Leki pochodzenia
naturalnego stosowane w
chorobach układu
pokarmowego

Dr hab. n. med. Małgorzata Kozłowska-Wojciechowska

Zakład Opieki Farmaceutycznej

Katedra Farmakognozji i Molekularnych Podstaw

Fitoterapii

Warszawski Uniwersytet Medyczny

Anatomia przewodu pokarmowego

Zastosowanie fitofarmaceutyków
w chorobach przewodu
pokarmowego

1.

środki pobudzające wydzielanie soku
żołądkowego

2.

środki wiatropędne

3.

środki przeciwbiegunkowe

4.

środki przeczyszczające

5.

środki przeciwwymiotne

6.

środki żółciotwórcze i żółciopędne

7.

leki stosowane w chorobie wrzodowej

8.

leki stosowane w chorobach wątroby

Środki pobudzające wydzielanie
soku żołądkowego - wskazania
kliniczne

1.

Brak apatytu – jako objaw wielu chorób,
w tym również pochodzenia
psychosomatycznego; np. jadłowstręt
psychiczny (anorexia nervosa)

2.

Wtórny brak apetytu- uwarunkowany
przyjmowaniem leków; np.
cytostatyków, sympatykomimetyków

APETYT

ISNSTYNKTOWNY MECHANIZM

PODWZGÓRZE

STEROWANIE SPECYFICZNE

UKŁAD LIMBICZNY

STEROWANIE NIESPECYFICZNE

CIAŁA GORZKIE

pobudzenie wydzielania soków żołądkowych

pobudzenie wydzielania żółci

zwiększenie kwaśności soku żołądkowego

poprawa trawienia

nasilenie produkcji soku żołądkowego

CIAŁA GORZKIE

1.

Zwykłe goryczki – amara pura

 korzeń goryczki Radix gentianae
 bobrek trójlistny Menyanthes trifoliata
 tysiącznik Herba Centauri

2.

Aromatyczne ciała gorzkie z olejkami
eterycznymi – amara aromatica

 arcydzięgiel Archangelica officinalis
 drapacz lekarski Cnicus benedictus
 skórka pomarańczy Exocarpium Auranti
 ziele piołunu Herba Absinthi
 muszkatołowiec korzenny

Myristica

fragrans

cd.

3.

Ściągające ciała gorzkie z
garbnikami - amara adstringentia

 kora chinowa Cortex Cinchonae

 kora kondurango Cortex ondurango

4.

Ostre ciała gorzkie – amara acria

 imbir Zingiber of
 galanga Alpina of

Kiedy można polecać ciała
gorzkie ?

1.

W celu pobudzenia apetytu

2.

W stanach bezsoczności

3.

W niestrawności

4.

W przewlekłych nieżytach żołądka i jelit

5.

W stanach ze zmniejszonym wydzielaniem soków

trawiennych i żółci

6.

W zanikowym nieżycie żołądka

7.

W celu poprawienia trawienia i przyswajania pokarmów

8.

W zaburzeniach jelitowych z objawami sytości i bólów

brzucha

9.

(preparaty chinowe, nie tylko jako leczenie Plasmodium

malarii)

10.

Zaburzenia trawienia na tle nerwicowym

11.

Leki pobudzające wydzielania śliny (imbir)

Przeciwwskazaniem
do stosowania ciał gorzkich
jest
choroba wrzodowa
żołądka i dwunastnicy

Środki wiatropędne, czyli:

wyzwalające odbijanie lub wywołujące
zwalnianie wzdęć

1.

Koper ogrodowy – anethum graveolens (owoce)

2.

Kminek zwyczajny – Carum Carvi – (owoc)

3.

Kolendra siewna – Coriandrum sativum (owoc)

4.

Koper włoski –Foeniculum Capillaceum – (owoc)

5.

Czarnuszka siewna – Nigella sativa – (nasienie)

6.

Bazylia ogrodowa – Ocimum basilicum - (ziele)

7.

Cząber ogrodowy – Satureja hortenisis – (ziele)

Substancje przyprawowe pożywienia

Mechanizm działania środków
wiatropędnych

SPAZMOLITYCZNE  spada napięcie zwieraczy

przełyku w wyniku przekrwienia wpustu



zwieracz przełyku rozluźnia się



wyrównanie ciśnienia pomiędzy żołądkiem a

przełykiem



odbijanie

Mechanizm działania środków
wiatropędnych na jelita jest
niejasny, być może działają
poprzez zwiększenie napięcia w
obrębie okrężnicy oraz
pobudzenie perystaltyki jelit

Środki przeciwbiegunkowe

Biegunki:



bakteryjne - czerwonka, tyfus

brzuszny

 wirusowe


enterotoksyczne - pałeczki

okrężnicy

Antybiotyki i sulfonamidy

biegunki bakteryjne

Środki roślinne - garbniki

biegunki wirusowe i

enterotoksynowe

Środki roślinne - garbniki

1.

Pięciornik kurze ziele (kłącze)- Potentilla tormentilla:

 do 30% garbników: katechiny, flobafeny, smoły, gumy
 działanie ściągające i przeciwzapalne
 ostre i podostre zapalenia jelit
 stosuje się jako składnik recepturowych mieszanek

2.

