Rola rodziny w rozwiązywaniu

problemów zdrowotnych i

społecznych

Anna Nogal i Katarzyna
Pazdan

Współczesne zagrożenia zdrowia i

rodziny

•

zewnętrzne

–

zanieczyszczenie środowiska

(wody, powietrza)

–

wysokie natężenie hałasu

–

żywność zawierająca różne

szkodliwe związki chemiczne

•

wewnętrzne

–

nałogi ( szczególnie uzależnienie od

alkoholu, narkotyków czy palenia

papierosów)

–

nieprawidłowe żywienie

–

brak ruchu

–

brak profilaktyki prozdrowotnej

–

brak odpowiedniej higieny fizycznej i

psychicznej

–

przemoc fizyczna i psychiczna

–

wykorzystywanie seksualne

–

zaniedbania potrzeb bytowych i

wychowawczych

Współczesne zagrożenia zdrowia i

rodziny

Czynniki zewnętrzne to takie, na które nie
mamy bezpośredniego wpływu. Nie należy
jednak zapominać, że możemy na nie
oddziaływać w sposób pośredni np. poprzez
wybieranie żywności naturalnej bez
chemicznych dodatków, czy głosując na
polityków, którzy mają w swoich
programach wpisaną dbałość o środowisko
naturalne.

Czynniki wewnętrzne to te, które zależą
od każdego z nas – od naszego
zaangażowania w profilaktykę, higienę,
zdrowe odżywianie itd.

Wpływ choroby na funkcjonowanie

rodziny

Rodzina jest jednostką, w której spełniane

są wielorakie funkcje.

Choroba jednego z jej członków niesie za

sobą liczne konsekwencje, które mogą
mieć różny wpływ na jej funkcjonowanie:

- zmieniają się zasoby finansowe rodziny

(zwiększenie wydatków na rzecz osoby
chorej; zmniejszenie dochodów, w
przypadku gdy zachoruje żywiciel rodziny)

- chory nie może w pełni uczestniczyć w

życiu rodzinnym, a tym samym
wykonywać prac domowych; te obowiązki
muszą przejąć inni członkowie rodziny,
może to wpłynąć niekorzystnie na higienę
i odżywianie rodziny

- na skutek choroby następuje podniesienie

świadomości zdrowotnej wszystkich
członków rodziny, co może skutkować
zwiększoną dbałością o utrzymanie
zdrowego trybu życia

Wpływ choroby na funkcjonowanie

rodziny

- choroba może dwojako wpłynąć na więzi emocjonalne
członków rodziny: z jednej strony wyniknąć z niej może
zwiększona dbałość o relacje domowników i unikanie
sytuacji konfliktowych, z drugiej strony zdrowe osoby
opiekujące się chorym mogą zaniedbywać pozostałych
członków rodziny lub nie radzić sobie z problemem
choroby i wycofać się ze wspólnego życia

- wzmożona opieka nad osobą chorą powoduje
utrudnienie lub wręcz uniemożliwia udział w życiu
kulturalnym i towarzyskim

- złe samopoczucie osoby chorej, która nie może
w pełni realizować swoich planów zawodowych,
rodzinnych itd. i musi być zdana
na pomoc innych

Wpływ choroby na funkcjonowanie

rodziny

Strategia zmagania się z chorobą w

rodzinie

Fakt długotrwałej choroby (związanej niejednokrotnie

z kosztownym leczeniem) wpływa

negatywnie na każdego z członków rodziny pod

względem psychicznym, finansowym i społecznym, by

poradzić sobie z sytuacją rodzina musi podjąć szereg

przedsięwzięć:

 w aspekcie psychicznym:

- nie unikać tematyki choroby zapoznać się z nią

- pogodzić się z faktem choroby

- uzyskiwać informacje od osób zajmujących się

tematem danej choroby (lekarze, rodziny innych

osób chorych)

- skonsultować się z psychologiem (w razie

zbytniego obciążenia psychicznego)

