Udar mózgu – problem

zdrowotny i społeczny

Ogniskowe lub globalne zaburzenia czynności mózgu
o patofizjologii naczyniowej, które
występują nagle i utrzymują się dłużej niż 24 godziny,
nazywamy

udarem mózgu

udarem mózgu

.

.

(definicja wg WHO)

Udar mózgu

Udar mózgu

–

– to poważny problem zdrowotny i

społeczny

•

3-cia z kolei przyczyna zgonów w Polsce (po chorobach

serca i nowotworach)

•

60 000 nowych zachorowań rocznie

•

najczęstsza przyczyna niepełnosprawności osób po 40

roku życia

•

niewystarczająca wiedza społeczeństwa na temat

przyczyn, pierwszych objawów i profilaktyki

tętnica

środkowa

mózgu

tętnica

podstawn
a

tętnica

tylna

mózgu

tętnica

przednia

mózgu

tętnica

łącząca

przednia

tętnica

łącząca

tylna

tętnica

szyjna

wewnętrzn
a

tętnica

kręgowa

Unaczynienie mózgu

Unaczynienie mózgu

Krew dociera do mózgu
• dwiema tętnicami

szyjnymi

wewnętrznymi

• dwiema tętnicami

kręgowymi

Tętnice mózgu odchodzące od wyżej
wymienionych tętnic stanowią system
połączeń zabezpieczających dopływ krwi
do szczególnie wrażliwych na
niedotlenienie komórek mózgowych i
tworzą

koło tętnicze Willisa

.

Obszary unaczynienia

Obszary unaczynienia

mózgu

mózgu

•

krążenie mózgowe przednie

(tętnice szyjne wewnętrzne – 60
% ukrwienia mózgu)

•

krążenie mózgowe tylne

(tętnice kręgowe i tętnica
podstawna)

(z powodu zamknięcia

światła naczynia)

UDAR MÓZGU

UDAR MÓZGU

niedokrwienny

niedokrwienny

(ok. 80

(ok. 80

%)

%)

krwotoczny

krwotoczny

(ok. 20 %)

(ok. 20 %)

(z powodu przerwania

ciągłości ściany naczynia)

mechanizm

mechanizm

zakrzepowy

zakrzepowy

mechanizm

mechanizm

zatorowy

zatorowy

krwotok

krwotok

ś

ś

ródmózgowy

ródmózgowy

(15 %)

(15 %)

krwotok

krwotok

podpajęczynówko

podpajęczynówko

wy

wy

(5 %)

(5 %)

TIA

TIA

–

– przemijające niedokrwienie mózgu

Objawy niedotlenienia mózgu utrzymują się od kilku minut do
kilku godzin, nie dłużej niż 24 godziny, i samoistnie
ustępują.

obszar

obszar

niedokrwienia

niedokrwienia

zamknięcie światła

zamknięcie światła

tętnicy mózgu

tętnicy mózgu

krwotok

krwotok

śródmózgowy

śródmózgowy

krwotok

krwotok

podpajęczynówkowy

podpajęczynówkowy

GŁÓWNE CZYNNIKI

RYZYKA

WPŁYW NA CZYNNIKI RYZYKA

Nadciśnienie tętnicze

• regularne pomiary ciśnienia tętniczego krwi
• regularne, zgodne z zaleceniami lekarza przyjmowanie leków

hipotensyjnych
• ograniczenie spożycia soli

Choroby serca

• stała kontrola i regularne leczenie kardiologiczne
• przestrzeganie zaleceń lekarza

Podwyższony poziom lipidów
(cholesterolu i
trójglicerydów)

• stosowanie diety ubogocholesterolowej
• rezygnacja z nadmiernego spożywania alkoholu
• regularna aktywność fizyczna
• okresowa kontrola lipidów we krwi

Cukrzyca

• stała kontrola stężenia cukru we krwi lub moczu
• przestrzeganie zaleconej diety
• zgodne z zaleceniem lekarza dawkowanie insuliny lub doustnych

leków przeciwcukrzycowych

Otyłość
Dieta bogata w tłuszcze
zwierzęce
Mała aktywność fizyczna

• dbałość o prawidłową wagę ciała
• stosowanie diety niskokalorycznej, z przewagą tłuszczów

roślinnych
• przestrzeganie aktywności fizycznej

Miażdżyca

• ocena stopnia zaawansowania miażdżycy
• dobór metody leczenia stosownie do stanu naczyń

Nikotynizm i alkoholizm

• wyeliminowanie nałogów

Przebyty incydent TIA lub
udar

• przestrzeganie zasad profilaktyki wtórnej

PIERWSZE OBJAWY UDARU MÓZGU

PIERWSZE OBJAWY UDARU MÓZGU

•

Nagłe, jednostronne osłabienie kończyn (lub kończyny) – niedowład lub

porażenie połowy ciała.

