Rodzina jako środowisko

wychowania

Co to jest rodzina? Dlaczego jest ważna? Na

co zwrócić uwagę kiedy przyglądamy się jej

w sposób bardziej systematyczny -

naukowy? – czyli o funkcjach i przemianach

rodziny

Definicja rodziny

Czy trzeba w ogóle definiować rodzinę? Przecież

każdy widzi (wie) co to jest rodzina….

Definicja rodziny

Trzeba, ponieważ:
1) Występuje duża różnorodność rodzin w obrębie

różnych kultur ludzkich

2) W ostatnim czasie następują duże zmiany form

rodziny nawet w obrębie naszej kultury

Definicja rodziny

spróbujmy więc……

Amerykanin George Peter Murdock

przedstawił w 1949 r. definicję rodziny,
która ukierunkowała na długie lata
myślenie socjologów o rodzinie. Murdock
użył jako pierwszy określenia „rodzina
nuklearna”.

Definicja rodziny

Rodzina nuklearna – to jednostka

terytorialna (tzn. zlokalizowana w domu),
składająca się z żony, męża oraz ich
potomstwa. To grupa społeczna
chrakteryzująca się wspólnym
zamieszkiwaniem, współpracą
ekonomiczną i podziałem pracy oraz
reprodukcją.

Definicja rodziny nuklearnej – ciąg dalszy

…Obejmuje dwójkę dorosłych płci przeciwnej

prowadzących aprobowane społecznie
życie seksualne oraz jedno bądź więcej
dzieci własnych lub adoptowanych.

Definicja rodziny

Taka rodzina pełni cztery podstawowe dla

każdego społeczeństwa funkcje:
seksualną, reprodukcyjną, ekonomiczną i
wychowawczą.

Dlaczego nuklearna?

Naukowcy badający społeczeństwo w połowie

XX wieku koncentrowali się na tym, że

społeczeństwo składa się z rodzin, stanowią

one „cegiełki” w budowli jaką jest

społeczeństwo, lub „komórki” w organiźmie.

Stąd często spotykana w naszym języku

analogia – „rodzina jako podstawowa

komórka społeczna”

Nukleus - jądro

Dlaczego rodzina jest ważna?

Talcott Parsons w swej ważnej pracy o

rodzinie (1955 r.) wskazuje ważność
rodziny nuklaernej dla współczesnego
społeczeństwa. Korzyści są w postaci:
zachowania porządku społecznego,
wstępnego socjalizowania dzieci i
stabilizacji ludzkich osobowości.

Dlaczego rodzina jest ważna?

Inna funkcja to „zarządzanie napięciami” –

rodzina nuklearna zaspokaja ludzkie
potrzeby intymne i emocjonalne, których
żadna inna instytucja społeczeństwa
współczesnego zaspokoić nie może.

Funkcję tę pełni kobieta (żona) – a

mianowicie w największym stopniu
zajmuje się sferą emocjonalną całej
rodziny.

Dlaczego rodzina jest ważna?

Mężczyzna (mąż) to łącznik między rodziną,

a światem zewnętrznym. W większym
stopniu odpowiada też za sferę norm
społecznych w procesie socjalizacji.

Dlaczego rodzina jest ważna? – czyli funkcje rodziny

Rodzina pełni dla całości społeczeństwa

szereg ról - czy mówiąc inaczej realizuje
pewne zadania. Socjologowie nazywają je
funkcjami rodziny. Wspomina o niektórych
z nich już przytaczana wcześniej definicja
Murdocka. Ale można funkcji rodziny
wyodrębnić więcej:

Funkcje rodziny

Jan Szczepański wymienia sześć funkcji

rodziny:

1)

Funkcja prokreacyjna

2)

Funkcja ekonomiczna

3)

Funkcja socjalizacji i wychowania

4)

Zaspokajania potrzeb emocjonalnych

5)

Kontroli zachowań członków

6)

Nadawania pozycji społecznej

Funkcje rodziny

Tomasz Szlendak poszerza tę listę do

10-ciu funkcji, wymieniając:

1) Funkcję reprodukcyjną
2) Funkcję socjalizacyjną
3) Funkcję opiekuńczą
4) Funkcję emocjonalną
5) Funkcję seksualną
6) Funkcję ekonomiczną
7) Funkcję stratyfikacyjną
8) Funkcję identyfikacyjną
9) Funkcję integracyjno-kontrolną
10) Funkcję rekreacyjno-towarzyską

Dlaczego rodzina jest ważna? – funkcje rodziny

1. Funkcja reprodukcyjna
Rodzina podtrzymuje biologiczną ciągłość

społeczeństwa, jest bowiem najmniejszą
grupą społeczną, która rekrutuje swych
członków poprze rozród i przyczynia się
tym samym do podtrzymania trwałości
innych, szerszych od niej ludzkich
zbiorowości.

Dlaczego rodzina jest ważna? – funkcje rodziny

2. Funkcja socjalizacyjna
Najogólniej: rodzina zapewnia ciągłość

kultury, jest pierwszym miejscem, w
którym jednostka zapoznaje się z
kulturowym dziedzictwem społeczeństwa:
językiem, wartościami, normami,
obyczajami, standardami moralności.

Funkcja socjalizacyjna

Można też spojrzeć na tę funkcję bardziej

szczegółowo i rozpatrywać ja w kilku
sferach:

a)biologiczno-popędowej
b)społeczno-kulturowej
c)świadomościowo-moralnej

Funkcja socjalizacyjna

Sfera biologiczno-popędowa to opieka,

stwarzania właściwych warunków do
rozwoju, ochrona przed szkodliwymi
wpływami otoczenia (jest to bliskie temu
co w innym ujęciu można nazwać funkcją
opiekuńczą)

Funkcja socjalizacyjna

Sfera społeczno-kulturowa to tradycja,

transmisja wartości, przekaz
międzypokoleniowy.

Funkcja socjalizacyjna

Sfera świadomościowo-moralna to normy

postępowania, reguły życia społecznego,
wzory osobowe i kulturowe.

Dlaczego rodzina jest ważna? – funkcje rodziny

3. Funkcja opiekuńcza
Rodzina zabezpiecza dzieci w związku z ich

niesamodzielnością oraz innych swoich
członków w przypadkach nieradzenia sobie
przez nich z przeciwnościami losu lub
niemożności zaspokojenia potrzeb.

Dlaczego rodzina jest ważna? – funkcje rodziny

4. Funkcja emocjonalna
Rodzina dostarcza rodzicom oraz ich

dzieciom emocjonalnego wsparcia,
zaspokaja także potzrebę miłości.

Dlaczego rodzina jest ważna? – funkcje rodziny

5. Funkcja seksualna
Rodzina jest instytucją regulującą stosunki

seksualne między ludźmi dorosłymi –
konkretnie spełnia tę funkcję małżeństwo

Dlaczego rodzina jest ważna? – funkcje rodziny

6. Funkcja ekonomiczna
Rodzina jest instytucją zapewniającą swoim

członkom rozmaite zasoby materialne, a
jej członkowie mają wyznaczony
odpowiedni zakres działań gospodarczych,
związany z wiekiem i płcią.

Dlaczego rodzina jest ważna? – funkcje rodziny

7. Funkcja stratyfikacyjna
Rodzina wyznacza odpowiedni status

społecznyswoim członkom i przyczynia się
do utrwalania systemu stratyfikacyjnego w
społeczeństwie (podziału na klasy,
warstwy, stany, kasty), odgrywa rolę
konserwującą społeczeństwo.

Dlaczego rodzina jest ważna? – funkcje rodziny

8. Funkcja identyfikacyjna
Rodzina określa miejsce jednostki w

społeczeństwie, stanowi dla niej punkt startu
życiowego, a zatem również decyduje o jej
statusie przypisanym, o możliwościach
jednostki i podstawowych barierach, jakie
przypuszczalnie – z uwagi na fakt urodzenia w
tej, a nie innej rodzinie – napotka na życiowej
drodze. Jednostka jest identyfikowana z
własną rodziną pochodzenia przez innych.

