Integrowana

Produkcja

Porzeczki czarnej

i czerwonej

Leszek Rachwał
Krzysztof Knapik
Michał Jaracz

• Porzeczka (Ribes L.) – rodzaj krzewu z rodziny

agrestowatych. Należy tu ok. 150 gatunków występujących
na obszarach o klimacie umiarkowanym na całej półkuli
północnej. Sześć gatunków rośnie dziko w Polsce.
Gatunkiem typowym jest Ribes rubrum L.

2

Morfologia

• Krzewy zimozielone lub o sezonowym ulistnieniu i

osiągające wysokość do 3 m.

• Liście duże, 2-7 klapowe, dłoniasto wcinane,

przylistki nie występują.

• Kwiaty zazwyczaj niepozorne, małe, zebrane w

długie grona.

• Słupek zwykle dwukrotny, zalążnia z wklęsłym

dnem kwiatowym.

• Owoce: kulista jagoda koloru białego, czerwonego

lub czarnego, na której pozostają resztki okwiatu.

3

Wymagania glebowe

• Pod plantacje porzeczek prowadzone metodą integrowaną

należy przeznaczać najlepsze stanowiska na glebach
żyznych, zasobnych w składniki pokarmowe i substancję
organiczną, dostatecznie wilgotnych, przewiewnych, o
odczynie lekko kwaśnym o pH 6,2-6,7 (mierzone w KCl).
Odpowiednie są tereny wyniesione, łagodne stoki lub
przewiewne równiny.

4

• Planując nowe nasadzenia porzeczek stanowczo należy

unikać terenów niskich oraz zastoisk mrozowych. Porzeczek
nie należy uprawiać także na glebach ciężkich, gdzie
poziom wód gruntowych jest płytszy niż 70-80 cm oraz na
glebach o dużych wahaniach wód gruntowych w ciągu roku.
Pod plantacje porzeczek można przeznaczać gleby rolnicze
klas I-IV.

5

Przedplony i zmianowanie

• Przed założeniem plantacji wskazana jest

wcześniejsza uprawa głęboko korzeniących się
roślin, poprawiających strukturę gleby, na
przykład motylkowych z trawami. Przed
sadzeniem roślin zaleca się natomiast uprawę
gorczycy, którą należy przyorać, gdy zaczyna
kwitnąć.

6

Gorczyca

Koniczyna z trawami

Zabiegi agrotechniczne

• Przed założeniem plantacji konieczna jest ocena

liczebności w pobranych próbkach ziemi
drutowców, pędraków i opuchlaków. Jeśli
liczebność tych szkodników przekracza próg
ekonomicznego zagrożenia (jeden pędrak i jeden
drutowiec na 1 m

2

), najlepiej wybrać inne, wolne

od nich pole, bądź przeprowadzić efektywne
zwalczanie.

7

• W celu ograniczenia liczby pędraków, zaleca się

kilkakrotną uprawę gleby, np. broną talerzową,
która mechanicznie niszczy część szkodników.
Można też na jeden sezon wysiać grykę, gdyż
zawarte w niej taniny hamują rozwój pędraków.

8

Dobór Odmian

• Do produkcji integrowanej najbardziej

przydatne są odmiany o małej wrażliwości
na choroby: ‘Tiben’, ‘Tisel’ a z czerwonych:
‘Holenderska Czerwona’, ‘Rondom’ oraz w
mniejszym stopniu ‘Jonkheer van Tets’. Na
plantacjach towarowych porzeczki czarnej
dominują obecnie odmiany: ‘Ojebyn’, i
‘Ben Lomond’, a porzeczki czerwonej:
‘Holenderska Czerwona’, ‘Rondom’ i
‘Jonkheer van Tets’.

9

Holenderska czerwona

10

Pochodzenie: stara odmiana holenderska,
nieznanego pochodzenia. Wpisana do
Rejestru Odmian w 1990r.
Krzew: rośnie bardzo silnie. Pokrój kulisty,
nieco spłaszczony. Liczne pędy jednoroczne
wyrastają z szyjki korzeniowej. Liście duże,
ciemnozielone, o wyraźnie zaznaczonych
pięciu klapach.
Owoc: średniej wielkości, kuliste,
wydłużone, jasnoczerwone, z połyskiem, o
smaku dość ostrym, kwaśne. Jagody niezbyt
równomiernie dojrzewają w gronach. Grona
długie, cylindryczne, zwarte.
Wrażliwość na mróz: mała
Wrażliwość na choroby: odmiana
odporna na opadzinę liści.
Przydatność odmiany: zarówno z
przeznaczeniem do nasadzeń amatorskich
oraz towarowych.