•

Osłabienie lub zniesienie czucia po jednej stronie ciała.

•

Niemożność mówienia i/lub trudności w rozumieniu mowy – afazja, dyzartria.

•

Nagłe zaburzenia widzenia, przede wszystkim w jednym oku.

•

Zaburzenia w zakresie zdolności do przełykania.

•

Nagłe silne bóle głowy i wymioty.

•

Nagłe zawroty głowy z niepewnym chodem, niemożność utrzymania równowagi.

•

Nagłe upadki (ang. drop attack).

•

Nagła utrata pamięci, niezdolność do zapamiętywania nowych informacji –

amnezja.

•

Zaburzenia świadomości (mogą wystąpić).

•

Napad padaczkowy (może wystąpić).

Niedowład

Niedowład

(

(

paresis

paresis

)

)

– częściowe zmniejszenie siły mięśniowej,

– częściowe zmniejszenie siły mięśniowej,

prowadzące do ograniczenia ruchu.

prowadzące do ograniczenia ruchu.

Porażenie

Porażenie

(

(

paralysis

paralysis

/

/

plegia

plegia

)

)

, bezwład, paraliż – całkowity brak

, bezwład, paraliż – całkowity brak

siły mięśniowej, co uniemożliwia wykonanie ruchu czynnego w

siły mięśniowej, co uniemożliwia wykonanie ruchu czynnego w

zakresie chorej kończyny. Wyróżniamy:

zakresie chorej kończyny. Wyróżniamy:

•

porażenie ośrodkowe spastyczne

porażenie ośrodkowe spastyczne

(

(

paralysis spastica

paralysis spastica

)

)

– przebiega ze

– przebiega ze

zwiększeniem napięcia mięśniowego i jest następstwem uszkodzenia dróg

zwiększeniem napięcia mięśniowego i jest następstwem uszkodzenia dróg

piramidowych w rdzeniu lub mózgu

piramidowych w rdzeniu lub mózgu

•

porażenie obwodowe wiotkie

porażenie obwodowe wiotkie

(

(

paralysis flaccida

paralysis flaccida

)

)

– przebiega z obniżeniem

– przebiega z obniżeniem

napięcia mięśni

napięcia mięśni

(

(

hipotonia

hipotonia

)

)

i jest następstwem uszkodzenia obwodowego

i jest następstwem uszkodzenia obwodowego

neuronu ruchowego

neuronu ruchowego

Podział ze względu na lokalizację:

Podział ze względu na lokalizację:

•

porażenie lub niedowład połowiczy

porażenie lub niedowład połowiczy

(

(

hemiplegia

hemiplegia

/ -

/ -

paresis

paresis

)

)

– cechuje się

– cechuje się

porażeniem (niedowładem) mięśni dolnej części twarzy i kończyn po tej samej

porażeniem (niedowładem) mięśni dolnej części twarzy i kończyn po tej samej

stronie (przeciwnej w stosunku do lokalizacji ogniska chorobowego w

stronie (przeciwnej w stosunku do lokalizacji ogniska chorobowego w

mózgu)

mózgu)

•

porażenie lub niedowład jednej kończyny

porażenie lub niedowład jednej kończyny

(

(

monoplegia

monoplegia

/ -

/ -

paresis

paresis

)

)

•

porażenie lub niedowład poprzeczny

porażenie lub niedowład poprzeczny

(

(

paraplegia

paraplegia

/ -

/ -

paresis

paresis

)

)

– oznacza porażenie

– oznacza porażenie

(niedowład) kończyn dolnych

(niedowład) kończyn dolnych

•

porażenie lub niedowład wszystkich kończyn

porażenie lub niedowład wszystkich kończyn

(

(

tetraplegia

tetraplegia

/ -

/ -

paresis

paresis

)

)

Afazja

Afazja

(

(

aphasia

aphasia

) – zaburzenie mowy będące

) – zaburzenie mowy będące

następstwem uszkodzenia ośrodków

następstwem uszkodzenia ośrodków

korowych mowy w półkuli dominującej

korowych mowy w półkuli dominującej

mózgu oraz ośrodków podkorowych

mózgu oraz ośrodków podkorowych

spełniających funkcję integrującą.

spełniających funkcję integrującą.

