STRATEGIA

POMIARÓW

ŚRODOWISK

A PRACY

Problematyka badań środowiska

pracy omówiona jest w ROZPO
-RZĄDZENIU MINISTRA ZDROWIA
z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie
badań i pomiarów czynników
szko -dliwych dla zdrowia w
środowisku pracy

(Dz. U. nr 33/2011 roku poz.

166)

Rozporządzenie określa:
1) tryb, metody, rodzaj i częstotliwość
wykonywania badań i pomiarów czynników
szkodliwych dla zdrowia występujących w
środowisku pracy;

2) przypadki, w których jest konieczne

prowadzenie pomiarów ciągłych;

3) wymagania, jakie powinny spełniać

laboratoria wykonujące badania i pomiary;

4) sposób rejestrowania i przechowywania

wyników badań i pomiarów;

5) wzory dokumentów oraz sposób

udostępniania wyników badań i pomiarów
pracownikom.

§ 2.

1. Pracodawca wskazuje czynniki
szkodliwe dla zdrowia w środowisku
pracy, dla których wykonuje się
badania i pomiary, po przepro-
wadzeniu rozpoznania źródeł ich
emisji oraz warunków wykonywania
pracy, które mają wpływ na poziom
stężeń lub natężeń tych czynników
lub na poziom narażenia na
oddziaływanie tych czynników, ze
szczególnym uwzględnieniem:

• 1) rodzaju tych czynników oraz ich właści

-wości;

• 2) procesów technologicznych i ich para -

metrów;

• 3) wyposażenia technicznego, w tym

maszyn, urządzeń, instalacji i narzędzi,
które mogą być źródłem emisji czynników
szkodliwych dla zdrowia, z
uwzględnieniem wyników pomiarów tej
emisji dostarczanych przez producentów;

• 4) środków ochrony zbiorowej i danych

dotyczących ich użytkowania;

• 5) organizacji pracy i sposobu

wykonywania pracy;

• 6) rzeczywistego czasu narażenia na

oddziaływanie czynników szkodliwych

dla zdrowia, z uwzględnieniem

obowiązującego u pracodawcy systemu i

rozkładu czasu pracy.

• 2. Pracodawca konsultuje z

pracownikami lub ich przedstawicielami,

w trybie przyjętym u danego

pracodawcy, działania dotyczące:

1) rozpoznania i typowania czynników

szkodliwych dla zdrowia w środowisku

pracy;

• 2) wykonywania badań, pomiarów i

pobierania próbek tych czynników na

stanowisku pracy.

§ 3.

Pracodawca zapewnia wykonanie
badań i pomiarów czynnika szkodli
-wego dla zdrowia w środowisku
pracy, nie później niż w terminie
30 dni od dnia rozpoczęcia
działalności.

§ 4.

W przypadku występowania szkodliwego dla

zdrowia czynnika chemicznego lub pyłu, z

wyjątkiem czyn -nika o działaniu rakotwórczym lub

mutagennym, badania i pomiary wykonuje się:

1) co najmniej raz na dwa lata – jeżeli podczas

ostatniego badania i pomiaru stwierdzono stężenie

czynnika szkodliwego dla zdrowia powyżej 0,1 do

0,5 wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia

(NDS), określonego w przepisach wydanych na

podstawie art. 228 § 3 ustawy z dnia 26 czerwca

1974 r. – Kodeks pracy, zwanego dalej „NDS”;

2) co najmniej raz w roku – jeżeli podczas ostatniego

badania i pomiaru stwierdzono stężenie czynnika

szkodliwego dla zdrowia powyżej 0,5 wartości NDS.

§ 5.

W przypadku występowania szkodliwego
dla zdrowia czynnika chemicznego, dla
którego została ustalona wartość
najwyższego dopuszczalnego stężenia
pułapowego (NDSP), określonego w
przepisach wydanych na podstawie art.
228 § 3 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r.
– Kodeks pracy, pracodawca wykonuje
we własnym zakresie pomiary ciągłe
stężenia tego czynnika za pomocą
urządzeń lub z uwzględnieniem
procedur spełniających wymagania
określone w Polskiej Normie

§ 6.

1. W przypadku występowania czynnika o

działaniu rakotwórczym lub

mutagennym, o którym mowa w

przepisach wydanych na podstawie art.

222 § 3 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r.

– Kodeks pracy, badania i pomiary

wykonuje się:

1) co najmniej raz na sześć miesięcy –

jeżeli podczas ostatniego badania i

pomiaru stwierdzono stężenie czynnika o

działaniu rakotwórczym lub mutagennym

powyżej 0,1 do 0,5 wartości NDS;

2) co najmniej raz na trzy miesiące – jeżeli

podczas ostatniego badania i pomiaru

stwierdzono stężenie czynnika o

działaniu rakotwórczym lub mutagennym

powyżej 0,5 wartości NDS.

2. W przypadku narażenia na pył

zawierający azbest, badania i
pomiary wykonuje się co najmniej
raz na trzy miesiące. Jeżeli wyniki
dwóch ostatnich badań i
pomiarów nie przekroczyły 0,5
wartości NDS, częstotliwość ta
może być zmniejszona do
określonej w ust. 1 pkt 1.

§ 7.

Jeżeli wyniki dwóch ostatnich badań i po

-miarów szkodliwych dla zdrowia

czynników chemicznych lub pyłów, o

których mowa w § 4, wykonanych w

odstępie co najmniej dwóch lat, a w

przypadku czynników o działaniu

rakotwórczym lub mutagennym, o

których mowa w § 6 – co najmniej sześciu

miesięcy, nie przekroczyły 0,1 wartości

NDS, pracodawca może odstąpić od

wykonywania badań i pomiarów.

§ 8.

1. Badania i pomiary promieniowania optycznego

nielaserowego wykonuje się, jeżeli są eksploatowane

źródła tego promieniowania inne niż źródła światła

służące do oświetlania pomieszczeń lub stanowisk

pracy, stosowane w przeznaczonych dla nich

oprawach oświetleniowych oraz w odpowiedniej

odległości od eksponowanych części ciała.

