Polityka Polski wobec UE

Początki

• Realizując ambitny program przekształceń

ustrojowych, zwłaszcza opartą na

monetarystycznej teorii Leszka Balcerowicza,

szokową terapię ekonomiczną, Pol ska otworzyła się

na szeroką współpracę gospodarczą z państwami

zachodnimi i czołową ich instytucją - Wspólnotą

Europejską. Dążeniem Polski było jak naj szybsze

zawarcie umowy o stowarzyszeniu z tym prężnym i

szybko umacniającym się ugrupowaniem, a

następnie przystąpienie do tworzonej Unii

Europejskiej. Zaangażowanie się na rzecz tego

celu wynikało z przekonania, że afiliacja z UE jest

absolutnie konieczna ze względu na wybór

cywilizacyjny, jakiego Polacy dokonali w końcu lat

80.

Początki

• Formalny wniosek w sprawie rozpoczęcia

negocjacji w sprawie umowy

stowarzyszeniowej rząd Polski złożył w

Brukseli w maju 1990 roku, a rokowania

rozpoczęto w atmosferze obustronnego

optymizmu w grudniu tego roku. W ich

trakcie wyszły na jaw duże różnice

interesów. Komisja Europejska wbrew

składanym deklaracjom starała się utrudnić

dostęp do rynku zachodnioeuropejskiego

dużej grupie polskich towarów (węgiel,

wyroby hutnicze, tekstylia i artykuły rolne) i

uzyskać preferencje dla siebie w Polsce.

PHARE

• Równocześnie od początku 1990 roku

Polska korzystała z programu PHARE.
Był to program ustanowiony przez
Wspólnotę Europejską dla wsparcia
reform rynkowych w gospodarce
Polski i Węgier.

Układ stowarzyszeniowy

• Negocjacje - prowadzone przez Polskę równolegle do

rokowań z innymi państwami Trójkąta Wyszehradzkiego,

Czecho-Słowacją i Węgrami, zostały zakończone po

roku, a 16 grudnia 1991 roku podpisano Układ

europejski o stowarzyszeniu Polski ze Wspólnotami

Europejskimi i ich państwami członkowskimi. Układ ten

wszedł w życie 1 lutego 1994 roku, a wcześniej, 1 marca

1992 roku, zaczęła obowiązywać jego część III

dotycząca handlu (jako umowa przejściowa). Obok

rozbudowanych postanowień o współpracy

ekonomicznej układ stowarzyszeniowy ustanowił dialog

polityczny między Polską a Wspólnotami Europejskimi

(art. 1). Natomiast w preambule układu znalazł się zapis

mówiący, iż „ostatecznym celem Polski jest zostać

członkiem Wspólnoty Europejskiej, a stowarzyszenie, w

oczach stron układu pomoże w osiągnięciu tego celu”.

Układ stowarzyszeniowy

• Umowa ta zbliżyła Polskę do Wspólnoty Europejskiej,

jednak we współpracy dwustronnej ujawniały się

trudności, stwarzane przez protekcyjną politykę państw

Wspólnoty (np. wprowadzenie na początku 1993 roku,

zakazu importu bydła i mięsa wołowego z Polski, pod

pretekstem obaw przed pryszczycą, której w Polsce nie

notowano od ponad 20 lat, następnie wielokrotnie latem

stosowano zakaz importu owoców z Polski uzasadniany

także względami sanitarnymi). Natomiast Polska szeroko

otwarła swój rynek dla towarów z Unii Europejskiej, co

skutkowało dużą nierównowagą w bilansie handlowym z

UE na niekorzyść Polski.

• Ze względu na strukturalne i prawne niedopasowanie

Polski do standardów obowiązujących we Wspólnocie

Europejskiej, proces dostosowawczy był długi. Państwa

ówczesnej Dwunastki w praktyce nie pomagały Polsce w

przyspieszeniu tego procesu.

Kryteria kopenhaskie

• Rada Europejska 21-22 czerwca 1993 roku Rada Europejska na

spotkaniu w Kopenhadze stwierdziła, że Wspólnota Europejska

i jej kraje członkowskie udzielają poparcia procesowi reform w

krajach stowarzyszonych (bądź mających podpisać

porozumienia stowarzyszeniowe), wskazując, że pokój i

stabilność w Europie zależą od sukcesu tych reform. Wyraziła

wolę przyjęcia do UE nowych państw. Aby to stało się możliwe,

sformułowała tzw. kryteria kopenhaskie, jakim powinny

odpowiadać kraje kandydujące. Były to następujące warunki:

• - stabilność instytucji gwarantujących demokrację,

praworządność, przestrzeganie praw człowieka i ochronę

mniejszości narodowych

;

• - gospodarka rynkowa i zdolność do radzenia sobie z presją

konkurencji oraz sił rynkowych w ramach UE;

• - zdolność do podejmowania zobowiązań wynikających z

członkostwa, łącznie ze zbieżnością celów unii politycznej,

gospodarczej i walutowej.