- poszukać grupy wsparcia rodzin, które mają ten

sam problem

- nie traktować chorego jak osoby nieudolnej

 w aspekcie fizycznym:
-

nauczyć się jak dbać o chorego

korzystać z ewentualnej, pomocy finansowej

wprowadzić zmiany w życiu domowym,

mające na celu przystosowanie się do

nowych warunków

korzystać z punktów pomocy

brać udział w kursach czy szkoleniach

tematycznych

korzystać z pomocy innych osób, by móc

odpocząć

Strategia zmagania się z chorobą

w rodzinie

Rodzina miejscem edukacji

zdrowotnej

Rodzina pełni podstawową funkcję w sferze

zdrowia i choroby, gdzie kształtowane są postawy
wobec tych wartości. W rodzinie odbywa się:

• Przekazywanie wiedzy dotyczącej czynników

wpływających na zdrowie

• Uczenie podstawowych nawyków higienicznych i

pielęgnacyjnych

• Modelowanie zachowań pro- i antyzdrowotnych,

tj. sposobu odżywiania, rekreacji, stosunku do
używek

• Kształtowanie oceny symptomów choroby,

samoleczenia, skłonności do korzystania z
profesjonalnej i nieprofesjonalnej pomocy

Rodzina miejscem edukacji

zdrowotnej

Rodzina miejscem edukacji

zdrowotnej

W socjomedycznym ujęciu rodzinę można
przedstawić jako:
1. Zespół zdrowotny
• w negatywnym znaczeniu:

– źródło chorób (somatycznych, psychicznych,

niedostosowania społecznego)

– dostarczający niekorzystnych wzorów

zachowań,

– charakteryzujący się niską kulturą

zdrowotną

• W pozytywnym znaczeniu:

– źródło zdrowia (psychicznego,

fizycznego, społecznego)

– dostarczający korzystnych wzorów

zachowań prozdrowotnych

– charakteryzujący się wysoką kulturą

zdrowotną

2. Instytucję realizującą zadania w promocji

zdrowia, profilaktyce, leczeniu, rehabilitacji
wobec wszystkich swoich członków.

Rodzina miejscem edukacji

zdrowotnej

• W społeczeństwach zachodnich przeważa

przekonanie, że ochrona zdrowia rodziny

należy do zadań państwa. Odkrywanie

rodzinnych czynników ryzyka jest

zadaniem instytucji, podobnie jak niesienie

pomocy i wsparcia w ich przezwyciężaniu.

W zależności od rozpoznawanych

zagrożeń, potrzeb i istniejącej sytuacji

ekonomicznej, budowane są systemy:

zabezpieczeń społecznych, pomocy

socjalnej i psychologicznej oraz sieć

instytucji mających wspierać te struktury.

Wychowanie zdrowotne – składowa w procesie

wychowywania, kształtowania osobowości, której

celem jest osiągnięcie dojrzałej postawy i

wykształcenie właściwych zachowań mających za

zadanie:

• Wypracowanie poczucia odpowiedzialności za

swoje zdrowie i współodpowiedzialność za

zdrowie zbiorowości

• Ukształtowanie racjonalnego i emocjonalnie

zrównoważonego stosunku do choroby,

niepełnosprawności i śmierci

• Nabycie umiejętności i gotowości śpieszenia z

pomocą innym.

Rodzina miejscem edukacji

zdrowotnej

M. Demel wyróżnia następujące etapy

wychowania zdrowotnego w
zależności od wieku:

• Heteroedukacja
• Autoedukacja
• Heteroedukacja odwrócona

• Obecnie pojęcie wychowania

zdrowotnego próbuje się zastąpić
pojęciem edukacja zdrowotna. Ma ona
obejmować nie tylko podmiot
wychowania, ale również środowisko, w
którym ono funkcjonuje. Ogólnie ma na
celu:

– zmianę sposobu myślenia

ukierunkowaną na promocję zdrowia

– zwiększenie skuteczności oddziaływania

i kontroli nad własnym zdrowiem

• Technikami służącymi do realizacji

procesu edukacji są:

– Dostarczanie adekwatnych

informacji

– Perswazja używana w celu

motywowania

– Uczenie umiejętności praktycznych
– Interakcja ze środowiskiem w celu

uzyskania wsparcia społecznego i
tworzenia warunków do zmian.

Rodzina wobec

problemów bezrobocia i

ubóstwa

Bardzo duży wpływ na funkcjonowanie

rodziny, a tym samym na rozwój i zdrowie
jej członków mają:

- ubóstwo;
- bezrobocie;
- dzietność;
- wykształcenie;
- styl życia (dieta, aktywność fizyczną, palenie

tytoniu. nadużywanie alkoholu itp.).

