Zagrożenia

Zagrożenia

współczesnej

współczesnej

polszczyzny

polszczyzny

Do zagrożeń współczesnej

Do zagrożeń współczesnej

polszczyzny, oprócz zalewającej nas

polszczyzny, oprócz zalewającej nas

angielszczyzny, zalicza się agresję

angielszczyzny, zalicza się agresję

werbalną (czyli używanie

werbalną (czyli używanie

wulgaryzmów), zanik tradycyjnych

wulgaryzmów), zanik tradycyjnych

wzorów i wzorców oraz znaczne

wzorów i wzorców oraz znaczne

obniżenie wiarygodności

obniżenie wiarygodności

komunikacyjnej języka.

komunikacyjnej języka.

Zjawisko wulgaryzacji i

Zjawisko wulgaryzacji i

dewulgaryzacji

dewulgaryzacji

Wulgaryzmy

Wulgaryzmy

Obecność wulgaryzmów nie jest zjawiskiem nowym. Istniały one

Obecność wulgaryzmów nie jest zjawiskiem nowym. Istniały one

w języku od zawsze (wulgaryzmów używał już Mikołaj Rej w

w języku od zawsze (wulgaryzmów używał już Mikołaj Rej w

Utworach rubasznych

Utworach rubasznych

, gdzie pojawiają się takie wyrazy jak:

, gdzie pojawiają się takie wyrazy jak:

srać, gówno, dupa, pierdzieć, bździć)

srać, gówno, dupa, pierdzieć, bździć)

, ale nigdy na taką skalę

, ale nigdy na taką skalę

nie były używane w komunikacji codziennej.

nie były używane w komunikacji codziennej.

Zmiany, jakie obserwujemy we współczesnej polszczyźnie, z

Zmiany, jakie obserwujemy we współczesnej polszczyźnie, z

pewnością przyczyniają się do rozwoju wulgarności w języku.

pewnością przyczyniają się do rozwoju wulgarności w języku.

Za taki czynnik uznać należy rozchwianie normy wśród

Za taki czynnik uznać należy rozchwianie normy wśród

użytkowników polszczyzny ogólnej, zwłaszcza wśród ludzi

użytkowników polszczyzny ogólnej, zwłaszcza wśród ludzi

młodych.

młodych.

Wpływ na stan dzisiejszego języka miało zjawisko rozszerzenia

Wpływ na stan dzisiejszego języka miało zjawisko rozszerzenia

zasięgu zwyczajów językowych na niekorzyść normy językowej.

zasięgu zwyczajów językowych na niekorzyść normy językowej.

Dawniej norma, pewne zasady, reguły i prawidła były strzeżone

Dawniej norma, pewne zasady, reguły i prawidła były strzeżone

przez szkoły, instytucje państwowe, kościelne, kulturalne.

przez szkoły, instytucje państwowe, kościelne, kulturalne.

Dziś znacznie więcej właściwości języka ma względny

Dziś znacznie więcej właściwości języka ma względny

charakter. Wiele form do tej pory nieużywanych wchodzi do

charakter. Wiele form do tej pory nieużywanych wchodzi do

zwyczajów językowych (np. wyrazy kolokwialne, środowiskowe).

zwyczajów językowych (np. wyrazy kolokwialne, środowiskowe).

