Paremie i sentencje

łacińskie

Absentem in criminibus damnari non

oportet – Nie należy skazywać za

przestępstwo nieobecnego

.

Wyjaśnienie:

Podobnie w polskim procesie karnym,
obecność oskarżonego na rozprawie
głównej jest obowiązkowa (zob. art.
382 k.p.k.)

Accessio cedit principali (D. 34,2,19,13) –

Przyrost przypada temu co główne.

Wyjaśnienie:

Zasada rzymskiego prawa rzeczowego odnosząca
się do jednego z pierwotnych sposobów nabycia
własności, a mianowicie „połączenie i zmieszanie
(Accessio)” oznacza, iż własność rzeczy głównej
rozciąga się na rzecz uboczną; innymi słowy rzecz
przyłączona

do

rzeczy

głównej

przypada

właścicielowi rzeczy głównej. Obecnie zasadę tę w
polskim prawie cywilnym wyraża między innymi
art. 193§2 k.c.: „Gdy jedna z rzeczy połączonych
ma wartość znacznie większą niż pozostałe, to
rzeczy o mniejszej wartości stają się jej częściami
składowymi”.

Actor sequitur forum rei (C. 3,19,3) –

Powód idzie za sądem pozwanego.

Wyjaśnienie:

Zasada właściwości miejscowej, według

której

dla

rozstrzygnięcia

sporu

właściwy jest sąd miejsca zamieszkania

bądź pobytu czasowego pozwanego,

czyli dla powoda sądem właściwym do

wytoczenia powództwa jest sąd miejsca

zamieszkania pozwanego. Zasada ta

obowiązuje także w prawie polskim.
zob. art. 27§1 k.p.c

.

Actus simulatus nullius est momenti –

Czynność pozorna jest nieważna.

Wyjaśnienie:

Pozorność, czyli symulacja, zachodzi wtedy, gdy

strony dokonują czynności prawnej w sposób

zewnętrznie

poprawny,

ale

pomiędzy

sobą

umawiają się, że skutki tej czynności nie nastąpią.

Czynność pozorna jako sprzeczna z wolą nie ma

znaczenia prawnego, ponieważ osoby składające

oświadczenie nie mają w takiej sytuacji woli

wywołania określonych skutków prawnych. W

prawie rzymskim przez takie acta simulata

próbowano obchodzić różne zakazy, np. pozorowano

zawarcie lub rozwiązanie małżeństwa, po to, aby

obejść zakaz darowizn między małżonkami.

Adoptio naturam imitatur – Adopcja

naśladuje naturę.

Wyjaśnienie:

Zasada

rzymskiego

prawa

rodzinnego oznaczająca, iż stosunki
między

przysposabiającymi

a

przysposobionymi

powinny

być

ukształtowane

na

podobieństwo

stosunków

między

naturalnymi

rodzicami i dziećmi.

Alteri stipulari nemo potest – Nikt nie

może zawrzeć stypulacji w

zastępstwie drugiego.

Wyjaśnienie:

Odmiennie w prawie polskim, gdzie
zasadą jest, że czynności prawnej
można

dokonać

przez

przedstawiciela (zob. art. 95§1 k.c.)

Ambulatoria est voluntas testatoris usque ad

mortem (Ambulatoria est voluntas defuncti

usque ad vitae supremum exitum) (D.

34,4,4) – Wola testatora może być

zmieniana aż do śmierci.

Wyjaśnienie:

Testament jest jednostronną czynnością
prawną, aktem „ostatniej woli”(ultima
voluntas) testatora, tzn. że jest odwołalny
aż do śmierci i skuteczny dopiero po
śmierci. Oznacza to zatem, iż testator
może swobodnie zmieniać swoje dyspozycje
w testamencie aż do chwili śmierci.

Audiatur et altera pars (Audi alteram partem) –

Niech będzie wysłuchana i druga strona.

