Leki stosowane w schorzeniach przewodu pokarmowego i cytostatyczne

http://www.farmacja.e-lama.pl

1/9

1. ALUMINII HYDROXIDUM (Wodorotlenek glinu, Al(OH)

3

)

syn.: Aluminii oxidum hydricum, Algeldratum, koloidalny wodorotlenek glinu, Alusal
prep złoż.: (+Mg(OH)

2

) Alumag, Gastal, Maalox

Działanie:

- antacida - zobojętnia kwas solny: Al(OH)

3

+ 3 HCl

AlCl

3

+ 3 H

2

O

(wolny przebieg reakcji);

- lekko ściągająco;
- osłaniające błonę śluzową żołądka i dwunastnicy;
- zapierająco;
- zmniejsza stężenie fosforanów we krwi;
- praktycznie nie wchłania się z przewodu pokarmowego;
- powoli i umiarkowanie podnosi pH soku żołądkowego do wartości 3,5-4;
- nie wpływa na aktywność pepsyny;
- nie powoduje wtórnej nadkwaśności;
- nie powoduje zasadowicy metabolicznej dzięki hydrolizie powstałego

chlorku glinu: AlCl

3

+ H

2

O ↔ [Al.(OH)]Cl

2

+ HCl;

Zastosowanie:

- nadkwaśność treści

żołądkowej;

- choroba wrzodowa

żołądka i dwunastnicy;

- nieżyt i stany zapalne

błony śluzowej przewodu
pokarmowego;

- lek zapobiegający

hiperfosfatemii w
przewlekłej niewydolności
nerek.

Oznaczanie:

- kompleksometrycznie.

Substancję rozpuszczamy w wodzie zakwaszonej kwasem solnym (aby w
roztworze istniały jony Al

3+

wymagane jest środowisko kwaśne). Dodajemy

ściśle określoną ilość roztworu wersenianu disodowego (Na

2

H

2

Y.2H

2

O), a

następnie zobojętniamy roztwór za pomocą NaOH wobec czerwieni metylowej
do barwy żółtej. W ten sposób uzyskujemy pH ok. 6,3.

Al(OH)

3

+ 3 HCl

AlCl

3

+ 3 H

2

O

HCl + NaOH

NaCl + H

2

O

, wobec czerwieni metylowej:

N

C

H

3

C

H

3

N

N

COO-

COO-

N

+

C

H

3

C

H

3

N

N

H

OH

-

+ H

2

O

Roztwór ogrzewamy do wrzenia (reakcja glinu z wersenianem przebiega powoli i przez ogrzanie można szybciej ją
doprowadzić do końca), następnie na łaźni wodnej.

Al

3+

+ H

2

Y

2-

AlY

-

+ 2H

+

Szybko ochładzamy i dodajemy drugiego wskaźnika (oranżu ksylenolowego - XO) oraz metenaminy. Oranż ksylenolowy w
tych warunkach również jest żółty. Odmiareczkowujemy nadmiar wersenianu roztworem azotanu ołowiu (II). Jony Pb

2+

tworzą z wersenianem kompleks słabszy niż kompleks glinu z wersenianem, dlatego reagować będą tylko ze znajdującym się
w roztworze nadmiarem wersenianu, nie wypierając tego ostatniego z połączeń z glinem!!!

Pb

2+

+ H

2

Y

2-

PbY

2-

+ 2H

+

Po odmiareczkowaniu całego nadmiaru wersenianu, następna porcja titranta – Pb(NO

3

)

2

– reaguje ze wskaźnikiem i powstaje czerwony kompleks oranżu ksylenolowego z
ołowiem:

Pb

2+

+ XO

(żółty)

PbXO

2+

(czerwony)

Metenamina przeciwdziała obniżaniu się pH w wyniku dodawania azotanu ołowiu (soli
hydrolizującej z odczynem kwaśnym). Kwaśny odczyn jest niepożądany, ponieważ w
takim środowisku oranż ksylenolowy (XO) jest zabarwiony na czerwono, co
uniemożliwia ustalenie końcowego punktu miareczkowania.