AFAZJA

RUCHOWA

(Broca)

CZUCIOWA

(Wernickego)

AMNESTYCZNA

Polega na upośledzeniu

zdolności do wyrażania

myśli za pomocą słów,

pomimo zachowania

sprawnego aparatu

artykulacyjnego mowy.
Rozumienie mowy przez

chorych jest zachowane.
Powstaje wskutek

uszkodzenia ośrodka

mowy Broca w dolnej

części płata czołowego.

Polega na zniesieniu

zdolności do rozumienia

znaczenia słów mówionych

wskutek uszkodzenia

ośrodka mowy Wernickego

w zakrętach górnym i

środkowym płata

skroniowego.

Pacjent nie pamięta nazw

przedmiotów.

Dyzartria

Dyzartria

(

(

dysarthria

dysarthria

) – zaburzenie mowy polegające na

) – zaburzenie mowy polegające na

nieprawidłowej artykulacji, wskutek upośledzenia

nieprawidłowej artykulacji, wskutek upośledzenia

funkcjonowania aparatu wykonawczego mowy.

funkcjonowania aparatu wykonawczego mowy.

Przyczyny:

Przyczyny:

•

uszkodzenie mięśni aparatu mowy (języka, podniebienia,

uszkodzenie mięśni aparatu mowy (języka, podniebienia,

gardła, krtani)

gardła, krtani)

•

zaburzenia czynności nerwów czaszkowych (IX, X, XI i XII)

zaburzenia czynności nerwów czaszkowych (IX, X, XI i XII)

unerwiających poprzednio wymienione grupy mięśni

unerwiających poprzednio wymienione grupy mięśni

•

uszkodzenie jąder wyżej wymienionych nerwów

uszkodzenie jąder wyżej wymienionych nerwów

czaszkowych w pniu mózgu

czaszkowych w pniu mózgu

•

uszkodzenia układu pozapiramidowego

uszkodzenia układu pozapiramidowego

Mowa dyzartryczna

Mowa dyzartryczna

jest powolna, cicha, monotonna,

jest powolna, cicha, monotonna,

niewyraźna,

niewyraźna,

niekiedy skandowana, często z zabarwieniem nosowym lub

niekiedy skandowana, często z zabarwieniem nosowym lub

chrypką.

chrypką.

Oprócz naczyniowych uszkodzeń pnia mózgu i móżdżku,

Oprócz naczyniowych uszkodzeń pnia mózgu i móżdżku,

dyzartria występuje również w stwardnieniu rozsianym,

dyzartria występuje również w stwardnieniu rozsianym,

stwardnieniu bocznym zanikowym, chorobie Parkinsona,

stwardnieniu bocznym zanikowym, chorobie Parkinsona,

nowotworach móżdżku, miastenii.

nowotworach móżdżku, miastenii.

Główne problemy zdrowotne

Główne problemy zdrowotne

pacjenta po udarze mózgu:

pacjenta po udarze mózgu:

•

zagrożenie życia – z powodu następstw udaru i powikłań

zagrożenie życia – z powodu następstw udaru i powikłań

•

ograniczenie aktywności ruchowej i samopielęgnacji – z

ograniczenie aktywności ruchowej i samopielęgnacji – z

powodu deficytów neurologicznych (porażeń, niedowładów,

powodu deficytów neurologicznych (porażeń, niedowładów,

afazji, zaburzeń poznawczych, zaburzeń przytomności)

afazji, zaburzeń poznawczych, zaburzeń przytomności)

