Zdrowie i choroba

psychiczna

przyczyny zaburzeń psychicznych,

klasyfikacje

WSHE

W.P. – I/p

Psychiatria

– nauka medyczna zajmująca się

wyjaśnianiem

przyczyn, rozpoznawaniem i

leczeniem różnych

zaburzeń psychicznych.

Człowiek stanowi całość biologiczno – psychologiczno –
społeczną i dlatego jego schorzenia należy równocześnie
rozważać w tych trzech składowych osobowości.

Analizując zjawiska psychiczne należy zawsze uwzględnić,
że:

•

Konkretny organizm dysponujący określonymi
uwarunkowaniami rozwoju, mechanizmami biochemicznymi i
biofizycznymi

•

Konkretną osobowość i jej ukształtowanie z jej
indywidualnymi cechami i dyspozycjami psychicznymi

•

Dzieją się one w określonym środowisku kulturowym.

•

Psychologia

-

bada i opisuje funkcje psychiczne osób

zdrowych, jednakże tym problemem zajmują się również:

* neurofizjologia
* biochemia
* socjologia
* genetyka
* filozofia
* cybernetyka

•

Psychopatologia

-

bada i opisuje funkcje psychiczne

chorego człowieka, jednak tym zagadnieniem zajmują się
także

* psychiatria
* elektroencefalografia
* neuropatologia
* psychofarmakologia
* neuroradiologia

Choroba psychiczna

/

zaburzenia psychiczn

e

jest szerokim terminem, określającym różne zaburzenia
wpływające na zachowanie i funkcjonowanie emocjonalne
społeczne i poznawcze.

polega na nieodpowiednich reakcjach emocjonalnych o różnej postaci
i stopniu, na zniekształceniu rzeczywistości, niż na niewydolności
procesów rozumowania i komunikacji oraz raczej źle
ukierunkowanych społecznie zachowań, niż nieodpowiednich
zaburzeniach adaptacyjnych.

W obowiązujących klasyfikacjach ICD-10 i DSM-IV:

występuje rozróżnienie pomiędzy psychozą [schizofrenia, CHAD, CHA
z objawami psychotycznymi, uporczywymi zaburzeniami
urojeniowymi i innymi psychozami

a

schorzeniami uwarunkowanymi zmianami organicznymi o.u.n.
[zaburzenia funkcjonowania poznawczego (otępienie), zaburzeniami
nerwicowymi (st. lękowe, fobie, obsesje, kompulsje, zab.
dysocjacyjne].

oraz

zaburzeniami osobowości i zachowania

PSYCHOZA

PIERWOTNE ZABURZENIA PSYCHICZNE

Zawsze należy rozróżnić

normalną reakcję na stres

a

zaburzeniem psychicznym

Do rozpoznania u.u. nie wystarczy stwierdzenie niższego od
przeciętnej I.I., lecz należy wykazać, że występują też wyraźne
zaburzenia przystosowawcze do środowiskowych i kulturowych
wymagań społecznych.
Niektóre osoby u.u. mogą dodatkowo cierpieć na inne zaburzenia i
choroby psychiczne.

Do rozpoznania u.u. nie wystarczy stwierdzenie niższego od
przeciętnej I.I., lecz należy wykazać, że występują też wyraźne
zaburzenia przystosowawcze do środowiskowych i kulturowych
wymagań społecznych.
Niektóre osoby u.u. mogą dodatkowo cierpieć na inne zaburzenia i
choroby psychiczne.

Epidemiologia psychiatryczna

wg WHO

1,5 mld – co 4-ty mieszkaniec Ziemi wykazuje różne

zaburzenia psychiczne.

o

400 mln

- zaburzenia adaptacyjne

o

370 mln

- zaburzenia depresyjne

o

288 mln

- uzależnienia

o

250 mln

- zaburzenia osobowości i zachowania

o

45 mln

- schizofrenia

o

29 mln

- otępienie

o

118 mln

- inne zaburzenia psychiczne

W ocenie większości psychiatrów 90% pacjentów chorych

psychicznie jest niewłaściwie leczonych.