SO

3

-

CH

3

CH

3

N

O

OH

N

COOH

HOOC

COOH

HOOC

XO - oranz ksylenolowy

N

N

HOOC

HOOC

COONa

COONa

sól sodowa kwasu etylenodwuaminoczterooctowego

(EDTA-Na

2

), Na

2

H

2

Y

Leki stosowane w schorzeniach przewodu pokarmowego i cytostatyczne

http://www.farmacja.e-lama.pl

2/9

2. CALCII CARBONAS PRAECIPITATUS (Węglan wapnia, CaCO

3

)

Calcium (100-500)

prep złoż.: (+MgCO

3

) Gastrofan, Rennie Antacidum, Ulgamax

Działanie:

- antacida - zobojętnia kwas solny: CaCO

3

+ 2 HCl

CaCl

2

+ H

2

O +

CO

2

(szybki przebieg reakcji);

- ściągająco;
- zapierająco;
- ze względu na jony Ca

2+

: wpływa na utrzymanie równowagi

elektrolitowej organizmu oraz prawidłowe funkcjonowanie wielu
mechanizmów (przewodnictwo nerwowo-mięśniowe, czynność
mięśni, prawidłowy stan układu kostnego, krzepnięcie krwi,
aktywność enzymów, przepuszczalność błon komórkowych i ścian
naczyń, inne);

- krótkotrwale podwyższa pH soku żołądkowego i szybko łagodzi bóle

i objawy dyspeptyczne;

- nadmierna alkalizacja soku żołądkowego prowadzi do wtórnego

zwiększonego wydzielania kwasu solnego;

- powstający CO

2

rozciąga ściany żołądka powodując wzdęcia;

Zastosowanie:

- niedobory wapnia oraz stany

zwiększonego zapotrzebowa-
nia (ciąża, laktacja, intensywny
wzrost u dzieci, rekonwale-
scencja);

- wspomagająco w stanach

alergicznych i zapalnych;

- zapobiegawczo

w osteoporozie;

- nadkwaśność soku

żołądkowego – w małych
ilościach jako składnik prep.
złoż.

Oznaczanie:

- kompleksometrycznie.

Substancję rozpuszczamy w odrobinie roztworu kwasu solnego, dodajemy wody: CaCO

3

+ 2HCl

CaCl

2

+ H

2

O + CO

2

Ogrzewamy do wrzenia, aby usunąć powstający w reakcji dwutlenek węgla. Po ochłodzeniu alkalizujemy (NaOH) i dodajemy
mieszaniny mureksydu z NaCl. Miareczkujemy wersenianem dwusodowym do zmiany zabarwienia z różowego (barwa
kompleksu mureksydu z wapniem) na fiolotowoniebieskie (barwa wolnego wskaźnika w formie anionowej):

Ca

N

H

N

N

N

H

O

O

O

N

O

O

O

N

H

N

-N

N

H

O

O

O

N

O

O

O

+ H

2

Y

2-

+ 2OH

-

CaY

2-

+

+ 2 H

2

O

kompleks mureksyd-Ca zabarwiony różowo

barwa niebieskofioletowa wolnego mureksydu

___________________

* - alkalizacja NaOH – ponieważ oznaczenie wapnia prowadzi się w pH powyżej 10 – w tych warunkach łatwa do zaobserwowania jest zmiana barwy;
** - dodaje się mieszaniny mureksydu z chlorkiem sodowym, ponieważ wskaźniki metalochromowe są nietrwałe w roztworach i przechowuje się je właśnie w postaci suchych
mieszanin z solami potasowców (np. z NaCl).

3. MAGNESII CARBONAS (Węglan magnezu)

Magnesii subcarbonas ponderosus, Magnesii subcarbonas levis, Magnesia alba; – uwodniony zasadowy węglan magnezu,
3MgCO

3

. Mg(OH)

2

. 3H

2

O

Additiva Magnesium, Magnesium Effervescens, Magnez 120
prep złoż.: Gastrofan, Gastal, Gastro, Proacid, Rennie Antacidum, Ulgamax

Działanie:

- antacida - neutralizuje kwas solny szybciej od związków glinu: MgCO

3

+ 2HCl

MgCl

2

+ H

2

O + CO

2

;

- przeczyszczająco;
- ze względu na jony Mg

2+

: magnez jest podstawowym regulatorem cyklu komórkowego, m.in. warunkuje

prawidłowe stężenie potasu w komórce. Jest aktywatorem wielu enzymów, m.in. przenoszących grupy fosforylowe.
Odgrywa ważną rolę w procesie skurczu mięśni (w tym mięśnia sercowego), wpływa na pobudliwość nerwowo-
mięśniową (antagonista wapnia). Wpływa korzystnie na proces krzepnięcia krwi - jest stabilizatorem płytek krwi i
fibrynogenu. Stymuluje mechanizmy obronne organizmu, wpływa na prawidłowy rozwój układu kostnego, a także
wywiera działanie uspokajające;

Leki stosowane w schorzeniach przewodu pokarmowego i cytostatyczne

http://www.farmacja.e-lama.pl

3/9

Zastosowanie:

- w nadkwaśności i chorobie wrzodowej (preparaty złożone);
- profilaktycznie i leczniczo w stanach niedoboru i zwiększonego zapotrzebowania na magnez; w stanach

zmęczenia, rozdrażnienia, zaburzeniach snu, bólach głowy i mięśni, podczas długotrwałego stosowania leków
moczopędnych, przeczyszczających, uspokajających, doustnych środków antykoncepcyjnych, podczas kuracji
antybiotykami (zwłaszcza aminoglikozydami), lekami blokującymi receptory H2, w czasie kuracji odchudzających,
przy niewłaściwym odżywianiu się tylko białym pieczywem, produktami gotowanymi i konserwowanymi, przy
nadmiarze tłuszczów, cukru, wapnia, kawy i alkoholu.

Oznaczanie:

- kompleksometrycznie.

Substancję rozpuszczamy w odrobinie roztworu kwasu solnego, dodajemy wody: MgCO

3

+ 2HCl

MgCl

2

+ H

2

O + CO

2

.

Buforem amonowym doprowadzamy pH do wartości 10 (w tym pH różnica między barwą samego wskaźnika a barwą jego
kompleksu z jonami magnezu jest największa a zatem najłatwiejsza do uchwycenia). Dodajemy mieszaninę czerni
eriochromowej T z chlorkiem sodu i miareczkujemy wersenianem dwusodowym do zmiany barwy czerwonej na niebieską.:

NO

2

SO

3

-

O

N

N

O

Mg

NO

2

SO

3

-

O

N

N

OH

+ H

2

Y

2-

+ MgY

2-

+ H

+

kompleks czerń eriochromowa T – Mg

wolna czerń eriochromowa T (niebieska)

(czerwony)

4. MAGNESII OXIDUM (Tlenek magnezu, MgO)

Magnesii oxidum ponderosum, Magnesii oxidum leve, Magnesia usta, Magnezja palona, Oximag

Działanie:

- antacida - neutralizuje kwas solny szybciej od

związków glinu: MgO + 2HCl

MgCl

2

+ H

2

O;

- pozostałe – jak węglan magnezu.

Zastosowanie:

- jak węglan magnezu

Oznaczanie:

- kompleksometrycznie.

Substancję rozpuszczamy w kwasie solnym (MgO + 2HCl

MgCl

2

+ H

2

O), dodajemy wodę. Pobieramy część roztworu i

doprowadzamy buforem amonowym do pH około 10. Dodajemy mieszaniny czerni eriochromowej T i NaCl, a następnie
miareczkujemy wersenianem dwusodowym do niebieskiego zabarwienia. (Sens oznaczenia i reakcja są takie same jak przy
węglanie magnezu; nieco inny sposób wykonania – szczegóły w FP VI).

5. OMEPRAZOLUM (Omeprazol)

Bioprazol, Gasec, Helicid, Omar, Ortanol, Polprazol, Prazol, Losec

N

N

H

N

CH

3

O

S

O

CH

3

CH

3

O-CH

3

5-metoksy-2-[[(4-metoksy-3,5-dimetylo-2-
pirydylo)-metylo]-sulfinylo]-1H-bezimidazol

Działanie:

- nieodwracalny inhibitor H+/K+-ATP-azy w komórkach okładzinowych błony śluzowej żołądka;
- blokuje końcowy etap wytwarzania kwasu solnego w żołądku (hamuje zarówno wydzielanie podstawowe, jak i

stymulowane przez różne bodźce);

- hamuje rozwój Helicobacter pylori;

Omeprazol jest związkiem amfoterycznym, ma silne właściwości lipofilne i jest nietrwały w środowisku kwaśnym. Szybko
wchłania się w jelicie cienkim pod warunkiem, że zostanie podany w żelatynowych kapsułkach chroniących go przed
działaniem kwasu solnego w żołądku. Łatwo przenika z krwioobiegu do warstwy komórek okładzinowych żołądka i w ich
kwaśnym środowisku ulega przekształceniu w czynny metabolit, który reaguje z grupami SH enzymu H

+

/K

+

- ATP-azy

błonowej, transportującego protony wodorowe na zewnątrz komórek (do soku żołądkowego) w zamian za jony potasowe
(przemieszczane do wnętrza komórek okładzinowych).