2. Badania i pomiary promieniowania optycznego

nielaserowego wykonuje się:

1) co najmniej raz na dwa lata – jeżeli podczas

ostatniego badania i pomiaru stwierdzono poziom

ekspozycji powyżej 0,4 do 0,7 wartości maksymalnej

dopuszczalnej ekspozycji (MDE), określonej w

przepisach wydanych na podstawie art. 228 § 3

ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy,

zwanej dalej „MDE”;

2) co najmniej raz w roku – jeżeli podczas ostatniego

badania i pomiaru stwierdzono poziom ekspozycji

powyżej 0,7 wartości MDE.

§ 9.

1. Badania i pomiary promieniowania

laserowego wykonuje się, jeżeli eksploatowane

są źródła tego promieniowania inne niż:

1) lasery zaliczone, zgodnie z Polską Normą , do

klasy 1, 1M, 2, 2M lub 3R, które pracują w

warunkach określonych przez producenta

urządzenia, lub

2) lasery zaliczone, zgodnie z Polską Normą , do

klasy 3B lub 4, do których zostały zastosowane

środki ochrony zbiorowej, pozwalające na

zaklasyfikowanie urządzenia do klasy 1. 2.

Badania i pomiary promieniowania laserowego

wykonuje się:

1) co najmniej raz na dwa lata – jeżeli podczas

ostatniego badania i pomiaru stwierdzono

poziom ekspozycji powyżej 0,4 do 0,8 wartości

MDE;

2) co najmniej raz w roku – jeżeli podczas

ostatniego badania i pomiaru stwierdzono

poziom ekspozycji powyżej 0,8 wartości MDE.

§ 10.

Jeżeli podczas dwóch ostatnich badań
i pomiarów promieniowania
optycznego nielaserowego albo
laserowego, o których mowa w § 8 i 9,
wykonanych w odstępie dwóch lat,
poziom ekspozycji nie przekraczał 0,4
wartości MDE, pracodawca może
odstąpić od wykonywania pomiarów.

§ 11.

1. Badania i pomiary pól lub promieniowania

elektromagnetycznego o częstotliwości z zakresu 0 Hz –

300 GHz, wykonuje się w przypadku występowania w

miejscach wykonywania pracy stref ochronnych,

określonych w przepisach wydanych na podstawie art.

228 § 3 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy:

1) co najmniej raz na dwa lata – jeżeli podczas ostatniego

pomiaru stwierdzono występowanie tylko strefy

pośredniej;

2) co najmniej raz w roku – jeżeli podczas ostatniego

pomiaru stwierdzono występowanie również strefy

zagrożenia albo strefy zagrożenia i strefy niebezpiecznej.

2. Jeżeli podczas dwóch ostatnich badań i pomiarów pól

lub promieniowania elekromagnetycznego, wykonanych w

odstępie dwóch lat, nie stwierdzono występowania stref

ochronnych w miejscach wykonywania pracy, pracodawca

może odstąpić od wykonywania badań i pomiarów.

§ 12.

1. W przypadku występowania

mikroklimatu zimnego albo gorącego

badania i pomiary wskaźników

mikroklimatu, o których mowa w

przepisach wydanych na podstawie art.

228 § 3 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r.

– Kodeks pracy, wykonuje się raz w roku.

2. Jeżeli podczas dwóch ostatnich badań

wartości wskaźników mikroklimatu nie

przekraczały wartości dopuszczalnych

dla 8-godzinnego dobowego wymiaru

czasu pracy, pracodawca może

wykonywać je raz na dwa lata.

§ 13.

1. Badania i pomiary szkodliwego dla zdrowia

czynnika fizycznego, występującego w

postaci: hałasu, hałasu ultradźwiękowego,

drgań mechanicznych działających na

organizm człowieka przez kończyny górne lub

drgań mechanicznych o ogólnym działaniu na

organizm człowieka wykonuje się:

1) co najmniej raz na dwa lata – jeżeli podczas

ostatniego badania i pomiaru stwierdzono

natężenie czynnika powyżej 0,2 do 0,5

wartości najwyższego dopuszczalnego

natężenia (NDN), określonego w przepisach

wydanych na podstawie art. 228 § 3 ustawy z

dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy,

zwanego dalej „NDN”;

2) co najmniej raz w roku – jeżeli podczas

ostatniego badania i pomiaru stwierdzono

natężenie czynnika powyżej 0,5 wartości NDN.

2. Jeżeli podczas dwóch ostatnich

ba -dań i pomiarów hałasu lub
drgań me -chanicznych,
wykonanych w odstępie dwóch
lat, natężenie czynnika nie prze
-kraczało 0,2 wartości NDN,
pracodawca może odstąpić od
wykonywania badań i pomiarów.

§ 14.

Badania i pomiary chemicznych i

fizycznych czynników szkodliwych dla

zdrowia w środo- wisku pracy, o których

mowa w § 4 – 13, wykonuje się

każdorazowo, jeżeli nastąpiły zmiany w

wyposażeniu technicznym, w pro- cesie

technologicznym lub w warunkach

wykonywania pracy, które mogły mieć

wpływ na zmianę poziomu emisji, poziomu

nara -żenia albo wystąpiły okoliczności,

które uzasadniają ich ponowne wykonanie.

§ 15.

1. Badania i pomiary czynników
szko -dliwych dla zdrowia w
środowisku pracy wykonują
laboratoria, które uzyskały
akredytację w tym zakresie na
podstawie przepisów ustawy z
dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie
oceny zgodności (Dz. U. z 2010 r.
Nr 138, poz. 935).

2. W przypadku braku wymienionych w ust. 1

laboratoriów akredytowanych do badania lub pomiarów

określonego czynnika, badania i pomiary wykonują:

1) laboratoria szkół wyższych, instytutów naukowych

Polskiej Akademii Nauk lub instytutów badawczych,

które prowadzą badania i pomiary czynników

szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy i mają

wdrożony system zapewnienia jakości lub

2) laboratoria Państwowej Inspekcji Sanitarnej,

Wojskowej Inspekcji Sanitarnej i Inspekcji Sanitarnej

Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji – jeżeli

mają wdrożony system zapewnienia jakości lub

3) laboratoria prowadzone przez jednostki organizacyjne

lub osoby fizyczne, które uzyskały certyfikat kompetencji

w zakresie wykonywania badań i pomiarów czynników

szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy na

podstawie przepisów ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o

systemie oceny zgodności, dysponujące aparaturą do

badań i pomiarów tych czynników, która podlega

udokumentowanemu nadzorowi metrologicznemu

obejmującemu okresowe wzorcowania lub sprawdzania i

konserwację.