Wyjaśnienie:

Zasada rzymskiego prawa procesowego

oznaczająca zakaz wydawania wyroku bez

wysłuchania obu stron, wszystkich argumentów

za i przeciw. Sąd zobowiązany jest dążyć do

wszechstronnego

zbadania

wszystkich

okoliczności sprawy (zob. art. 3§3 k.p.c. oraz art.

4 k.p.k.). Zasada kontradyktoryjności dająca

stronie oskarżonej szansę na skuteczna obronę.

W odniesieniu do procesu karnego cesarze

Sewerus i Karakalla pisali (D. 48,17,1 pr.): „aby

nieobecni nie byli skazywani – wymóg

słuszności nie pozwala bowiem, aby ktokolwiek

został skazany bez wysłuchania sprawy.”

• Bis de eadem re agere non licet (Bis de eadem

re agi non potest) (ad Gaium 4,107) – Nie

można procesować się dwa razy o to samo.

Wyjaśnienie:

Sentencja oparta na wypowiedzi Gaiusa

oznacza, że nie można wytaczać ponownego

powództwa w sprawie, już raz rozstrzygniętej

prawomocnym

wyrokiem.

Paremię

tę

uzasadnia powaga sądu. Podobnie w prawie

polskim: ponowne dochodzenie tego samego

roszczenia od tej samej osoby uzasadnia

odrzucenie pozwu w procesie cywilnym (zob.

art. 199§1 pkt. 2 k.p.c.), a wszczęcie

ponownego postępowania karnego co do tego

samego czynu tej samej osoby jest podstawą

dla umorzenia postępowania (zob. art. 17§1

pkt. 7 k.p.k.)

Casum sentit dominus –

Właściciel

rzeczy

ponosi

skutki

zdarzenia

przypadkowego

(powodującego

uszkodzenie

lub

zniszczenie rzeczy).

Casus est maior vis cui humana

infirmitas resistere non potest (D.

44,7,1,4) –

Siłą wyższą jest zdarzenie , któremu

słabość ludzka oprzeć się nie może.

Clara non sunt interpretanda – To

co jasne nie wymaga

interpretacji

.

Wyjaśnienie:

Rzymska premia w myśl której jasne
przepisy

prawa

nie

wymagają

interpretacji. Przedmiotem wykładni
powinny być tylko teksty prawne,
które budzą wątpliwości.

Cogitationis poenam nemo patitur –

Nikt nie ponosi kary za myślenie.

Wyjaśnienie:

Sam

zamiar

nie

uzasadnia

pociągnięcia do odpowiedzialności.
Sam zamiar popełnienia kradzieży
nie czyni jeszcze złodziejem.

Commodum eius esse debet, cuius

est periculum (I. 3,23,3,) – Korzyść

musi przypadać temu, kto ponosi

ryzyko.

Wyjaśnienie:

Zasada

rzymskiego

prawa

zobowiązań dotycząca rozliczania
korzyści i strat między wierzycielem
a dłużnikiem.

Commodum eius esse debet, cuius

est periculum (I. 3,23,3,) – Korzyść

musi przypadać temu, kto ponosi

ryzyko.

Wyjaśnienie:

Zasada

rzymskiego

prawa

zobowiązań dotycząca rozliczania
korzyści i strat między wierzycielem
a dłużnikiem

.

• Compensatio est debiti et credit inter

se

contributio

(D.

16,2,1)

–

Potrącenie

jest

wzajemnym

zaliczeniem długu i wierzytelności.

• Confessio est regina probationum –

Przyznanie się jest królową dowodów

Confessus pro iudicato est – Ten, kto się

przyznał uważany jest za zasądzonego.

Wyjaśnienie:

Ten kto się przyznał do zarzucanego

mu czynu jest uważany za osądzonego.
Sprawę kończy prawomocny wyrok,
który przyjmuje się jako prawdę (res
iudicata pro veritate accipitur – rzecz
osądzona przyjmuje się za prawdę).

Contractus ab initio voluntatis est,
ex post facto necessitatis (C. 4,10,5)
–

Zawarcie

kontraktu

jest

dobrowolne,

ale

wykonanie

przymusowe.

