Podstawowe problemy

zdrowotne społeczeństwa

na początku XXI wieku

Beata Jary
Monika Klatka

„Epidemie XXI wieku”



otyłość



cukrzyca typu II



choroby układu sercowo-naczyniowego



choroby nowotworowe



choroby alergiczne



schorzenia wynikające z zaburzeń

psychicznych

Co to jest otyłość?

Otyłość jest przewlekłą chorobą
spowodowaną nadmierną podażą

energii zawartej w

pokarmach w stosunku do

zapotrzebowania organizmu,

skutkiem czego jest magazynowanie

nadmiaru w postaci tkanki

tłuszczowej.

Otyłości towarzyszą liczne

powikłania ze strony układu

sercowo-naczyniowego i innych

narządów.

BMI (Body Mass Index)

czyli Wskaźnik Masy Ciała

 

Osoby o BMI przekraczającym 25 kg/m

2

mają

nadwagę, przy BMI od 30 kg/m

2

mówimy o

otyłości.

Obliczamy go według poniższego wzoru:

BMI=masa ciała [kg]/wzrost

2

[m

2

]

BMI nie jest wiarygodnym wskaźnikiem
zagrożenia

chorobami dla poniższych grup osób :



kobiety ciężarne



sportowcy



osoby o rozbudowanej tkance mięśniowej



rosnące dzieci



osoby w starszym wieku, u których trudno

dokonać dokładnych pomiarów wzrostu

 

Klasyfikacja
zaburzeń masy
ciała

BMI (kg/m

2

)

Ryzyko chorób towarzyszących
otyłości

Niedowaga

<18,5

Niskie (ale zwiększone ryzyko
innych problemów zdrowotnych)

Norma

18,5 - 24,9

Średnie

Nadwaga

>= 25

 

Okres przed
otyłością

25,0-29,9

Podwyższone

I° otyłości

30,0-34,9

Umiarkowanie podwyższone

II° otyłości

35,0-39,9

Wysokie

III° otyłości

>= 40,0

Bardzo wysokie

Obwód pasa

U mężczyzn z obwodem pasa powyżej 102 cm i u
kobiet z obwodem pasa powyżej 88 cm częściej
obserwuje się



wysokie ciśnienie tętnicze



zaburzenia oddychania



wysoki poziom cholesterolu



cukrzycę

w porównaniu do grupy osób szczupłych.

Typy otyłości

typu „gruszka”

udowo-pośladkowa

typu „jabłko"

brzuszna, wisceralna

głównie występuje u
kobiet

głównie występuje u
mężczyzn

WHR (waist to hip ratio)

WHR=obwód talii/obwód bioder

otyłość wisceralna
WHR równy lub wyższy od 0,8 u
kobiet
WHR równy lub wyższy od 1,0 u
mężczyzn

otyłość udowo-pośladkowa
WHR poniżej 0,8 kobiet
niższy od 1,0 u mężczyzn



Czynniki dziedziczne



Czynniki fizjologiczne



Czynniki psychologiczne



Styl życia

Czynniki wpływające na

wystąpienie otyłości



Alkohol spożywany w nadmiernych

ilościach prowadzi do zwiększonego
dostarczania energii tzw. "puste" kalorie,
chorób wątroby i pęcherzyka żółciowego



Palenie papierosów i otyłość są

pierwszymi możliwymi do uniknięcia
przyczynami zgonów z przyczyn sercowo-
naczyniowych



Otyłość powstaje głównie w

wyniku spożywania nadmiaru tłuszczu
oraz zbyt małej aktywności fizycznej

Otyłość jest związana z częstszym

występowaniem następujących schorzeń:

cukrzyca typu II, nadciśnienie tętnicze,

hiperlipidemia, udar mózgowy,

niewydolność serca, choroba wieńcowa,

kamica pęcherzyka żółciowego, zmiany

zwyrodnieniowe stawów, nowotwory,

zaburzenia oddychania w czasie snu,

żylaki kończyn dolnych, zaburzenia

hormonalne i powikłania ciąży, zespół X

(obecnie nazywany zespołem

polimetabolicznym)

Sposoby leczenia otyłości



dieta



ruch



leki

gdy BMI jest wyższe niż 30 kg/m2 lub
niższe, ale współistnieją choroby związane
z otyłością



leczenie chirurgiczne



wsparcie psychologiczne

Cukrzyca typu II

Szacuje się, że problem ten dotyczy około

100 milionów chorych w krajach

rozwiniętych, a w 2010 roku liczba ta

wzrośnie do około 220 milionów. Również

w Polsce cukrzyca stanowi poważny

problem zdrowotny .