Leki stosowane w schorzeniach przewodu pokarmowego i cytostatyczne

http://www.farmacja.e-lama.pl

4/9

Omeprazol jest najsilniejszym ze stosowanych obecnie leków hamujących wydzielanie kwasu solnego w żołądku. Działa
skutecznie w chorobie wrzodowej opornej na leczenie antagonistami receptorów H-2. W innych wypadkach nie należy
stosować omeprazolu i jego analogów, ze względu na liczne działania uboczne – hamują one wydzielanie gastryny, co
prowadzi do przerostu komórek okładzinowych; są też inhibitorami enzymatycznymi i hamują biotransformację innych leków.

Zastosowanie:

- choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy oporna na leczenie antagonistami H-2, również współistniejąca z

zakażeniem Helicobacter pylori;

- refluksowe zapalenie przełyku;
- zespół Zollinger – Ellisona

(whatever…)

Schemat bioaktywacji omeprazolu:

N

NH

N

CH

3

-O

S

O

C

H

3

O-CH

3

CH

3

N

+

NH

NH

CH

3

O

S

O

C

H

3

O-CH

3

CH

3

N

+

N

NH

CH

3

-O

S

OH

C

H

3

O-CH

3

CH

3

N

N

CH

3

O

N

+

S

C

H

3

O-CH

3

CH

3

N

+

N

NH

CH

3

O

S

S-Enzym

C

H

3

O-CH

3

CH

3

H

+

pochodna spiro

pochodna kwasu
sulfenowego

-H

2

O

sulfenamid - mieszanina
izomerów

HS-Enzym

Bioaktywacja omeprazolu oraz tworzenie wiazania z enzymem

Oznaczanie:

- alkalimetrycznie (NaOH) w mieszaninie EtOH/H

2

O techniką potencjometryczną wg Ph. Eur. 5.

N

N

H

N

CH

3

O

S

O

CH

3

CH

3

O-CH

3

N

NNa

N

CH

3

O

S

O

CH

3

CH

3

O-CH

3

+ NaOH

+ H

2

O

6. OMEPRAZOLUM NATRICUM (Omeprazol sodowy)

Losec

- sól sodowa do przygotowywania roztworów do wstrzyknięć lub wlewów dożylnych

N

NNa

N

CH

3

O

S

O

CH

3

CH

3

O-CH

3

H

2

O

Sól sodowa 5-metoksy-2-[[(4-metoksy-3,5-
dimetylo-2-pirydylo)-metylo]-sulfinylo]-1H-
bezimidazolu

Działanie

– patrz Omeprazol

Zastosowanie

– takie jak Omeprazol, w przypadkach gdy leczenie doustne jest niemożliwe

Oznaczanie:

- acydymetrycznie w roztworze wodnym techniką potencjometryczną wg Ph. Eur. 5:

N

NNa

N

CH

3

O

S

O

CH

3

CH

3

O-CH

3

N

N

H

N

CH

3

O

S

O

CH

3

CH

3

O-CH

3

+ HCl

+ NaCl

Leki stosowane w schorzeniach przewodu pokarmowego i cytostatyczne

http://www.farmacja.e-lama.pl

5/9

7. MAGNESII SULFAS HEPTAHYDRICUS

Magnezu siarczan siedmiowodny, Siarczan(VI) magnezu – woda (1/7); MgSO

4

. 7H

2

O

Działanie:

- przeczyszczające na drodze fizycznej (osmotycznej). Powoduje

wzrost ciśnienia osmotycznego w jelitach, a w następstwie wzmożony
przepływ wody z naczyń krwionośnych do światła jelit. W wyniku
tego rozciąga ściany jelit i odruchowo wyzwala ruchy perystaltyczne
prowadzące do opróżnienia ich zawartości;

- anion SO

4

2-

jest niewchłanialny i zatrzymuje kationy wraz z ich

otoczką wodną w celu utrzymania obojętnego ładunku elektrycznego;
niewchłanialność powoduje wzrost ciśnienia osmotycznego;

- kation Mg

2+

ułatwia uwalnianie cholecystokininy z błony śluzowej

dwunastnicy – działa żółciopędnie oraz pobudza perystaltykę jelit.

- przeciwdrgawkowe;
- przeciwarytmiczne;

dwa ostatnie dotyczą przede wszystkim podania dożylnego (Magnesii
sulfatis iniectio) i wynikają z tego, że siarczan magnezu jest
ustrojowym antagonistą jonów Ca

2+

i powoduje naruszenie

równowagi

kationowej,

hamując

czynność

ośrodkowego

i

obwodowego układu nerwowego. Podany dożylnie szybko przenika
do tkanek i narządów, poraża płytkę motoryczną, działa
narkotyzująco na CNS, zmniejsza napięcie mięśniowe.