Conventio omnis intellegitur rebus sic stantibus

(Rebus sic stantibus omnis promissio intellegitur) –

Każda umowa jest pojmowana jako obowiązująca tylko

w danych, oznaczonych warunkach.

Wyjaśnienie:

Reguła pochodzi z pism Seneki, była znana również prawu

rzymskiemu. Dłużnik powinien wykonać zobowiązanie

zgodnie z treścią umowy, w sposób odpowiadający celowi

społeczno – gospodarczemu tejże umowy oraz zasadom

współżycia społecznego. W taki sam sposób powinien

współdziałać przy wykonaniu zobowiązania wierzyciel (art.

354 k.c.) W/w zasada pozwala na modyfikację świadczenia

tylko z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków. Jeżeli

spełnienie świadczenia zgodnie z zawartą umową

prowadziłoby do znacznego pokrzywdzenia dłużnika lub

wierzyciela, sąd może po rozważeniu interesów stron,

zgodnie z zasadami współżycia społecznego oznaczyć inny

sposób wykonania zobowiązania, zmienić wysokość

świadczenia, a nawet orzec rozwiązanie umowy (art. 357

k.c.)

• Crimina

morte

extinguuntur

–

Przestępstwa ulegają wymazaniu przez
śmierć (sprawcy)

• Da mihi factum, dabo tibi ius – Daj mi

okoliczności faktyczne, a ja ci wskażę
prawo.

• Dies interpelat pro homine – Termin

wzywa za człowieka

• Dolus non praesumitur (ad D. 22,3,18,1)

– Złego zamiaru nie domniemuje się

• Dolus semper praestatur – Za podstęp

zawsze się odpowiada

• Dominus soli est dominus coeli et

inferorum – Właściciel gruntu jest
właścicielem nieba i podziemi

• Dura lex sed lex (D. 40,9,12,1) – Twarde

prawo, ale prawo

• Ei incumbit probatio qui dicit, non qui

negat (D. 22,3,2) – Ciężar dowodu
spoczywa na tym, kto twierdzi, a nie na
tym, kto przeczy

• Eius est tollere legem, cuius est condere

– Ten może uchylić ustawę, kto może ją
uchwalić

• Errantis nulla voluntas est – Działający

pod wpływem błędu nie wyraża woli

• Et non facere, facere est – Powstrzymanie

się od działania jest także działaniem

• Genus perire non censetur – Uważa się,

że gatunek nie ginie

• Hereditas est successio in universum ius,

quod defunctus habuerit – Dziedziczenie
jest wejściem w ogół praw, jakie posiadał
zmarły

• Hereditas viventis non datur – Nie

przyznaje się spadku po żyjącym

• Hominum causa omne ius constitutum sit

(D. 1,5,2) – Wszelkie prawo powinno być

ustanawiane ze względu na człowieka

• Id quod interest, non solum ex damno

dato constat, sed etiam ex lucro cessante

(C. 7,47,1,2) – Przy odszkodowaniu bierze

się pod uwagę nie tylko wyrządzoną

szkodę, lecz także utracony zysk.

• Ignorantia iuris nocet, ignorantia facti non

nocet (ad D. 22,6,9 pr.) – Nieznajomość

prawa szkodzi, nieznajomość faktu nie

szkodzi

• Impossibilium nulla obligatio est (D.

50,17,185) – Nie ma zobowiązania, gdy

(świadczenie) jest niemożliwe

• In conventionibus contrahentium voluntas

potius quam verba spectanda sunt (D.

50,16,219) – Przy zawieraniu umów

uwzględnia się bardziej wolę stron niż ich

słowa.

• Indigno aufertur hereditas – Niegodnemu

odbiera się spadek.

• In dubio pro reo (ad D. 50,17,125) – W razie

wątpliwości (należy rozstrzygać) na korzyść

pozwanego

• In pari causa melior est conditio possidentis

– W jednakowej sytuacji lepsza jest pozycja

posiadacza

• In poenam heres non succedit – Dziedzic

(spadkobierca)

nie

dziedziczy

kary

(nałożonej na spadkodawcę)

• In testamentis plenius testatoris intentionem

scrutamur (D. 50,17,12) – W testamencie

należy badać zamiar spadkodawcy.