Borówka czernica (liście i owoc)- Vaccinium myrtillus

 do 20% taniny w liściach oraz 5-10% w owocach, vit.C, w

owocach: cukry, pektyny, antocjany

 działanie ściągające i przeciwzapalne, hipoglikemiczne
 niebieski barwnik – myrtillina działa bakteriobójczo
 zaleca się w biegunkach u dzieci
3.

Porzeczka czarna (owoc i liść) – Ribes nigrum

 działanie ściągające i przeciwzapalne
 największe źródło witaminy C

Choroba wrzodowa

ŻOŁĄDEK

 

                                                        

                              

Helicobacter pylori



Bakteria osiedla się tylko na powierzchni błony

śluzowej wyściełającej żołądek lub na błonie

śluzowej dwunastnicy lub przełyku, jeżeli z jakichś

powodów nabłonek błony śluzowej tych miejsc

upodobnił się do żołądkowego. Żyje pod śluzem

pokrywającym błonę śluzową w warunkach małej

dostępności tlenu.



Charakterystyczną cechą H. pylori jest wytwarzanie

przez nią w dużych ilościach enzymu, ureazy,

pobudzającego chemiczne rozkładanie mocznika.

W ten sposób bakteria zobojętnia żrący kwas

żołądkowy i może sobie zapewnić przeżycie w

niekorzystnym środowisku.

Hp.



Zakażenie H. pylori dotyczy ponad połowy ludzi na całym

świecie. W krajach rozwijających się zakażenie stwierdza się

niemal u wszystkich osób. W Ameryce Północnej i Europie

Zachodniej dotyczy ono 20 – 40% populacji. W Polsce

częstość zakażenia jest wysoka, ocenia się ją na 60 – 80%

całej populacji.



Do zakażenia dochodzi najczęściej we wczesnym

dzieciństwie

.

Bakterie mogą utrzymywać się wewnątrz żołądka i mnożyć

się w nim przez wiele lat. U osób dorosłych zakażenie jest

również możliwe, ale występuje zdecydowanie rzadziej.



Zarazki mogą być obecne na przykład w ślinie. U małych

dzieci może dojść do zakażenia drogą wymiany zabawek

trzymanych uprzednio w ustach. Źródłem zakażenia może

być zakażony kał.

Hp.



Zakażenie H. pylori powoduje

krótkotrwałe objawy ostrego zapalenia

żołądka i

wygląda jak zwykłe zatrucie

pokarmowe, choć bakteria osiedla się na

stałe na błonie śluzowej żołądka.



Częste są bezobjawowe zakażenia.



H. pylori nie powoduje powstania

żadnych dolegliwości u zdecydowanej

większości osób zakażonych. U 10%

osób może być przyczyną lub jedną z

kilku przyczyn powstania choroby.

Hp.

Choroba wrzodowa dwunastnicy



Infekcję H. pylori stwierdza się niemal u wszystkich chorych z

chorobą wrzodową dwunastnicy (ponad 95%). Choroba

wrzodowa dwunastnicy praktycznie zawsze jest wskazaniem do

leczenia zakażenia H. pylori.

Choroba wrzodowa żołądka



Zakażenie H. pylori stwierdzane jest u 65- 80% chorych.

Infekcja H. pylori jest główną przyczyną choroby. i Należy

jednak pamiętać o lekach przeciwzapalnych z grupy NLPZ

(aspiryna), które często działają wrzodotwórczo.

Rak żołądka



U osób zakażonych H. pylori częściej powstaje rak żołądka,

dlatego H. pylori uznano za czynnik o udowodnionym działaniu

rakotwórczym. Bakteria powoduje przewlekły stan zapalny

błony śluzowej żołądka, który może być pierwszym etapem

rozwoju raka.

Środki roślinne stosowane w
chorobie wrzodowej żołądka i
dwunastnicy

1.

Środki zobojętniające

2.

Związki hamujące wydzielanie
kwasu solnego

3.

Środki osłaniające błonę śluzową
żołądka

Środki zobojętniające:

- podwyższają pH w żołądku

- inaktywują pepsynę
- przyśpieszają gojenie się owrzodzenia

Lukrecja gładka – Glycyrrhiza Glabra

korzeń lukrecji – radix liquiritiae (wyksztuśnie)

sok z lukrecji – succus liquiritiae
wyciąg płynny z lukrecji – extractura liquiritiae fluidum

sproszkowany korzeń lukrecji

Działanie przeciwwrzodowe lukrecji uwarunkowane jest

obecnością glikozydu- gliceryzyny

W 1978r. wyodrębniono związek o strukturze steroidowej –

karbenoksolon

KARBENOKSOLON



syntezę kwasu N-acetyloneuraminowego -

sialowego w
warstwie ochronnej błony śluzowej żołądka



Odporność przeciw czynnikom agresji:

kwasowi solnemu i pepsynie

Struktura karbenoksolonu jest bliska aldosteronowi, stanowiąc
przyczynę
niepożądanych objawów steroidopodobnych

Roślinne leki
przeciwwymiotne

1.

Rolą ich jest zapobieganie
występowaniu nudności oraz
likwidowanie wymiotów

2.

Niektóre leki wykazują jedynie
zdolność zmniejszania subiektywnego
nasilenia objawów

3.

Wskazane są w chorobie lokomocyjnej
(zawroty głowy, nudności, wymioty)

Roślinne leki
przeciwwymiotne

1.