Przyczyny zaburzeń

psychicznych

biolo

Klasyfikacja zaburzeń

psychicznych

Zaburzenia psychiczne stanowią taki rodzaj schorzeń, które

manifestują się objawami psychopatologicznymi lub odbiegającym
od normy zachowaniem, czemu towarzyszy zazwyczaj upośledzenie
sprawności funkcjonowania. Spowodowane jest to zmianami:



biologicznymi



genetycznymi



psychicznymi



społecznymi



somatycznymi



biochemicznymi

Poszczególnym chorobom odpowiadają swoiste objawy

podmiotowe i przedmiotowe.

Klasyfikacja zaburzeń

psychicznych c.d.

Zadaniem systemu klasyfikacyjnego w psychiatrii

jest:



odróżnienie jednego rodzaju zaburzenia od innego tak, by
lekarz mógł dobrać odpowiednie leczenie



umożliwienie porozumiewania między pracownikami opieki
zdrowotnej dzięki stosowaniu jednolitej terminologii



badanie przyczyn tych zaburzeń psychicznych, których
etiopatogeneza nie jest dotychczas poznana

Powszechnie są stosowane 2 systemy klasyfikacji

zaburzeń psychicznych:



ICD-10 (stosowany w Europie)



DSM-IV (stosowany w Stanach Zjednoczonych)
Obydwa systemy klasyfikacyjne są podobne do siebie, a
różnice pomiędzy nimi są nieznaczne

.

Lista kategorii zaburzeń

psychicznych

w ICD-10

o

Organiczne zaburzenia psychiczne

F00 – F09

o

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane
używaniem substancji psychoaktywnych

F10 – F19

o

Schizofrenia, zaburzenia typu schizofrenii (schizotypowe) i
urojeniowe

F20 – F29

o

Zaburzenia nastroju (afektywne)

F30 – F39

o

Zaburzenia nerwicowe, związane ze stresem i pod postacią
somatyczną

F40 – F48

o

Zespoły behawioralne związane z zaburzeniami fizjologicznymi i
czynnikami fizycznymi

F50 – F59

o

Zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych

F60 – F69

o

Uposledzenie umysłowe

F70 – F79

o

Zaburzenia rozwoju psychicznego (psychopatologicznego)

F80 –

F89

o

Zaburzenia zachowannia i emocji rozpoczynające się zwykle w
dzieciństwie i w wieku młodzieńczym

F90 – F98

Psychopatologia ogólna

Wiele objawów psychopatologicznych ma ścisłe

powiązania z prawidłowymi formami życia psychicznego,
można je pojmować jako spektrum rozciągające się
między norma i patologią.



objawy podmiotowe - subiektywne przeżycia opisane
przez chorego, [np. przygnębienie, osłabienie energii
itp.]



objawy przedmiotowe – dostrzegane są przez
badającego, mają więc charakter obiektywny [np.
sztywność afektywna, spowolnienie psychoruchowe itp.]



zespół – zbiór objawów podmiotowych i
przedmiotowych, które występując razem umożliwiają
wyodrębnienie określonego stanu.

Zaburzenia spostrzegania

OMAMY – są to spostrzegania przedmiotów bez bodźców
zewnętrznych.

Przekonanie chorego o niesłuszności jego przekonania natrafia

u niego

na siłę wiary i raczej nie odnosi skutków.

proste – (błyski, iskry, dzwonek)

Omamy dzielimy na

złożone – (rozmowy, sceny, obrazy).

Omamy mogą występować w zakresie wszystkich zmysłów

(wzrokowe, słuchowe, czuciowe, bólowe, węchowe,

smakowe)

•

omamy wzrokowe

 najczęściej w z. majaczeniowym

•

omamy słuchowe

 najczęściej w schizofrenii paranoidalnej, omamicy

alkohol.

•

omamy czuciowe

 najczęściej w schizofrenii

•

omamy bólowe

 dochodzą z narządów wewnętrznych

•

omamy smakowe

 polegają na doznawaniu dziwnych smaków

pokarmów i napojów

•

omamy węchowe

 polegają na odczuwaniu dziwnych, przykrych

zapachów

•

omamy rzekome

 różnią się od o. właściwych brakiem poczucia ich

realności, a chorzy lokalizują je zazwyczaj wewnątrz ciała, zwłaszcza
w głowie.

Zaburzenia spostrzegania

c.d.