Ubóstwo jest czynnikiem utrudniającym

pełnienie przez rodzinę jej funkcji. Zgodnie
z propozycją S. M. Millera biedę i trudną
sytuację życiową można rozpatrywać z
punktu widzenia dwóch kryteriów - sytuacji
materialnej (zarobkowej) i preferowanego
stylu życia. Ze skrzyżowania tych dwóch
kryteriów powstaje typologia środowiska
biedy i rodzin dotkniętych tym problemem.
Wyodrębnić zatem można:

• „biednych stabilnych”.
• „biednych niestabilnych”
• „borykających się z życiem”
• „żyjących w napięciu”

Poczucie ubóstwa - nieraz bardzo dotkliwe - ma obecnie ok. 30

proc. polskich rodzin.

Z powodu dotkliwego ubóstwa i niemożności przeciwdziałania

temu zjawisku, dla coraz większej liczby rodzin jedynym
źródłem utrzymania stają się fundusze z pomocy społecznej..
W 1990 roku z pomocy społecznej korzystało ok. 1645 tys.
osób a w 1998 już 2123 tys.

Trudna sytuacja ekonomiczna rodziny może być czynnikiem

niekorzystnie wpływającym na rozwój dzieci i młodzieży.
Problemy finansowe i zaspokojenie podstawowych potrzeb
bytowych stają się dla rodziny centralnym problemem. Niski
poziom dochodów oznacza realną groźbę niezaspokojenia
podstawowych biologicznych potrzeb członków rodziny i
związanego z tym poczucia deprywacji. Zdobycie środków na
wyżywienie, ubranie oraz utrzymanie mieszkania pozostaje w
centrum zainteresowania nie tylko dorosłych, ale i dzieci.

Poza obszarem możliwości rodziny biednej pozostaje

zaspokojenie takich potrzeb, jak ochrona zdrowia, kultura,
oświata i wypoczynek.

Można wyróżnić kilka charakterystycznych problemów, jakie

napotyka rodzina biedna: problemy zdrowotne,
psychohigieniczne i społeczne. Należą do nich:

- niedożywienie lub niewłaściwa dieta członków rodziny;
- brak wypoczynku, możliwości wyjazdów i związanej z nimi

zmiany otoczenia;

- brak niezniszczonej odzieży;
- ograniczony dostęp do higieny;
- trudne warunki mieszkaniowe, a czasami brak

podstawowych sprzętów (np. własnego miejsca do
spania).

Często rodzice rezygnują z opieki służby zdrowia lub nie

wykupują leków ze wzglądów materialnych. Bardzo często
nie stać ich na leczenie i rehabilitację dzieci chorych.

• Najbardziej zagrożone ubóstwem są:
- gospodarstwa osób bezrobotnych;
- rodziny wielodzietne oraz niepełne z

dziećmi na utrzymaniu;

- gospodarstwa osób samotnych

(szczególnie ludzi starszych);

- rodziny zamieszkujące małe miasta i

wsie, których członkowie legitymują
się niskim poziomem wykształcenia
(podstawowe, zasadnicze

Jedną z głównych przyczyn niedostatku, a także kolejnym

czynnikiem destabilizującym życie rodziny (wpływającym na
rozwój i zdrowie jej członków) jest bezrobocie.

W powszechnym użytku istnieją dwa sposoby podejścia do problemu

bezrobocia:

1) ujęcie przedmiotowe - charakterystyczne dla nauk

ekonomicznych, gdzie bezrobocie traktowane jest jako
niezrealizowana podaż pracy, będąca efektem braku równowagi
pomiędzy podażą siły roboczej (zasobów ludzkich) a popytem na
pracę (chłonnością zatrudnieniową gospodarki).

2) ujęcie podmiotowe - charakterystyczne dla socjologii i

psychologii. Bezrobocie oznacza tu stan bezczynności zawodowej
osób zdolnych do pracy i zgłaszających chęć jej podjęcia, przy
czym dochody z pracy są podstawà ich egzystencji).

Przyczyną bezrobocia są zmiany społeczno - gospodarcze, które

zachodzą w kraju.