AKCESJA

Wniosek

• Polska formalny wniosek o przyjęcie do Unii

Europejskiej złożyła 8 kwietnia 1994 roku.

Polski rząd lewicowo-centrowej koalicji

SLD/PSL (1993-1997) nocno akcentował

potrzebę integracji z UE, stawiając to na

pierwszym miejscu wśród swoich

strategicznych celów. Wskazywał na

znaczenie członkostwa w UE dla rozwoju

cywilizacyjnego Polski i dla jej

bezpieczeństwa. Dostrzegał także

znaczenie unijnej WPZiB oraz

reaktywowanej w tym czasie, powiązanej z

UE, Unii Zachodnioeuropejskiej.

Przygotowania

• Stan przygotowań i dalszych działań przystosowawczych

został przedstawiony w styczniu 1997 roku w

dokumencie rządowym pt. Narodowa strategia integracji.

Wśród zadań dla polskiej polityki zagranicznej zapisano

m.in. promocję, której celem będzie „umocnienie

pozytywnego obrazu Polski, jako państwa

demokratycznego, stabilnego gospodarczo i społecznie,

respektującego prawa wolnego rynku i zasadę

poszanowania prywatnej własności, o dynamicznie

rozwijającej się gospodarce, zaprzyjaźnionego z

sąsiadami, aktywnego na arenie międzynarodowej, etc.".

• Unia Europejska nie spieszyła się z podjęciem decyzji o

zaproszeniu kandydatów do członkostwa. Polska, pomimo

że pierwsza w regionie wypełniła zalecenia Paktu

Stabilności, nie została wyróżniona jako pierwszy z

kandydatów do Unii Europejskiej.

Agenda 2000

• 16 lipca 1997 roku Komisja na forum

Parlamentu Europejskiego zaprezentowała

dokument Agenda 2000. Określono w nim

kierunki kompleksowej reformy instytucji UE

celem przygotowania Unii do przyjęcia nowych

członków, a także opinie (avis) na temat stanu

przygotowań do akcesji do Unii każdego kraju

aplikującego. Pozytywnie oceniono przybliżenie

Polski do standardów unijnych, zwłaszcza w

sferze gospodarki. Wskazano jednak obszary

wymagające dalszych działań

dostosowawczych. Ta opinia stanowiła

rekomendację do podjęcia decyzji o rozpoczęciu

z Polską negocjacji akcesyjnych.

Partnerstwo dla członkostwa

• Uwzględniając te oceny Rada Europejska 12-

13 grudnia 1997 roku na posiedzeniu w

Luksemburgu ogłosiła nową formułę wsparcia

dla krajów kandydujących do Unii pod nazwą

Partnerstwo dla członkostwa i postanowiła

rozpocząć proces akcesyjny z 11 kandydatami,

zapraszając do negocjacji pierwszą grupę

sześciu najlepiej przygotowanych kandydatów,

tj. Estonię, Republikę Czeską, Węgry,

Słowenię, Cypr oraz Polskę. Negocjacje

akcesyjne z tą tzw.

luksemburską grupą

państw kandydujących

Unia Europejska

zainaugurowała 31 marca 1998 roku.

Czasowa zmiana

priorytetów

• Po przejęciu rządu przez obóz „solidarnościowy" (koalicja

Akcja Wyborcza Solidarność/Unia Wolności), jesienią

1997 roku nastąpiło przesunięcie akcentów w polskiej

polityce zagranicznej z integracji z UE na rzecz

przyznawanie priorytetu wstąpieniu Polski do NATO.

Niewątpliwie na taką postawę wpłynęła okoliczność, że w

lipcu tego roku Polska została zaproszona do rokowań w

sprawie akcesji do Sojuszu Północnoatlantyckiego.

Niewątpliwie istotniejsze znaczenie miał fakt, że

znacząca część głównej siły rządzącej Akcji Wyborczej

Solidarność dość sceptycznie zapatrywała się na

potrzebę przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, widząc

w tym zagrożenie dla „polskiej tożsamości". Uosobieniem

tego „eurosceptycyzmu" w polskim rządzie był, kierujący

do lipca 1998 roku Komitetem Integracji Europejskiej,

wywodzący się ze Zjednoczenia Chrześcijańsko-

Narodowego, minister Ryszard Czarnecki.

Rokowania

• 4 listopada 1998 roku Komisja przedłożyła raport o indywidualnych postępach

każdego z państw w przygotowaniach do członkostwa w Unii, a 10 listopada

rozpoczęto fazę roboczą rokowań z pierwszą szóstką kandydatów.

• Całość materii rokowań została podzielona na 31 rozdziałów. Niektóre, jak np.

kwestie dotyczące nauki i badań, edukacji, kształcenia i młodzieży nie

wywoływały kontrowersji i zostały zamknięte (wstępnie) już w dniu rozpoczęcia

rozmów roboczych. Natomiast najtrudniejsze zagadnienia: rolnictwo, finanse i

budżet, polityka konkurencji zostały odłożone przez rząd polski na końcówkę

rokowań.