• Invitus agere nemo cogitur – Nikogo nie

można zmusić do wszczęcia procesu wbrew

jego woli.

• Iura non in singulas personas, sed generaliter

constituuntur

(D.

1,3,8)

–

Prawa

są

stanowione nie ze względu na konkretne

osoby, lecz dla wszystkich.

• Iuris praecepta sunt haec: honeste vivere,

alteruj non ladere, suum cuique tribuere –

Nakazy prawa są nastepujące: żyć uczciwie,

drugiemu nie szkodzić, każdemu oddać to, co

mu się należy

• Iuris

prudentia

est

divinarum

atque

humanarum rerum notitia, iusti atque iniusti

scientia (D. 1,1,10,2) – Nauka prawa jest

znajomością spraw boskich i ludzkich oraz

wiedzą o tym co sprawiedliwe, a co

niesprawiedliwe

• Ius civile vigilantibus scriptum est (D. 42,8,24)

– Prawo cywilne jest tworzone dla osób

starannych

• Ius est ars boni et aequi (D. 1,1,1 pr.) – Prawo

jest umiejętnością stosowania tego, co dobre i

słuszne

• Ius publicum privatorum pactis mutari non

potest (D. 2,14,38) – Prawo publiczne nie może

być zmieniane umowami (osób) prywatnych

• Iustitia est constans et perpetua voluntas

ius suum cuique tribuendi (D. 1,1,10 pr) –

Sprawiedliwość jest niezmienną i trwałą

wolą zagwarantowania każdemu jego

prawa

• Legem brevem esse oportet (Seneca, ep.

94, 38) – Ustawa powinna być zwięzła

• Leges ab omnibus intellegi debent (C.

1,14,9) – Ustawy powinny być zrozumiałe

dla wszystkich

• Leges bonae ex malis moribus procreantur

(Macrobius, sat. 3,17,10) – Dobre ustawy

rodzą się ze złych obyczajów

• Leges omnium salutem singulorum saluti

anteponunt – Ustawy przedkładają dobro
ogółu nad dobro jednostek

• Lex lege tollitur – Ustawę uchyla się ustawą
• Lex non distinquit – Ustawa nie rozróżnia

(np. między biednymi a bogatymi, dobrymi
a złymi itp.)

• Lex non obligat nisi promulgata – Ustawa

nie obowiązuje, jeżeli nie została ogłoszona

• Lex posterior derogat legi priori (ad D.

1,4,4)

–

Ustawa

późniejsza

uchyla

wcześniejszą

• Lex prospicit, non respicit – Ustawa

patrzy naprzód, a nie wstecz

• Lex retro non agit (ad C. 1,14,7) –

Ustawa nie działa wstecz

• Lex specialis derogat legi generali –

Ustawa szczególna uchyla ustawę ogólną

• Lex superior derogat legi inferiori –

Ustawa wyższej rangi uchyla ustawę

niższej rangi

• Libera

matrimonia

esse

antiquitus

placuit (C. 8,38,2) – Z dawna już

postanowiono, że małżeństwa są wolne

• Libertas inaestimabilis res est ( D.

50,17,106) – Wolność jest rzeczą bezcenną

• Magna neglegentia culpa est, magna culpa

dolus est – Wielkie niedbalstwo jest winą,

wielką winą jest podstęp (oszustwo)

• Mala fides superveniens non nocet –

Późniejsza zła wiara nie szkodzi

• Male nostro iure uti non debemus (Gaius

1,53) – Nie powinniśmy źle korzystać (z

przysługującego) nam prawa

• Malitia supplet aetatem – Natężenie zła

uzupełnia wiek.