Bieluń dziędzierzawa – Datura
stramonium

 alkaloidy propanowe – hioscyjamina i

scopolamina, atropina

 garbniki
 flawonoidy
 hydroksykumaryna

Scopolamina jest związkiem cholinolitycznym o silnym

działaniu depresyjnym na OUN, prowadzącym do
senności i zamroczenia

Działanie cholinolityczne

Scopolaminy

Zaburzenia widzenia

Suchość w ustach

Tachykardia

Zatrzymanie moczu

Hamowanie wydzielania w

przewodzie pokarmowym i

oddechowym

Takie działanie obserwuje się głównie po podaniu per os

TTS-

transdermalny system

terapeutyczny zapobiega wystąpieniu
objawów choroby lokomocyjnej u
większości pacjentów, ograniczając
znacznie objawy uboczne
(np. suchość w jamie ustnej)

Od innych dróg podania TTS różni się tym, że po fazie
nasycenia ilość leku dostarczona do organizmu
dorównuje ilości eliminowanej

Roślinne leki
przeciwwymiotne

2. Imbir - Zingiber officinalis;

AVIOPLANT

1-2 kaps. 30 min przed

podróżą

Dobry i skuteczny aparat
jelitowy jest więcej wart dla
człowieka, niż każda ilość
mózgu.

Josh Billings XIX amerykański humorysta

JELITO GRUBE

 

                                                          

                                

Zespół jelita drażliwego - z
ang. Irritable Bowel
Syndrome - IBS



Zespół jelita drażliwego (IBS) to schorzenie

związane z zaburzeniami ruchliwości jelita.

IBS jest chorobą nawracającą, prowadzącą w dalszej

perspektywie do ograniczeń sprawności funkcjonalnej

chorego w społeczeństwie. Charakteryzuje się

dysfunkcją mięśni gładkich przewodu pokarmowego.

Wywołuje u pacjentów liczne objawy, takie jak ból

brzucha/dyskomfort, niestrawność, wzdęcia i

nieprawidłowy rytm wypróżnień (zaparcie lub

biegunka)

IBS



Zespół jelita drażliwego wywiera większy wpływ na jakość życia

pacjentów niż migrena, astma, depresja i cukrzyca. IBS jest drugą, po

przeziębieniu, najczęstszą przyczyną absencji w szkole lub pracy. IBS

stał się też jednam z najpoważniejszych problemów ekonomiki ochrony

zdrowia. Szacuje się, że bezpośrednie i pośrednie wydatki

spowodowane kosztami leczenia IBS w ośmiu najbardziej

uprzemysłowionych krajach wynoszą 41 miliardów dolarów rocznie.



Częstotliwość występowania Występowanie - to 10-15 procent

populacji krajów zachodnich. Z objawami zaburzeń perystaltyki jelit do

lekarzy zwracają się częściej kobiety niż mężczyźni i ta prawidłowość

widoczna jest we wszystkich grupach wiekowych.



Przyczyny zespołu jelita drażliwego Upośledzenie motorycznych,

sensorycznych i wydzielniczych funkcji układu pokarmowego.

Ważną rolę w regulowaniu perystaltyki i percepcji bólu w przewodzie

pokarmowym odgrywa serotonina (5HT). Nieprawidłowe poziomy 5HT

i/lub upośledzone przekazywanie sygnałów mogą wiązać się z

występowaniem licznych objawów zespołu jelita drażliwego,

związanych z nadmierną (biegunka) lub zmniejszoną (zaparcie)

perystaltyką. Pewną rolę odgrywa również osobnicza wrażliwość

trzewna na pokarmy i bodźce psychiczne.

Rozpoznanie zespołu jelita
drażliwego ułatwiły tzw. Kryteria
Rzymskie



Jednoznaczną diagnozę można postawić wówczas,

gdy bóle brzucha lub dyskomfort były obecne

przez co najmniej 12 tygodni w ciągu ostatnich 12

miesięcy i charakteryzowały się co najmniej

dwiema cechami z następujących: łagodniały po

wypróżnieniu, początek był związany ze zmianą

rytmu wypróżnień, zmianą konsystencji lub

wyglądu stolca.



Trzeba też wziąć pod uwagę, że schorzeniu może

towarzyszyć także nieprawidłowa częstość

wypróżnień, nieprawidłowa konsystencja stolca,

nieprawidłowy pasaż stolca, wydalanie śluzu w

czasie więcej niż 1/4 defekacji, wzdęcie lub

uczucie rozdęcia brzucha przez ponad 1/4 dnia.

Leczenie IBS



Obecnie w Europie nie ma skutecznych
przyczynowych metod leczenia licznych
objawów zespołu jelita drażliwego.
Konwencjonalna terapia ukierunkowana
jest na łagodzenie poszczególnych
objawów lecz może zaostrzać inne,
jednocześnie występujące dolegliwości.

Leki przeczyszczajace
pochodzenia roślinnego –
służą ułatwianiu opróżniania
jelit lub defekację

Leczenie zaparć nawykowych
należy rozpocząć zawsze od
zmiany zwyczajów
dietetycznych!

Kanony diety przeciw
zaparciowej

1.

Dużo błonnika pokarmowego od25-
35g/dz.

2.

Dostateczna ilość płynów – 6-8 szklanek
przed południem

3.

Częste spożywanie owoców o działaniu
przeczyszczającymi: śliwki, daktyle, figi

4.