• W negocjacjach między Polską a Unią Europejską występowały jednak pro

blemy związane z utrudnianiem przez Unię polskiego eksportu wyrobów

hutniczych i produktów rolnych. Ponadto nowy rząd Polski, rozdzierany sporami

wewnętrznymi o strategię integracji z UE, wykazał brak koordynacji i

przygotowania do prowadzenia rokowań. W rezultacie w maju 1998 roku

Komisja Europejska postanowiła obciąć 34 min ECU z funduszu PHARE dla

Polski. Bruksela dawała do zrozumienia, że oczekuje od Polski uporządkowania

kompetencji urzędników odpowiedzialnych za kontakty z Unią. Skutkiem tego

była m.in. wspomniana dymisja Ryszarda Czarneckiego z funkcji szefa

Komitetu Integracji Europejskiej. Długim cieniem na obrazie Polski jako

kandydata do UE okazało się ujawnienie przez raport Najwyższej Izby Kontroli z

9 stycznia 1999 roku, że ponad połowa pomocy PHARE dla Polski w latach 90.

została źle lub nieefektywnie wykorzystana przez polskie władze.

Duże koszty integracji

• W 1998 roku, a więc wtedy, gdy Polska rozpoczęła negocjacje

akcyjne, ujemne saldo w handlu Polski z krajami Piętnastki

przekroczyło 12 mld ECU, a polskie towary - zwłaszcza rolne -

przegrywały walkę konkurencyjną na runku krajowym.

• Przeciwnicy integracji wskazywali na protekcyjne zachowanie

krajów WE widoczne w powtarzających się utrudnieniach dla

polskiego eksportu. Niektórzy politycy powołując się na rządowy

„Raport w sprawie korzyści i kosztów integracji Rzeczypospolitej

Polskiej z Unią Europejską" lub robiąc własny bilans

spodziewanych strat i zysków z wejścia Polski do UE dochodzili do

wniosku, że na dotychczasowy cel polityki zagranicznej trzeba

spojrzeć krytycznie. Zwłaszcza do takiej oceny skłaniała ich

ocena realizacji układu stowarzyszeniowego, który dawał Unii

wymierne, duże korzyści ze swobodnego dostępu do rynku

polskiego, w kontekście braku spodziewanych zysków z

przystąpienia Polski do Unii. Równocześnie ideologiczne

nastawienie rządzącej Polską prawicowej AWS nie sprzyjało ani

negocjacjom z Unią, ani umacnianiu się postaw euroentuzjastów

w społeczeństwie polskim.

Ocena pierwszego etapu

negocjacji

• W czasie trzech pierwszych lat rokowań

akcesyjnych nie dokonał się zasadniczy postęp.

Wiele trudnych problemów nie zostało

rozstrzygniętych. Wywoływało to podziały na

polskiej scenie politycznej. Jedni politycy zaczęli

wyciągać z tego wniosek, że

należy jak najszybciej

do UE przystąpić

, drudzy -

że trzeba prowadzić

twarde rokowania nad zamknięciem ostatnich

rozdziałów akcesyjnych

, jeszcze inni

- że Polska

powinna zrezygnować z przystąpienia do Unii

Europejskie

j. Po wyborach za pierwszą opcją

opowiedziały się SLD, Unia Pracy (UP) i Platforma

Obywatelska, za drugą PSL, Prawo i

Sprawiedliwość oraz Samoobrona, a za trzecią -

Liga Polskich Rodzin.

Rozmowy w Kopenhadze

• Kończące rokowania akcesyjne posiedzenie Rady Europejskiej,

odbywają się 12-13 grudnia 2002 roku w Kopenhadze z udziałem

szefów rządów krajów kandydujących, miało dramatyczny przebieg.

Polska nie była w stanie przeforsować swoich wcześniejszych

wygórowanych żądań w zakresie ochrony własnego rolnictwa (18-

letni okres ochronny na zakup ziemi i lasów przez cudzoziemców, 5-

letni okres ochronny na zakup nieruchomości na cele inwestycyjne,

pełne dopłaty bezpośrednie dla rolników) oraz uzasadnionych w

sprawie swobody dostępu Polaków do rynku pracy w innych krajach

członkowskich, odniosła jednak duży sukces. Wprawdzie nie

uzyskała zgody na otwarcie większości rynków pracy dla swoich

obywateli, ale wynegocjowała najkorzystniejsze warunki akcesji

(12-letni okres ochronny na sprzedaż ziemi i lasów cudzoziemcom;