§ 16.

Badania i pomiary wykonuje się

zgodnie z metodami określonymi w

Polskich Normach, a w przypadku

braku takich norm, metodami

rekomen- dowanymi i

zwalidowanymi przez labo- ratoria,

o których mowa w § 15 ust. 1 i ust.

2 pkt 1.

§ 17.

1. Wyniki badań i pomiarów, o których
mowa w § 3 – 13, pracodawca przechowuje
przez okres 3 lat, licząc od daty ich
wykonania.
2. Pracodawca niezwłocznie informuje
praco- wników narażonych na
oddziaływanie czyn -ników szkodliwych dla
zdrowia w środowisku pracy o aktualnych
wynikach badań i pomia -rów oraz
udostępnia im te wyniki i wyjaśnia ich
znaczenie.

§ 18.

1. Pracodawca prowadzi na bieżąco

rejestr czynników szkodliwych dla

zdrowia wystę - pujących na stanowisku

pracy, zwany dalej „rejestrem", którego

wzór jest określony w

załączniku nr 1

do

rozporządzenia.

2. Pracodawca wpisuje na bieżąco

wyniki badań i pomiarów czynnika

szkodliwego dla zdrowia do karty badań

i pomiarów, zwanej dalej „kartą", której

wzór jest określony w

załączniku nr 2

do

rozporządzenia.

3. W przypadku likwidacji zakładu pracy,

pracodawca niezwłocznie przekazuje rejestr

oraz kartę właściwemu państwowemu

inspektorowi sanitarnemu, a w odniesieniu do

jednostek, o których mowa w art. 20 ust. 1 i

art. 20a ust. 1 ustawy z dnia 14 marca 1985 r.

o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz. U. z

2006 r. Nr 122, poz. 851, z późn. zm. 6) ) –

odpowiednio właściwemu państwowemu

inspektorowi sanitarnemu Ministerstwa Spraw

Wewnętrznych i Administracji albo

właściwemu komendantowi wojskowego

ośrodka medycyny prewencyjnej.

4. Pracodawca i podmiot, o którym mowa w

ust. 3, przechowują rejestr oraz karty przez

okres 40 lat, licząc od daty ostatniego wpisu.

§ 19.

1. Wyniki badań i pomiarów wpisane do

rejestru i karty są niezwłocznie

udostępniane pracownikowi, byłemu

pracownikowi, ich przedstawicielowi

ustawowemu lub pełnomo- cnikowi, na

jego pisemne żądanie.

2. Osoba, o której mowa w ust. 1, może

wystąpić do pracodawcy lub podmiotu

przechowującego rejestr oraz karty o

sporządzenie wyciągów, odpisów lub

kopii zawartych w nich wyników badań i

pomiarów.

 

 

Nr karty

 

...........................

 

 

...........................

      [][][][][][]

.........................

...........................

 

(pieczęć zakładu pracy)

(nazwa lub symbol stanowiska pracy)

Data założenia rejestru:

 

   [][][][][][][][]

  dzień/miesiąc/rok

 

.........................

Nr statystyczny – REGON

 

Lokalizacja stanowiska pracy:

Charakterystyka stanowiska:

(krótki opis technologii lub rodzaju produkcji, elementy wyposażenia, materiały, strefy zagrożenia, podstawowe czynności,

sposób i czas ich wykonywania)

 
 
 
 

Wykaz czynników szkodliwych występujących na stanowisku pracy

Czynniki chemiczne

Pyły

Czynniki fizyczne

Czynniki biologiczne

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Rok:

20..

20..

20..

20..

Pracujących ogółem na stanowiskach

pracy:

 

 

 

 

 

Kobiet

 

 

 

 

w tym:

Młodocianych

 

 

 

 

 

pracujących na
nocnej zmianie

 

 

 

 

Liczba pracujących w warunkach

przekroczenia wartości dopuszczalnych

 

 

 

 

ZAŁĄCZNIK Nr 2

WZÓR

KARTA BADAŃ I

POMIARÓW

CZYNNIKÓW

SZKODLIWYCH

CZYNNIK CHEMICZNY

1

Nazwa

czynnika

 

 

 

 

2

Data

pomiaru

 

 

 

 

3

Miejsce

pomiaru

 

 

 

 

4

Wykonujący

pomiar

 

 

 

 

5

Metoda

pomiaru

 

 

 

 

6

Wynik

pomiaru

*)

(wartość

dopuszczaln

a)

 

 

 

 

7

Interpretacja

wyniku

 

 

 

 

8

Stanowisko

pracy

 

 

 

 

PYŁ

1

Nazwa

czynnika

 

 

 

 

2

Data

pomiaru

 

 

 

 

3

Miejsce

pomiaru

 

 

 

 

4

Wykonujący

pomiar

 

 

 

 

5

Metoda

pomiaru

 

 

 

 

6

Wynik

pomiaru

*)

(wartość

dopuszczaln

a)

 

 

 

 

7

Interpretacja

wyniku

 

 

 

 

8

Stanowisko

pracy

 

 

 

 

CZYNNIK FIZYCZNY

*)  W przypadku pomiarów ciągłych - wartość maksymalna.