Bezrobocie pociąga za sobą daleko idące konsekwencje zarówno w

rozwoju jednostki, funkcjonowaniu rodziny, jak i społeczeństwa.

Bezrobocie ma znaczny wpływ na funkcjonowanie rodziny, narażając ją na

szereg niedogodności, uniemożliwienie spełnienia wielu ważnych
potrzeb, niewłaściwe kształtowanie osobowości, utratę sensu życia itp.

Z badań wynika, że bezrobocie prowadzi do poważnych zakłóceń w

konsumpcyjno - usługowej działalności rodziny i pociąga za sobą
konieczność zmiany dotychczasowego stylu gospodarowania budżetem.
Zmiana ta polega m.in. na zastępowaniu wysokogatunkowych
artykułów spożywczych mniej wartościowymi i tańszymi. Większość
bezrobotnych zaciąga pożyczki na zaspokojenie podstawowych potrzeb
żywieniowych. Coraz bardziej widoczne staje się zjawisko
niedożywienia dzieci.
U 15 proc. dzieci występują zaburzenia rozwoju psychospołecznego, u
ok. 16 proc. zaburzenia rozwoju somatycznego, wzroku u ok. 15 proc.,
statyki ciała u 19 proc., a u 90 proc. uczniów - próchnica zębów.

Do kolejnych konsekwencji bezrobocia można zaliczyć nieplanowe,
bezzadaniowe funkcjonowanie rodziny, bez określonych bliżej celów
czekających na realizację. Warunkiem planowego stylu życia rodziny
jest poczucie bezpieczeństwa socjalnego, świadomość realnych
podstaw materialnych i zapewnienia ich w przyszłości.

Postawa rodziny wobec

osób niepełnosprawnych

Niepełnosprawność jest zjawiskiem, które

dotyka ludzi w różnych przedziałach
wiekowych. Może być ona cechą
wrodzoną lub nabytą.

Niepełnosprawność

wrodzona

Czyli przyjście na świat dziecka obarczonego

niepełnosprawnością wymaga od jego rodziny szczególnej
wrażliwości. Rzadko kiedy rodzice, jeszcze przed
urodzeniem dziecka mają świadomość, że będzie ono w
jakiś sposób niepełnosprawne. Jeżeli wcześniej nie zostały
wykonane specjalistyczne badania lub nie istnieje ryzyko
dziedziczenia choroby, to rodzice nie są przygotowani na
przyjście na świat dziecka niepełnosprawnego. Po
uzyskaniu informacji, że ich dziecko jest niepełnosprawne
przeżywają bardzo silne negatywne emocje: gniew,
niepokój, przerażenie, poczucie winy, żal nad sobą, które w
poważnym stopniu zakłócają relacje między członkami
rodziny.

Każdy rodzaj niepełnosprawności dziecka (autyzm, upośledzenie

umysłowe, mózgowe porażenie dziecięce) staje się czynnikiem
zaburzającym dotychczasowy układ w rodzinie oraz przyczyną
dezorganizującą wcześniejszy styl jej życia.

Specyfika funkcjonowania rodzin wychowujących dziecko o

zaburzonym rozwoju może być przedstawiona w trzech
aspektach:

1) przeżyć emocjonalnych rodziców;

2) stosunków ze środowiskiem społecznym;

3) sytuacji bytowej rodziny oraz zmian w organizacji życia

rodzinnego.

1. Przeżycia emocjonalne rodziców

Każde kalectwo, które występuje u dziecka we wczesnym okresie stanowi dla

rodziców cios trudny do zniesienia i powodujący silny wstrząs uczuciowy. W
przeżyciach rodziców po uzyskaniu informacji o niepełnosprawności dziecka
można wyróżnić kilka okresów. Są to:

o okres szoku – odczuwanie rozpaczy, żalu, poczucia krzywdy, bezradności;

wiąże się to także z silnymi reakcjami emocjonalnymi (płacz, agresja
słowna, reakcje nerwicowe: zaburzenia snu, stany lękowe)

o okres kryzysu emocjonalnego- rodzice nadal przeżywają negatywne emocje,

ale są bardziej wyciszeni, odczuwają zawód i poczucie niespełnionych
nadziei, w tym okresie często występuje zjawisko odsuwania się ojca od
rodziny wyrażone poprzez izolację od jej spraw, ucieczkę w alkohol, pracę
zawodową lub społeczną, bądź całkowite opuszczenie rodziny.