dopłaty dla rolników w wysokości 55%, 60% i 65% w latach 2004-

2006; szybszą wypłatę Polsce 1,44 mld euro i łatwiejsze użycie tych

środków przez budżet - jako zniwelowanie składki do budżetu w

latach 2004-2006. Skorzystały na tym także inne kraje przystępu

jące do Unii Europejskiej. Pozostawiło to wprawdzie złe wrażenie na

partnerach z Unii, ale droga do akcesji została otwarta

Podpisanie traktatu

akcesyjnego

• Wielkim wydarzeniem było podpisanie, 16 kwietnia

2003 roku w Atenach, przez przywódców 25

państw Unii Europejskiej, 15 krajów członkowskich

i 10 przystępujących, w tym Polski, Traktatu

akcesyjnego. W tym dniu premier Leszek Miller, minister

spraw zagranicznych Włodzimierz Cimoszewicz i minister

ds. europejskich Danuta Hubner, w obecności

prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego oraz pierwszego

premiera demokratycznej Polski Tadeusza

Mazowieckiego, złożyli swoje podpisy pod obszernym

dokumentem określającym warunki członkostwa Polski w

Unii Europejskiej. Traktat akcesyjny liczy prawie 5,5 tys.

stron. Zapisano w nim ustalenia ze wszystkimi 10

państwami przystępującymi do Piętnastki. Każdemu z

tych krajów poświęcono osobne rozdziały, ustalenia

negocjacji z Polską zajęły najwięcej, bo aż 1000 stron.

Referendum akcesyjne

• Traktat akcesyjny został zaakceptowany przez

społeczeństwo w referendum, które odbyło się 7-8

czerwca 2003 roku. Chociaż obawy były duże, to jednak

jego wynik okazał się jednoznacznie pozytywny. W

referendum wzięło udział 58,85% uprawnionych do

głosowania, spośród których 77,45% odpowiedziało „tak"

dla wejścia Polski do Unii Europejskiej. Traktat został

ratyfikowany przez prezydenta RP 23 lipca 2003 roku. Droga

Polski do Unii Europejskiej została z polskiej strony otwarta.

• W rezultacie 1 maja 2004 roku Polska, obok dziewięciu

innych państw (Cypr, Estonia, Litwa, Łotwa, Malta,

Republika Czeska, Słowacja, Słowenia, Węgry) stała

się członkiem Unii Europejskiej. Jest to historyczna data

zakotwiczenia Polski, jak się wydaje na długie lata, w

najpotężniejszym ugrupowaniu integracyjnym świata, które

jest równocześnie silnym ośrodkiem kultury i cywilizacji

europejskiej

POLSKA W UE

Polska wizja przyszłości UE

• W toku prac nad nim należałoby

wykorzystać doświadczenia związane z

konstytucjami państw narodowych, w

szczególności:

• ■ katalog wspólnych wartości,
• ■ legitymizację demokratyczną,
• ■ trójpodział władzy na ustawodawczą,

wykonawczą i sądowniczą,

• ■ polityczną odpowiedzialność

sprawujących władzę.

Polska wizja zmian w UE

• Politycy polscy uczestniczący w forum dostrzegali potrzebę

głębokich reform w funkcjonowaniu struktur Unii. Na pytanie: co

trzeba zmienić?, szef MSZ odpowiadał, że konieczne jest

uproszczenie systemu traktatowego, wzmocnienie Rady

Europejskiej, przekazanie więcej władzy Radzie (Ministrów) i - być

może - wzmocnienie prezydencji unijnej. Włodzimierz Cimoszewicz

wyraźnie opowiedział się za tym, aby Polska jako państwo

członkowskie Unii, wspierała metodę wspólnotową funkcjonowania i

rozwoju UE, a cel ten - jego zdaniem - „będzie można osiągnąć

przez zwiększenie zakresu decyzji podejmowanych metodą

większości kwalifikowanej".

• Premier Leszek Miller proponował wspólne działania w polityce

zagranicznej, np. utworzenie wspólnych dla UE instytucji

konsularnych poza granicami Unii. Szef Sejmowej Komisji

Europejskiej, Józef Oleksy, namawiał do rozwijania kontroli

parlamentów krajowych nad poczynaniami europejskich instytucji

wykonawczych. Natomiast minister Cimoszewicz zapowiedział, że

Polska jako kraj żywotnie zainteresowany rozwojem współpracy

będzie działać na rzecz stworzenia wschodniego wymiaru Unii

Europejskiej, na wzór istniejącego już Wymiaru Północnego.

Stosunek do reformy UE

• Rząd RP 9 września 2003 roku sformułował krytyczną oceną projektu

Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy, przedstawionego (10 lipca)
przez Konwent Europejski. Polska wysunęła cztery główne postulaty:

• ■ pierwszy, najważniejszy - utrzymanie systemu ważenia głosów w Radzie UE

ustalonego Traktatem nicejskim, a tym samym odrzucenie zaproponowanego
przez Konwent systemu tzw. podwójnej większości (większość bezwzględna plus
klauzula demograficzna, ustalona na 60% ogółu ludności Unii);

