POZNAWCZA KONCEPCJA

CZŁOWIEKA

Zalecana literatura

J. Kozielecki: Koncepcje psychologiczne

człowieka, dowolne wydanie.

S. R. Robbins: Zasady zachowania w

organizacji, Zysk i S-ka, Poznań 2000

1.

Powstanie i rozwój. Twórcy: J. Bruner, H. A. Simon, A. Newell.

Nauki kognitywne: współpraca neurologów, informatyków,

językoznawców i przedstawicieli innych dyscyplin nad strukturą i

procesami zachodzącymi w ludzkim mózgu. Procesy te i

programy są również symulowane na komputerze. (Np.

programy ludzkiego mózgu mają charakter zarówno

algorytmiczny, jak i sieciowy). W Polsce A. Kępiński stworzył

teorię „metabolizmu informacyjnego”.

2

Alternatywa wobec psychoanalizy i behawioryzmu: zachowanie

człowieka nie jest wyznaczone ani przez nieświadome siły ani

wyłącznie przez bodźce z otoczenia. Zachowanie człowieka jest

określone przez system informacji. (Jest to też pogląd

zdrowrozsądkowy, człowiek kieru8je się tym, co wie).Część

informacji zawarta jest w pamięci jednostki (motywacja

wewnętrzna) część zaś pochodzi z otoczenia (motywacja

zewnętrzna). Wbrew teorii behawiorystów, istnieje zarówno

motywacja zewnętrzna, jak i wewnętrzna.

3. Założenia dotyczące umysłu ludzkiego (układu poznawczego) w

koncepcji poznawczej. Stałe właściwości umysłu: inteligencja, zdolności

specjalne, systemy pamięci trwałej i świeżej, możliwości myślenia

abstrakcyjnego i twórczego, kompetencje językowe, zdolność do

przetwarzania informacji.

4. W tej perspektywie człowiek jest istotą przechowującą,

przetwarzającą oraz poszukującą informacji. Najważniejszą

własnością człowieka jest umiejętność generowania informacji oraz wiedzy.

Najważniejszy składnik osobowości w tej perspektywie to struktury

poznawcze. Struktury te stanowią zawarty w pamięci uporządkowany

system informacji dotyczący:
- świata zewnętrznego
- własnego „ja”, (tzw. struktura ja)
- programów działania

Człowiek jest tu podmiotem, samodzielną i aktywną istotą (osobą)

podejmującą świadome decyzje. Może też aktywnie poszukiwać informacji,

czyli wyjść poza dostarczone informacje.
Jest istotą kreatywną w obrębie nauki, techniki, sztuki. Kreatywność ta

może mieć charakter obiektywny: stanowi postęp w danej dziedzinie. Może

też mieć charakter jednostkowy: rozwija osobowość danej jednostki.

5. Wiedza na temat świata i własnego „ja” stanowi

wiedzę typu „wiem, że…”. Natomiast programy

działania stanowią wiedzę operacyjną, typu

„wiem jak…” (np. jak pilotować samolot, kierować

ludźmi itp.).

6. Funkcje struktur poznawczych:

- dają jednostce poczucie tożsamości
- umożliwiają jej orientacje w świecie; w

szczególności w otoczeniu społecznym: które grupy

i jednostki są życzliwe, a które są wrogie.
- umożliwiają ocenę wartości rzeczy i zdarzeń, co

jest dla niej dobre, a co złe
- zawierają programy działania

7. Formalne cechy struktur poznawczych:

- stopień złożoności
- stopień abstrakcyjności (struktury konkretne i

coraz bardziej abstrakcyjne)
- stopień otwartości (otwarte lub zamknięte; czy

ktoś zmienia swe przekonania pod wpływem

nowych informacji)
- stopień aktywności; czy ktoś potrafi

wykorzystywać wiedzę deklaratywną i operacyjną

do kierowania działaniem. Często uczeń tego nie

potrafi; wówczas wiedza wyniesiona ze szkoły ma

charakter bierny.

8. Człowiek nie tylko poznaje świat, ale również ocenia

poszczególne rzeczy i zdarzenia. Jednym przypisuje wartość

dodatnią i do nich dąży, innym natomiast – wartość ujemną

– i ich unika. O tym jak dana jednostka działa decyduje jej

indywidualny system wartości; jedni dążą do dobrobytu i

komfortu, inni bardziej cenią wiedzę, twórczość czy rozwój

osobowości. System wartości stanowi część struktur

poznawczych. Można wyróżnić różne typy hierarchii wartości,

którym odpowiadają różne kategorie ludzi:

- wartości dionizyjskie: konsumpcja, komfort, wygodne życie
- wartości heraklesowe; władza i dominacja nad innymi
- wartości prometejskie: działania prospołeczne i

altruistyczne, np. walka z nędzą, cierpieniem, złem

- wartości apollińskie: twórczość, poznanie świata, nauka i

sztuka

- wartości sokratejskie: poznanie i rozumienie samego

siebie, rozwój osobowości

7. Motywacja w teorii poznawczej. Działania jednostki

wyznaczone są nie tylko przez jej indywidualną hierarchię

wartości, lecz także przez jej poziom aspiracji oraz system

oczekiwań. Poziom aspiracji jest ważnym składnikiem

osobowości: stanowi on indywidualne kryterium poziomu

wartości, który dana jednostka pragnie osiągnąć w obrębie

wartości poszczególnych rodzajów, poziomu który przyniesie

jej satysfakcje. Motywacja powstaje z różnicy w informacji o

poziomie aspiracji a informacji o poziomie faktycznych

osiągnięć (ktoś chce zostać pracodawcą a nie ma wciąż

kapitału założycielskiego, chce dokonać wynalazku, a ma

dopiero dwa patenty itp.) Zależność między siłą motywacji o

różnicą ma charakter nieliniowy.

System oczekiwań to system informacji (osobiste

doświadczenie i myślenie), który pozwala przewidywać to, co

może się zdarzyć (przyszłe stany rzeczy) i to co jest

niemożliwe. Te informacje określają sposoby działania

jednostki na drodze do osiągnięcia jej poziomu aspiracji.