1

Nazwa

czynnika

 

 

 

 

2

Data

pomiaru

 

 

 

 

3

Miejsce

pomiaru

 

 

 

 

4

Wykonujący

pomiar

 

 

 

 

5

Metoda

pomiaru

 

 

 

 

6

Wynik

pomiaru

 

 

 

 

7

Interpretacja

wyniku

 

 

 

 

8

Stanowisko

pracy

 

 

 

 

TERMINOLOGIA – na podstawie normy PN-

ISO-4225 Ak „Jakość powietrza,

Zagadnienia ogólne, Terminologia” oraz

PN-ISO-4225 Jakość powietrza,

Zagadnienia ogólne, Terminologia”.
Najwyższe dopuszczalne stężenie

NDS - najwyższe stężenie czynnika

szkodliwego dla zdrowia w powietrzu

środowiska pracy, ustalone jako wartość

średnia ważona, które oddziałując na

pracownika w ciągu 8-godzinnego czasu

pracy przez cały okres jego aktywności

zawodowej nie powoduje ujemnych zmian

w jego stanie zdrowia oraz w stanie

zdrowia jego przy szłych pokoleń.

Najwyższe dopuszczalne stężenie

chwilowe NDSCh - najwyższe stężenie

czynnika szkodliwego dla zdrowia w

powietrzu środowiska pracy, ustalone jako

wartość średnia (arytmetyczna lub ważona),

które nie powoduje ujemnych zmian w stanie

zdrowia pracownika oraz jego przyszłych

pokoleń, jeżeli utrzymuje się w środowisku

pracy nie dłużej niż

30 min

w czasie zmiany

roboczej.
Najwyższe dopuszczalne stężenie

pułapowe NDSP - stężenie czynnika

szkodliwego dla zdrowia, które ze względu

na zagrożenie zdrowia lub życia pracownika

nie może być w powietrzu środowiska pracy

przekroczone w żadnym okresie dnia pracy.

Substancja zanieczyszczająca
powietrze – każda substancja emitowana
do atmosfery wyniku procesów naturalnych
lub działalności ludzi, która wpływa
szkodliwie na człowieka lub środowisko.
Zanieczyszczenie powietrza – zwykle
obecność w atmosferze substancji
powstających w wyniku działania człowieka
lub procesów naturalnych, przy czym
substancje te występują w stężeniach i w
czasie wystarczającym do niekorzystnego
wpływu na komfort, zdrowie i dobra
materialne osób i stan środowiska.

Okres pomiarowy - część zmiany roboczej
wynikająca z rodzaju procesu
technologicznego, w czasie której są
pobierane próbki powietrza
Strategia pobierania próbek powietrza
– zbiór zasad postępowania obejmujący
wytypowanie miejsca pobierania próbek
powietrza, czas ich pobierania, oraz liczbę i
rozłożenie w ciągu zmiany roboczej.
Procedura pomiarowa – pobieranie
próbek powietrza i ilościowe oznaczanie
jednej lub więcej substancji szkodliwych w
powietrzu wraz z przechowywaniem i
transportem próbek.

Dozymetria indywidualna - metoda

oceny indywidualnego narażenia przez

pomiar stężenia substancji szkodliwej za

pomocą próbnika umieszczonego w strefie

oddychania.
Pomiar stacjonarny - pomiar stężenia

substancji szkodliwej w powietrzu w

określonych punktach pomiarowych.
Próbka powietrza - określona objętość

powietrza (lub wyodrębnione z niej

zanieczyszczenia), pobranego w celu

przeprowadzenia badań zawartych w nim

substancji zanieczyszczających.
Dozymetr pasywny – bezprzepływowe

urządzenie do pobierania prób powietrza.

Punkt pomiarowy - wybrane miejsce

pobierania próbek powietrza.
Stężenie średnie ważone - średnie stężenie

substancji szkodliwej w powietrzu w ciągu

zmiany roboczej, obliczone z wzoru

w którym: .

.

C1 , C2, Cn - średnie wartości stężeń lub wskaźni

ków narażenia w poszczegól nych okresach

pomiarowych, wynikające z zastosowanej

strategii pobierania próbek powietrza;
t1>t2....łn - czas trwania poszczególnych okre

sów pomiarowych.

Wartość dopuszczalna (normatyw
higieniczny) - prawnie ustanowiona
średnia wartość stężenia czynnika
szkodliwego dla zdrowia, z którą
porównywane są wyniki pomiarów tego
czynnika w powietrzu środowiska pracy w
celu oceny narażenia pracowników
Wskaźnik narażenia - wskaźnik liczbowy
charakteryzujący narażenie pracow nika na
substancję szkodliwa^, obliczony na
podstawie wyników jej oznaczania w
powietrzu w celu porównania z
odpowiednia^ wartością dopuszczalną.

Stanowisko pracy - miejsce, w którym
pracownik wykonuje czynności zawo dowe stale
lub okresowo.
Emisja zorganizowana - wydzielanie do
powietrza atmosferycznego substancji
zanieczyszczających przez urządzenia o znanych
para metrach, w sposób umożliwiający zmierzenie.
Emisja niezorganizowana - wydzielanie do
powietrza atmosferycznego substancji
zanieczyszczających w sposób nieuporządkowany
Chronometraż pracy - czas trwania
poszczególnych czynności zawodowych
pracownika w ciągu zmiany roboczej, różniących
się na rażeniem zawodowym.

Cyklon – separator pyłów lub kropel w

którym wykorzystuje się siłę

odśrodkową powstającą w wyniku

ruchu gazów.

Niebezpieczne i szkodliwe czynniki,

występujące w procesie pracy

(norma PN-80/Z-08052)

Niebezpieczny czynnik występujący w

procesie pracy - czynnik, którego

oddziaływanie na pracującego

prowadzi lub może prowadzić do urazu.

Szkodliwy czynnik występujący w procesie

pracy - czynnik, którego oddziaływanie na

pracującego prowadzi lub może prowadzić

do schorzenia. W zależności od poziomu

oddziaływania lub innych warunków czynnik

szkodliwy może stać się niebezpieczny.
W zależności od charakteru działania

niebezpieczne i szkodliwe czynniki

występujące w procesie pracy dzieli się na

następujące grupy.

• fizyczne,
• chemiczne,
• biologiczne,
• psychofizyczne.