• ■ drugi - usprawnienie zaproponowanego w projekcie systemu

instytucjonalnego UE. Polska wypowiedziała się przeciwko pomysłowi
ustanowienia jednego prezydenta UE, za wprowadzeniem prezydencji grupowej,
za rezygnacją z koncepcji utworzenia Rady ds. Ogólnych i Legislacyjnych oraz za
utrzymaniem zasa dy „jeden kraj - jeden głos" przy doborze Kolegium Komisji
Europejskiej;

• ■ trzeci - zapewnienie udziału wszystkich członków UE w podejmowaniu de

cyzji, dotyczących ustanawiania mechanizmów współpracy w obszarze Wspólnej
Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa (w kwestiach dotyczących EPBiO).
Odzwierciedlenie w Traktacie konstytucyjnym roli NATO w euroatlantyckim syste
mie bezpieczeństwa (co w praktyce oznaczało sprzeciw wobec tworzenia w UE
struktur obronnych konkurencyjnych wobec NATO);

• ■ czwarty - wpisanie do preambuły Traktatu konstytucyjnego odwołania się do

tradycji chrześcijańskiej

Porozumienie o przyszłości

UE

• Porozumienie osiągnięto na posiedzeniu Rady Europejskiej 17-18 czerwca 2004

roku. Polska, idąc na kompromis, zaakceptowała zmodyfikowaną formułę tzw.
podwójnej większości w systemie ważenia głosów w Radzie Europejskiej i Radzie
Ministrów. Przyjęto zasadę, że decyzje będą podjęte większością kwalifikowaną,
którą stanowić będzie 55% głosów członków Rady, zawierających głosy

• 15 państw członkowskich przy podniesionym progu klauzuli demograficznej, który

ustalono na 65% ogółu ludności Unii. Mniejszość blokującą ustalono na czterech
członków Rady (art. 1-25, ust. 1). Polska musiała się pogodzić z brakiem wpisania
do tekstu Traktatu konstytucyjnego odwołania do Boga i tradycji chrześcijańskiej.
Na konferencji prasowej po zakończeniu obrad Rady Europejskiej polski premier
Marek Belka komentując rezultaty osiągniętego porozumienia powie dział: „To
wielki dzień dla Polski i dla Europy. Zapewniliśmy Polsce mocną pozy cję w Unii
Europejskiej (...) mocniejszą niż w Traktacie Nicejskim, choć wydawało się to być
niemożliwe". Jako osiągnięcia Polski wymienił: „Każdy kraj wstępujący do Unii
Europejskiej ma swojego komisarza, członka Komisji Europejskiej. Także nasza
koncepcja prezydencji grupowej została przyjęta. Nasze koncepcje dotyczą ce
wspólnej polityki obronnej, zagranicznej i bezpieczeństwa zostały zaakcepto wane.
(...) Rozwiązaliśmy kwestię tzw. artykułów niemieckich. (...) Największym naszym
sukcesem - dodał prezes Rady Ministrów - było wprowadzenie do Traktatu, czy do
rozwiązań europejskich, koncepcji tzw. mniejszości blokującej"

Początki współpracy w UE

• Przystąpienie Polski do UE 1 maja 2004 roku nie

wywołało przepowiadanego przez niektórych

obserwatorów szoku cenowego, a stało się

odczuwalnym bodźcem rozwojowym dla gospodarki.

Polska zaczęła stosunkowo dobrze wykorzystywać

fundusze strukturalne Unii, a w końcu 2004 roku

rolnicy otrzymali pierwsze dopłaty bezpośrednie.

Polacy zyskali na wejściu do Unii. Kraj zaczął szybciej

zmierzać ku modernizacji. Nie ucierpiała tożsamość

narodowa Polaków. Okazało się, że wraz z

przystąpieniem Polski i dziewięciu innych państw

Unia Europejska nie straciła na spoistości politycznej.

Polska nie stała się - jak nam to zarzucano -„koniem

trojańskim". Polska aktywnie włączyła się do pracy

we wszystkich organach Unii Europejskiej

Sprzeciw wobec konstytucji

UE

• Polska odrzucając projekt traktatu niezadowolona była zwłaszcza

z jego sfor mułowań dotyczących szybkiego wejścia w życie

nowego sytemu podejmowania decyzji. Domagała się

przesunięcia tego w czasie oraz wzmocnienia procedury

blokowania decyzji (mechanizmu z Joaniny). Po długich

zabiegach dyplomatycznych Niemiec i Francji udało się

prezydencji niemieckiej w czerwcu 2007 roku doprowadzić do

konsensusu, w tym przekonać Polskę, aby przyjąć ograniczony

traktat reformujący, bez Karty Praw Podstawowych. Po żmudnych

rokowaniach na forum Rady Europejskiej, udało się uzgodnić

tekst nowego traktatu, który w ogromnej większości był po

wtórzeniem zapisów Traktatu konstytucyjnego. W najbardziej

kontestowanej przez Polskę kwestii systemu ważenia głosów w

Radzie UE postanowiono, że system nicejski będzie mógł być

stosowany do 31 października 2014 roku, a w wyjątkowych

sytuacjach aż do 31 marca 2017 roku. Odstąpiono także od

propozycji ustanowienia Ministra Spraw Zagranicznych UE, a

zaproponowano dla tego urzędu nazwę - Wysoki Przedstawiciel

Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa.

