Zobowiązania - część

szczegółowa (8)

dr Marek Świerczyński

Katedra Prawa Cywilnego i Prawa

Prywatnego Międzynarodowego

Leasing

• Dnia 9.12.2000 r. weszła w życie

nowela KC z 26.7.2000 r. (Dz.U. Nr 74,
poz. 857), mocą której do KC włączono
m.in. przepisy o umowie leasingu.

• Przepisów tych nie stosuje się do umów

leasingu zawartych przed dniem
wejścia w życie ustawy, o której mowa
(wynika to z jej art. 2 ust. 1).

Rodzaje

• Ze względu na kryterium czasu trwania

stosunku leasingowego, wysokości sumy

opłat leasingowych (i sposobu ich

obliczenia) oraz rozkładu obciążeń

związanych z rzeczą wyróżnia się dwa

główne rodzaje leasingu:

– leasing finansowany zwany również

finansowym (financial lub finance lease)

oraz

– leasing operacyjny nazywany też

bieżącym (operating lub operational lease

albo renting).

Leasing finansowy

• W leasingu finansowanym korzystający uzyskuje dobro

inwestycyjne (rzadziej inne dobro) do używania i
ewentualnie pobierania pożytków na czas oznaczony,
zbliżony do okresu jego gospodarczej używalności
(zwykle od 3 do 10 lub nawet ponad 10 lat).

• Korzystający pokrywa wszelkie poniesione przez

finansującego nakłady na przedmiot leasingu, koszty
kredytu oraz jego zysk, uiszczając uzgodnione opłaty
(leasing z pełnym zwrotem kosztów).

• Opłaty te kwalifikowane są zwykle jako świadczenie

jednorazowe rozłożone na raty.

• Właśnie ta postać leasingu wyodrębnia się w oddzielną

umowę leasingu.

Leasing operacyjny

• W ramach leasingu operacyjnego

korzystający uzyskuje dobro na krótki czas

– Kwalifikowane jako umowa najmu lub dzierżawy

• Zwykle może być ono przedmiotem wielu

dalszych podobnych umów.

• Uiszczane przez korzystającego wynagrodzenie

ma zwykle postać świadczenia okresowego.

Pojęcie i charakter prawny umowy

leasingu

•

Według art. 709(1) umowa leasingu jest umową, w której

jedna jej strona zwana finansującym,

–

(a) zawierając umowę w zakresie działalności swego

przedsiębiorstwa,

–

(b) zobowiązuje się nabyć rzecz od oznaczonego zbywcy

na określonych warunkach oraz

–

(c) oddać tę rzecz drugiej stronie do używania albo do

używania i pobierania pożytków,

–

(d) przez czas oznaczony, druga zaś strona zwana

korzystającym,

–

(e) zobowiązuje się zapłacić finansującemu

wynagrodzenie pieniężne w uzgodnionych ratach

–

(f) równe co najmniej cenie lub wynagrodzeniu z tytułu

nabycia rzeczy przez finansującego.

•

Choć wyraźnie tego w art. 709(1) nie powiedziano na

korzystającym ciąży oczywiście obowiązek odebrania rzeczy

oraz inne powinności wynikające z dalszych przepisów o

umowie leasingu.

Uwaga!

• Unormowana w KC umowa leasingu obejmuje jedynie

leasing finansowany, będący jednocześnie leasingiem
pośrednim. Wniosek taki wypływa z art. 709(1).

• Umowę leasingu uregulowaną w art. 709(1-17) nazywać

będziemy umową leasingu w ścisłym tego słowa
znaczeniu (sensu stricto).

• Kryteria przyjmowane dotychczas w prawie podatkowym

(opcja własności i podmiotu amortyzującego przedmiot
leasingu) nie powinny być przenoszone automatycznie na
teren prawa cywilnego.

• Odwrotnie, prawo podatkowe powinno dostosować swoje

rozwiązania do konstrukcji umów przyjmowanych w
prawie cywilnym.

Uwaga!

• Umowa, na podstawie której finansujący

nabywa rzecz mającą być przedmiotem
leasingu, tworzy odrębny, samodzielny
stosunek cywilnoprawny.

• Stosunek ten określa najczęściej umowa

sprzedaży (dostawy) między sprzedawcą
(dostawcą) a finansującym, rzadziej
umowa o dzieło między przyjmującym
zamówienie a finansującym.

Strony umowy

• Stronami umowy leasingu - według terminologii

przyjętej w Kodeksie - są finansujący i korzystający.

• Zrezygnowano więc ze znajdujących się dotychczas

w użyciu terminów "leasingodawca" i

"leasingobiorca".