ZŁUDZENIA – są to zniekształcone spostrzeżenia

istniejących rzeczywiście

przedmiotów i mogą dotyczyć wszystkich zmysłów,

jednak

najczęściej są to złudzenia wzrokowe i słuchowe.

Badanie omamów i złudzeń

Omamy badamy za pomocą obserwacji chorego i przy
pomocy zadawania odpowiednich pytań.

o

obserwacja – zwracamy uwagę czy np. chory jest
wpatrzony w jeden punkt i w pewnych momentach
uśmiecha się z radością na twarzy, może też wykonywać
obronne ruchy, a wyraz twarzy ma gniewny  omamy
wzrokowe.
W przypadku zatykania uszu rękami, watą, albo
nadsłuchuje, czy w trakcie rozmowy przerywa i nadsłuchuje
 omamy słuchowe.

Zaburzenia myślenia

UROJENIA – błędne przekonanie wewnętrzne chorego, który
podtrzymuje je z siłą
wiary, nie korygując go mimo przedstawienia dowodów fałszywości
tego przekonania.
Urojenia często wiążą się z omamami zarówno w czasie, jak i w treści.
Urojenia dzielimy pod względem treści na: wielkościowe,
prześladowcze, ksobne,
zazdrości, hipochondryczne, depresyjne.

•

urojenia wielkościowe  najczęściej w stanie maniakalnym

•

urojenia prześladowcze  w przebiegu psychoz

•

urojenia ksobne  najczęściej w schizofrenii

•

urojenia zazdrości  najczęściej w obłędzie zazdrości, uporczywych
zab. urojeniowych

•

urojenia hipochondryczne  w przebiegu psychoz

•

urojenia depresyjne  w z. depresyjnym z obj. psychotycznymi.

MYŚLI NADWARTOŚCIOWE-

są to przekonania myślowe o

nadzwyczajnym, nasileniu, z mocną podbudową uczuciową. Kształtują one
osobowość i kierują one postępowaniem niektórych osób zarówno w kierunku
pozytywnym jak i negatywnym. Myśli nadwartościowe nie są dowodem ch.
psychicznej.

OBSESJE – powstające wbrew woli i uporczywie nawracające myśli,
wyobrażenia, impulsy, których nie można się pozbyć ze świadomości ani dzięki
rozumowi logicznemu, ani za pomocą żadnych argumentów. Mogą występować
w: zab. obsesyjno – kompulsyjnych, depresji, schizofrenii.

Zaburzenia myślenia [ilościowe]:
Są to zaburzenia jego tempa. Mogą występować w wielu
zaburzeniach psychicznych i wyrażają się one zasadniczo albo
spowolnieniem albo przyspieszeniem procesów myślowych.

•

spowolnienie myślenia – występuje: fizjologicznie w st.
zmęczenia i p/ snem, a w warunkach chorobowych (w przebiegu
ciężkich chorób somatycznych, ch. zakaźnych, w depresji)

•

przyspieszenie myślenia – występuje: po zażyciu śr.
pobudzających, a w st. chorobowych (w manii i hipomanii) może
osiągnąć „gonitwę myślową”.

Zaburzenia myślenia [jakościowe]
Pojawiają się przeważnie w dwu postaciach jako: rozkojarzenie i
splątanie.

•

rozkojarzenie – występuje u chorych na schizofrenię jako jeden z
objawów

•

splątanie – występuje jako wyraz powierzchownego kojarzenia
przy istniejących zaburzeniach świadomości [jako objaw w
zatruciach, ch. zakaźnych, urazach czaszkowo – mózgowych]

•

myślenie dereistyczne – spotykane w schizofrenii
(nierealistyczne – chory tworzy sobie własny świat fantastycznych
pomysłów, żyje własnymi urojeniami).

Badanie urojeń:
Urojenia są zazwyczaj podbarwione uczuciowo.

•

w manii cechującej się wzmożonym samopoczuciem  urojenia
wielkościowe

•

w depresji – występują urojenia samoponiżenia, niekiedy
prześladowcze

•

w st. lękowym – spotykamy urojenia podobne do występujących w
depresji.