Otręby pszenne, siemię lniane

5.

Gimnastyka wzmacniająca mięśnie
brzucha, ruch, masaże

Rola błonnika w procesie
trawienia



Posiada zdolność wiązania wody,



Zwiększa podatność na procesy fermentacyjne,



Zwiększa lepkość papki pokarmowej,



Wykazuje hamujący wpływ na enzymy

trawienne,



Posiada zdolność wiązania kwasów żółciowych,



Poprzez wiązanie toksycznych produktów

przemiany materii i trawienia, umożliwia ich

wydalanie

Leki przeczyszczajace –
środki wypełniające

1.

Agar-agar

galaretka z różnych czerwonych

glonów : głównymi składnikami jest: agaroza i
agaropektyna; nie są trawione, ani
rozkładane przez florę bakteryjną – pod
wpływem wody pęcznieje i zwiększa objętość
stolca.

2.

Babka płesznik - Plantago Psyllium

: nasiona

dostarczają śluzów i hemicelullozy, które po
namoczeniu spożywa się w celu zwiększenia
ilości stolca

3.

Len zwyczajny – Linum usitatissimum

–dostarcza:

7-12% śluzów
~ 40% tłuszczów
~ 23% białka
~ 4% sole mineralne
6-9% celuloza
Nasiona lnu w wodzie pęcznieją, trzykrotnie zwiększając

swoją objętość

W lekko alkalicznym środowisku jelit śluz przyjmuje formę

środka wypełniającego

Len ma właściwości poślizgowe, zmniejsza konsystencję

stolca oraz przyśpiesza perystaltykę jelit

Zastosowanie: zaparcia, zespół jelita drażliwego, zapalenie

uchyłków i stany zapalne żołądka i jelit

Drażniące środki przeczyszczające
działają w chwili kontaktu z błoną
śluzową jelit – stąd nazwa:
kontaktowe środki
przeczyszczające

Drażniące środki
przeczyszczające –
prawdopodobny mechanizm
działania:

1.

Pobudzanie receptorów w błonie śluzowej jelita na drodze

odruchowej, powodując przyśpieszenie perystaltyki, skrócenie

czasu pasażu, zmniejszenie resorpcji wody i elektrolitów

2.

Wzrost zawartości cAMP w enterocytach; dzięki wpływowi na

zmianę stężenia wapnia wewnątrzkomórkowego chlorki

uwalniane są do światła jelita, a sód i woda podążają za nimi,

co jest efektem różnicy ciśnień osmotycznych

3.

Na skutek „nieszczelności” połączeń między komórkami

endotelialnymi jelita grubego, zresorbowany sód i woda wracają

ponownie do światła jelita, blokując pompę sodowo-potasową.

Leki te prowadzą do niefizjologicznej defekacji, ze stolcami

biegunkowymi i bólami brzucha

Antrazwiązki –

pobudzają jelitową

sekrecję elektrolitów i wody oraz pobudzają
perystaltykę jelita

1.

Korzeń rabarbaru - Radix Rhei

2.

Rzewień dłoniasty - Radix et Rhizoma Rhei

3.

Owoc senesu – Folium Sennae

4.

Senes wąskolistny – Cassia angustifolia

5.

Kora kruszyny – Cortex Frangulae

6.

Kruszyna pospolita - Cortex Frangulae

7.

Kora szakłaku amerykańskiego – Cortex Rhamni

purshinae

8.

Aloes drzewiasty - Aloe arborescens

9.

Cynamonowiec - Cinnamomum

Zastosowanie
antrazwięzków

Stosuje się w chorobach wymagających

konieczności unikania wysiłku

fizycznego w czasie defekacji:



tętniak aorty brzusznej



szczelina odbytu



hemoroidy – guzki krwawnicze



po zabiegach operacyjnych



po zawale



po udarze

Działanie uboczne
antrazwiązków

1.

Bóle brzucha

2.

Silne przekrwienie miednicy małej – głównie

aloes

3.

Utrata elektrolitów i/lub wody – nadużywanie

4.

Wtórny hiperaldosteronizm

5.

Przewlekła hipokaliemia –nasilenie zaparcia

oraz możliwość uszkodzenia kanalików

nerkowych

6.

Melanoza błony śluzowej jelita grubego

7.

Nieodwracalne zmiany zwojów śródściennych

i nerwów wewnętrznych błony śluzowej jelita

Aloes drzewiasty - Aloe

arborescens



Skład: aloina, aloinozydy,homonataloina –

antrazwiązki, żywice, sole mineralne oraz

tzw.”biogenne stymulatory” którymi są kompleksy

związków metaloorganicznych z witaminami i

kwasami organicznymi.



Działanie i zastosowanie aloesu:

1.

biostymulujące

2.

przeczyszczające (aloina – najsilniej ze wszystkich

antrazwiązków)

3.

żółciotwórcze

4.

zwiększanie procesów regeneracyjnych i

odpornościowych

Aloes drzewiasty - Aloe
arborescens –
rodzaje wyciągów aloesowych

1.

Aloes farmaceutyczny (Aloë) – to zagęszczony
do stałej konsystencji sok z całych liści aloesu

2.

Wyciąg biostymulowany – to wodny wyciąg ze
zmiażdżonych świeżych liści aloesu drzewiastego

3.