Polska w UE

• Polska angażuje się nie tylko w reformowanie systemu

instytucjonalnego Unii Europejskiej, ale także ustanowienie

Partnerstwa Wschodniego. Propozycja ta była zgłaszana

przez Polskę od 2002 roku, kiedy UE prowadziła

przygotowania do ustanowienia Europejskiej Polityki

Sąsiedztwa. Warszawa uważała, że należy się zająć

współpracą ze wschodnimi sąsiadami, aby minimalizować

bycie Polski „krajem frontowym". Trudno było jednak od razu

przekonać do tego pozostałych partnerów. Dopiero po tym,

jak do polskiej inicjatywy przyłączyła się Szwecja Rada

Europejska 19 marca 2009 roku ustanowiła Partnerstwo

Wschodnie jako program promowania wśród wschodnich

sąsiadów, objętych Europejską Polityką Sąsiedztwa,

stabilności, demokracji, dobrych rządów i rozwoju.

Partnerstwo Wschodnie zostało zainaugurowane 7 maja

2009 roku spotkaniem w Pradze przedstawicieli 27 państw

członkowskich UE oraz sześciu państw poradzieckich:

Białorusi, Mołdowy, Ukrainy, Gruzji, Armenii i Azerbejdżanu.

Partnerstwo wschodnie

• Jest to szeroki i elastyczny program współpracy we

wszystkich dziedzinach stosunków wzajemnych. Na

pierwsze cztery lata przewidziano raczej skromną

kwotę 600 min euro. Polska jest zainteresowana

uelastycznieniem reżimu wizowego dla obywateli

państw partnerskich, a docelowo zniesieniem wiz.

Jako programy pilotażowe proponuje ochronę

dziedzictwa kulturowego i zwalczanie korupcji. Istotną

cechą stanowiska rządu RP było dążenie do włączenia

do Partnerstwa Wschodniego Białorusi, która nie

spełnia wielu standardów demokratycznych

reprezentowanych przez UE. Partnerstwo nie zawiera

obietnicy członkostwa dla wschodnich sąsiadów, ale -

zdaniem polskich polityków - nie wyklucza takiej

możliwości dla niektórych z nich, przede wszystkim

dla Ukrainy.

POLSKA A WYMIAR
MILITARNY UE

EPBiO

• W czasie przewodnictwa Niemiec w Unii Europejskiej, w

pierwszej połowie 1999 roku, wypracowano koncepcję

Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony (EPBiO), jako

zespołu instrumentów realizacji Wspólnej Polityki

Zagranicznej i Bezpieczeństwa. Rada Europejska decyzjami

podjętymi w Kolonii (3-4 czerwca 1999 roku) i Helsinkach

(10-11 grudnia 1999 roku) zdecydowała o podjęcie przez UE

samodzielnej polityki obronnej, polegającej na prowadzeniu

operacji reagowania kryzysowego (misje petersberskie) przy

użyciu cywilnych i wojskowych zasobów unijnych. W tym

celu postanowiła m.in. stworzyć europejskie siły szybkiego

reagowania, polityczno-wojskowe organy zarządzające oraz

ustanowić niezbędną współpracę przemysłów zbrojeniowych

i zbudować system zaopatrzenia w niezbędny sprzęt

wojskowy. Jedną z konsekwencji było przeniesienie części

operacyjnej UZE do Unii, przy pozostawieniu Traktatu

brukselskiego jako podstawy zbiorowej obrony w ramach

UZE.

Polska a EPBiO

• Reakcja Polski na proklamowanie EPBiO była niechętna i

zdradzała obawę o to, czy realizowanie przez Unię Europejską

nowej polityki nie zagrozi spoistości Sojuszu

Północnoatlantyckiego i obecności USA w Europie. Dodatkowo

Polska zażądała udziału nienależących do UE krajów

członkowskich NATO, na równych prawach z członkami Unii, w

całym procesie planowania i podejmowania decyzji o

wojskowych interwencjach Unii Europejskiej. Stanowisko rządu

polskiego przedłożone ministrom spraw zagranicznych Unii w

Brukseli (6-7 grudnia 1999 roku) wywołało duże ich

niezadowolenie. Przedstawiciel Francji nazwał Polskę „koniem

trojańskim Ameryki w Europie budującej swoją niezależną

zdolność wojskową". Politycy zachodnioeuropejscy oskarżyli

Warszawę o pozostawanie pod naciskiem Stanów

Zjednoczonych. W opinii dyplomatów zachodnich stano wisko

Polski świadczyło, że Warszawa uważa Unię Europejską za

niewystarczającego gwaranta bezpieczeństwa w Europie i

uznaje stałą obecność USA na Starym Kontynencie za

niezbywalną.