Cukrzycą można nazwać

grupę chorób metabolicznych,

charakteryzująca się hiperglikemią,

wynikającą z defektu dotyczącego

wydzielania insuliny bądź jej działania

lub z istnienia obu defektów

jednocześnie. Przewlekle utrzymujący

się podwyższony poziom cukru we

krwi prowadzi do uszkodzenia oraz

nieprawidłowej funkcji wielu narządów -

zwłaszcza serca, naczyń krwionośnych,

nerek, nerwów i narządu wzroku.

Przyczyny cukrzycy typu II

Produkujące insulinę komórki trzustki

nieprawidłowo reagują na glukozę, co wyraża

się podwyższonym jej poziomem na czczo.W

miarę trwania stanu przed cukrzycowego

nasila się oporność na insulinę i rośnie jej

poziom a po wyczerpaniu możliwości

sekrecyjnych trzustki, poziom insuliny

zaczyna spadać i rozwija się cukrzyca typu II.

Chory z cukrzycą typu 2 to najczęściej

pacjent otyły, z nadciśnieniem tętniczym,

zaburzeniami gospodarki lipidowej, objawami

choroby niedokrwiennej serca czy dną

moczanową. Mówimy o tzw. zespole

metabolicznym, gdzie obserwujemy

współistnienie zaburzeń gospodarki

węglowodanowej (cukrzyca lub upośledzona

tolerancja glukozy) z nadciśnieniem tętniczym,

chorobami serca, zaburzeniami lipidowymi.

Częstość występowania objawów w cukrzycy
typu 2

Objaw

Wystę
powa
nie

Objaw

Wystę
powa
nie

Nadmierne
pragnienie i
wielomocz

40%

Choroba
niedokrwienna
serca

21%

Parodontoza

40%

Retinopatia

18%

Świąd sromu

34%

Brak tętna na tt
grzbietowych stóp

16%

Zmiany skórne

25%

Nefropatia

12%

Neuropatia

24%

Udar mózgu

2%

Rolę modyfikującą lub sprawczą w

rozwoju cukrzycy typu 2 mogą odgrywać:



otyłość



ciąża



choroby wątroby



wzrost stężenia hormonów- antagonistów

insuliny



choroby endokrynologiczne np.

akromegalia



sytuacje stresogenne np.zakażenia, urazy,

zabiegi



leki np.doustne środki antykoncepcyjne

CCukrzyca typu II:

 nie jest łagodną postacią cukrzycy

 jest ciężką, nieuleczalną i przewlekłą

chorobą

 charakterystycznymi cechami chorych na

cukrzycę typu II jest przekarmianie i
otyłość

 częstość występowania choroby

niedokrwiennej serca i powikłań
mózgowych u chorych na cukrzycę typu II
jest 2-4 razy większa niż w populacji

 naczelną zasadą w leczeniu tego typu

cukrzycy jest dieta redukująca masę ciała

Choroby układu sercowo-

naczyniowego „skryty zabójca”

Najczęstszą przyczyną zgonów w Polsce są

choroby układu krążenia

(ponad 48% wszystkich zgonów).

Ogromny wpływ na ten stan rzeczy ma

niewłaściwy styl życia i bardzo niska

wykrywalność czynników ryzyka takich jak:

nadciśnienie tętnicze, cukrzyca,

hypercholesterolemia.

Prowadzi to do nieodwracalnych zmian w

naczyniach krwionośnych, prowadzących

do zawału serca, udaru mózgu czy

niewydolności nerek.

Podstawą jest modyfikacja stylu
życia:



regularny wysiłek fizyczny



unikanie używek (alkohol, papierosy)



przestrzeganie właściwej diety

(spożywanie większej ilości warzyw i
owoców, zamiast mięsa i tłuszczów
zwierzęcych)



ograniczenie ilości spożywanej soli

kuchennej

Prewencja pierwotna zapobiega
wystąpieniu chorób układu sercowo-
naczyniowego poprzez

• redukcję ciężaru ciała

• kontrolowanie ciśnienia tętniczego

Prewencja wtórna z kolei nie dopuszcza do
rozwoju powikłań i nowych chorób u
pacjentów, którzy już doświadczyli
niepożądanych zdarzeń, takich jak zawał lub
udar poprzez przyjmowanie leków (statyny)
stabilizujących blaszkę miażdżycową i
obniżające poziom cholesterolu.

