworu w taki sam sposób.

Umowy z zakresu prawa

autorskiego

• W wypadku braku wyraźnego

postanowienia w umowie o
przeniesieniu prawa przyjmuje się, że
uprawniony udzielił tylko
upoważnienia (licencji) na korzystanie
z utworu ewentualnie artystycznego
wykonania (art. 65 i 92 pr.aut.).

Umowy z zakresu prawa

autorskiego

• Zgodnie z art. 41 ust. l pkt l pr.aut. autorskie

prawa majątkowe mogą przejść na inne
osoby w drodze dziedziczenia lub na
podstawie umowy.

• Zawarcie umowy o przeniesienie całości praw

autorskich na określonych polach eksploatacji
przesądza o zmianie podmiotu autorskich
praw majątkowych lub praw pokrewnych.

• Od tej chwili wyłącznym dysponentem tych

praw jest ich nabywca.

Umowy z zakresu prawa

autorskiego

• Do umów o przeniesienie całości praw

autorskich można zaliczyć umowę

sprzedaży (art. 535 i n. k.c.) i

darowizny (art. 888 i n. k.c.); nie

można także wykluczyć zawarcia

umowy zamiany (art. 603 i n. k.c.).

• Dopuszczalne jest również obciążenie

autorskiego prawa majątkowego i

prawa pokrewnego zastawem i

użytkowaniem.

Umowy z zakresu prawa

autorskiego

• Z punktu widzenia praktyki obrotu

dobrami niematerialnymi - przy
posłużeniu się kryterium zakresu
upoważnienia do korzystania z
przedmiotu umowy - można
wyodrębnić licencje wyłączne i
niewyłączne.

Umowy z zakresu prawa

autorskiego

• Zawarcie umowy licencyjnej wyłącznej oznacza, że

na danym terytorium licencjobiorca ma monopol

korzystania z utworu lub przedmiotu praw

pokrewnych na określonym polu eksploatacji.

• Po podpisaniu takiej umowy licencjodawca nie ma

możliwości udzielania dalszych licencji innym

podmiotom na korzystanie z tego samego

przedmiotu na tym samym polu eksploatacji.

• W zawartej umowie licencyjnej licencjodawca

może się nawet zobowiązać, że również on nie

będzie korzystał z przedmiotu umowy.

• Z art. 67 ust. 2 pr.aut. wynika jednak

domniemanie udzielenia licencji niewyłącznej.

Umowy z zakresu prawa

autorskiego

• Zgodnie z art. 66 ust. l pr.aut. „umowa

licencyjna uprawnia do korzystania z utworu
w okresie pięciu lat na terytorium państwa,
w którym licencjobiorca ma swoją siedzibę,
chyba że w umowie postanowiono inaczej”.

• Z kolei ust. 2 cytowanego artykułu wyjaśnia,

iż po upływie terminu określonego w umowie
bądź wynikającego z ustawy prawo uzyskane
na podstawie umowy licencyjnej wygasa.

Umowy z zakresu prawa

autorskiego

• Przepisy ustawy o prawie autorskim i prawach

pokrewnych tylko w minimalnym zakresie
regulują treść tego typu umów i są to głównie
przepisy o charakterze dyspozytywnym.

• Dlatego też w praktyce pojawia się wiele umów

licencyjnych różniących się między sobą -
oceniając to zagadnienie z punktu widzenia
problematyki niniejszej pracy - zakresem pól
eksploatacji, a także sposobem korzystania z
utworów w obrębie tego samego pola.

Umowy z zakresu prawa

autorskiego

• Umowy mogą zawierać różne klauzule, z których

najważniejszymi (poza samym zezwoleniem na

korzystanie z chronionych dóbr i precyzyjnym

wskazaniem pola eksploatacji, do którego odnosi się

umowa) będą postanowienia dotyczące:

– wysokości wynagrodzenia, sposobu jego obliczania oraz

terminów i formy płatności,

– technicznego sposobu dostępu licencjobiorcy do utworu lub

przedmiotu praw pokrewnych (ustalenie, czy licencjodawca

będzie dostarczał licencjobiorcy chronione dobra, czy też ten

ostatni sam powinien do nich dotrzeć, np. przez internet),

– okresu obowiązywania umowy i terytorium, do którego się

ona odnosi,

– terminów wypowiedzenia umowy oraz dopuszczalności i

warunków odstąpienia od niej,

– odpowiedzialności stron umowy z tytułu niewykonania lub

nienależytego wykonania przewidzianych w niej zobowiązań.

Umowy z zakresu prawa

autorskiego

• W związku z istnieniem w ustawie o prawie

autorskim i prawach pokrewnych instytucji

dozwolonego użytku - odnoszącego się do różnych

form odpłatnej eksploatacji chronionych dóbr -

pojawia się konieczność zawierania między

użytkownikami a podmiotami uprawnionymi

umów, których treścią będzie określenie wysokości

wynagrodzenia z tytułu korzystania z przedmiotów

ochrony w ramach tego użytku.

• Poza samą wysokością należnego wynagrodzenia,

elementem pozostającym do ustalenia przez

strony będą często również kwestie organizacyjne

(np. sposób i terminy płatności, obowiązek

dostarczenia przez użytkownika różnorodnych

informacji na temat wykorzystanych utworów).

Umowy z zakresu prawa

autorskiego

• Powszechnie obowiązującą zasadą, wynikającą

zarówno z konwencji międzynarodowych, jak i

wewnętrznego ustawodawstwa

poszczególnych państw, jest istnienie

ograniczeń praw wyłącznych przysługujących

twórcom i podmiotom praw pokrewnych.

• Ograniczenia te bywają różnie

klasyfikowane, przyjmując najczęściej

postać tzw. dozwolonego użytku

(osobistego i publicznego) oraz licencji

przymusowych.

• Problematyce ograniczenia treści praw

przysługujących twórcom i innym podmiotom

uprawnionym zostały poświęcone art. 23-35

pr.aut.