Podział fizycznych niebezpiecznych i

szkodliwych czynników występujących w
procesie pracy

• poruszające się maszyny i mechanizmy,
• ruchome elementy urządzeń technicznych,
• przemieszczające się wyroby, półwyroby i

materiały,

• naruszenie konstrukcji,
• obrywanie się mas i brył skalnych ze

stropu lub ocio su, tąpnięcia,

• powierzchnie, na których jest możliwy

upadek pracujących,

• ostrza, ostre krawędzie, wystające

elementy, chropo watość i szorstkość
wyrobów, urządzeń i narzędzi,

• temperatura powierzchni wyposażenia

technicznego i materiałów,

• położenie stanowiska pracy w stosunku do

powierzchni ziemi lub podłogi
pomieszczenia,

• nieważkość,
• ciśnienie,
• hałas,
• wibracja,
• infradźwięki,

• ultradźwięki,
• temperatura powietrza,
• wilgotność powietrza,
• ruch powietrza,
• jonizacja powietrza,
• oświetlenie,
• promieniowanie jonizujące,
• promieniowanie laserowe,
• promieniowanie nadfioletowe,
• promieniowanie podczerwone,
• pole elektromagnetyczne,
• pole elektrostatyczne,

• elektryczność statyczna,
• napięcie w obwodzie elektrycznym,
• pył przemysłowy, aerozole stałe i

ciekłe.

Podział chemicznych niebezpiecznych i

szkodliwych czynników występujących w

procesie pracy

a) w zależności od rodzajów działania na

organizm człowieka:

• toksyczne,
• drażniące,
• uczulające,
• rakotwórcze,
• mutagenne,
• upośledzające funkcje rozrodcze;
b) w zależności od sposobów wchłaniania:
• przez drogi oddechowe,
• przez skórę i błony śluzowe,

Podział biologicznych
niebezpiecznych I szkodliwych
czynników występujących w procesie
pracy. Biologiczne czynniki obejmują
organizmy żywe oraz wytwarzane
przez nie substancje i dzieli się je na:

• mikroorganizmy (bakterie, wirusy,

riketsje, grzyby, pierwotniaki) i
wytwarzane przez nie substancje
(toksyny, alergeny),

• makroorganizmy (rośliny,

zwierzęta).

Podział psychofizycznych

niebezpiecznych i szkodliwych

czynników występujących w procesie

pracy

a) obciążenie fizyczne;
• statyczne,
• dynamiczne;
b) obciążenie nerwowo-psychiczne:
• obciążenie umysłu,
• niedociążenie lub przeciążenie

percepcyjne,

• obciążenie emocjonalne.

Pobieranie próbek Zasady pobierania
próbek powietrza w środowisku
pracy i interpretacji wyników (Norma
PN-Z-04008-7:sierpień 2002
W normie podano zasady pobierania
próbek powietrza i interpretacji wyników
pomiarów stosowane do oceny narażenia
zawodowego na substancje chemiczne,
występujące w postaci par, gazów,
aerozoli i pyłów przemysłowych.
Zasady te dotyczą próbek powietrza i
pomiarów o jednostkowym czasie trwania
nie krótszym niż 5 min.

Wytyczne ogólne

Zebranie informacji wstępnych
Zaplanowanie badań należy poprzedzić
zebraniem informacji wstępnych, dotyczących:

rodzaju i przebiegu procesów

technologicznych, stosowanych w zakładzie
pracy,

czynników, występujących w określonych

sytuacjach technologicznych i stwarzających
zagrożenie dla
zdrowia zatrudnionych osób,

charakteru działania biologicznego i

właściwości fizykochemicznych występujących
substancji,

stanowisk pracy, związanych z narażeniem

na działanie substancji chemicznych dla

zdrowia,

chronometrażu pracy poszczególnych

pracowników,

liczby pracowników, zatrudnionych na

poszczególnych stanowiskach pracy lub

przy wykonywaniu po

szczególnych czynności zawodowych,

stosowania profilaktycznych środków

technicznych, organizacyjnych i sprzętu

ochrony osobistej,

wyników pomiarów stężeń substancji

chemicznych w środowisku pracy,

prowadzonych poprzednio.

Umiejscowienie próbnika

Próbnik lub głowicę pomiarową należy
umieszczać w strefie oddychania pracownika.

Wymagania dotyczące interpretacji

wyników

Próbki powietrza należy pobrać w sposób
umożliwiający ocenę stężenia średniego
ważonego dla całej zmiany roboczej oraz
stężeń chwilowych. W przypadku substancji,
dla których ustalono wartości najwyższych
dopusz czalnych stężeń pułapowych (NDSP),
strategia pomiarowa powinna umożliwić
określenie, czy nie zostały one przekroczone

.

Na podstawie wyników pomiarów,
obliczonych w postaci wskaźników
narażenia należy przepro wadzić ocenę
zgodności warunków pracy z wymaganiami
odnośnie najwyższego dopuszczalnego
stężenia (NDS), z uwzględnieniem
narażenia złożonego i najwyższego
dopuszczalnego stężenia chwilowego
(NDSCh) lub najwyższego dopuszczalnego
stężenia pułapowego (NDSP).

Czas pobierania jednej próbki

Czas pobierania jednej próbki powietrza nie
powinien być krótszy niż 5 min.

Wyniki niższe od oznaczalności

metody

W przypadku uzyskania wyników
niższych od oznaczalności
zastosowanej metody analitycznej, w
oblicze niach wymagających
przekształcenia uzyskanych wyników
w logarytmy (pomiary stacjonarne)
uwzględnić liczbę odpowiadającą 1/2
wartości stężenia, które można
oznaczyć daną metodą.

DOZYMETRIA INDYWIDUALNA

Wybór pracowników do badań

Ocena narażenia zawodowego powinna

obejmować wszystkie podstawowe grupy

pracowników zatrudnionych przy pracach z

substancjami szkodliwymi. Jeżeli liczebność

poszczególnych grup wynosi od jednej do

sześciu osób na jednej zmianie, należy

przeprowadzić ocenę narażenia wszystkich

ich przedstawicieli. Przy większej liczbie

pracowników wykonujących te same lub

podobne czynności, w tych samych

warunkach (pomieszcze niu pracy), do

oceny należy wytypować co najmniej sześć

osób, stosując następujące kryteria:

jeżeli istnieje uzasadnione procesem

technologicznym lub organizacją
pracy przypuszczenie, że niektó rzy
pracownicy z danej grupy mogą być
narażeni na wyższe stężenia
substancji chemicznych, przede
wszystkim tych pracowników należy
wyposażyć w pompki indywidualne z
próbnikami lub dozymetry pa sywne.
Odpowiada to pomiarowi najgorszego
przypadku wg PN-EN 689:2002

;

w przypadku jednakowego narażenia

pracowników z danej grupy, wybór

pracowników do badań należy

przeprowadzić losowo, posługując się tablicą

liczb losowych według załącznika C.