Jonkheer van Tets

11

Pochodzenie: gatunek botaniczny:
mieszaniec odmian pochodzących od
Ribes vulgare Lam. i Ribes rubrum. L.
Pochodzenie odmiany: Paya Płodna x
Scotch
Krzew: pokrój kulisty spłaszczony, u
starszych krzewów rozłożysty, luźny.
Wzrost bardzo silny. Liście średniej
wielkości i małe, ciemnozielone,
rozmieszczone na pędzie rzadko, pod
kątem ostrym
Owoc: grona długie, o gęsto
rozmieszczonych jagodach. Jagody
bardzo duże, kuliste, ciemne,
wiśniowoczerwone, z lekko sterczącymi
resztkami okwiatu
Dojrzałość zbiorcza: czerwiec/lipiec  
Wrażliwość na choroby: odmiana
sadzona z przeznaczeniem na
przetwórstwo

Rondom

12

Pochodzenie: odmiana holenderska.
Rodowód: (R. multiflorum x Wersalska
Czerwona) x Gesisteel. Wpisana do
Rejestru Odmian w 1990r.
Krzew: rośnie silnie. Wytwarza dużo
pędów z szyjki korzeniowej. Pokrój
młodych krzewów wzniesiony, zwarty,
odwrotnie stożkowaty, później - kulisty,
nieco spłaszczony. Liście średniej
weilkości i duże, ciemnozielone, z
wydłużoną klapą środkową
Owoc: duże i średniej wielkości, kulisto-
wydłużone. Jagody mają skórkę
jasnoczerwoną. Są błyszczące,
soczyste, kwaskowate, mało smaczne.
Grona długie, cylindryczne, zwarte
Dojrzałość zbiorcza: koniec lipca
Wrażliwość na choroby: odporna na
opadzinę liści porzeczek, czasem
pojawia się tzw. Choroba Rondoma
Przydatność odmiany: polecana do
uprawy amatorskiej oraz na plantacje
towarowe do zbioru mechanicznego

Ojebyn

13

Pochodzenie: Bardzo znana
odmiana szwedzka nieznanego
pochodzenia. Wpisana do Rejestru
Odmian w 1990r. Krzew: Rośnie
średnio silnie. Pokrój zmienia się z
wiekiem, o kulisto-wzniesionego u
roślin młodych do rozłożystego u
starszych. Liście duże, ciemnozielone,
skórzaste, z szerokimi klapami, w
zarysie okrągłe
Owoc: Średniej wielkości,
wyrównane, jędrne, skórka gruba.
Dojrzewają równomiernie w gronach i
długo utrzymują się na krzewie.
Grona są krótkie i średnie długości.
Dojrzałość zbiorcza: Początek lipca
Wrażliwość na mróz: Średnia
Wrażliwość na choroby: Mączniak -
mała, opadzina - duża, rdza
wejmutkowo-porzeczkowa - duża
Przydatność odmiany: Typowa
wczesna odmiana do zakładani
plantacji towarowych

Tisel

14

Pochodzenie: Odmiana polska.
Rodowód: Titania x samozapylenie
Krzew: Rośnie dość silnie. Pokrój
wzniesiony, zwarty, z tendencją do
zagęszczania się i rozkładania.
Liście średniej wielkości, lekko
wydłużone, odstające od pędów
Owoc: Średniej wielkości i duże
Dojrzałość zbiorcza: Początek
lipca
Wrażliwość na mróz: Mała
Wrażliwość na choroby:
Mączniak - mała, opadzina -
średnia, rdza wejmutkowo-
porzeczkowa - mała
Przydatność odmiany: Nadaje
się na różne przetwory i soki