Podczas badania chorego w kierunku urojeń ważny jest sposób
podejścia do chorego, bo treść urojeń waha się od absurdalnych do
przemyślanych i pozornie ułożonych systematycznie. Musimy też
pamiętać, że im mniejsze jest napięcie afektywne chorego, a intelekt
dobrze zachowany, tym łatwiej choremu dyssymulować.

•

chorego z psychozą na podłożu organicznym o.u.n. wskutek zaburzeń
krytycyzmu cechują absurdalne urojenia

•

chorego będącego w manii pytamy o jego bogactwo, majątek, złoto,
brylanty itp.

•

chorego w depresji można pytać czy jest biedny, pokrzywdzony, jakie
ma zmartwienia itp.

•

chorego, którego podejrzewamy o schizofrenię musimy pytać ostrożnie
i po otrzymaniu odpowiedzi, którą podejrzewamy o cechy urojeniowe,
poddajemy jej treść dokładnej analizie, pytając o szczegóły i
okoliczności, np. czy nie miał konfliktów i nieporozumień, czy czuje się
zagrożony, obserwowany ,truty itp.

Zaburzenia pamięci

Z.p. – mogą polegać na jej: - nadczynności

- niedoczynności
- zafałszowaniu pamięci

Nadczynność pamięci – zazwyczaj nie jest objawem choroby psychicznej, a
nadzwyczajna pamięć była opisywana u osób upośledzonych umysłowo, jednak
jest to pamięć mechaniczna, nielogiczna.

Niedoczynność pamięci – jest częstym objawem psychopatologicznym i
może występować w różnych stanach chorobowych, przeważnie przy
organicznym uszkodzeniu o.u.n., a stopień ich nasilenia jest zróżnicowany.

Luka pamięciowa – jest to okres, którego chory nie jest w stanie wypełnić
żadną treścią pamięciową, a l.p. mogą być wypełniane konfabulacjami.

Niepamięć – utrata wszystkich zasobów pamięciowych, a może też dotyczyć
okresu przed zab. świadomości (n. wsteczna), lub obejmować ok. po ustąpieniu
zab. świadomości (n. następcza).

Zafałszowanie pamięci – zdarza się u osób zdrowych w czasie silnego afektu,
a u chorych psychicznie przy silnym afekcie może wystąpić złudzenie
pamięciowe.

Omamy pamięciowe – „deja vu” polegające na wadliwej interpretacji przeżyć
urojeniowych „deja vecu”.

Zaburzenia uczucia (afektu)

Życie uczuciowe człowieka rozgrywa się na 3
zasadniczych płaszczyznach



uczucia pierwotne, czyli popędy (zaspokojenie potrzeb
biologicznych np. potrzeba pokarmu, samozachowawczy,
seksualny).



uczucia archaiczne, czyli prelogiczne



uczucia wyższe

Podłożem anatomofizjologicznym procesów uczuciowych

jest układ wegetatywny, które jest powiązany czynnościowo z
układem wydzielania wewnętrznego.
Można przyjąć też , że dla czynności popędowych i uczuć
archaicznych podłożem anatomofizjologicznym jest układ
limbiczny, a dla uczuć wyższych struktury korowe, zwłaszcza
płata czołowego.

Uczucia wyższe, wiążąc się z oceną sytuacji życiowych pod

względem ich wartości moralnych, społecznych i etycznych,
sterują zachowaniem człowieka.

Zaburzenia czynności

popędowych

•

Samobójstwo – zamach na swoje życie, wbrew
podstawowemu instynktowi samozachowawczemu.

•

Samouszkodzenia – zadawanie sobie ran i uszkodzeń
ciała

•

Autodestruktywność pośrednia – tendencja do
podejmowania zachowań zwiększających
prawdopodobieństwo negatywnych, a zmniejszających
prawdopodobieństwo pozytywnych konsekwencji dla
podmiotu (dowolne i intencjonalne zachowania
szkodliwe).