• W roli finansującego może wystąpić jedynie

przedsiębiorca prowadzący działalność leasingową, a

umowa leasingu powinna być zawarta "w zakresie

działalności jego przedsiębiorstwa".

• Jeżeli finansujący nie jest przedsiębiorcą do zawartej

przez niego umowy przypominającej pod względem

treści umowę leasingu przepisy o umowie leasingu

mogą być stosowane tylko odpowiednio.

• Przepis art. 7091 nie wymaga od korzystającego żadnych specjalnych

kwalifikacji. Obecnie więc umowa leasingu może być zawarta nie tylko

z przedsiębiorcą, lecz również z konsumentem, jak też instytucją

publiczną.

Przedmiot umowy

• W myśl art. 709(1) przedmiotem leasingu może być

rzecz.

– Chodzi tu zarówno o ruchomość, jak i

nieruchomość.

– Pojęcie rzeczy określa art. 45 KC, a pojęcie

nieruchomości art. 46 KC.

• Trudności sprawia kwalifikacja umowy przewidującej

oddanie w leasing sieci komputerowej wraz z

oprogramowaniem. To ostatnie nie jest bowiem

rzeczą, choć rzeczą jest nośnik oprogramowania.

• Przepisy kodeksowe o umowie leasingu nie

przewidują leasingu przedsiębiorstwa (w znaczeniu

przedmiotowym).

Prawa i obowiązki stron umowy

• Do obowiązków finansującego należy:

– a) nabycie rzeczy mającej być przedmiotem leasingu (art. 709(1),

– b) wydanie jej korzystającemu do używania albo używania i

pobierania pożytków (art. 709(1), jednakże bez ponoszenia

odpowiedzialności za przydatność rzeczy do użytku (art. 709(4) § 2),

– c) wydanie razem z rzeczą odpisu umowy ze zbywcą lub odpisów

innych posiadanych dokumentów dotyczących umowy, w

szczególności odpisu dokumentu gwarancyjnego co do jakości

rzeczy, otrzymanego od zbywcy lub producenta (art. 709(4) § 3),

– d) znoszenie (pati) przez czas trwania stosunku leasingu używania

albo używania i pobierania pożytków rzeczy przez korzystającego,

– e) ochrona korzystającego przed osobami trzecimi (ewentualne

wytoczenie powództwa windykacyjnego przeciwko osobie trzeciej lub

wspomaganie korzystającego w procesie windykacyjnym

wytoczonym przez osobę trzecią przeciwko niemu),

– f) niezwłoczne powiadomienie korzystającego o zbyciu rzeczy (art.

709(14) § 2),

– g) odbiór rzeczy po ustaniu stosunku leasingu.

Prawa i obowiązki stron umowy

• Do obowiązków korzystającego należy:

– a) odbiór rzeczy stanowiącej przedmiot leasingu,

– b) uiszczanie finansującemu w uzgodnionych ratach opłaty

leasingowej (art. 709(1), art. 709(13) § 1) lub zapłata w określonych

w ustawie przypadkach wszystkich niezapłaconych rat (por. art.

709(5) § 3, art. 709(8) § 5 zd. 2, art. 709(15); uiszczanie czasem

opłaty mimo, iż nie doszło do wydania rzeczy korzystającemu z

powodu okoliczności, za które on odpowiada (art. 709(3),

– c) niezwłoczne zawiadomienie finansującego o utracie rzeczy (art.

709(5) § 2),

– d) utrzymanie rzeczy w należytym stanie oraz ponoszenie ciężarów

związanych z własnością lub posiadaniem rzeczy (art. 709(7) § 1),

zawiadomienie finansującego o konieczności dokonania istotnej

naprawy rzeczy (art. 709(7) § 2),

– f) umożliwienie finansującemu sprawdzenia rzeczy w zakresie

określonym w art. 709(7) § 1 i 2,

– g) przestrzeganie sposobu używania rzeczy i pobierania jej

pożytków określonego w umowie, a gdy umowa tego nie określa -

używanie rzeczy i pobieranie pożytków w sposób odpowiadający

właściwościom i przeznaczeniu rzeczy (art. 709(9),

– h) zwrot (wydanie) rzeczy finansującemu po zakończeniu leasingu

(art. 709(17), chyba że umowa stanowi co innego.

Opłata leasingowa

• Korzystający zobowiązuje się zapłacić finansującemu w

uzgodnionych ratach wynagrodzenie pieniężne równe co

najmniej cenie lub wynagrodzeniu z tytułu nabycia rzeczy przez

finansującego.