Odpowiada to podziałowi populacji

narażonych na grupy o jednorodnym

narażeniu (GJN) wg PN-EN 689:2002. Zaleca

się, by liczba wytypowanych pracowników

wynosiła 2 (po zaokrągleniu w górę do

najbliższej liczby całkowitej), gdzie n - liczba

pracowników w grupie, większa niż sześć.

Zasady uśredniania wyników dla grupy o

jednorod nym narażeniu i kryteria uznawania

jednorodności narażenia w grupie stosować

wg PN-EN 689:2002.

Ocena zgodności warunków pracy z NDS

Czas pobierania i liczba próbek

Stosując pompkę indywidualną z próbnikiem,

próbki powietrza należy pobierać w sposób

ciągły, przez okres równy co najmniej 75 %

czasu trwania zmiany roboczej, uwzględniając

wszystkie rodzaje wyko nywanych prac. W tym

okresie należy pobrać kolejno, w zależności od

spodziewanej wysokości stężenia od jednej do

pięciu próbek powietrza, przy czym wyższemu

stężeniu powinna odpowiadać większa liczba

próbek.
Stosując dozymetr pasywny należy umieścić go

w strefie oddychania pracownika na okres

równy co najmniej 75 % czasu trwania zmiany

roboczej, jeżeli jest to zgodne z instrukcją

stosowania danego typu dozymetru.

Obliczanie wskaźników narażenia

Obliczanie wskaźników narażenia

przeprowadza się w niżej opisany
sposób.
a) W przypadku próbek pobranych
wg a) należy obliczyć stężenie
średnie ważone dla zmiany robo czej
(Cw), w miligramach na metr
sześcienny z wzoru:

w którym:
• C1, C2,…. Cn - stężenia otrzymane w
wyniku oznaczania poszczególnych
próbek w miligramach na metr
sześcienny,,
• łh't2, ... łn - czas pobierania
poszczególnych próbek, w godzinach,
• n - liczba próbek.

b) W przypadku próbek pobieranych wg b)
należy określić stężenie średnie ważone dla
zmiany roboczej jako wynik oznaczania
próbki, w miligramach na metr sześcienny.

Ocena zgodności warunków pracy z

NDSCh

Czas pobierania i liczba próbek

Próbki powietrza należy pobrać w okresie
najwyższego narażenia. Okres ten wybiera
się na podstawie znajo mości procesu
technologicznego lub na podstawie
wyników poprzednio przeprowadzonych
badań:

• w przypadku zastosowania pompki

indywidualnej z próbnikiem wśród próbek

pobieranych do oceny zgodności warunków

pracy z NDS należy zaplanować co najmniej

jedną próbkę pobieraną przez 30 min.

• w przypadku zastosowaniu dozymetru

pasywnego w strefie oddychania pracownika

należy umieścić na 30 min, co najmniej

jeden dozymetr pasywny do pomiaru

stężenia chwilowego.

Obliczanie wskaźnika narażenia

Jeżeli próbki pobrano jak powyżej, należy

określić najwyższe stężenie chwilowe,

którym jest najwyższy otrzymany wynik

oznaczania, w miligramach na metr

sześcienny.

POMIARY STACJONARNE

Ocena zgodności warunków pracy z NDS

Wybór miejsca pobierania próbek

Miejsca pobierania próbek wybrać w

sposób następujący:

• jeżeli pracownik obsługuje stale jedno

stanowisko (miejsce) pracy, próbki należy

pobierać na tym stanowisku. Jeżeli grupa

pracowników wykonuje swoje czynności

zawodowe na takich samych lub

podobnych stanowiskach pracy, w tym

samym pomieszczeniu, punkty pomiarowe

należy zlokalizować na nie więcej niż

sześciu stanowiskach wybranych losowo.

• jeżeli pracownik obsługuje dwa lub trzy

stanowiska (miejsca) pracy, próbki należy

pobierać na każdym ze stanowisk, w czasie

przebywania na nim pracownika.

• jeżeli pracownik (lub grupa pracowników)

obsługuje więcej niż trzy stanowiska lub

wykonuje czynności zawodowe w całym

pomieszczeniu, punkty pomiarowe należy

wybrać w sposób losowy, przy czym ich

liczba zależy od liczby osób zatrudnionych

oraz wielkości pomieszczenia. Zaleca się

ustalić jeden punkt pomiarowy na każdych

czterech pracowników, jednak nie więcej

niż sześć punktów pomiaro wych w

pomieszczeniu,

Liczba i czas pobierania próbek

Czas pobierania jednej próbki wynika z

wymogów zastosowanej metody
oznaczania. Liczbę i rozłożenie próbek w
czasie należy zaplanować zgodnie z
podanymi niżej zasadami. Próbki są
reprezentatywne tylko dla okresu, w którym
zostały w sposób losowy pobrane. Łączny
czas pobierania próbek w danym okresie
pomiarowym nie powinien być krótszy niż 1
h. Liczba pobranych próbek i ich rozłożenie
w czasie w poszczególnych sytuacjach
przemysłowych przedstawiają się
następująco:

a) w przypadku, gdy pracownik
obsługuje stale jedno stanowisko
(miejsce) pracy, przy jednorodnym
procesie technologicznym (brak
wyodrębnionych etapów), należy w
czasie zmiany roboczej lub w okresie
równym co najmniej 75 % czasu jej
trwania, pobrać w sposób losowy co
najmniej pięć próbek powie trza. W
przypadku pyłowych zanieczyszczeń
powietrza należy wykonać co najmniej
cztery pomiary.

b) w przypadku, gdy pracownik obsługuje
stale jedno stanowisko (miejsce) pracy,
przy procesie technolo gicznym
składającym się z kilku etapów, należy
podzielić zmianę roboczą na dwa lub trzy
co najmniej 2-godzinne okresy pomiarowe,
tak aby w ciągu danego okresu
występowało mało zróżnicowane stęże nie
oznaczanych substancji. Jeżeli pewna
krótkotrwała czynność związana z emisją
substancji che micznych powtarza się
kilkakrotnie w czasie zmiany roboczej;
można ją potraktować łącznie jako jeden
okres pomiarowy.