Żel biały aloesowy – otrzymywany z miąższu
wewnętrznej części liści różnych gatunków aloesu,
poddany homogenizacji lub stabilizacji lub liofilizacji

Alona –

to polska nazwa preparatu
otrzymywanego poprzez
wysuszenie soku aloesu

Alona -

najsilniej działa przeczyszczająco, dawka

dla dorosłych: 4mg/kg m.c., podczas gdy dla kory
kruszyny, kłącza rzewienia i liści senesu –
10-13,3mg/kg m.c.

Alona -

hamuje wzrost bakterii, grzybów i wirusów;

zwiększa wydzielanie żółci przez wątrobę i soku
żołądkowego.

Alona -

stosowana zewnętrznie przyśpiesz

regenerację skóry, gojenie się owrzodzeń i ran.

Objawy uboczne stosowania Alony w
dawkach ustalonych (100-300mg/dz.)

1.

Rozszerzenie naczyń włosowatych w jelicie
grubym

2.

Przekrwienie narządów miednicy mniejszej

3.

Przedłużanie miesiączkowania

4.

Zaburzenia wodno-elektrolitowe we krwi

5.

Przechodzenie przez barierę łożyskową i do
mleka karmiących matek

6.

Zmiany motoryki jelit

7.

Krwawienia wewnętrzne

 

                                

                                       

        

DROGI ŻÓŁCIOWE

 

                                                                                                                  

                                                          

Główne czynności wątroby



Czynności naczyniowo – krążeniowe

Wątroba jest narządem bardzo dobrze

unaczynionym. Przepływa przez nią około
jednego litra krwi na minutę. Do wątroby
doprowadzana jest krew z całego
przewodu pokarmowego, żyłą wrotną.



Czynności metaboliczne

Czynności metaboliczne są bardzo liczne,

na co pozwala około 500 specyficznych
enzymów, którymi dysponuje wątroba.

Cd.

Czynność wydzielnicza

Hepatocyty wątrobowe wydzielają żółć (bilis) w ilości około

l000 ml dziennie. Żółć jest wodną zawiesiną soli kwasów

żółciowych, cholesterolu, fosfolipidów, bilirubiny i

elektrolitów.

Wątroba wydziela żółć nieprzerwanie i gromadzi ją w

pęcherzyku żółciowym (vesica fellea), który rytmicznymi

skurczami wysyła żółć do dwunastnicy. Około 90% kwasów

żółciowych jest odzyskiwana z jelit dzięki procesowi

resorpcji zwrotnej, a tylko 10% wątroba syntetyzuje de

novo.

Hepatocyty syntetyzują również związki białkowe, które mają

zdolność pobudzania podziałów komórkowych, powodując

wzrost masy ciała. W wątrobie z produktów rozpadu białek

powstaje mocznik i jako substancja wysoce szkodliwa

zostaje wydalany przez nerki, a w małej ilości przez

gruczoły potne.

Metabolizm wątroby: podstawowe znaczenie dla

organizmu.



Przemiana glukozy

W wątrobie następuje przemiana (konwersja) cukrów prostych – galaktozy i

fruktozy – do glukozy; – hepatocyty pobierają glukozę z dopływającej krwi i

przetwarzają ją w glikogen - polimer glukozy – analog skrobi roślinnej.

Glikogen jest magazynowany w wątrobie, jako energetyczny materiał

zapasowy. W miarę zapotrzebowania jest on hydrolizowany do glukozy.

Zapasy glikogenu w wątrobie ulegają zmniejszeniu o około połowę w ciągu

doby, o ile nie są dostarczane substraty.



Przemiany białkowe

W wątrobie są metabolizowane i syntetyzowane liczne białka funkcjonalne

np. albuminy osocza, protrombina, fibrynogen. Albuminy stanowią około

60% wszystkich białek osocza krwi i biorą udział w utrzymaniu

prawidłowego ciśnienia osmotycznego, jej buforowaniu, służą też jako

nośnik dla jonów metali, kwasów tłuszczowych, bilirubiny enzymów i leków.

Niektóre z nich biorą udział w transporcie hormonów (np. tarczycy).

Protrombina i fibrynogen to z kolei białka niezbędne do procesu krzepnięcia

krwi.



Przemiany tłuszczowe

Triglicerydy, fosfolipidy i cholesterol są głównymi związkami lipidowymi

wytwarzanymi w wątrobie. W wątrobie wytwarzane są również kompleksy

białkowo-lipidowe, np. lipoproteina o bardzo małej gęstości oznaczona

symbolem VLDL, lipoproteina o małej gęstości – LDL, zwana „złym

cholesterolem” i lipoproteina o dużej gęstości – HDL, zwana „dobrym

cholesterolem”. W wątrobie następują również przemiany węglowodanów i

białek na związki tłuszczowe będące źródłem energii i materiałem

budulcowym dla błon komórkowych.

Czynności odtruwające w
wątrobie – detoksykacyjne



Różne szkodliwe metabolity ustrojowe

oraz ksenobiotyki (związki obce

organizmowi) są wychwytywane przez

wątrobę i unieczynniane.



Czynność tę wykonuje transbłonowy

cytochrom P450, który przemienia te

toksyny z hydrofobowych w hydrofilne,

łatwe do usunięcia z organizmu.

Odtruwanie odbywa się także przez

utlenianie niektórych toksyn np.

etanolu, fenolu, formaldehydu i innych.