Do niedawna wyrazy wulgarne wśród wykształconych

Do niedawna wyrazy wulgarne wśród wykształconych

ludzi funkcjonowały na zasadzie cytatu z innego

ludzi funkcjonowały na zasadzie cytatu z innego

rejestru języka, z subkodu. Cytat taki pełnił funkcję

rejestru języka, z subkodu. Cytat taki pełnił funkcję

ludyczną, np. w tekstach ludowych przyśpiewek i

ludyczną, np. w tekstach ludowych przyśpiewek i

dowcipach. Cytowanie nie było równoznaczne z

dowcipach. Cytowanie nie było równoznaczne z

identyfikacją kulturow. Tymczasem młodzi ludzie,

identyfikacją kulturow. Tymczasem młodzi ludzie,

używając wulgaryzmów, manifestują swoją

używając wulgaryzmów, manifestują swoją

przynależność do pewnej grupy społecznej, wskazują

przynależność do pewnej grupy społecznej, wskazują

na nieoficjalność sytuacji komunikacyjnej. Przekazują

na nieoficjalność sytuacji komunikacyjnej. Przekazują

odbiorcy, niezależnie od właściwego

odbiorcy, niezależnie od właściwego

sobie nacechowania ekspresywnego,

sobie nacechowania ekspresywnego,

informację: „mówię tak, abyś wiedział,

informację: „mówię tak, abyś wiedział,

iż traktuję cię jak osobę znajomą”.

iż traktuję cię jak osobę znajomą”.

Inną niezwykle ważną przyczyną popularności

Inną niezwykle ważną przyczyną popularności

wulgaryzmów jest szybki rozwój mass mediów i ich

wulgaryzmów jest szybki rozwój mass mediów i ich

wpływ na polszczyznę. Wyrazy obraźliwe, często

wpływ na polszczyznę. Wyrazy obraźliwe, często

wulgarne pojawiają się w prasie, telewizji,

wulgarne pojawiają się w prasie, telewizji,

Internecie. Świadczyć to może o zmniejszeniu

Internecie. Świadczyć to może o zmniejszeniu

dystansu między nadawcą a odbiorcą przekazu.

dystansu między nadawcą a odbiorcą przekazu.

Używanie słów nieprzyzwoitych jest środkiem

Używanie słów nieprzyzwoitych jest środkiem

pomocnym w przyciągnięciu widza, wciągnięciu go

pomocnym w przyciągnięciu widza, wciągnięciu go

do programu. Ważny jest wpływ obcych mediów,

do programu. Ważny jest wpływ obcych mediów,

który dostrzec można w kinie polskim. Wzory

który dostrzec można w kinie polskim. Wzory

bohaterów, ich postawy, zachowania i język

bohaterów, ich postawy, zachowania i język

przejmowane są z obcego kina. Ma to wpływ na

przejmowane są z obcego kina. Ma to wpływ na

rozpowszechnienie się w Polsce obcego wzorca

rozpowszechnienie się w Polsce obcego wzorca

mężczyzny (np. Bogusław Linda) i kobiety (np.

mężczyzny (np. Bogusław Linda) i kobiety (np.

Dorota Stalińska).

Dorota Stalińska).

Od wulgaryzmów nie stroni także prasa. Tutaj

Od wulgaryzmów nie stroni także prasa. Tutaj

wyrazy silnie nacechowane negatywnie pełnią

wyrazy silnie nacechowane negatywnie pełnią

funkcję ekspresywną, mimetyczną (naśladują

funkcję ekspresywną, mimetyczną (naśladują

język środowiskowy), dlatego też pojawiają się

język środowiskowy), dlatego też pojawiają się

wówczas, gdy jest mowa o konkretnych tematach

wówczas, gdy jest mowa o konkretnych tematach

(np. narkotyki, seks, prostytucja, życie szkoły,

(np. narkotyki, seks, prostytucja, życie szkoły,

subkultur), w wypowiedziach indywidualnych osób

subkultur), w wypowiedziach indywidualnych osób

(np. w wywiadach z przedstawicielami subkultur,

(np. w wywiadach z przedstawicielami subkultur,

wykonawcami piosenek

wykonawcami piosenek

młodzieżowych itp.).

młodzieżowych itp.).

Wulgaryzmy, słowa potoczne i

Wulgaryzmy, słowa potoczne i

kolokwializmy w prasie służą

kolokwializmy w prasie służą

uwyraźnieniu sądów.

uwyraźnieniu sądów.