• Manifestum non eget probatione – To, co

oczywiste nie wymaga dowodu

• Mater semper certa est, pater est quem

nuptiae demonstrant – Matka jest

zawsze pewna, ojcem jest ten, na kogo

wskazuje małżeństwo

• Minime sunt mutanda, quae

interpretationem certam semper

habuerunt (D. 1,3,23) – Jak najmniej

należy zmieniać to, co zawsze miało

jednoznaczną interpretację

• Mora trahit periculum – Zwłoka pociąga

za sobą ryzyko

• Mors omnia iura solvit – Śmierć

rozwiązuje wszystkie prawa

• Nasciturus pro iam nato habetur,

quotiens de commodis eius agitur –
Dziecko poczęte uważa się za już
urodzone, ilekroć chodzi o jego korzyści

• Ne eat iudex ultra petita partium – Niech

sędzia nie wychodzi ponad żądania
stron.

• Ne quis absens puniatur (D. 48,17,1 pr.)

– Nieobecny niech nie będzie karany

• Neglegentia culpa est – Zaniedbanie jest winą
• Neminem captivabimus nisi iure victum (na

podstawie przywilejów Władysława Jagiełły z
lat 1430 – 1433) – Nikogo nie uwięzimy, o ile
nie zostanie pokonany prawem

• Neminem laedit , qui suo iure utitur – Nikomu

nie wyrządza szkody ten, kto wykonuje swoje
prawo

• Nemo enim in persequendo deteriorem

causam, sed meliorem facit (D. 50, 17,87) –
Dochodzenie sprawy przed sądem nie może
pogorszyć, lecz jedynie polepszyć sytuację
powoda

• Nemo est iudex in propria causa (ad

C. 3,5,1) – Nikt nie może być sędzią
we własnej sprawie

• Nemo ex consilio obligatur – Nikt nie

zobowiązuje

się

przez

samo

udzielenie rady

• Nemo ex suo delicto meliorem suam

conditionem facere potest – Nikt nie
może polepszyć swojej sytuacji
wyniku własnego czynu bezprawnego

• Nemo plus commodi heredi suo relinquit

quam ipse habuit – Nikt nie może
swojemu dziedzicowi pozostawić więcej
korzyści niż sam miał

• Nemo plus iuris ad alium transferre

potest, quam ipse habet (D. 50,17,54) –
Nie można przenieść na drugą osobę
więcej praw niż się ma samemu

• Nemo pro parte testatus pro parte

intestatus decedere potest – Nikt nie
może umrzeć, rozrządzając częściowo w
testamencie, częściowo na mocy ustawy

• Nemo prudens punit, quia peccatum

est, sed ne peccetur – Nikt rozumny nie
karze dlatego, że popełniono
przewinienie, lecz dlatego, by nie
popełniano

• Nemo sibi ipse causam possessionis

mutare potest – Nikt sam wewnętrznym
aktem woli nie może zmienić podstawy
posiadania

• Nemo tenetur seipsum accusare – Nikt

nie jest zmuszany do oskarżania
samego siebie.

• Non omne quod licet honestum est

(D. 50,17,144 pr.) – Nie wszystko co
dozwolone jest uczciwe

• Non sunt iudicandae leges – Ustawy

nie podlegają osądzeniu

• Nostrum est iudicare secundum

allegata et probata (ad D. 1,18,6,1) –
Powinniśmy

sądzić

zgodnie

z

przedłożonymi i pewnymi dowodami

• Notoria non eget probatione –

Okoliczności powszechnie znane nie
wymagają dowodu

• Nulla iniuria est, quae in volentem

fiat (D. 47,10,1,5) – Nie wyrządza się
krzywdy chcącemu

• Nulla pactione effici potest, ne dolus

praestetur (D. 2,14, 27,3) – Umową
nie

można

wyłączyć

odpowiedzialności za podstęp

• Nulla poena sine lege (ad D.