Leki roślinne w zapaleniach
wątroby



Ostropest plamisty

– Silybum marianum

Jest źródłem flawonolignanowych związków z których

najważniejszym jest

–

sylimaryna

(sylibina +

sylidianina + sylikrystyna)



Sylimaryna stabilizuje funkcję błony komórek wątroby



Korzystnie działa w zatruciach wątroby-lekami,

pestycydami



Daje efekty lecznicze w przewlekłych zapaleniach i

marskości wątroby



Jako lek w przewlekłym zapaleniu trzustki z

zaburzeniami gospodarki lipidowej



Preparaty: Legalon, Hepadostal, Sylimarol Sylicynar

Skład chemiczny owoców ostropestu
jest następujący:



Zespół flawonolignanów

(1,5% – 3,0%), złożony z

silybiny, silybininy, silydianiny, silykrystiny, izosilybiny oraz

z tzw. sylibinomerów, czyli oligomerycznych pochodnych

silymarynowych. Związki te mają w budowie swoich

cząsteczek fenylochromanon (jako składnik flawonoidowy)

oraz kwas koniferylowy (jako składnik lignanowy).



Zespół fitosteroli

(630 mg%): kampesterol, stigmasterol,

beta-sitosterol.



Olej

(20-30%) – zawierający kwasy tłuszczowe: linolowy

(ok. 60%); olejowy (ok. 30%); palmitynowy (9%).



Zespół flawonoidów

: kwercetyna, apigenina, luteolina,

naringenina, eriodictiol taxifolina czyli 2,3-dihydroksy-

kwercetyna.



Inne składniki:

kwasy organiczne, witamina C i K,

tokoferol, saponina – mają znaczenie drugorzędne i

występują w minimalnych ilościach.

Działanie sylimaryny i sylibiny:

antyoksydacyjne,

efektem jest wymiatanie wolnych

rodników, z jednoczesnym zwiększeniem stężenia
glutationu oraz zahamowaniem peroksydacji
lipidów błon komórkowych,

błonowe,

oparte na stabilizacji błon komórkowych,

poprawiające jej właściwości fizykochemiczne

regeneracyjne

, poprzez stymulację biosyntezy białek,

wzmożenie procesów mitozy, również w
uszkodzonych komórkach

hamujące

procesy włóknienia

Działanie lecznicze wyciągów z
ostropestu

A. Działanie hepatoochronne

polega na uszczelnianiu

uszkodzonych błon komórkowych wątroby przez flawonolignany

ostropestu oraz na blokowaniu wnikania do wnętrza komórek

różnorodnych związków toksycznych powstających z przemian

metabolicznych wewnątrzustrojowych oraz związków

wnikających z zewnątrz.

B. Działanie odtruwające

.

na liczne toksyczne związki

pochodzące z zewnątrz (egzogenne), np. alkohol, metale ciężkie,

leki (głównie syntetyczne), chemikalia stałe i lotne, związki

promieniotwórcze, ksenobiotyki, czyli związki ochrony roślin,

spaliny samochodowe, pleśnie pokarmowe, (np. aflatoksyny) i

grzyby trujące (np. amanita, Boletus). Truciznami

wewnątrzustrojowymi (endogennymi) są niektóre własne

produkty przemiany materii, toksyny bakteryjne, szkodliwe

związki wytwarzane przez pasożyty i grzyby (np. Candida).

C.

Działanie antyoksydacyjne z

wiązki czynne ostropestu mają

w swej strukturze po kilka grup hydroksylowych reaktywnych i

są w stanie „wymiatać” z organizmu nadmiar wolnych rodników.

Aktywność ta jest 10-20 razy silniejsza, niż popularnego

antyutleniacza jakim jest witamina E i ma skutki prozdrowotne

nie tylko dla wątroby, ale dla całego organizmu.

cd.

D.

Działanie regeneracyjne.

Wysoka zdolność wątroby do regeneracji własnych tkanek jest

hamowana przez nadmiar związków toksycznych. Ostropest

stymuluje metaboliczne procesy wewnątrzkomórkowe i kieruje

je ku syntezie makrocząsteczkowych białek – niezbędnych

hepatocytom wątrobowym do wyrównania niedoboru enzymów

i strukturalnych protein. Normalizuje pracę komórek wątroby i

ochronę sprawności ich błon komórkowych, a także przyśpiesza

podział komórkowy, regeneruje miąższ wątroby. Związki czynne

ostropestu mają zdolność hepatotropową – szybkiego i

selektywnego gromadzania się w wątrobie i osiągania w niej

stężenia niezbędnego do wywołania efektów terapeutycznych.

F.

Inne działania lecznicze.

Ekstrakt z ostropestu hamuje wytwarzanie w organizmie

prostaglandyn wzbudzających stany zapalne, cholesterolu (w

małym zakresie) oraz przeciwdziała utlenianiu związków

lipidowych zawierających wielonienasycone kwasy tłuszczowe.

Zastosowania lecznicze wyciągów z
ostropestu



Stosowany jest

: w niewydolności wątroby spowodowanej

przez trujące związki egzo- i endogenne powodujące

wystąpienie objawów chorobowych - żółtaczki, zastoju żółci,

zapalenia wątroby, początków martwicy i marskości, (łac.

cirrhosis hepatis), uszkodzeniu wątrobowych naczyń

krwionośnych, również rekonwalescencji po zabiegach

chirurgicznych polegających na przywróceniu drożności dróg

żółciowych oraz po przebytej żółtaczce zakaźnej. Także w

tłuszczowym zwyrodnieniu wątroby (hepatosteatosis) i

zaburzeniach trawiennych przewodu pokarmowego.