o okres pozornego przystosowania się do sytuacji – podejmowanie

nieracjonalnych prób radzenia sobie z sytuacją, stosowanie mechanizmów
obronnych takich jak: podważanie niepełnosprawności, poszukiwanie
winnych niepełnosprawności dziecka, obwinianie siebie nawzajem

o okres konstruktywnego przystosowania się do sytuacji – analizowanie

problemu i zastanawianie się nad tym w jaki sposób pomóc dziecku

2. Stosunki ze środowiskiem

społecznym

Posiadanie niepełnosprawnego dziecka

dezorganizuje nie tylko relacje
wewnątrzrodzinne, ale wpływa także na stosunki,
jakie rodzina utrzymuje z najbliższym
otoczeniem. Integracja rodziny wychowującej
niepełnosprawne dziecko ze środowiskiem
społecznym ma bardzo duże znaczenie w
procesie uspołeczniania dziecka. Niewątpliwie
charakter związków zachodzących między
rodziną a otoczeniem uzależniony jest od
powszechnie uznawanych poglądów na temat
osób niepełnosprawnych i ich miejsca w życiu

3. Sytuacja bytowa rodziny oraz zmiany w

organizacji życia rodzinnego

Wychowywanie chorego dziecka powoduje, że większość matek musi

zrezygnować z pracy zawodowej, co w znaczący sposób wpływa na
obniżenie się standardu życia rodziny. Dodatkowym elementem
pogarszającym jej status ekonomiczny są wydatki związane z
leczeniem i rehabilitacją dziecka oraz wydatki na zakup sprzętu i
pomocy pozwalających na zorganizowanie mu odpowiednich
warunków do nauki, rozwoju zainteresowań oraz atrakcyjnego
spędzania czasu wolnego. Generalnie można pokusić się o
stwierdzenie, że sytuacja materialna większości rodzin wychowujących
dziecko o zaburzonym rozwoju jest bardzo trudna. Osiadanie i
wychowywanie niepełnosprawnego dziecka wprowadza wiele zmian w
dotychczasowym życiu rodzinnym i pełnionych przez nią funkcjach:

rodzice często rezygnują z własnych planów i ambicji

zmieniają się relacje między rodzicami

rezygnacja z aktywnego życia towarzyskiego

wpływ na zdrowe dzieci (mogą się czuć zaniedbane, mogą wstydzić się
chorego brata/siostry, nowe obowiązki, nieakceptacja ze strony
rówieśników)

Niepełnosprawność

nabyta

Pojawia się w trakcie życia człowieka na

skutek wypadków, urazów itp. lub też w
wyniku starzenia się.

 Niepełnosprawność w wyniku wypadków

związana jest z tymi samymi problemami, co
niepełnosprawność wrodzona, ale ponadto
bardzo mocno dotyka samej osoby u której
wystąpiła, ponieważ wiąże się ze świadomością
nagłej utraty zdrowia. Powoduje to brak
samoakceptacji, odcięcie się od otoczenia,
niedowartościowanie, poczucie bycia ciężarem
dla innych, poczucie bezużyteczności
wywołane niemożliwością wykonywania jakichś
czynności. Taka osoba potrzebuje szczególnego
wsparcia psychicznego ze strony najbliższych.

Niepełnosprawność nabyta

Niepełnosprawność osoby starszej, która postępuje

wraz z wiekiem nie niesie za sobą problemu szoku,
rodzina może się przygotować zarówno psychicznie,
jak i materialnie (jeśli nie boryka się z problemami
ubóstwa). Jest jednak obciążona także wieloma
problemami takimi jak:

• udzielanie pomocy seniorowi w codziennych

czynnościach (mycie, karmienie itp.)

• świadczenie opieki wzmacniającej zaleconej przez

lekarza: podawanie, kontrolowanie leków, diety, pomoc
w wykonywaniu ćwiczeń, czynności usprawniających
(wstrzykiwanie insuliny, pomoc przy chodzeniu,
siadaniu na wózku inwalidzkim).

Niepełnosprawność nabyta