• Poza ceną lub wynagrodzeniem przy ustaleniu wysokości opłaty

leasingowej strony zwykle biorą pod uwagę jeszcze inne

czynniki, w szczególności zysk należny przedsiębiorcy

leasingowemu, koszty zaciągniętego przez niego kredytu,

obsługę transakcji.

• Świadczenie pieniężne korzystającego ma charakter

świadczenia jednorazowego rozłożonego na raty.

• Przepis art. 709(1) in fine wymagający by wynagrodzenie

korzystającego było co najmniej równe cenie lub wynagrodzeniu

uiszczonemu przez finansującego, należy traktować jako

dyrektywę kierunkową.

• Drobne odstępstwo od powyższej wskazówki nie powinno

przeszkadzać kwalifikowaniu umowy jako umowy leasingu sensu

stricto.

Odpowiednie stosowanie

• W art. 709(1) opisana została modelowa umowa leasingu.

• Poza przypadkiem wyraźnie wskazanym w Kodeksie (art. 709(18),

dotyczącym leasingu bezpośredniego, odpowiednie stosowanie

przepisów o umowie leasingu może być rozważane w

szczególności, gdy:

– a) finansujący nie jest przedsiębiorcą leasingowym,

– b) umowa dotyczy przedmiotu innego niż rzecz,

– c) opłata leasingowa nie w pełni odpowiada dyrektywie z art. 709(1)

(część kwoty odpowiadającej cenie rzeczy stanowi świadczenie

korzystającego spełniane w razie przeniesienia własności rzeczy),

– d) opłatę (i jej raty) obliczono wprawdzie zgodnie ze wskazówką z art

709(1), także wszystkie inne postanowienia umowy odpowiadają

przepisom o umowie o leasingu, jednakże ze względu na nieco krótszy

okres trwania leasingu, zapłacone raty nie w pełni zrekompensują

cenę rzeczy (umowa z częściowym zwrotem kosztów).

• Jeżeli oceniana umowa nie odpowiada modelowi umowy leasingu,

ani też nie jest do niej podobna w stopniu większym niż do innych

umów, jej oceny prawnej należy poszukiwać poza przepisami o

umowie leasingu.

Odpowiednie stosowanie

• Przepisy art. 709 (1-17) odnoszą się do leasingu

finansowanego pośredniego. Jednakże art. 709

(18), nakazuje przepisy te stosować odpowiednio

do leasingu finansowanego bezpośredniego.

• Umowa, której dotyczy art. 709 (18) nie jest

umową leasingu w ścisłym tego słowa znaczeniu,

lecz jest umową do umowy leasingu podobną.

Inna sprawa, iż w praktyce obrotu nazywana

zapewne będzie umową leasingu.

• Przy stosowaniu przepisów art. 709 (1-17) do

leasingu bezpośredniego w miejsce finansującego

należy podstawić właściciela, który w wyniku

zawarcia umowy staje się leasingodawcą.

Pisemność

• Umowa leasingu, bez względu na to

co stanowi jej przedmiot, wymaga
zachowania przy jej zawarciu formy
pisemnej.

• Przepis art. 709(2) zastrzega rygor

nieważności, co oznacza, iż w
omawianym zakresie mamy do
czynienia z formą ad solemnitatem.

Odesłanie do najmu i

sprzedaży

• Bardzo istotne z praktycznego punktu widzenia rozwiązania

przynosi art. 709(17). Odwołuje się on bądź do przepisów o

najmie, bądź do przepisów o sprzedaży na raty.

• Przepisy o najmie stosuje się odpowiednio do:

– a) odpowiedzialności finansującego za wady rzeczy powstałe

na skutek okoliczności, za które ponosi on odpowiedzialność

(chodzi tu o odpowiednie zastosowanie art. 664 KC),

– b) uprawnień i obowiązków stron w razie dochodzenia przez

osobę trzecią przeciwko korzystającemu roszczeń dotyczących

rzeczy (por. art. 665 KC),

– c) odpowiedzialności korzystającego i osoby trzeciej wobec

finansującego w razie oddania rzeczy tej osobie przez

korzystającego do używania (por. art. 668 KC),

– d) zabezpieczenia rat leasingu i świadczeń dodatkowych

korzystającego (por. art. 670 KC),

– e) zwrotu rzeczy przez korzystającego po zakończeniu leasingu

(por. art. 675 KC),

– f) ulepszenia rzeczy przez korzystającego (por. art. 676 KC).