Polska a EPBiO

• Należy pozytywnie ocenić udział Polski w

pracach grup projektowych ECAP. Wynikał on z

dążenia do pozyskania nowych zdolności oraz

zapoznania się z rozwiązaniami stosowanymi

przez inne kraje UE, a które można byłoby

zaadoptować do potrzeb jej sił zbrojnych.

Ważne było także nawiązanie kontaktów

ułatwiających współpracę wojskową z

kluczowymi partnerami z UE i uzyskanie

interoperacyjności z nimi. Dla Polski istotne

znaczenie ma zdobywanie doświadczeń i

uzupełnianie niedoborów własnych sił

zbrojnych, które mają służyć także potrzebom

Sojuszu Północnoatlantyckiego.

EPBiO

• Polska angażując się w realizację projektu natowskiego nie ma dużych

możliwości wojskowych ani finansowych efektywnego wspierania unijnej

koncepcji „grup bojowych". Pomimo to na spotkaniu ministrów obrony UE

6 kwietnia 2004 roku wyraziła zainteresowanie udziałem w tworzeniu tych

jednostek, a nawet wolę przejęcia dowodzenia jedną z grup bojowych.

Przedstawiciel RP zaznaczył jednak, że Polska oddeleguje do tego

żołnierzy, zgłoszonych do NATO, co ma „zapobiec dublowaniu się obu

organizacji". Następnie Polska podjęła decyzję o utworzeniu grupy bojowej

wspólnie z Niemcami, Słowacją, Litwą i Łotwą. Po katastrofie humanitarnej

spowodowanej falami tsunami w Azji Południowo-Wschodniej (26 grudnia

2004 roku) Warszawa zaczęła się opowiadać za przemodelowaniem

koncepcji tych grup w taki sposób, aby mogły one nieść skuteczną pomoc

międzynarodową w sytuacjach wielkich katastrof i klęsk żywiołowych.

• W lipcu 2006 roku ministrowie spraw zagranicznych Polski, Niemiec i

Francji, na spotkaniu w ramach Trójkąta Weimarskiego, zapowiedzieli

stworzenie do pierwszej połowy 2013 roku przez te trzy państwa grupy

bojowej, w której przewodnictwo sprawowane byłoby rotacyjnie,

poczynając od Polski. Od stycznia 2006 roku trwa dyskusja między

sztabami wojskowymi Polski, Republiki Czeskiej, Słowacji i Węgier nad

możliwością stworzenia po 2015 roku tzw. wyszehradzkiej grupy bojowej.

Polska sugeruje włączenie do tej grupy bojowej Ukrainy.

Współpraca

z Europejską Agencją Ochrony

•

Polska angażuje się w następujące kierunki prac EDA:

•

■ Wzmacnianie europejskiego rynku zbrojeniowego. Przygotowany na zlece nie

Rady Zarządzającej EDA projekt Międzyrządowego Reżimu Stymulującego

Konkurencyjność Europejskiego Rynku Obronnego (Intergovernmental Regime

to Encourage Competition in the European Defence Eąuipment Market). Projekt

został zaakceptowany 21 listopada 2005 roku w trakcie posiedzenia Rady UE na

szczeblu ministrów obrony. Zaczął być wdrażany w życie od 1 lipca 2006 roku.

Elementami reżimu są dwa dokumenty: Kodeks Postępowania w Zakresie

Zamówień Obronnych (Code of Conduct on Defence Procuremenf) oraz Kodeks

Dobrych Praktyk w Łańcuchu Dostaw (Code of Best Practice in the Supply

Chain). Polska brała udział w wypracowaniu zasad reżimu i po wahaniu

przystąpiła do niego namocy decyzji rządu z 16 maja 2006 roku. Jest to decyzja

słuszna, choć stawia przed polskim rynkiem uzbrojenia wysokie wymagania w

obliczu silnej konkurencji z krajów UE. Polska od początku 2008 roku bierze

także udział w pracach nad Europejską Strategią Bazy Przemysłowo-

Technologicznej oraz Europejską Strategią Badań i Technologii Obronnych.

Uczestniczyła, obok Francji, Hiszpanii, Holandii, Niemiec, Słowenii, Węgier,

Wielkiej Brytanii i Włoch, w grupie przygotowującej projekt drugiej strategii.

Dotychczas na spotkaniu ministrów obrony 19 listopada 2007 roku przyjęto

ramowy dokument dotyczący rozwijania badań i technologii obronnych. W

polskiej ocenie stanowi on ważny krok w kierunku rozwijania mię dzynarodowej

współpracy w tej dziedzinie, która jest konieczna dla zaspokojenia polskich

potrzeb obronnych.