Dlaczego rodzina jest ważna? – funkcje rodziny

9. Funkcja integracyjno-kontrolna
Rodzina kontroluje działania jej członków

poprzez organizację ich życia w myśl
ustalonych w ramach danego
społeczeństwa, a egzekwowanych przez
domowników reguł postępowania oraz
dyscyplinuje ich. Rolę integracyjną pełnią
min. cykliczne święta rodzinne i ustalony
rytm dnia (czas i miejsce posiłków).

Dlaczego rodzina jest ważna? – funkcje rodziny

10. Funkcja rekreacyjno-towarzyska
Rodzina jest instytucją, która

zagospodarowuje swoim członkom czas
wolny, organizując rozrywkę i wypoczynek,
a także wprowadza dzieci w świat
powiązań towarzyskich, poprzez
organizację, dawanie przestrzeni,
finansowanie i kontrolę kontaktów z innymi
ludźmi.

Przemiany rodziny

Ale wszystkie te funkcje w rozmaitym

stopniu realizowane były/są przez rodzinę
w zależności od okresu historycznego.

Przemiany rodziny łączą się ze zmianami

społecznymi. Te zmiany odsuwają od
rodziny podejmowanie decyzji oraz
kontrolę społeczną i przenoszą je na
jednostki i inne instytucje społeczne.

Przemiany rodziny

Wg Waite’a najważniejsze zmiany społeczne

współcześnie odpowiedzialne za przemiany

rodziny to:

• wzrost znaczenia gospodarki rynkowej

• zwiększanie się zarobków

• przyrost produkcji

• urbanizacja

• zmiany w strukturze edukacji

• zmiany w ideologii ukierunkowane na

większą indywidualizację

Przemiany rodziny

A jakie są skutki tych zmian społecznych dla

rodziny?

Max Horkheimer wymienia osiem przemian

jakie zaszły w obrazie rodziny współczesnej

ostatniego ćwierćwiecza

Przemiany rodziny

1) Zmniejszanie się rodziny, ewolucja od

wielopokoleniowej, zamieszkującej razem

do jednopokoleniowej, nuklearnej,

częstsze decyzje o nieposiadaniu dzieci

(model DINKS) lub odroczeniu posiadania

potomstwa

DINKS (double income, no kids) – podwójny

dochód bez dzieci

Przemiany rodziny

2) Późniejsze zawieranie małżeństw –

związane z pewną hierarchizacją wartości –

dążeniem do zdobycia wykształcenia przez

młodych, niezależności finansowej w

wyniku pozyskania dobrej pracy

Przemiany rodziny

3) Zmiana roli kobiety/matki – w wyniku

rosnących tendencji do zdobywania

wykształcenia, kwalifikacji zawodowych

przez kobiety, a następnie profesjonalizacji

ich karier kobiety krócej przebywają na

urlopach wychowawczych, mają większy

udział w utrzymaniu domu, a zatem i glos

w sprawach decydujących o życiu

wszystkich członków rodziny

Przemiany rodziny

4) Kryzys autorytetu ojca – związany z jego

psychicznym wyłączeniem z życia rodziny

spowodowanym wielogodzinną pracą,

realizacją obowiązków zawodowych poza

stałym miejscem zamieszkania, brakiem

emocjonalnego kontaktu z dziećmi.

W wyniku tego pojawiają się trudności w

przekazywaniu wzorów męskości czy

elementów roli ojca/męża

Przemiany rodziny

5) Egalitaryzacja mechanizmów władzy i

kontroli związana z równym udziałem w

utrzymaniu domu kobiety i mężczyzny, jak

i podobne zjawisko dotyczące relacji

rodzice- dzieci

Przemiany rodziny

6) Schyłek kultu przodków i zmniejszająca się

rola dziadków w wychowaniu dzieci

częściowo związana jest z kulturowymi

zmianami dotyczącymi kierunku przekazu

międzypokoleniowego, rosnącą orientacją na

teraźniejszość.