Użyczenie

• Użyczenie jest umową, na podstawie której

użyczający (komodant) zobowiązuje się
zezwolić biorącemu (komodatariuszowi) -
przez czas oznaczony lub nie oznaczony -
na bezpłatne używanie oddanej mu w tym
celu rzeczy.

• Cechą charakterystyczną użyczenia

jest nieodpłatność.

• Do użyczenia odnoszą się zatem te przepisy

KC, które dotyczą czynności prawnych
nieodpłatnych (por. art. 59, 84, 528, 530).

Inne cechy umowy użyczenia

• Umowa użyczenia jest umową

zobowiązującą, nie wzajemną.

• Należy do umów jednostronnie

zobowiązujących.

• Jest umową realną: dochodzi do skutku przez

porozumienie stron połączone z wydaniem

rzeczy biorącemu.

• Przed wręczeniem rzeczy stosunek

użyczenia nie może powstać, a strony mogą

jedynie zawrzeć odpowiednią umowę

przedwstępną (pactum de commodando).

Wady rzeczy

• Gdy rzecz ma wady (fizyczne lub prawne), użyczający - jak

przy darowiźnie (por. art. 892) - jest odpowiedzialny za szkodę.

• Odpowiedzialność ta powstaje tylko wtedy, gdy użyczający

wiedząc o wadach, których biorący nie mógł z łatwością

zauważyć (wady ukryte), nie zawiadomił go o nich.

• Odpowiedzialność użyczającego różni się zasadniczo od

odpowiedzialności z tytułu rękojmi za wady w umowach

wzajemnych, w szczególności w umowie sprzedaży i najmu.

• Nie jest to bowiem odpowiedzialność obiektywna, niezależna

od winy.

• Użyczającemu można przypisać odpowiedzialność tylko w

wypadku nagannego zachowania (użyczający znając wadę

ukrytą rzeczy nie zawiadamia o niej biorącego), a zatem

zawinionego (przy czym użyczającemu nie można postawić

zarzutu, że nie zbadał rzeczy.

• Ciężar dowodu okoliczności wiedzy użyczającego o wadzie

spoczywa na biorącym.

• Natomiast użyczający uchyli swoją odpowiedzialność, jeżeli

wykaże, że biorący wiedział lub z łatwością powinien był

zauważyć, że rzecz jest wadliwa.

Koszty utrzymania

• Biorący obowiązany jest ponosić

zwykłe koszty utrzymania rzeczy, aby
zachować ją w stanie nie
pogorszonym. Koszty te obejmują np.
opłaty eksploatacyjne związane z
utrzymaniem użyczonego lokalu czy
samochodu.

Przypadkowa utrata

• Przedwczesne zakończenie użyczenia może

nastąpić w razie zajścia jednej z trzech

okoliczności (katalog ten może zostać

rozszerzony w umowie) przewidzianych w

art. 716:

– a) niewłaściwego używania rzeczy,
– b) nieuzasadnionego powierzenia rzeczy osobie

trzeciej,

– c) gdy rzecz stanie się użyczającemu potrzebna.

• Dwie pierwsze stanowią istotne naruszenie

obowiązku pieczy

Solidarna

odpowiedzialność

biorących

• Uwaga! Jeżeli kilka osób wspólnie

wzięło rzecz do używania, ich
odpowiedzialność jest solidarna

Zwrot rzeczy

• Zwrot rzeczy nastąpić powinien

niezwłocznie po zakończeniu użyczenia,
bez uprzedniego wezwania użyczającego

• Po zakończeniu użyczenia biorący do

używania obowiązany jest zwrócić
użyczającemu rzecz w stanie nie
pogorszonym; jednakże biorący nie
ponosi odpowiedzialności za zużycie
rzeczy będące następstwem
prawidłowego używania.

Przedawnienie

• Roszczenie użyczającego przeciwko

biorącemu do używania o naprawienie
szkody za uszkodzenie lub pogorszenie
rzeczy, jak również roszczenia biorącego
do używania przeciwko użyczającemu o
zwrot nakładów na rzecz oraz o
naprawienie szkody poniesionej wskutek
wad rzeczy przedawniają się z upływem
roku od dnia zwrotu rzeczy

POŻYCZKA

• Pożyczka jest umową, na podstawie której dający

pożyczkę (pożyczkodawca) zobowiązuje się

przenieść na własność biorącego (pożyczkobiorcy)

określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych

tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się

zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość

rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości.

• Umowa pożyczki jest podstawową, najogólniejszą, a

zarazem najprostszą czynnością kredytową.