Dewulgaryzacja

Dewulgaryzacja

Nadużywanie wulgaryzmów w mediach wywołuje

Nadużywanie wulgaryzmów w mediach wywołuje

proces ich dewulgaryzacji. Wiele słów, które jeszcze

proces ich dewulgaryzacji. Wiele słów, które jeszcze

niedawno były uznawane przez autorów słowników

niedawno były uznawane przez autorów słowników

ogólnych języka polskiego za wulgarne, dziś traktuje

ogólnych języka polskiego za wulgarne, dziś traktuje

się w zupełnie inny sposób. Za czynniki mające

się w zupełnie inny sposób. Za czynniki mające

wpływ na szerzenie się wulgaryzmów uznaje się :

wpływ na szerzenie się wulgaryzmów uznaje się :

a)      upodobanie Polaków do dosadnego,

a)      upodobanie Polaków do dosadnego,

rubasznego, tzw. sarmackiego humoru;

rubasznego, tzw. sarmackiego humoru;

b)      modę na zachowania populistyczne wśród osób

b)      modę na zachowania populistyczne wśród osób

znanych, którym zależy na identyfikacji ze

znanych, którym zależy na identyfikacji ze

środowiskiem odbiorców, np. politycy, idole

środowiskiem odbiorców, np. politycy, idole

młodzieżowi;

młodzieżowi;

c)      akcentowanie prawa jednostki do wolności;

c)      akcentowanie prawa jednostki do wolności;

d)      dewulgaryzację wulgaryzmów.

d)      dewulgaryzację wulgaryzmów.

Zapożyczenia językowe

Zapożyczenia językowe

Zapożyczenia językowe inaczej pożyczki, wyrazy

Zapożyczenia językowe inaczej pożyczki, wyrazy

obce – zjawisko przechodzenia pewnych cech

obce – zjawisko przechodzenia pewnych cech

jednego języka do innego. Pojęcia tego używa się w

jednego języka do innego. Pojęcia tego używa się w

odróżnieniu od słownictwa rodzimego. To wszystkie

odróżnieniu od słownictwa rodzimego. To wszystkie

obce w strukturze danego języka wyrazy, zwroty,

obce w strukturze danego języka wyrazy, zwroty,

formy fleksyjne, konstrukcje składniowe, związki

formy fleksyjne, konstrukcje składniowe, związki

frazeologiczne.

frazeologiczne.

Zapożyczenia są obecne we wszystkich językach

Zapożyczenia są obecne we wszystkich językach

europejskich. Słownictwo polskie odziedziczone z

europejskich. Słownictwo polskie odziedziczone z

języka prasłowiańskiego rozwijało się i rozwija się

języka prasłowiańskiego rozwijało się i rozwija się

obecnie. Poszczególne stulecia charakteryzowały się

obecnie. Poszczególne stulecia charakteryzowały się

zapożyczeniami z różnych języków obcych. Najstarsze

zapożyczeniami z różnych języków obcych. Najstarsze

językowe zapożyczenia pochodzodzą z dialektów

językowe zapożyczenia pochodzodzą z dialektów

germańskich.

germańskich.

Kryterium przedmiotu zapożyczenia:
• Zapożyczenia właściwe (słowa wraz ze swoimi

znaczeniami z języka żywego)

• Zapożyczenia strukturalne - "kalki"(wierne

odwzorowania obcych konstrukcji językowych)

- słowotwórcze - odwzorowania pojedynczych obcych słów
- frazeologiczne - odwzorowania obcych zwrotów
• Semantyczne (znaczeniowe, pożyczki ukryte)(do

istniejącej już konstrukcji zapożyczane jest nowe

znaczenie)

• Zapożyczenia sztuczne (tworzone z obcych cząstek

składowych)

• Zapożyczenia fonetyczne (przejmowanie fonetyki obcych

języków)

• Zapożyczenia gramatyczne(przeniesienie konstrukcji

gramatycznych)

Przykłady zapożyczeń

Przykłady zapożyczeń

Właściwe:

Właściwe:

atłas (tur.), atrament (łac.), biennale

atłas (tur.), atrament (łac.), biennale

(wł.), baca (węg.), bestseller (ang.), bryndza

(wł.), baca (węg.), bestseller (ang.), bryndza

(rum.), brydż (ang), butik (fr.), czerep (białor.),

(rum.), brydż (ang), butik (fr.), czerep (białor.),

czyhać (czes.), dumping (ang.), embargo (hiszp.),

czyhać (czes.), dumping (ang.), embargo (hiszp.),

hultaj (ukr.), juhas (węg.), kalafior (wł.), kołchoz

hultaj (ukr.), juhas (węg.), kalafior (wł.), kołchoz

(ros.), kolumna (łac.), kombi (niem.), komputer

(ros.), kolumna (łac.), kombi (niem.), komputer

(ang.), loggia (wł.), serial (ang.), torba (tur.),

(ang.), loggia (wł.), serial (ang.), torba (tur.),

watra (rum.), wagon (ang.), werbunek (niem.),

watra (rum.), wagon (ang.), werbunek (niem.),

wiedźma (ukr.), zsyłka (ros.), żakard (fr.), żulik

wiedźma (ukr.), zsyłka (ros.), żakard (fr.), żulik

(ros.)

(ros.)

Strukturalne (tak zwane kalki):

Strukturalne (tak zwane kalki):

a. Słowotwórcze:

a. Słowotwórcze:

-brakoróbstwo od ros. brakodielstwo,

-brakoróbstwo od ros. brakodielstwo,

-nastolatek od ang. teenager,

-nastolatek od ang. teenager,

-przedstawienie - niem.

-przedstawienie - niem.

Vorstellung (vor-przed; stellung-

Vorstellung (vor-przed; stellung-

stawianie)

stawianie)

-przysłówek od łac. adverbium,

-przysłówek od łac. adverbium,

-rozpracować - od ros. razrabotac',

-rozpracować - od ros. razrabotac',

-rzeczoznawca od niem. Sachverständiger,

-rzeczoznawca od niem. Sachverständiger,

-zaimek od łac. pronomen.

-zaimek od łac. pronomen.

b. Frazeologiczne

b. Frazeologiczne

-wziąć się za coś od ros. wzjat'sja za czto nibut',

-wziąć się za coś od ros. wzjat'sja za czto nibut',

-punkt widzenia od fr. point de vue,

-punkt widzenia od fr. point de vue,

-nie ma sprawy od ang. no matter

-nie ma sprawy od ang. no matter

-szukać za czymś od niem. nach etwas suchen,

-szukać za czymś od niem. nach etwas suchen,

-rozumieć pod czymś od niem. unter etwas verstehen,

-rozumieć pod czymś od niem. unter etwas verstehen,

-rzecz w tym od ros. dieło w tom

-rzecz w tym od ros. dieło w tom

Zapożyczenia semantyczne:

Zapożyczenia semantyczne:

-Wyraz: mysz

-Wyraz: mysz

Znaczenie wcześniejsze: gatunek zwierzęcia

Znaczenie wcześniejsze: gatunek zwierzęcia

Znaczenie "nowe": mysz komputerowa

Znaczenie "nowe": mysz komputerowa

-Wyraz: dokładnie

-Wyraz: dokładnie

Znaczenie wcześniejsze: starannie, szczegółowo, ściśle,

Znaczenie wcześniejsze: starannie, szczegółowo, ściśle,

gruntownie

gruntownie

Znaczenie "nowe": oczywiście!, pewnie, że tak!

Znaczenie "nowe": oczywiście!, pewnie, że tak!

-Wyraz: projekt

-Wyraz: projekt

Znaczenie wcześniejsze:

Znaczenie wcześniejsze:

szkic, plan Znaczenie "nowe":

szkic, plan Znaczenie "nowe":

przedsięwzięcie,

przedsięwzięcie,

zamierzenie

zamierzenie

Zapożyczenia sztuczne:

Zapożyczenia sztuczne:

-telefon - gr. tele-daleko i gr.phone czyli dźwięk,

-telefon - gr. tele-daleko i gr.phone czyli dźwięk,

-Hybrydy - grupa, w której cząstki pochodzą z

-Hybrydy - grupa, w której cząstki pochodzą z

różnych języków.

różnych języków.