•

utrudnienia w komunikowaniu się z otoczeniem – z powodu

utrudnienia w komunikowaniu się z otoczeniem – z powodu

zaburzeń mowy (afazja, dyzartria) i zaburzeń w sferze

zaburzeń mowy (afazja, dyzartria) i zaburzeń w sferze

poznawczej

poznawczej

•

depresja – z powodu świadomej oceny swojego stanu, lęku o

depresja – z powodu świadomej oceny swojego stanu, lęku o

przyszłość i zależności od innych osób

przyszłość i zależności od innych osób

•

labilność emocjonalna – z powodu uszkodzenia mózgu i

labilność emocjonalna – z powodu uszkodzenia mózgu i

nagłej zmiany sytuacji życiowej

nagłej zmiany sytuacji życiowej

Pielęgnowanie

Pielęgnowanie

pacjenta po udarze mózgu

pacjenta po udarze mózgu

•

wnikliwa obserwacja i monitorowanie stanu pacjenta:

wnikliwa obserwacja i monitorowanie stanu pacjenta:

−

pomiary i analiza parametrów (RR, tętno, temperatura, oddech)

pomiary i analiza parametrów (RR, tętno, temperatura, oddech)

−

ocena stanu świadomości

ocena stanu świadomości

−

obserwacja źrenic

obserwacja źrenic

−

obserwacja pod kątem narastania niedowładów, drgawek

obserwacja pod kątem narastania niedowładów, drgawek

−

obserwacja pod kątem objawów obrzęku mózgu (bradykardia, RR

obserwacja pod kątem objawów obrzęku mózgu (bradykardia, RR

↑,

↑,

bóle głowy, wymioty, zaburzenia przytomności)

bóle głowy, wymioty, zaburzenia przytomności)

•

dokumentowanie wyników obserwacji, szczególnie zmian w

dokumentowanie wyników obserwacji, szczególnie zmian w

stanie pacjenta (karta obserwacyjna)

stanie pacjenta (karta obserwacyjna)

•

prowadzenie bilansu płynów (karta płynów), monitorowanie

prowadzenie bilansu płynów (karta płynów), monitorowanie

zawartości elektrolitów w surowicy krwi

zawartości elektrolitów w surowicy krwi

•

kontrola zawartości glukozy w surowicy krwi

kontrola zawartości glukozy w surowicy krwi

Najczęstsze powikłania

Najczęstsze powikłania

u pacjentów po udarze mózgu:

u pacjentów po udarze mózgu:



wynikające z unieruchomienia:

wynikające z unieruchomienia:

•

zapalenie płuc (zaleganie wydzieliny, zachłyśnięcia)

zapalenie płuc (zaleganie wydzieliny, zachłyśnięcia)





rehabilitacja oddechowa, oklepywanie, ostrożne karmienie lub

rehabilitacja oddechowa, oklepywanie, ostrożne karmienie lub

zgłębnik

zgłębnik

•

zakrzepy żył głębokich (zagrożenie zatorem tętnicy płucnej)

zakrzepy żył głębokich (zagrożenie zatorem tętnicy płucnej)





wczesne ćwiczenia bierne, ochrona kończyny przed uciskiem, urazem

wczesne ćwiczenia bierne, ochrona kończyny przed uciskiem, urazem

•

odleżyny

odleżyny





zmiana pozycji

zmiana pozycji

•

infekcje układu moczowego

infekcje układu moczowego

•

osłabienie siły mięśniowej, zaniki mięśni

osłabienie siły mięśniowej, zaniki mięśni





wczesna rehabilitacja

wczesna rehabilitacja

po ustabilizowaniu stanu pacjenta

po ustabilizowaniu stanu pacjenta



dotyczące niedowładnych (porażonych) kończyn:

dotyczące niedowładnych (porażonych) kończyn:

•

obrzęki

obrzęki





układanie kończyn wyżej

układanie kończyn wyżej

•

przykurcze

przykurcze





układanie zapobiegające powstawaniu przykurczy

układanie zapobiegające powstawaniu przykurczy

•

subluksacje

subluksacje





zabezpieczenie kończyny przed zwisaniem

zabezpieczenie kończyny przed zwisaniem

Wskazówki pomocne w opiece nad chorym z afazją:

Wskazówki pomocne w opiece nad chorym z afazją:

Chorzy z afazją są często rozdrażnieni i zniecierpliwieni z

Chorzy z afazją są często rozdrażnieni i zniecierpliwieni z

powodu utrudnień w komunikowaniu się.

powodu utrudnień w komunikowaniu się.