• 

Niezależne czynniki ryzyka chorób

układu sercowo-naczyniowego



obciążenie rodzinne chorobami

serca



płeć męska



zaawansowany wiek

Czynniki ryzyka, które można
skutecznie zwalczać

 nadwaga

 otyłość brzuszna

 nadciśnienie tętnicze

 wysoki poziom cholesterolu

 cukrzyca typu 2

 palenie tytoniu

 brak regularnego wysiłku fizycznego

 nadużywanie alkoholu

 długotrwały stres

Najczęstsze choroby układu sercowo-
naczyniowego:



nadciśnienie tętnicze



miażdżyca naczyń



zakrzepice naczyń

żylnych



zawał serca



choroba wieńcowa



choroby naczyniowe

mózgu np. udary mózgu

Nadciśnienie tętnicze jest najczęściej

występującą chorobą układu krążenia,

jest zarazem najczęstszą przyczyną

rozwoju choroby niedokrwiennej serca i

udarów mózgu.

Optymalnie wartości ciśnienia nie

powinny przekraczać granicy 120/80

mmHg.

Najczęstszą formą nadciśnienia jest

nadciśnienie tętnicze pierwotne.

Miażdżyca tętnic jest wspólną przyczyną:

• choroby wieńcowej

• zawału serca z nagłym zgonem

• zaburzeń przepływu krwi w tętnicach
mózgowych z udarem mózgowym

• chromania przestankowego kończyn
dolnych

Miażdżyca tętnic to przewlekły,

postępujący proces chorobowy.

Najczęstsze choroby nowotworowe

społeczeństwa XXI wieku



rak piersi



rak szyjki macicy



rak prostaty



rak jelita grubego



rak płuca



białaczki



czerniak złośliwy skóry

Czynniki rakotwórcze

Dzielimy je na :



chemiczne



fizyczne



biologiczne (wirusy)

Czynniki chemiczne

węglowodory aromatyczne, arsen, azbest,

sadza, smoły, oleje mineralne, pył drzewny

i skórzany itd.

Czynniki fizyczne

promieniowanie jonizujące (Roentgena,

radu itp.) oraz nadfioletowe. Te rodzaje

promieniowania wywołują uszkodzenia

DNA

Czynniki biologiczne

wirusy onkogenne, ich udział w rozwoju

nowotworów u zwierząt jest udowodniony

•palenie tytoniu
białaczki, nowotwory płuc, okolicy głowy i szyi, pęcherza
moczowego, nerek, żołądka, szyjki macicy, trzustki

•nadmierna ekspozycja na światło słoneczne
nowotwory skóry

•dieta
nowotwory przewodu pokarmowego,
piersi ,prostaty

Istnieją jednak trzy główne czynniki
ryzyka, na które mamy niewątpliwie
wpływ. Są to :

• leczenie chirurgiczne
• radioterapia (promienie X, gamma,
radu i inne)

• chemioterapia
• immunoterapia
• hormonoterapia

Leczenie nowotworów

Choroby alergiczne to problem około 30%

populacji XXI wieku

Typy reakcji alergicznej

•natychmiastowa z udziałem IgE (choroby
atopowe)

•cytotoksyczna
•kompleksów immunologicznych z udziałem

immunoglobulin klasy IgG i IgM

•opóźniona (komórkowa) z udziałem
limfocytów T

występująca w kontaktowym zapaleniu skóry
(egzema).

Choroby atopowe

Wyróżnia się następujące jednostki
chorobowe dotyczące:

• nosa (alergiczny sezonowy i całoroczny
nieżyt nosa)

• oskrzeli (astma oskrzelowa atopowa)
• skóry (atopowe zapalenie skóry)
• oczu (alergiczne zapalenie spojówek)
• przewodu pokarmowego (alergia
pokarmowa)

Choroby atopowe należą do jednych z

najczęściej występujących schorzeń

współczesnej cywilizacji.

Występują one u 5-20% populacji, w
zależności od postaci choroby:



pyłkowica (alergia na pyłki roślin) ok. 20%

populacji



astma oskrzelowa ok. 5-8% populacji



atopowe zapalenie skóry kilka procent

ogólnej populacji dziecięcej, a w populacji
ludzi dorosłych poniżej 1%

Diagnostyka alergologiczna

badania serologiczne
testy ekspozycyjne
testy skórne z
alergenami

Alergia na pyłki roślin tzw. pyłkowica

• objawia się napadami kichania i katarem, z
wydzielającym się wodnistym śluzem

• towarzyszą mu często nieprawidłowe
objawy ze strony spojówek w
postaci świądu , światłowstrętu i
uporczywego łzawienia.