-

-

ciucholand - pol. ciuch i ang. land,

ciucholand - pol. ciuch i ang. land,

-telewizja - gr. tele i łac. visio (widzenie),

-telewizja - gr. tele i łac. visio (widzenie),

-Zapożyczenia fonetyczne

-Zapożyczenia fonetyczne

-pol. wiesiele pod wpływem języka czeskiego

-pol. wiesiele pod wpływem języka czeskiego

przybrało postać wesele

przybrało postać wesele

Kryterium pochodzenia:

Kryterium pochodzenia:

anglicyzmy

anglicyzmy

arabizmy

arabizmy

bohemizmy (z j. czeskiego)

bohemizmy (z j. czeskiego)

galizyzmy(z j. francuskiego)

galizyzmy(z j. francuskiego)

germanizmy

germanizmy

hebraizmy

hebraizmy

humgaryzmy (z j. węgiersiego)

humgaryzmy (z j. węgiersiego)

italianizmy, latynizmy, makaronizmy (z j.

italianizmy, latynizmy, makaronizmy (z j.

włoskiego i łaciny)

włoskiego i łaciny)

hellenizmy (z j. greckiego)

hellenizmy (z j. greckiego)

rusycyzmy

rusycyzmy

Kryterium stopnia przyswojenia

Kryterium stopnia przyswojenia

Cytaty (wyrazy i zwroty przeniesione z innego języka w

Cytaty (wyrazy i zwroty przeniesione z innego języka w

niezmienionej postaci graficznej i fonetycznej)

niezmienionej postaci graficznej i fonetycznej)

Wyrazy częściowo przyswojone (odczuwane jako obce,

Wyrazy częściowo przyswojone (odczuwane jako obce,

ale mocno osadzone w systemie leksykalnym)

ale mocno osadzone w systemie leksykalnym)

Wyrazy całkowicie przyswojone (odczuwane jako

Wyrazy całkowicie przyswojone (odczuwane jako

rodzime, mające spolszczoną formę, odmienne)

rodzime, mające spolszczoną formę, odmienne)

Przykłady:

Przykłady:

-Cytaty:

-Cytaty:

fr. à propos,

fr. à propos,

ang. bye bye,

ang. bye bye,

wł. allegro,

wł. allegro,

łac.

łac.

incognito

incognito

-Wyrazy częściowo przyswojone:

-Wyrazy częściowo przyswojone:

apartheid,

apartheid,

bikini, dżudo, bantu, guru, kakao,

bikini, dżudo, bantu, guru, kakao,

konfetti,

konfetti,

martini,

martini,

sake,

sake,

sinus, tabu

sinus, tabu

-Wyrazy całkowicie przyswojone:

-Wyrazy całkowicie przyswojone:

burmistrz,

burmistrz,

brokuły, chleb, cegła, fontanna, szkoła

brokuły, chleb, cegła, fontanna, szkoła

Kryterium drogi dostania się do

Kryterium drogi dostania się do

języka

języka

Zapożyczenia pośrednie (dotarły z jakiegoś

Zapożyczenia pośrednie (dotarły z jakiegoś

języka poprzez inny)

języka poprzez inny)

Zapożyczenia bezpośrednie (dotarły

Zapożyczenia bezpośrednie (dotarły

bezpośrednio z innego języka)

bezpośrednio z innego języka)

Przykłady:

Przykłady:

-Zapożyczenia pośrednie:

-Zapożyczenia pośrednie:

łac. castellum -> czes. kostel -> do pol.

łac. castellum -> czes. kostel -> do pol.

Kościół,

Kościół,

łac. paganus -> czes. pohan -> pol. Poganin.

łac. paganus -> czes. pohan -> pol. Poganin.

-Zapożyczenia bezpośrednie:

-Zapożyczenia bezpośrednie:

niem. Bürgermeister -> pol. burmistrz

niem. Bürgermeister -> pol. burmistrz

Internacjonalizmy: Specjalna grupa wyrazów

Internacjonalizmy: Specjalna grupa wyrazów

międzynarodowych, które mają identyczne

międzynarodowych, które mają identyczne

znaczenie w wielu językach. Różnią się tylko formą.

znaczenie w wielu językach. Różnią się tylko formą.