W ciągu każdego okresu pomiarowego (lub

co najmniej 75 % czasu jego trwania) należy

pobrać w sposób losowy co najmniej cztery

próbki powietrza. Należy również określić

czas trwania poszczególnych okresów dla

potrzeb obliczenia wskaźnika ekspozycji.
c) w przypadku, gdy pracownik obsługuje

dwa lub trzy stanowiska (miejsca) pracy,

należy ustalić czas przebywania pracownika

na każdym ze stanowisk, należy pobrać w

sposób losowy co najmniej cztery próbki

powietrza na każdym stanowisku, w okresie

odpowiadającym nie mniej niż 75 % czasu

przeby wania na nim pracownika.

d) w przypadku, gdy pracownik (lub
grupa pracowników) obsługuje więcej niż
trzy stanowiska lub wykonu je czynności
zawodowe w całym pomieszczeniu
należy pobrać w sposób losowy w
każdym z punktów pomiarowych
wybranych co najmniej pięć próbek
powietrza, w czasie zmiany roboczej lub
w okresie równym co najmniej 75 %
czasu jej trwania. Przy obliczaniu
wskaźników ekspozycji, próbki pobrane
w różnych punktach pomiarowych
należy traktować jako równorzędne.

Obliczanie wskaźników narażenia

Wskaźniki narażenia obliczać w

sposób następujący:
a) w przypadku próbek pobranych wg
a) należy obliczyć kolejno:

- logarytmy dziesiętne stężeń

otrzymanych w wyniku oznaczania
poszczególnych

próbek (X,) i średnią

arytmetyczną logarytmów, która
odpowiada logarytmowi

średniej

geometrycznej (Ig X g) z wzoru

w którym
• n - liczba pobranych próbek,
• wielkość ta po odlogarytmowaniu

stanowi średnią geometryczną
wyników oznaczeń (X g).

-

logarytm geometrycznego odchylenia

standardowego (Ig Sg) z wzoru

- logarytm górnej granicy przedziału

ufności dla średniej wyników pomiarów
(Ig GG) z wzoru

w którym:
t – wartość parametru rozkładu Studenta
dla prawdopodobieństwa 0.95 i liczby
swobody n – 1 – z załącznika 8 normy.

- logarytm dolnej granicy przedziału

ufności dla średniej z wyników
pomiarów (Ig DG) z wzoru

Następnie należy obliczyć wskaźniki

narażenia - górną (GG) i dolną (DG) granicę

przedziału ufności dla średniej z wyników

pomiarów - przez odlogarytmowanie

odpowiednio Ig GG i Ig DG.
b) w przypadku próbek pobranych wg b)

należy obliczyć, oddzielnie dla każdego

okresu pomiarowe go, kolejno:

• średnią arytmetyczną logarytmów

(logarytm średniej geometrycznej)

wyników otrzymanych z oznaczania

pobranych próbek (Ig Xg),

• logarytm geometrycznego odchylenia

standardowego (Ig Sg),

• logarytmy górnej i dolnej granicy

przedziału ufności dla średniej z
wyników pomiarów (Ig GG i Ig DG),

• górną i dolną granicę przedziału ufności

dla średniej z wyników pomiarów w
okresie pomiarowym, przez
odlogarytmowanie (Ig GG i Ig DG).
Następnie należy obliczyć wskaźniki
narażenia - górną (GGW) i dolną (DGW)
granicę przedziału ufności dla stężenia
średniego ważonego dla całej zmiany
roboczej z wzorów

oraz średnią ważoną średnich

geometrycznych dla całej zmiany

roboczej z wzoru

w których:

•

t1, t2, ... tk - czas trwania

poszczególnych okresów pomiarowych,

w minutach,

•

k - liczba okresów pomiarowych

.

Suma czasów okresów pomiarowych we

wzorach powinna wynosić 8 h (480 min).
c) w przypadku próbek pobranych wg c)

należy obliczyć oddzielnie dla każdego

stanowiska pracy kolejno:

• średnią arytmetyczną logarytmów (logarytm

średniej geometrycznej) wyników

otrzymanych z ozna czania pobranych

próbek (Ig Xg),

• logarytm geometrycznego odchylenia

standardowego (Ig S),

• górną (GG) i dolną (DG) granicę przedziału

ufności dla średniej z wyników pomiarów na

stanowisku pracy, przez odlogarytmowanie,

odpowiednio Ig GG i Ig DG.

Następnie należy obliczyć wskaźniki
narażenia - górną (GG,,,) i dolną (DGW)
granicę przedziału ufności stężenia
średniego ważonego oraz średnią
ważoną średnich geometrycznych (Xgw)
dla całej zmiany roboczej, z wzo rów jak
powyżej, w których:
th t2, ... tk - czas przebywania
pracownika na poszczególnych
stanowiskach pracy, w minutach,
k - liczba stanowisk pracy.
d) w przypadku próbek pobranych wg d)
należy wykonać obliczenia wg. a).

Zalecenia odnośnie lokalizacji punktów
pomiarowych, liczby próbek,
wymaganych obliczeń i wskaźników nara
żenia w zależności od rodzaju stanowisk
pracy przedstawiono w załączniku A
normy.

Ocena zgodności warunków pracy z

NDSCh

Wybór miejsca pobierania próbki

Próbki powietrza należy pobierać na
stanowisku pracy, na którym przewiduje
się występowanie najwyższych stężeń
substancji szkodliwych.