Okres występowania pyłkowica:
wczesna wiosna - wierzba, leszczyna, brzoza,
olcha, topola
maj, czerwiec, lipiec - pyłki traw
sierpień, wrzesień - bylica , babka, szczaw,
pokrzywa

Astma oskrzelowa jest przewlekłym

procesem zapalnym dróg oddechowych, w

którym bierze udział wiele komórek i

mediatorów. Proces zapalny prowadzi do

nadreaktywności dróg oddechowych,

czego wynikiem są nawracające epizody

świszczącego oddechu, duszności, ucisku

w klatce piersiowej i kaszlu, występujące

zwłaszcza w nocy lub we wczesnych

godzinach rannych. Objawom tym

towarzyszy uogólnione, ale zmienne

ograniczenie przepływu powietrza przez

drogi oddechowe, które zwykle jest

odwracalne spontanicznie lub pod

wpływem leczenia.

Czynniki ryzyka rozwoju astmy

osobnicze
środowiskowe

Osobnicze

Środowiskowe

Geny

Aeroalergeny

Atopia

Alergeny zawodowe

Nadreaktywność
oskrzeli

Dym tytoniowy

Płeć

Zanieczyszczenie
środowiska

Rasa

Infekcje układu
oddechowego

 

Infekcje pasożytnicze

 

Czynniki socjalne

 

Dieta i leki

 alergeny (roztocze, pyłki, zarodniki

grzybów)

 wirusowe zakażenia dróg oddechowych
 czynniki drażniące (dym tytoniowy)
 czynniki fizyczne (zimne powietrze,

wysiłek, hiperwentylacja)

 leki (beta-adrenolityki, NLPZ)
 zmiany pogody
 czynniki emocjonalne
 czynniki hormonalne (ciąża, choroby

tarczycy)

Czynniki wyzwalające napady duszności:

Problemy zdrowotne
wynikające z zaburzeń
psychicznych dotyczą głównie:



jadłowstrętu psychicznego



bulimii



depresji



schizofrenii

Pierwszy opis "uporczywego braku

łaknienia" pochodzi z roku 1689 , a

dokładny opis zespołu anoreksji nerwowej

podany został w drugiej połowie XIX wieku.

Opis bulimii pojawił się w roku 1979.

Rozwój cywilizacji, oprócz bardzo

wielu korzyści niesie z sobą również

niebezpieczeństwo niekorzystnych

zmian zachowań żywieniowych,

zwłaszcza w krajach zamożnych.

Do zaburzeń przyjmowania pożywienia

należą: jadłowstręt psychiczny (anorexia

nervosa) oraz bulimia.

W obu zespołach dominuje brak
akceptacji własnego ciała, przy czym:



w anoreksji lęk przed otyłością prowadzi

do zdecydowanej odmowy przyjmowania
pożywienia



w bulimii występuje nieodparte

pragnienie jedzenia a próby zapobiegania
otyłości prowadzone są przez
prowokowanie wymiotów, przyjmowanie
leków przeczyszczających, moczopędnych
lub hamujących łaknienie

Co to jest depresja?

Jest stanem psychicznym, w którym

chory ma głębokie poczucie braku

sensu życia i postrzega świat w

szarych barwach.

Objawy choroby:



zaburzenia snu (zwykle budzenie się w

środku nocy)



utrata energii, uczucie zmęczenia, ospałość,

smutek lub „uczucie pustki”, brak nadziei



zaburzenia apetytu (zwykle brak apetytu)



trudności z jasnym myśleniem, skupieniem

uwagi, podejmowaniem decyzji



lęk i/lub ataki paniki,poczucie winy i

bezradności, obniżone poczucie własnej
wartości



niepokój i/lub drażliwość, myśli o śmierci

Większość bo aż 50-60% ludzi

chorych na depresję nie idzie do

lekarza, 20-30% chorych z depresją

zostaje pod opieką lekarzy ogólnych,

a tylko 8-12%(!!!) poddaje się

leczeniu.

Schizofrenia

Choroba psychiczna
przebiegająca z
zaburzeniami:



myślenia



afektu (emocji)



zachowania.

Objawami schizofrenii mogą być:



kłopoty z odróżnianiem fantazji od

rzeczywistości



widzenie i słyszenie rzeczy nie istniejących



nielogiczne myślenie



bardzo obrazowe i udziwnione myśli i

pojęcia



skrajne nastroje



zachowywanie nieadekwatne do wieku



nasilone leki, napady strachu