Przykład:

Przykład:

pol. totalitaryzm;

pol. totalitaryzm;

ang. totalitarism;

ang. totalitarism;

fr. le totalitarisme;

fr. le totalitarisme;

wł. il totalitarismo

wł. il totalitarismo

niem. der Totalitarismus;

niem. der Totalitarismus;

ros. Тоталитаризм;

ros. Тоталитаризм;

fin. totalitarismi

fin. totalitarismi

czes. totalita;

czes. totalita;

tur. totalitarizm.

tur. totalitarizm.

Moda językowa

Moda językowa

Pierwszym sygnałem tego, że wyraz staje się

Pierwszym sygnałem tego, że wyraz staje się

modny, jest wzrost częstości jego użycia. Z

modny, jest wzrost częstości jego użycia. Z

upływem czasu wysoka frekwencja prowadzi

upływem czasu wysoka frekwencja prowadzi

do rozmycia znaczenia danego słowa.

do rozmycia znaczenia danego słowa.

Mówimy niekiedy, że wyrazy nadużywane są

Mówimy niekiedy, że wyrazy nadużywane są

wręcz puste znaczeniowo – występują w tak

wręcz puste znaczeniowo – występują w tak

licznych kontekstach, że tracą wyrazistość, a

licznych kontekstach, że tracą wyrazistość, a

do tego wypierają precyzyjniejsze synonimy.

do tego wypierają precyzyjniejsze synonimy.

Tylko o słowach, które spełniają obydwa

Tylko o słowach, które spełniają obydwa

warunki (wysoka frekwencja i utrata ostrości

warunki (wysoka frekwencja i utrata ostrości

znaczenia), można mówić, że stały się

znaczenia), można mówić, że stały się

modne.

modne.

Cd.

Cd.

Nowe filmy, gry i komórki nie są atrakcyjne, porywające,

Nowe filmy, gry i komórki nie są atrakcyjne, porywające,

fascynujące czy niezwykłe, lecz po prostu fajne bądź super

fascynujące czy niezwykłe, lecz po prostu fajne bądź super

(ewentualnie: zajefajne, fajowe, superowe, superanckie itd.).

(ewentualnie: zajefajne, fajowe, superowe, superanckie itd.).

Nikt już nie ma kłopotów ani trudności, lecz wszyscy borykają

Nikt już nie ma kłopotów ani trudności, lecz wszyscy borykają

się z problemami. Sprawy dla nas ważne, o dziwo, wcale nie

się z problemami. Sprawy dla nas ważne, o dziwo, wcale nie

są ważne ani istotne, decydujące czy doniosłe, lecz kluczowe.

są ważne ani istotne, decydujące czy doniosłe, lecz kluczowe.

Największe spustoszenie sieje w naszym języku słwo miłość.

Największe spustoszenie sieje w naszym języku słwo miłość.

Bo nic dla zakochanych nie jest już nastrojowe, urocze, czułe,

Bo nic dla zakochanych nie jest już nastrojowe, urocze, czułe,

malownicze, lecz wyłącznie romantyczne.

malownicze, lecz wyłącznie romantyczne.

Posługiwanie się słowami modnymi świadczy raczej o uleganiu

Posługiwanie się słowami modnymi świadczy raczej o uleganiu

współczesnym trendom. Często robimy to nieświadomie.

współczesnym trendom. Często robimy to nieświadomie.

Słysząc na co dzień pewne zwroty, mimowolnie zaczynamy

Słysząc na co dzień pewne zwroty, mimowolnie zaczynamy

ich używać. To błędne koło. Co więcej, sami niejako

ich używać. To błędne koło. Co więcej, sami niejako

nakręcamy tę spiralę – będąc ofiarą medialnej mowy-trawy,

nakręcamy tę spiralę – będąc ofiarą medialnej mowy-trawy,

podświadomie zaczynamy się nią posługiwać i zarażamy

podświadomie zaczynamy się nią posługiwać i zarażamy

kolejne osoby. Oczywiście nie wolno generalizować, bo nie

kolejne osoby. Oczywiście nie wolno generalizować, bo nie

wszyscy ulegają współczesnym modom.

wszyscy ulegają współczesnym modom.