Zastosowanie:

- zaparcia (podanie doustne);
- tężec, rzucawka porodowa,

zatrucia strychniną,
naparstnicą (podanie dożylne).

Oznaczanie:

- kompleksometrycznie.

Substancję rozpuścić w wodzie, dodać
buforu amonowego (pH 10), mieszaniny
czerni eriochromowej T i NaCl, a
następnie

miareczkować

roztworem

wersenianu

dwusodowego

do

niebieskiego zabarwienia. (Szczegóły i
reakcja chemiczna na str. 3 przy
oznaczeniu Magnesii Carbonas)

8. BISACODYLUM (Bisakodyl)

Bisacodyl, Dulcolax

N

OOC-CH

3

H

3

C-COO

Dioctan 4,4’-(2-pirydynylometyleno)-bis-
(fenolu)

Zastosowanie:

- zaparcia o różnej etiologii;
- w przygotowaniu do zabiegów chirurgicznych lub

diagnostycznych jelit.

Działanie:

- przeczyszczające na drodze chemicznej, na jelito grube;
- prolek – podany doustnie ulega szybkiej deacetylacji pod wpływem enzymów jelitowych i bakteryjnych do aktywnej

pochodnej fenolowej, która działa silnie drażniąco na jelito grube, przyspiesza ruchy perystaltyczne i zwiększa
wydzielanie śluzu

1

- bezpośrednio na błonę śluzową jelit, pobudza sploty podśluzówkowe, zaburza wydzielanie wody i jonów w jelicie

grubym, co w efekcie prowadzi do przyspieszenia perystaltyki, rozluźnienia mas kałowych i ułatwienia wypróżnienia.
Nie podrażnia błony śluzowej jelit nawet przy długotrwałym stosowaniu

2

Oznaczanie:

- acydymetrycznie (HClO

4

) w środowisku bezwodnym (kwas + bezwodnik octowy) wobec 1-naftolobenzeiny do

zmiany zabarwienia;

N

OOC-CH

3

H

3

C-COO

HN+

OOC-CH

3

H

3

C-COO

CH

3

COOH + HClO

4

(CH

3

COOH

2

)

+

ClO

4

-

(CH

3

COOH

2

)

+

ClO

4

-

+

ClO

4

-

+ CH

3

COOH

Reakcja zmiany barwy wskaźnika na następnej stronie >>

1

na podstawie Zejc, Gorczyca: Chemia leków, 2002

2

na podstawie Pharmindex 2004

Leki stosowane w schorzeniach przewodu pokarmowego i cytostatyczne

http://www.farmacja.e-lama.pl

6/9

1-naftolobenzeina:

O

H

OH

OH

O

H

OH

+

zólta

zielona

+ H

+

+ H

2

O

- spektrofotometrycznie w HCl (czopki, tabl)

9. DINATRII PHOSPHAS DODECAHYDRICUS

(Disodu fosforan dwunastowodny); Wodorofosforan(V) disodu – woda (1/12); Na

2

HPO

4

. 12H

2

O

Natrii hydrophosphas (Sodu wodorofosforan)

Działanie:

-

przeczyszczające

na

drodze

fizycznej

(osmotycznej).

Powoduje wzrost ciśnienia osmotycznego w jelitach, a w
następstwie wzmożony przepływ wody z naczyń krwionośnych
do światła jelit. W wyniku tego rozciąga ściany jelit i odruchowo
wyzwala ruchy perystaltyczne prowadzące do opróżnienia ich
zawartości;

Zastosowanie:

-

do przygotowania postaci leku;

-

w przygotowaniu do zabiegów
chirurgicznych lub diagnostycznych
przewodu pokarmowego

Oznaczanie:

- alkalimetrycznie po reakcji z HCl techn. potencjometryczną

Substancję rozpuścić w roztworze kwasu solnego i uzupełnić wodą:

Na

2

HPO

4

+ 2 HCl

H

3

PO

4

+ 2 NaCl

.

Miareczkować potencjometrycznie część sporządzonego roztworu, roztworem NaOH do pH=4,4:

H

3

PO

4

+ NaOH

NaH

2

PO

4

+ H

2

O

oraz:

HCl (nadmiar) + NaOH

NaCl + H

2

O

.

Do zmiareczkowanego roztworu dodać 4g chlorku sodu (wysycenie roztworu w celu cofnięcia dysocjacji tworzącego się II
rzędowego fosforanu sodowego) i miareczkować dalej roztworem NaOH do pH=9,2:

NaH

2

PO

4

+ NaOH

Na

2

HPO

4

+ H

2

O

Na podstawie ilości NaOH zużytej w poszczególnych miareczkowaniach obliczyć zawartość leku w substancji, korzystając ze
wzoru w FP VI.