• Umowa pożyczki jest umową konsensualną, a

zatem dochodzi do skutku przez samo

porozumienie stron, a wydanie przedmiotu pożyczki

(i przeniesienie jej własności na pożyczkobiorcę)

stanowi wykonanie zawartej już umowy.

POŻYCZKA

• Umowa pożyczki jest umową dwustronnie

zobowiązującą:

– pożyczkodawca zobowiązuje się do przeniesienia

własności przedmiotu pożyczki

"w zamian"

– za zobowiązanie pożyczkobiorcy do zwrotu, czyli do

przeniesienia własności takiego samego przedmiotu

na pożyczkodawcę (przy czym wykonanie

zobowiązania przez pożyczkodawcę jest warunkiem

skuteczności zobowiązania pożyczkobiorcy

• Umowa pożyczki nie jest umową wzajemną.

– Zwrot przedmiotu pożyczki nie stanowi ekwiwalentu

świadczenia pożyczkodawcy.

POŻYCZKA

• W ujęciu KC umowa pożyczki jest umową

nieodpłatną.

• Umowa ta może wszakże zostać zawarta

pod tytułem odpłatnym.

• Odpłatność można ustalić w dowolny

sposób np. w postaci oprocentowania

(odsetek, zob. art. 359) wyrażonego w

pieniądzu (najczęściej), przeniesienia

własności rzeczy oznaczonych co do

tożsamości, zezwolenia na korzystanie z

rzeczy

POŻYCZKA

• Przedmiotem umowy pożyczki mogą być wszelkie

rzeczy ruchome, oznaczone tylko co do gatunku

oraz pieniądze (także zagraniczne), rozumiane

wszakże jako "jednostki pieniężne", wyrażające

pewną wartość ekonomiczną.

• Dla ważności umowy pożyczki nie jest wymagana

szczególna forma.

• Jednakże umowa pożyczki, której wartość

przenosi 500 zł powinna być, dla celów

dowodowych, stwierdzona pismem (forma

ad probationem, zob. art. 74).

• Co do szczególnych unormowań umowy pożyczki

zob. art. 78 PrBank (pożyczka uzyskuje status

czynności bankowej, jeżeli jest udzielana przez

bank - art. 5 ust. 2 pkt. 1 PrBank).

Odstąpienie; odmowa

wydania

• Dający pożyczkę może odstąpić od

umowy i odmówić wydania

przedmiotu pożyczki, jeżeli zwrot

pożyczki jest wątpliwy z powodu złego

stanu majątkowego drugiej strony.

• Uprawnienie to nie przysługuje

dającemu pożyczkę, jeżeli w chwili

zawarcia umowy o złym stanie

majątkowym drugiej strony wiedział

lub z łatwością mógł się dowiedzieć.

Umowa o kredyt

bankowy

• Umowa o kredyt bankowy jest umową

zbliżoną do pożyczki pieniężnej

• Wedle art. 69 ust. 1 PrBank przez umowę o

kredyt

– 1) bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji

kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie

kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na

ustalony cel,

– 2) a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania

z niej na warunkach określonych w umowie,

zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z

odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz

zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.

Umowa o kredyt

bankowy

• W świetle tej definicji za cechy charakterystyczne umowy

o kredyt, odróżniające ją zarazem od umowy pożyczki,

można uznać:

– a) kwalifikację podmiotową kredytodawcy; może nim być

tylko bank, a zatem jednostka organizacyjna będąca

bankiem w rozumieniu PrBank (art. 2 w zw. z art. 5 ust. 1 i

pkt 3 ust. 4),

– b) kredytodawca zobowiązuje się do postawienia do

dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych bez ich

wydania do jego rąk (bezgotówkowy pieniądz bankowy), ale

z możliwością dokonywania przez kredytodawcę rozliczeń

lub wypłat na rzecz osób trzecich (por. orz. SN z 26.3.1999

r., KKN 416/97, Prok. i Pr. 1999, Nr 10),

– c) skonkretyzowanie w umowie celu wykorzystania kredytu,

– d) odpłatność (oprocentowanie i prowizja),

– e) zawarcie umowy na czas oznaczony (chociaż

dopuszczalne jest zawarcie umowy kredytowej na czas

nieoznaczony).

Forma i cechy umowy

• Dla ważności umowy o kredyt nie jest wymagana

szczególna forma.

• Powinna ona jednak być, z mocy art. 69 ust. 2

PrBank zawarta na piśmie (forma ad probationem,

zob. art. 74).

• Umowa o kredyt jest umową konsensualną,

dwustronnie zobowiązującą i odpłatną.