Zaburzenia nastroju i emocji

Z.n.i e. należą do podstawowych i częstych zjawisk

obserwowanych w chorobach i zab. psychicznych ale
również mogą występować u ludzi zdrowych i polegają na
nie umotywowanych wybuchach gniewu, złości, stanów
lękowych.

o

Obniżone samopoczucie – bywa b. zróznicowane od niemal
nieuchwytnych i drobnych zmian nastroju do głębokich i
nasilonych zaburzeń depresyjnych.

o

Stany lękowe – występują często wspólnie ze st. depresyjnymi, a
lęk łączy się z obniżonym nastrojem i pobudzeniem ruchowym.

o

Stany podwyższonego samopoczucia – występują z uczuciem
wesołości, zadowolenia i szczęścia o różnym stopniu nasilenia, aż
do st. hipomanii i manii.

o

Drażliwość – występuje w schorzeniach organicznych o.u.n. i zab.
Nerwicowych – jest to wzmożona skłonność do reagowania złością,
gniewem, wściekłością.

o

Zmienność i niestałość afektu – często łączy się z drażliwością,
chwiejnością afektywną.

Zaburzenia uczuciowości

wyższej

Z.u.w. – przejawiają się przede wszystkim pod

postacią:

•

Stępienia uczuciowego – które cechuje się powolnym
spadkiem zainteresowań, poczucia obowiązku,
unikaniem kontaktów społecznych, obniżeniem poczucia
etyki i moralności, zaniedbywaniem się w wymaganiach
i obowiązkach. Występuje w schizofrenii.

•

Chłód uczuciowy – wyraża się brakiem fizjologicznych
reakcji w sytuacjach powszechnie uważanych za przykre
(brak współczucia).
Występuje w osobowości dyssocjalnej.

•

Moral insanity – brak prawidłowych ocen
dyssocjalnych.

Zaburzenia intelektu

Z.i. – polegają na wrodzonym lub nabytym w ciągu życia

upośledzeniu czynności intelektualnych.



Upośledzenie umysłowe – stan zejściowy po procesach
chorobowych lub wrodzonych zaburzeniach genetycznych i
metabolicznych uszkadzających mózg w życiu płodowym
lub we wczesnym dzieciństwie, kiedy dziecko nie zdążyło
nabyć podstawowych wiadomości umożliwiających mu
przystosowanie środowiskowe.



Otępienie - stan zejściowy po przebytych procesach
zapalnych, urazowych, zwyrodnieniowych mózgu
prowadzących do znacznego spadku funkcji poznawczych i
zdolności adaptacyjnych u osób, które przeszły przez życie i
wcześniej posiadały prawidłowy intelekt i prawidłowo
adaptowały sie w środowisku.

Otępiały wszystko utracił.

Zaburzenia świadomości

•

Ilościowe zaburzenia świadomości - są w pewnym sensie
podobne

modelu snu fizjologicznego i

różnią się od niego głębokością, a

często

są nieodwracalne, ok.

trwania.



senność

– nieznaczne zab. świadomości, które występują w

ch. somatycznych, w zmęczeniu



odrętwienie

– jest stanem w którym silne bodźce mogą na

pewien czas przywrócić orientację



stan przedśpiączkowy

są głębokimi zaburzeniami świadomości, a
reakcje na bodźce zewn. są niemal całkowicie
zniesione.



śpiączka

Zaburzenia świadomości c.d.

•

Jakościowe zaburzenia świadomości: w których z.ś.
zawierają odrębne

elementy niespotykane w prawidło-
wym życiu psychicznym.



stany pomroczne - zwane też st. przymglenia świadomości
charakteryzują się niewłaściwą orientacją, niedorzecznym
postępowaniem chorego, sprawiającym wrażenie zbornego
zachowania np. upojenie patologiczne. Ok. st. pomr. pokryty jest
niepamięcią, chory jest inną osobowością.



stan majaczeniowy – występuje pod postacią zaburzeń orientacji,
połączonych b. często z niepokojem ruchowym, urojeniami,
omamami wzrokowymi, podatnością na sugestię. Stany te trwają od
kilku godzin do kilku dni.



stan splątaniowy – polega na zaburzeniach orientacji, które są
głębsze niż w st. majaczeniowym, występuje zaburzenie orientacji
allopsychicznej, a tok myślenia wykazuje charakterystyczne. a tok
myslenia wykazuje charakterystyczne splątanie, wielość wątków,
przechodzenia jednego w drugi, powierzchowność kojarzenia.



stany onejroidalne – są podobne do marzeń sennych, świadomość
jest płytko zaburzona, cechą charakterystyczną są omamy
wzrokowe, powiązane ze sobą.