10. LOPERAMIDI HYDROCHLORIDUM (Loperamidu HCl)

Imodium, Loperamid

N

+

Cl

OH

N CH

3

O

CH

3

H

Cl

-

Chlorowodorek 4-[4-(4-chlorofenylo)-4-

hydroksypiperydyn-1-ylo]-N,N-dimetylo-

2,2-difenylobutyroamidu

Działanie:

- zapierające – lek jest agonistą receptorów opioidowych w

zwojach śródściennych jelit, połączenie się z receptorem
powoduje

zahamowanie

uwalniania

acetylocholiny

i

prostaglandyn – a tym samym zmniejszenie perystaltyki
przewodu pokarmowego; działa silnie i długotrwale;

- zwiększa spoczynkowe napięcie zwieracza odbytu ułatwiając

utrzymanie stolca;

- w dawkach terapeutycznych nie przenika do CNS.

Zastosowanie:

- objawowe leczenie ostrej i przewlekłej biegunki różnego

pochodzenia;

- w zaburzeniach czynnościowych jelit i w chorobach

zapalnych jelit.

Leki stosowane w schorzeniach przewodu pokarmowego i cytostatyczne

http://www.farmacja.e-lama.pl

7/9

Oznaczanie:

- alkalimetrycznie (NaOH) w mieszaninie EtOH/HCl techn. potencjometryczną wg Ph.Eur.5:

NaOH + HCl

NaCl + H

2

O

/do pierwszego skoku potencjału/

N

+

Cl

OH

N CH

3

O

CH

3

H

N

Cl

OH

N CH

3

O

CH

3

Cl

-

+

NaOH

+

NaCl + H

2

O

/do drugiego skoku potencjału/

Ilość substancji obliczyć na podstawie różnicy objętości NaOH zużytych do I i II skoku potencjału.

11. METOCLOPRAMIDI HYDROCHLORIDUM (Metoklopramidu HCl)

Pramidin, Metoclopramidum

Cl

NH

2

O-CH

3

O=C

N

H

N

+

C

2

H

5

C

2

H

5

H

Cl

-

,

H

2

O

Chlorowodorek 2-metoksy-4-amino-5-

chloro-N-(2-dietyloaminoetylo)benzamidu,

jednowodny

Działanie:

- antagonista receptorów D2 w CNS i przewodzie

pokarmowym - w splocie śródściennym przewodu
pokarmowego; pobudza jego motorykę, zwiększając
napięcie zwieracza wpustu żołądka i rozkurczając
mięśnie odźwiernika;

- w większych dawkach – antagonista receptorów

sertotoninowych 5-HT

3

w strefie chemorecepterowej

ośrodka wymiotnego (rdzeń przedłużony);

- cholinomimetyczne – pobudzają perystaltykę jelit;
- zwiększa wydzielanie protaktyny;

Zastosowanie:

- stosowany w zaburzeniach motoryki przewodu

pokarmowego,

nudnościach

i

wymiotach

migrenowych, pooperacyjnych, w przebiegu
radio- i chemioterapii. (preparaty złożone
stosowane w migrenie – Migpriv i Migralgan)

- pooperacyjna atonia jelit;
- przewlekły nieżyt żołądka;
- choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy

Oznaczanie:

- acydymetrycznie (HClO

4

) w środ. bezw. (kwas

+ bezwodnik octowy), wobec 1-naftolobenzeiny
do zmiany zabarwienia. Uwaga! Substancję się
najpierw rozpuszcza w mieszaninie octanu rtęci
(bo

jest

chlorowodorkiem)

i

bezwodnika

octowego (bo zawiera wodę krystalizacyjną, którą
bezwodnik

pochłonie).

Po

rozpuszczeniu

pozostawić na 3h.

Cl

NH

2

O-CH

3

O=C

N

H

N

+

C

2

H

5

C

2

H

5

H

Cl

NH

2

O-CH

3

O=C

N

H

N

+

C

2

H

5

C

2

H

5

H

Cl

-

,

H

2

O

2

+ (CH

3

COO)

2

Hg + (CH

3

CO)

2

O

2 CH

3

COOH + HgCl

2

+

CH

3

COO

-

2

Cl

NH

2

O-CH

3

O=C

N

H

N

+

C

2

H

5

C

2

H

5

H

Cl

NH

2

O-CH

3

O=C

N

H

N

+

C

2

H

5

C

2

H

5

H

CH

3

COOH + HClO

4

(CH

3

COOH

2

)