Liczba i czas pobierania próbek

Próbki powietrza należy pobierać w
okresie, w którym na podstawie informacji
wstępnych oczekuje się szcze gólnie
wysokich stężeń oznaczanych substancji w
powietrzu. W zależności od zastosowanej
metody oznacza nia, w której określono
czas pobierania jednej próbki, należy
pobrać co najmniej:

•

jedną próbkę o czasie pobierania 30 min
lub

•

dwie próbki o czasie pobierania 15 min lub

•

trzy próbki o czasie pobierania 10 min.

Próbki te powinny być pobrane niezależnie

od pomiarów wykonywanych w celu oceny

zgodności warunków pracy z NDS.

Obliczanie najwyższego stężenia

chwilowego

Należy obliczyć najwyższe stężenie

chwilowe, określone jako:

• najwyższy wynik oznaczania próbki

pobieranej przez 30 min, lub

• średnią arytmetyczną z dwóch najwyższych

wyników oznaczania próbek pobieranych

przez 15 min, lub

• średnią arytmetyczną z trzech najwyższych

wyników oznaczania próbek pobieranych

przez 10 min.

Do obliczania najwyższego stężenia

chwilowego należy wykorzystać również

wyniki oznaczania próbek pobranych wg

5.1.2, pobieranych nie dłużej niż przez 30

min, jeżeli uzasadnia to wysoka wartość

stężenia.

Ocena zgodności warunków pracy z NDSP

W przypadku substancji, dla których oprócz

NDS ustanowiono NDSP na stanowisku pracy

i w okresie spo dziewanego występowania ich

najwyższych stężeń, należy pobrać co

najmniej jedną próbkę powietrza o moż liwie

najkrótszym czasie pobierania uzależnionym

od czułości stosowanej metody oznaczania,

jednakże nie dłuższym niż 15 min.

W przypadku substancji, dla których

ustanowiono NDSP jako jedyny normatyw

higieniczny (brak wartości NDS) ocenę

narażenia zawodowego należy prowadzić w

sposób ciągły za pomocą stacjonarnych lub

indywi dualnych analizatorów, opartych na

zasadzie bezpośredniego odczytu. W

przypadku braku odpowiednich

analizatorów do ciągłego pomiaru stężenia

zaleca się wykonywanie krótkotrwałych

pomiarów w regularnych, 30-minutowych

odstępach czasów, jak również we

wszystkich spodziewanych momentach

występowania szcze gólnie wysokich stężeń,

zgodnie z ogólnymi zasadami prowadzenia

pomiarów za pomocą urządzeń o krótkim

jednostkowym czasie pomiaru.

Interpretacja wyników

Ocena zgodności warunków pracy z NDS

Bezpieczne warunki pracy

Warunki pracy mogą być uznane za bezpieczne,
jeżeli stężenie średnie ważone (Cw) . lub
wskaźniki narażenia {GG lub GGW). nie
przekraczają wartości NDS dla danej substancji.
Jeżeli pracownik lub grupa pracowników w
czasie zmiany roboczej narażeni są kolejno lub
jednocześnie na więcej niż jedną substancję o
podobnym charakterze działania toksycznego,
współczynnik łącznego naraże nia, obliczony jako
suma ilorazów stężeń poszczególnych substancji
i odpowiadających im wartości NDS nie powinien
przekraczać jedności, zgodnie z wzorem

w którym:
X gi, X g2, ... X gn - średnie
geometryczne stężenia poszczególnych
substancji,

NDS1, ,NDS2, ...NDSn - odpowiednie

wartości najwyższych dopuszczalnych
stężeń oznaczanych substancji.

W przypadku próbek pobranych wg b) i c)

średnie geometryczne podane we wzorze

zastępuje się średnimi ważonymi

średnich geometrycznych (X m). W

przypadku pomiarów opartych na

dozymetrii indywidualnej we wzorze

średnie geometryczne zastępuje się

stężeniami średnimi ważonymi (Cw).

Odstępstwa od tego postępowania

dotyczą przypadków działania nieza

leżnego, antagonistycznego,

rakotwórczego lub potęgowania działania

toksycznego jednej substancji przez inną,

występującą w powietrzu w ciągu tej

samej zmiany roboczej.

Szkodliwe warunki pracy

Warunki pracy należy uznać za szkodliwe, jeżeli
stężenie średnie ważone (Cw). lub wskaź niki
narażenia (DG lub DGW), są większe od
wartości NDS dla tej substancji, a także gdy
współczynnik łącznego narażenia, jest większy
od jedności.

Dopuszczalne warunki pracy

Jeżeli wartość NDS znajduje się w przedziale
ufności dla średniej, określonym przez DG i GG,
uzyskane dane nie są wystarczające do
jednoznacznego potwierdzenia lub wykluczenia
z określonym prawdopodobieństwem zgodności
warunków pracy z normatywem higienicznym.

Takie warunki pracy interpretuje się jako

dopuszczal ne. Do podjęcia ostatecznej

decyzji niezbędne jest przeprowadzenie w

ciągu 30 dni dodatkowych pomiarów na

dwóch losowo wybranych zmianach

roboczych, pobierając co najmniej pięć

próbek na każdej z nich. Wyniki tych

pomiarów rozpatruje się łącznie z-

poprzednimi. Jeżeli wyniki oznaczeń

ponad połowy próbek są wyższe od NDS,

warunki pracy należy określić jako

szkodliwe, natomiast jeżeli wyniki

oznaczeń połowy próbek są równe lub

niższe od NDS, warunki pracy można

uznać za bezpieczne.

Ocena zgodności warunków pracy

z NDSCh

Warunki pracy mogą być uznane za
bezpieczne, jeżeli najwyższe stężenie
chwilowe nie przekracza wartości
NDSCh dla danej substancji.
Ponadto warunki pracy należy uznać
za niezgodne z normatywem, jeżeli
stężenie równe NDSCh utrzymuje się
w środowisku pracy dłużej niż 30 min.

Ocena zgodności warunków pracy

z NDSP

Warunki pracy mogą być uznane za
bezpieczne, jeżeli żaden z wyników
oznaczeń próbek, powietrza
pobranych do oceny narażenia
zawodowego nie przekracza wartości
NDSP dla danej substancji. Aby
warunki pracy mogły być uznane za
bezpieczne, wszystkie wymagania
powinny być spełnione jednocześnie.