Inne podmiotowe i przedmiotowe

zaburzenia psychopatologiczne

•

abulia – zmniejszona chęć do działania i myślenia jest objawem
osłabienia woli

•

akatyzja – uczucie niepokoju ruchowego, wyrażające się przymusem
nieustannego poruszania się [objaw niepożądany podczas terapii
neuroleptykami].

•

ambiwalencja – równoczesne współwystępowanie dwóch
przeciwstawnych reakcji afektywnych

•

anhedonia – utrata zainteresowań oraz zaprzestanie wszelkich
systematycznych działań będących zazwyczaj źródłem przyjemności.

•

derealizacja – odczuwanie zmiany rzeczywistości, otoczenia

•

mutyzm – ograniczenie lub czynnościowa utrata zdolności mówienia

•

paratymia – niedostosowanie afektu, niezgodność wyrazu uczuć z
wyobrażeniem, myślą lub wypowiedzią.

•

fobia – uporczywy, chorobliwy, nieuzasadniony i silny strach przed
pewnymi przedmiotami lub sytuacjami

•

mania – podwyższenie nastroju, któremu towarzyszą wzmożone
samopoczucie, nadmierna aktywność psychoruchowa, podniecenie
seksualne oraz przyspieszony tok myślenia i wypowiedzi (gonitwa myśli)

•

obsesje – powstające wbrew woli i uporczywie nawracające myśli,
wyobrażenia, impulsy, których nie można się pozbyć ze świadomości ani
dzięki logicznemu rozumowaniu , ani za pomocą różnych argumentów.

Rodzaje zespołów urojeniowych

Grupa objawów psychopatologicznych, których wspólną

cechą jest dominacja urojeń w obrazie klinicznym określany
zespołem urojeniowym.

•

Zespół paranoidalny – cechuje się obecnością urojeń o strukturze
paranoidalnej, tj. luźno i mało konsekwentnie powiązanych ze sobą,
o różnorodnych treściach, które są słabo wysycone uczuciowo i
mało spójne z osobowością chorego, często urojeniom
współtowarzyszą omamy słuchowe, zaznaczona dezintegracja
osobowości.

•

Zespół paranoiczny – charakteryzuje się występowaniem urojeń
usystematyzowanych z tendencją do rozwoju systemu, skupieniem
treści wokół jednego tematu, z silnie zaznaczonym wysyceniem
emocjonalnym oraz spójnym związkiem z osobowością, brakiem
omamów, zwartą osobowością

•

Zespół parafreniczny – cechuje się obecnością urojeń względnie
usystematyzowa-nych, o niewielkim zasięgu i małej tendencji do
generalizacji, słabym wysyceniem emocjonalnym i tylko względnie
spójnym związkiem z osobowością, często współwystępują omamy,
względnie zwarta osobowość.

Inne zespoły psychopatologiczne

•

Zespół hipochondryczny – dominują objawy przeżywania ciężkiej
choroby somatycznej, nadmierna obserwacja funkcjonowania
narządów swego ciała, przywiązywanie nadmiernej wagi do spraw
zdrowia i zabiegów diagnostyczno – leczniczych, stale utrzymujące się
poczucie bycia chorym somatycznie.

•

Zespół neurasteniczny – charakteryzuje się zmęczeniem,
drażliwością, nadwrażliwością na bodźce zewnętrzne, bólami głowy,
zaburzeniami koncentracji uwagi, zaburzeniami snu, przygnębieniem.

•

Zespoły dysocjacyjne – jest to grupa obejmująca zaburzenia
psychiczne o różnorodnej symptomatologii, imitującej różnego rodzaju
objawy psychiczne i somatyczne przy braku zmian organicznych
odpowiadających objawom. (zaburzenia dysocjacyjne mogą dotyczyć
pamięci, świadomości, ruchów dowolnych, wzroku, mowy, bólu,
słuchu).

•

Zespół obsesyjny – obejmuje uczucie wewnętrznego przymusu,
wykonania wbrew woli określonego działania, powtarzania czynności,
natrętnie nawracające niechciane myśli. Próba przeciwstawiania się
temu przymusowi wiąże się z przeżywaniem nasilonego lęku i
napięcia.