Dawkowanie:

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO):

dobowa doustna dawka owoców ostropestu wynosi 12-15g –

natomiast dla preparatów wynosi

200- 400 mg sylimaryny

przeliczonej na sylibinę.



Wyciągi z surowca mianowane na zawartość flawonolignanów

są wysoce bezpieczne. Toksyczność badana na zwierzętach

laboratoryjnych, po podaniu dawki wyciągu 5000 mg na 1 kg

masy ciała – nie powodowała objawów toksycznych.

Ostropest plamisty wykazuje
cytoprotekcyjne działanie na
komórkę wątrobową uszkodzoną
przewlekłym nadużywaniem
alkoholu etylowego

Cytoprotekcyjne działanie na komórkę
wątrobową uszkodzoną przewlekłym
nadużywaniem alkoholu etylowego

1.

Zmniejszenie aktywności aminotransferaz i GGTP

2.

Zmniejszenie stężenia TG w surowicy

3.

Normalizacja stężenia bilirubiny we krwi

4.

Zmniejszenie stężenia malonodialdehydu w surowicy,
jako końcowego produktu peroksydacji lipidów

5.

Zwiększenie naturalnych antyoksydantów, w tym
aktywności dysmutazy ponadtlenkowej (SOD) w
krwinkach czerwonych i białych

6.

Chelatowanie jonów wielu metali, również żelaza

Sylimaryna działa ochronnie w zatruciu muchomorem

sromotnikowym

Substancje czynne z liści karczocha
ostowego (Cynara cardunculus L. subsp.
flavescens)

Liście karczocha zawierają:

A.

Frakcja fenolokwasów

(ok. 2% ) – liczy sześć pochodnych

kwasu kawoilochinowego, z głównym związkiem surowca –

cynaryną, czyli kwasem dikawoilochinowym oraz kwasem

chlorogenowym, czyli 3-kawoilchonowym.

B.

Grupa flawonoidów

( 0,1-1,0%) – zawiera cztery glikozydy

luteoliny, w tym cynarozyd, czyli luteolino-7-glukozyd oraz

skolimozyd, czyli luteolino-7-rutynozyd;

C.

Grupa laktonów seskwiterpenowych

(0,5%-4,5%) –

pochodnych guaianolidowych będących silnymi goryczami

zawartymi w liściach i korzeniach karczocha. Wśród nich

zidentyfikowano cynaropikrynę i cynarolid. Oznaczony

indeks goryczy wynosi 1:11500 (gdy dla ziela centurii 3 500;

dla bobrka trójlistnego 1 500; dla korzenia goryczki żółtej

20 000; dla piołunu ponad 10 000).

D.

Grupa triterpenów

(ok. 0,2%) – zawiera wyizolowane i

zidentyfikowane dotychczas: taraxasterol, stigmasterol,

beta-sitosterol.

Działania lecznicze
substancji czynnych z
karczocha

A.

Działanie żółciotwórcze (cholereticum)

Działanie żółciotwórcze rozpoczyna się od pobudzenia

wątroby do zwiększenia wytwarzania cholesterolu,

przekształcenia go w kwasy żółciowe (kw. cholowy i

dezoksycholowy) i do wytworzenia odpowiedniej ilości

żółci zawierającej obok kwasów żółciowych –

cholesterol, fosfolipidy, bilirubinę i wodę.

B.

Działanie żółciopędne (cholagogum)

Działanie żółciopędne wiąże się z działaniem

rozkurczowym na pęcherzyk żółciowy i na drogi

żółciowe – odprowadzającym żółć do dwunastnicy

poprzez tzw. zwieracz Oddiego. Liczne badania

potwierdziły wysoką efektywność omawianego

działania – bowiem przepływ żółci zwiększa się nawet

o 127%-153%, czyli wysoce znamiennie.

C.

Działanie ochraniające wątrobę (hepatoprotectivum)

O

chronne działanie na komórki wątroby. W klinicznych testach

nastąpiła znacząca poprawa analitycznych wyników oraz

zmniejszenie lub ustępowanie u pacjentów dolegliwości

subiektywnych.

D.

Działanie antycholesterolowe (hipocholesterolemicum)

Działanie antycholesterolowe wykazano u pacjentów z wysokim

poziomem cholesterolu. Oznaczenia analityczne dowiodły znacznego

obniżenia cholesterolu całkowitego oraz LDL (tzw. złego)

E. Działanie antyutleniające (antioxidativum)

Wywierane jest przez grupę polifenolowych związków karczocha

mających aktywne grupy hydroksylowe. Zwalczają one nadmiar

wolnych rodników tlenowych atakujących różne struktury w

organizmie, zwłaszcza śródbłonek naczyń w mięśniu sercowym i w

tkance mózgowej oraz materiał genetyczny (DNA) w komórkach.