+

ClO

4

-

CH

3

COO

-

+

(CH

3

COOH

2

)

+

ClO

4

-

ClO

4

-

+ 2 CH

3

COOH

Reakcja zmiany barwy wskaźnika – 1-naftolobenzeiny – na stronie 6 (oznaczanie Bisakodylu)

Leki stosowane w schorzeniach przewodu pokarmowego i cytostatyczne

http://www.farmacja.e-lama.pl

8/9

12. BUSULFANUM (Busulfan)

Myleran, BSF, BU

C

H

3

S

O

O

S

CH

3

O

O

O

O

Dimetylosulfonian butano-1,4-diolu

Działanie:

- cytostatyk o działaniu alkilującym; w środowisku biologicznym tworzy aktywne karbokationy, łatwo wchodzące w

reakcję z ugrupowaniami nukleofilowymi (grupy aminowe, hydroksylowe, karboksylowe, zasady purynowe). Lek
alkiluje kluczowe związki dla funkcjonowania komórki, w tym enzymy oraz DNA.

- cytostatyk swoisty dla całego cyklu komórkowego (niespecyficzny fazowo). Najsilniej hamuje rozwój komórek w

metafazie, wydłuża ponadto okresy międzypodziałowe;

- działa wybiórczo na granulocyty;
- może działać jako środek mono- lub dialkilujący. Rozerwaniu ulegają wiązania alkil-tlen, w wyniku czego tworzy się

karbokation reagujący z centrami nukleofilnymi (np. z atomami N-7 guaniny lub resztami fosforanowymi DNA):

C

H

3

S

O

O

O

O

S

CH

3

O

O

(CH

2

)

4

C

H

3

S

O

O

O

(CH

2

)

4

C

H

3

S

O

O

O

(CH

2

)

4

X-Z

C

H

3

S

O

O

O

(CH

2

)

4

X-Z

(CH

2

)

4

X-Z

(CH

2

)

4

X-Z

Z-X

H

+

+

- CH

3

SO

3

H

grupy nukleofilowe

|X - Z

-

H

+

- CH

3

SO

3

H

+

grupy nukleofilowe

|X - Z

-

biotransformacja busulfanu i mechanizm alkilowania

Zastosowanie:

- przewlekła

białaczka

szpikowa;

- czerwienica prawdziwa;
- nadpłytkowość

samoistna;

- samoistne

zwłóknienie

szpiku.

Oznaczanie:

- alkalimetrycznie po hydrolizie w wodzie; Hydroliza zachodzi podczas ogrzewania z wodą pod chłodnicą zwrotną:

C

H

3

S

O

O

S

CH

3

O

O

O

O

O

H

OH

+ 2H

2

O

T

2 CH

3

SO

3

H +

Roztwór ochłodzić i miareczkować wobec
fenoloftaleiny roztworem NaOH:

2 CH

3

SO

3

H + 2 NaOH

2 CH

3

SO

3

Na + 2 H

2

O

O

O

O

H

OH

O

O

O

H

O

+

+

OH

-

H

2

O

bezbarwna

rózowa

wobec fenoloftaleiny:

UWAGA! W przypadku analizy tabletek busulfanu, substancję czynną należy wyekstrahować z tabletek ciepłym
acetonem, następnie odparować rozpuszczalnik, a pozostałość oznaczać jak wyżej.

13. CHLORAMBUCILUM (Chlorambucyl)

Leukeran

COOH

N

Cl

Cl

Kwas 4-[4-[bis(2-

chloroetylo)amino]fenylo]

masłowy

Działanie:

-

cytostatyk z grupy pochodnych β-chloroetyloaminy o działaniu
alkilującym.

Alkilacja

zachodzi

dzięki

powstawaniu

wysoce

reaktywnego

rodnika

etylenoimoniowego

(azyrydyniowego).

Przypuszczalny mechanizm działania polega na tworzeniu przez
pochodne rodnika etylenoimoniowego wiązań krzyżowych między
dwoma łańcuchami spirali DNA, co w następstwie powoduje zaburzenia
replikacji i transkrypcji.

-

w przeciwieństwie do chlormetyny (związku macierzystego tej grupy
leków), jest mniej toksyczny, wchłania się dobrze z przewodu
pokarmowego, działa słabiej, ale dłużej.