50,16,131,1) – Nie ma kary bez
ustawy

• Nulli res sua servit – Nie można mieć

służebności na rzeczy własnej

• Nullum crimen sine lege – Nie ma

przestępstwa bez ustawy

• Nullus idoneus testis in re sua

intellegitur (D. 22,5,10) – Nikt nie
może być wiarygodnym świadkiem
we własnej sprawie

• Nullus videtur dolo facere, qui suo iure

utitur (D. 50,17,55) – Uważa się, że nie
działa podstępnie ten, kto korzysta ze
swego prawa

• Nuptias non concubitus, sed consensus

facit – Małżeństwo tworzy nie faktyczne
pożycie, lecz zgodne porozumienie stron

• Obligatio est iuris vinculum quo necessitate

adstringimur

alicuius

solvendae

rei

secundum nostrae civitatis iura (I. 3,13 pr)
– Zobowiązanie jest węzłem prawnym,
który zmusza nas do świadczenia według
praw naszego państwa.

• Omni obligationi fideiussor accedere

potest (D. 46,1,8,6) – Poręczyciel może
przystąpić do każdego zobowiązania.

• Omnis definitio in iure civili periculosa

est: parum est enim, ut non subverti
posset (D. 50,17,202) – Wszelka
definicja w prawie cywilnym jest
niebezpieczna, ponieważ rzadko się
zdarza, by nie można było jej podważyć

• Optima est legum interpres consuetudo

(D. 1,3,37) – Zwyczaj jest najlepszą
wykładnią prawa

• Pacta sunt servanda (ad D. 2,14,7,7) –

Umów należy dotrzymywać

• Pater est quem nuptiae demonstrant –

Ojcem jest ten na kogo wskazuje
małżeństwo

• Periculum est emptoris (D. 18,6,8 pr.) –

Ryzyko ponosi nabywca

• Placuit in omnibus rebus praecipuam esse

iustitiae aequitatisque quam stricti iuris
rationem (C. 3,1,8) – We wszystkich
sprawach powinna mieć pierwszeństwo
zasada sprawiedliwości i słuszności nad
zasadą ścisłego prawa

• Poena constituitur in emendationem

hominum – Kara ustanowiona jest w
celu poprawienia ludzi

• Poena ex delicto defuncti heres teneri

non debet – Kara za przestępstwo
popełnione przez zmarłego nie może
obciążać jego dziedzica

• Prior tempore potior iure (C. 8,17,3) –

Pierwszy w czasie lepszy w prawie

• Qui curat, non curatur – Kto sam

podlega opiece, nie może jej sprawować
nad inną osobą

• Qui iure suo utitur, neminem laedit –

Kto nie przekracza przysługującego
mu

prawa,

nie

narusza

praw

drugiego

• Qui

munus

publice

mandatum

accepta pecunia ruperunt, crimine
repetundarum

postulantur

(D.

48,11,9) – Dopuszcza się zdzierstwa
ten, kto sprawując funkcję publiczną
przyjmuje

pieniądze

od

zainteresowanych

• Qui testamento heres instituitur, in eodem

testamento testis esse non potest (D. 28,1,20
pr) – Kto jest w testamencie dziedzicem, nie
może w tym samym testamencie występować
jako świadek.

• Quod ad ius naturale attinet, omnes homines

aequales sunt (D. 50,17,32) – Zgodnie z
prawem naturalnym wszyscy ludzie są równi

• Quod arrae nomine datur , argumentum est

emptionis

et

venditionis

contractae

(Gai.3,139) – Co daje się pod nazwą zadatku,
stanowi dowód zawarcia umowy kupna –
sprzedaży.

• Quod initio vitiosum est, non potest

tractu temporis convalescere (D. 50,17,
29) – To, co od początku jest wadliwe,
nie może być uzdrowione przez upływ
czasu

• Quot generationes tot gradus – Ile

urodzeń, tyle stopni

• Reformatio in peius iudici appellato non

licet (ad D. 49,1,1 pr.) – Sędziemu
apelacyjnemu nie wolno zmieniać
(wyroku) na niekorzyść (odwołującego
się)

• Res iudicata ius facit inter partes –

Rozstrzygnięcie sądowe określa stan
prawny między stronami

• Res iudicata pro veritate accipitur (D.