Współpraca z EAO

Programy naukowo-badawcze. Polska

zaangażowała się finansowo (obok Francji i

Niemiec) w rozpoczęty w 2007 roku pierwszy

projekt dotyczący pozyskania zdolności w obszarze

ochrony sił zbrojnych {force protection). Ma na

celu zapewnienie żołnierzom ochrony na polu

walki, np. przed ostrzałem przeciwnika, minami-

pułapkami czy nawet przed atakiem z

wykorzystaniem broni masowego rażenia. Udział w

tym projekcie jest precedensem, gdyż stwarza

szanse na integrację polskiego przemysłu

zbrojeniowego z przemysłami partnerów unijnych,

a także otwiera nowe możliwości współpracy

jednostek naukowo-badawczych z ich

odpowiednikami zagranicznymi.

Współpraca z EAO

•

■ Planowanie rozwoju europejskich zdolności reagowania kryzysowego jest

istot ne dla realizacji Celu Operacyjnego 2010 (Headline Goal 2010), a nawet

wykracza poza określony nim horyzont czasowy. Dotychczas EDA wypracowała

dwa doku menty planistyczne. Są to Długoterminowa Prognoza w Zakresie

Rozwoju Zdolności Reagowania Kryzysowego UE (Au Initial Long-Term Vision for

European Defence Capability and Capacity Leeds - LTV) i wykonawczy Plan

Rozwoju Zdolności (Ca-pahility Development Plan - CDP). Polska, doceniając ich

znaczenie dla przyszłego rozwoju unijnych zdolności brała udział w ich

wypracowaniu. Pierwszy został zaaprobowany przez Radę Zarządzającą EDA na

szczeblu ministrów obrony 3 paź dziernika 2006 roku, a wstępny projekt CDP

został zaakceptowany przez państwa członkowskie UE 8 lipca 2008 roku. Można

się spodziewać, że ten plan stanowić będzie poważny impuls dla rozwoju przez

kraje członkowskie zdolności wojsko wych UE na potrzeby EPBiO. Trudno będzie

uniknąć dublowania podobnych prac planistycznych prowadzonych w NATO. Ale

skoro UE zaangażowała się na rzecz budowania własnych zdolności reagowania

kryzysowego, to na którymś etapie taka kolizja z planami NATO może nastąpić.

Polska może więc stanąć przed wyborem, chyba że zdoła temu zapobiec

przejawiając większą inicjatywność na forum Euro pejskiej Agencji Obrony oraz na

rzecz rozwijania współpracy między UE a NATO,

•

również na płaszczyźnie planowania obronnego. Są jednak poglądy wskazujące,

że CDP będzie umożliwiać skorelowanie narodowych planów obronnych, a w przy

padku rozbieżności priorytetów ujętych w planach rozwoju zdolności UE i NATO,

będzie katalizatorem łagodzenia ewentualnych napięć między obu strukturami

Przyszłość Polski w EAO

• Można stwierdzić, że Polska, pomimo zgłaszanych na

Konferencji Międzyrządowej 2003/2004 zastrzeżeń, dopasowała

się jednak do Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa

UE. Stała się także współtwórcą unijnej polityki obronnej.

Aktywność ta była długo krępowana preferowaniem przez

Warszawę utrzymania najbliższych stosunków politycznych i

współpracy w kwestiach bezpieczeństwa z USA i NATO. Po

zmianie rządu jesienią 2007 roku Polska zaczęła mocniej

angażować się w ramach Unii Europejskiej, w tym w sprawach

WPZiB. Nowe możliwości powstały po objęciu urzędu

prezydenta USA przez Baracka Obamę. Podjął on nową

partnerską politykę wobec UE. Ułatwiło to powrót Francji do

struktury wojskowej NATO - w kwietniu 2009 roku. W rezultacie

jesienią tego roku doszło do istotnego zbliżenia Polski i Francji

w sprawach bezpieczeństwa europejskiego. Symbolizuje to

podpisana 5 listopada 2009 roku w Paryżu przez prezydenta

Nicolasa Sarkozyego i premiera Donalda Tuska deklaracja w

sprawie bezpieczeństwa i obrony.

Przyszłość Polski w EAO

• Jest to obszerny dokument zapowiadający ścisłą

współpracę Polski i Francji w rozwijaniu Wspólnej Polityki

Bezpieczeństwa i Obrony (taką nazwę nadano EPBiO

Traktatem lizbońskim) i NATO, jako wzajemnie

uzupełniających się instytucji, zacieśnianie dwustronnej

wzmocnionej współpracy wojskowej, a także współdziałanie

w rozwiązywaniu problemów bezpieczeństwa europejskiego

i światowego. Deklaracja francusko-polska stanowi bardzo

ważny dokument wskazujący, że Polska zamierza szeroko

włączyć się w działania na rzecz polityki bezpieczeństwa i

obrony Unii Europejskiej. Przez obserwatorów była nawet

porównywana do francusko-brytyjskiej deklaracji z Saint-

Malo z grudnia 1998 roku, która utorowała drogę do

proklamowania Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i

Obrony. Niewątpliwie deklaracja paryska stanowi wyraźny

sygnał, że Polska po latach klientelizmu wobec USA stara

się powrócić do Europy.