Świat społeczny pokolenia dziadków -

jednoznaczny moralnie, kreowany przez

jednostkę, oparty na prostocie relacji

międzyludzkich, konsekwencji myślenia i

działania, wpływie każdego człowieka na

własne życie – a więc nieprzystający do

obecnego

Przemiany rodziny

7) Rozluźnienie więzi – rodzina stopniowo

przestaje być podstawowym źródłem

wartości i grupą odniesienia, a także ostoją

bezpieczeństwa psychicznego, rzadziej

dochodzi do wspólnych spotkań, debat w

kwestiach problemowych, rodzice i dzieci

mniej o sobie wiedzą, a zatem gorzej niż

dawniej realizowana jest funkcja

zaspokajania potrzeb emocjonalnych

Przemiany rodziny

8) Konwencjonalizacja formy – rodzina w

tradycyjnym tego sowa znaczeniu traci swą

społeczną wartość, przestaje być jedynym

modelem współżycia między ludźmi

Przemiany rodziny

Z. Tyszka wyróżnia trzy stadia przemian

rodziny powiązane z trzema formami
społeczeństw: preindustrialnym,
industrialnym i postindustrialnym.

Rodzina epoki preindustrailnej

Rodzina epoki preindustrialnej to

tradycyjna rodzina patriarchalna
podporządkowana władzy ojca. Posiada
warsztat produkcyjny kierowany przez
głowę domu – męża. Role rodzinne i
produkcyjne pozostają ściśle powiązane,
interes rodziny jest nadrzędny w stosunku
do potrzeb jednostek.

Rodzina epoki preindustrailnej

W niższych warstwach społecznych żony

pracowały razem ze swoimi mężami, w
wyższych – wspierają mężów w
zarządzaniu majątkiem.

Dzieci pracowały od najmłodszych lat na

rzecz rodziny, opieka nad dziećmi była
powierzchowna i często powierzano ją
starszym córkom.

Rodzina epoki preindustrailnej

Fundamentalną cechą porządku społecznego

było przypisanie własności oraz
zarządzania – mężczyźnie. Kobiecie
zamężnej – podporządkowane mężowi
uczestnictwo w różnych pracach.

Praca w domu i opieka nad dziećmi są

przypisane kobiecie, posiadanie władzy i
specjalizacji zawodowej – mężczyźnie.

Rodzina epoki industrialnej

Rodzina epoki industrialnej. Kształtuje

się model rodziny zredukowanej do dwóch
pokoleń (rodziców i dzieci) mieszkających
w osobnym mieszkaniu i prowadzących
własne gospodarstwo domowe. Najczęściej
jest to rodzina nieprodukcyjna, w której
zawodowo oprócz męża pracuje poza
domem także żona.

Rodzina epoki industrialnej

Dużego znaczenia nabierają więzi osobowe. Zanika

dystans między małżonkami oraz rodzicami i
dziećmi. Rośnie znaczenie indywidualnych
potrzeb, wymiany emocjonalnej i wartość
interakcji.

Jednocześnie rodzina staje się mniej stabilna,

bardziej podatna na rozpad, gdyż więzi osobowe
są mniej trwałe w porównaniu z więziami
rzeczowymi, które poprzednio ją konstytuowały.

Rodzina epoki postindustrialnej

Rodzina epoki postindustrialnej

doświadcza konsekwencji wynikających ze
wzrostu zatrudnienia kobiet (wynikającego
z potrzeb ekonomicznych oraz dążeń do
samorealizacji). Zmieniają się relacje
małżeńskie – egalitaryzm życia
małżeńskiego i rodzinnego.

Rodzina epoki postindustrialnej

Bardziej symetryczny podział pracy – wzrost

oczekiwań co do podejmowania przez
kobiety pracy poza domem, większe
włączanie się mężczyzn w życie rodziny.
Pojawia się w związku z tym pojęcie
małżeństwa partnerskiego.

Rodzina epoki postindustrialnej

Koniec lat 70-tych XX wieku charakteryzuje

się gwałtownym pojawieniem się
zamężnych kobiet na rynku pracy, a także
ich stosunkowo szybkim powrotem do
pracy po urodzeniu dziecka. Macierzyństwo
stało się raczej fazą w życiu kobiety, a nie
stylem życia.