50,17,207) – Rozstrzygnięcie sądowe
przyjmuje się za prawdziwe

• Res nullius cedit primo occupanti –

Rzecz niczyja przypada temu, kto
pierwszy ją objął w posiadanie

• Reus in exceptione actor est (D. 44,1,1)

–

Pozwany

w

zakresie

zarzutu

procesowego staje się powodem

Salus populi suprema lex esto (Cicero,
de leg. 3,8) – Dobro Rzeczypospolitej
niechaj będzie najwyższym prawem.

Wyjaśnienie:

Najwyższą powinnością prawa jest
pomyślność państwa. Nie oznacza to
jednak, aby, mając w polu widzenia
interes

publiczny,

zapominać

o

interesach jednostki. Wręcz przeciwnie,
cały porządek prawny ma na względzie
także ochronę interesów pojedynczego
obywatela.

Satius enim esse impunitum relinqui
facinus nocentis quam innocentem
damnari (D. 48,19,5 pr.) – Lepiej
pozostawić

bezkarnym

występek

złoczyńcy, niż skazać niewinnego.

Wyjaśnienie:

Jeżeli istnieją jakiekolwiek wątpliwości
co do winy oskarżonego, lepiej
takiego oskarżonego uniewinnić lub
wymierzyć łagodniejszą karę, niż
skazać niewinnego człowieka.

Scire leges non hoc est verba earum
tenere, sed vim ac potestatem (D.
1,3,17) – Znać prawa to nie znaczy
trzymać się słów ustawy, ale jej
treści i mocy działania.

Wyjaśnienie:

Prawnik powinien doszukiwać się
sensu przepisów, a nie trzymać się
ich dosłownego brzmienia. Ta premia
jest wytyczna do stosowania prawa.

• Secundum naturam est commoda

cuiusque rei eum sequi, quem
sequentur incommoda (D. 50,17,10)
– Naturalne jest, aby ten czerpał
korzyści

z

rzeczy,

kto

ponosi

związane z nią ciężary

• Semel heres semper heres – Kto raz

został dziedzicem jest nim na zawsze

• Sensum, non verba spectamus –

Patrzymy na sens, a nie na słowa

• Sententia facit ius inter partes (ad D.

5,2,17,1) – Wyrok tworzy prawo
między stronami

• Separata esse debet possessio a

proprietate – Posiadanie winno być
odróżnione od własności

• Servitus in faciendo consistere nequit

(D. 8,1,15,1) – Służebność nie może
polegać na działaniu

• Servitus servitutis esse non potest –

Nie można ustanowić służebności na
służebności

• Servitutibus civiliter utendum est –

Służebności należy wykonywać w
sposób oględny

• Servitutis causa debet esse perpetua

(D. 8,2,28) – Służebności powinny
przynosić

gruntowi

władnącemu

trwałe korzyści

• Si in ius vocat ito (Ustawa XII tablic) –

Kto został wezwany przed sąd, niech się
stawi

• Species perit ei cui debetur – Rzecz

indywidualnie

oznaczona

ginie

na

szkodę wierzyciela

• Summum ius summa iniuria (Cicer, de

of. 1,33) – Najwyższe prawo (bywa)
najwyższym bezprawiem

• Superficies solo cedit – To, co znajduje

się na powierzchni gruntu, przypada
gruntowi

• Testis unus , testis nullus – Jeden

świadek, żaden świadek

• Ubi eadem legis ratio, ibi eadem legis

dispositio (ad D. 9,2,32 pr.) – W takich
samych

okolicznościach

należy

stosować

takie

same

rozwiązania

prawne

• Ubi ius, ibi remedium – Gdzie prawo,

tam i środek do jego realizacji

• Ubi ius incertum, ibi ius nullum - Gdzie

prawo jest niepewne, tam nie panuje
żadne prawo

• Utilitas publica privatae praeferri

debet – Dobro ogółu powinno być
stawiane przed dobrem prywatnym

• Vim vi repellere licet (D. 43,16,1,27)

– Siłę wolno odeprzeć siłą

• Volenti non fit iniuria – Chcącemu nie

dzieje się krzywda