Zakres zastosowania preparatów z karczocha:

Ogólna niewydolność wątroby i zaburzenia jej metabolizmu, stany

zapalne wątroby, pęcherzyka żółciowego i przewodów żółciowych,

zaburzenia przemiany żółciowej. Kamica żółciowa, miażdżyca naczyń

krwionośnych, żółtaczka, dolegliwości po usunięciu pęcherzyka

żółciowego (cholecystectomia), objawy zatrucia substancjami

toksycznymi wydalanymi z żółcią.

Pomocniczo w skazie moczanowej, niewydolności nerek i w

dolegliwościach trawiennych.

Związki czynne w liściach
Orczy boldo:



zespół alkaloidów aporfinowych

(0,2%-0,5%) – około 12 związków,
głównie boldyna, leurotetanina i
laurolitsina



zespół flawonoidów

(ok. 0,1%) – m.in.

peumozyd, boldozyd, fragozyd



olejek eteryczny

(2%-3%) zawiera

znaczne ilości cinerolu, askarydolu i
cymolu

Działanie lecznicze
wyciągów z Orczy boldo:

A. Żółciotwórcze i rozkurczowe;

działanie na pęcherzyk żółciowy i przewody żółciowe

oraz na zwieracz Oddiego w dwunastnicy, dla

ułatwienia przepływu żółci do jelit;

B. Pobudzające łaknienie (stomachicum);

działanie wskutek zwiększenia sekrecji soku

żołądkowego i dopływu żółci następuje pobudzenie

czynności trawiennych i przyswajania substancji

tłuszczowych oraz innych związków rozpuszczalnych w

tłuszczach (np. niektórych witamin, cholesterolu);

C. Moczopędne (diureticum);

działanie jest zależne od obecności w surowcu

flawonoidów oraz olejku eterycznego, który ma silne

własności odkażające na drogi moczowe. Tylko

alkoholowe wyciągi z liści orczy zawierają olejek

eteryczny.

Boldyna, czyli 2,6-dihydroksy-3,5-
dimetoksyaporfina jest głównym
alkaloidem w liściach Orczy boldo –
Peumus boldus.



żółciotwórcze (cholereticum),

gdyż pobudza hepatocyty

wątrobowe do zwiększania wytwarzania żółci;



rozkurczowe (antispasmodicum)

– na mięśnie gładkie, w

szczególności w drogach żółciowych, moczowych i jelitach;



hepatoochronne (hepatoprotectivum)

– ochraniające

miąższ wątroby przed wewnętrznymi toksynami oraz przed

szkodliwym wolnymi rodnikami tlenowymi. To działanie

antyoksydacyjne jest dostatecznie intensywne, aby ochronić

wątrobę, gdyż boldyna podlega w organizmie procesom

farmakokinetycznym pierwszego rzędu, bowiem podana

doustnie jest szybko resorbowana i preferencyjnie gromadzi

się w wątrobie, gdzie osiąga skuteczne stężenie;



moczopędne (diureticum) –

zwiększa się objętość

wydalanego moczu, wraz z nim rozpuszczalne w środowisku

wodnym zbędne związki metaboliczne – m.in. kwas moczowy.

Dawkowanie:

Dawka dzienna boldyny wynosi 3-4 mg, podzielonych na

porcje.

Rośliny o działaniu
żółciotwórczym i żółciopędnym

1.

Rzodkiew czarna - Raphanus sativus
var:niger

– zwiększa wydzielanie żółci jasnej-

wątrobowej oraz ciemnej – pęcherzykowej

2.

Oman wielki - Inula Helenium

– w

przewlekłych zapaleniach pęcherzyka
żółciowego (inulina 40%)

3.

Mniszek pospolity – Taraxacum officinale

–

najstarszy lek żółciotwórczy i żółciopędny

4.

Kombret – Combretum

– w stanach

zapalnych pęcherzyka żółciowego i wątroby

5.

Mięta pieprzowa – Mentha piperita

– 50%

mentolu i 25% jego estrów,

- wzmaga czynność wydzielniczą żołądka, wątroby,

- ułatwia trawienie
- pobudza łaknienie
- zmniejsza napięcie mięśni gładkich jelit i dróg żółciowych
- przywraca prawidłowe ruchy perystaltyczne
- hamuje zastój żółci w pęcherzyku
- działa wiatropędnie
- zmniejsza wzdęcia
- działa przeciwskurczowo i antyseptycdznie ( hamuje

rozwój bakterii gram+ i gram – w jelitach

- działa uspokajająco, obniża RR, pobudza popęd płciowy
- stosowana zewnętrznie: antyseptycznie, przeciwgnilcowo,

przeciwpasożytniczo, łagodzi ból i swędzenie.



Z mięty otrzymuje się wiele preparatów

:

napar, wodę miętową, pastylki, olejek
miętowy, mentol



Mentol jest

monoterpenem

otrzymywanym z

olejku miętowego przez wymrażanie



Stosuje się go w: nerwobólach, pokrzywkach,
chorobach ze swędzeniem, bólach głowy,
chorobie reumatycznej



W stomatologii: w celu doraźnego działania
przeciwbólowego

MENTOL

uczula

, szczególnie u małych dzieci!

Mięta pieprzowa (Mentha piperita)
stosowana z:



żelazem - zmniejszenie absorpcji
żelaza niehemowego



steroidy płciowe -zmniejszenie
stężenia testosteronu i powoduje
zwiększenie FSH i LH



nifedypina -wzrost biodostępności
i efektów farmakologicznych leku