-

mechanizm działania alkilującego:

R N

Cl

Cl

R N

Cl

R N

X-Z

Cl

R N

X-Z

R N

X-Z

X-Z

+

Cl

-

grupy nukleofilowe

|X - Z

-

H

+

+

Cl

-

grupy nukleofilowe

|X - Z

-

Mechanizm dzialania pochodnych chlormetyny

Leki stosowane w schorzeniach przewodu pokarmowego i cytostatyczne

http://www.farmacja.e-lama.pl

9/9

Zastosowanie:

- choroba Hodgkina (ziarnica złośliwa), niektóre postacie nieziarniczych chłoniaków złośliwych, przewlekłej

białaczki limfatycznej, zaawansowanego gruczolaka jajnika;

- niektóre przypadki raka piersi

Oznaczanie:

- alkalimetrycznie (NaOH) w mieszaninie aceton/woda wobec fenoloftaleiny do zmiany zabarwienia (subst);

COOH

N

Cl

Cl

N

Cl

Cl

COONa

+ NaOH

+ H

2

O

(reakcja zmiany barwy fenoloftaleiny – strona 8, oznaczanie busulfanu)

- HPLC (faza ruchoma – acetonitryl, kwas solny, chlorambucyl)

14. CYCLOPHOSPHAMIDUM (Cyklofosfamid)

Endoxan

NH

P

O

N

O

Cl

Cl

Cykliczny ester N,N-bis-(2-

chloroetylo)-N’-3-

hydroksypropylowy kwasu

diamidofosforowego

Działanie:

- cytostatyk z grupy pochodnych β-chloroetyloaminy o działaniu

alkilującym zasady purynowe (N-7 guaniny), w wyniku czego
dochodzi do błędów transkrypcji, powstawania wiązań
krzyżowych pomiędzy łańcuchami helisy, przełamania nici;

- alkilacja zachodzi dzięki powstawaniu wysoce reaktywnego

rodnika etylenoimoniowego (azyrydyniowego); zanim jednak
powstanie taki jon, cyklofosfamid przechodzi bioaktywację
[szczegóły w monografii]. W toku przemian metabolicznych,
oprócz produktów aktywnych cytostatycznie powstaje toksyczna
akroleina, uszkadzająca błonę śluzową pęcherza moczowego.
Aby temu zapobiec, podczas kuracji cyklofosfamidem podaje się
równocześnie 2-merkaptoetylosulfonian sodu (Mesna), tworzący
z akroleiną nietoksyczny produkt addycji, łatwo wydalany przez
nerki;

- immunosupresyjne.

Zastosowanie – najczęściej stosowany cytostatyk:

- białaczki, przede wszystkim przewlekłe limfatyczne i białaczki szpikowe;
- chłoniaki złośliwe ziarnicze i nieziarnicze;
- szpiczak plazmocytowy;
- złośliwe guzy lite (rak: jajnika, sutka, oskrzela; neuroblastoma, siatkówczak, nasieniak, mięsak Ewinga);
- pooperacyjne uzupełniające leczenie guzów wrażliwych na chemioterapię;
- w ciężkich i opornych na leczenie chorobach autoimmunologicznych;
- przeszczepienia narządów.

Oznaczanie:

- argentometrycznie po uprzedniej hydrolizie alkalicznej (subst.). Hydrolizę przeprowadza się ogrzewając

substancję z wodą i NaOH pod chłodnicą zwrotną w temp. wrzenia:

NH

P

O

N

O

Cl

Cl

N

H

OH

OH

NH

2

OH

5 NaOH

T

+ 2 NaCl

+ Na

3

PO

4

+

Powstały zjonizowany chlorowiec oznaczamy argentometrycznie. Roztwór zakwaszamy kwasem azotowym, a

następnie w zależności od techniki:

a)

miareczkujemy roztworem azotanu srebra wyznaczając punkt końcowy miareczkowania potencjometrycznie;

Ag

+

+ Cl

-

AgCl

b)

dodajemy nadmiar azotanu srebra oraz trochę siarczanu żelaza(III)amonowego jako wskaźnika i
odmiareczkowujemy nadmiar AgNO

3

rodankiem amonu do zmiany barwy na skutek powstania kompleksów

rodanku z żelazem.

Ag

+

+ Cl

-

AgCl,

Ag

+

+ SCN

-

AgSCN

miareczkowanie rodankiem kończymy w chwili, kiedy osad przybierze barwę cielistą. Oznacza to, że wszystkie jony
srebra przereagowały, a rodanek reaguje już ze wskaźnikiem [siarczan żelaza(III)amonu – NH

4

Fe(SO

4

)

2

]:

Fe

3+

+ 6SCN

-

Fe(SCN)

6

3-

oraz kompleksy żelaza (III) z rodankiem w innych proporcjach

- HPLC (inj, tabl)

_______________________
© 2006 Bartosz Chyży