•

kontakt chorego z logopedą (badanie afazji)

kontakt chorego z logopedą (badanie afazji)

•

ustalenie sposobu porozumiewania się z pacjentem (pisemnie, przy użyciu

ustalenie sposobu porozumiewania się z pacjentem (pisemnie, przy użyciu

piktogramów)

piktogramów)

•

wykorzystywanie mimiki twarzy, gestów i dotyku jako sposobu

wykorzystywanie mimiki twarzy, gestów i dotyku jako sposobu

komunikowania

komunikowania

•

mówienie do pacjenta w sposób ułatwiający zrozumienie (wolno, wyraźnie)

mówienie do pacjenta w sposób ułatwiający zrozumienie (wolno, wyraźnie)

•

niewykazywanie zniecierpliwienia

niewykazywanie zniecierpliwienia

•

mobilizowanie pacjenta do ćwiczeń, stosowanie metody pozytywnych

mobilizowanie pacjenta do ćwiczeń, stosowanie metody pozytywnych

wzmocnień

wzmocnień

•

umożliwienie kontaktu z innym pacjentem, którego stan polepsza się

umożliwienie kontaktu z innym pacjentem, którego stan polepsza się

CECHA UDARU

DZIECI

DOROŚLI

częstość
występowania

3 przypadki na 100 000 / rok

150 przypadków na 100 000 /
rok

początek choroby

nagły i ostry

nagły i ostry

przyczyny

choroby serca (szczególnie wady
wrodzone), infekcje, zaburzenia
metaboliczne, zaburzenia
hematologiczne, przyczyny
genetyczne lub przyczyny
nieustalone (częściej niż u dorosłych)

nadciśnienie tętnicze,
miażdżyca, choroby serca,
cukrzyca, styl życia lub
rzadziej przyczyny nieustalone

wiek

głównie od 1 do 6 roku życia,
najwięcej przypadków między 1 a 3
rokiem życia

dotyczy głównie osób
starszych, najczęściej po 65
roku życia

charakter udaru

przewaga udarów niedokrwiennych
(nieprawidłowości anatomiczne
naczyń, procesy zapalne,
policytemia, nadkrzepliwość)

przewaga udarów
niedokrwiennych (zmienione
miażdżycowo naczynia)

następstwa

zaburzenia ruchowe, mowy,
procesów poznawczych, bardzo
często padaczka (szczególnie u
młodszych dzieci)

zaburzenia ruchowe, mowy,
procesów poznawczych, może
wystąpić padaczka

nawroty

rzadsze i lepiej rokujące

bardzo częste, rokują gorzej

rokowanie

lepsze niż u dorosłych

często złe

diagnostyka

rezonans magnetyczny (MRI), tomografia komputerowa (CT),
angiografia rezonansem magnetycznym (MRA), echokardiografia, EKG

leczenie

Leczenie przyczyny oraz objawowe – wielokierunkowe. Podstawowa
zasada leczenia – szybka diagnoza, ustalenie przyczyny i jej leczenie,
możliwie szybka rehabilitacja, wpływają na lepsze rokowanie.

Działania profilaktyczne nabierają szczególnego

Działania profilaktyczne nabierają szczególnego

znaczenia w sytuacji problemów

znaczenia w sytuacji problemów

zdrowotnych, które niosą poważne

zdrowotnych, które niosą poważne

konsekwencje

konsekwencje

medyczne i społeczne

medyczne i społeczne

, a

, a

wiedza

wiedza

społeczeństwa na

społeczeństwa na

temat zapobiegania takim schorzeniom jest

temat zapobiegania takim schorzeniom jest

znikoma

znikoma

.

.

Do takich problemów należy

Do takich problemów należy

udar mózgu

udar mózgu

.

.

Dzięki oddziaływaniom profilaktycznym można

Dzięki oddziaływaniom profilaktycznym można

znacznie zmniejszyć

znacznie zmniejszyć

zachorowalność,

zachorowalność,

umieralność oraz złagodzić przebieg choroby.

umieralność oraz złagodzić przebieg choroby.