Tiben

15

Pochodzenie: Odmiana polska,
testowana jako klon hodowlany PC-
78 i 26C/8. Rodowód: Titania x Ben
Nevis
Krzew: Rośnie dość silnie. Pokrój
szeroki z tendencją do rozchylania
się pod ciężarem owoców. Liście
średniej wielkości, zielone i
ciemnozielone, z wyraźniej
zaznaczoną klapą środkową
Owoc: Średniej wielkości, większe
niż Ojebyn
Dojrzałość zbiorcza: Połowa lipca  
Wrażliwość na choroby: Mączniak
- mała, opadzina - średnia, rdza
wejmutkowo-porzeczkowa - średnia
Przydatność odmiany: Szczególnie
nadają się do produkcji koncentratu i
soków

16

Sadzenie

• Właściwym terminem sadzenia porzeczek jest

jesień, zwykle połowa października. Porzeczka
czarna bardzo wcześnie rozpoczyna wegetację i
jeśli krzewy sadzi się wiosną, wiele pąków ulega
uszkodzeniu, ponadto istnieje niebezpieczeństwo
niedoboru wilgoci w glebie. Sadzonki powinny
pochodzić ze szkółki kwalifikowanej.

17

• Obecnie plantacje zakłada się głównie z myślą o

maszynowym zbiorze owoców, są to więc
plantacje duże, co najmniej kilku-hektarowe.
Ogólnie przyjętą rozstawą jest 4,0 x 0,5-0,6 m.

18

Odległość w międzyrzędziu

Odległość między krzewami

• Na plantacji krzewy sadzi się około 5 cm głębiej

niż rosły w szkółce. Zapewnia to korzeniom lepszy
dostęp do wilgotnej warstwy gleby, a z nasadowej
części pędów umieszczonych w glebie wyrastają
dodatkowe korzenie przybyszowe. Po posadzeniu
wszystkie pędy należy nisko przyciąć,
pozostawiając na każdym 1-3 pąki nad ziemią. Po
przycięciu pędów glebę w rzędach można
przykryć czarną lub biało-czarną folią.

19

Analiza próbek glebowych

• Plantator musi systematycznie co 3 - 4 lata

pobierać próbki gleby. Na podstawie
uzyskanych wyników analiz chemicznych
można dość precyzyjnie określić
optymalną wysokość nawożenia fosforem,
potasem, magnezem, jak również ustalić
potrzeby wapnowania danej gleby.

20

Analizy chemiczne gleby

• Po raz pierwszy próbki gleby najlepiej jest pobrać

na rok, dwa przed założeniem plantacji. Termin
pobrania próbek nie ma większego znaczenia,
chociaż nie wskazane jest pobieranie gleby z pól
nadmiernie wilgotnych w czasie długotrwałej
suszy, świeżo nawożonych lub wapnowanych.

• Próbki muszą być reprezentatywne, ponieważ od

prawidłowego i dokładnego ich pobrania zależą
przyszłe zalecenia nawozowe. Jedna próbka może
zatem pochodzić nawet z 4-hektarowej kwatery,
pod warunkiem że nie występuje tam zmienność
składu mechanicznego i struktury gleby, a
uprawiane krzewy są w tym samym wieku i były
tak samo nawożone.

21

Analizy chemiczne gleby

• Skład chemiczny liści dobrze odzwierciedla

bowiem stan odżywienia porzeczek w
podstawowe makroskładniki. Analizy
chemiczne liści wykonuje się wyłącznie na
plantacjach w pełni owocujących. Tylko z
jednej wybranej odmiany z kwatery,
pobiera się w trakcie, lub bezpośrednio po
zakończeniu zbiorów całe blaszki liściowe z
ogonkami. Jedna próbka powinna zawierać
minimum 200 liści.

22

Wapnowanie

• Okres przed złażeniem plantacji zawsze należy

wykorzystać na doprowadzenie odczynu gleby do
poziomu optymalnego, pH 6,2-6,7. Wskazane jest,
by część nawozów wapniowych zastosować na
rok wcześniej, a część uzupełnić pod przedplon,
mieszając dobrze z glebą. W trakcie prowadzenia
plantacji, systematycznie co 2-3 lata należy
wysiewać nawozy wapniowe w niewielkich
dawkach by utrzymywać optymalny dla roślin
odczyn gleby.

23

Nawożenie organiczne

• Przed założeniem plantacji należy jak najgłębiej przyorać

ok. 35-40 ton obornika na 1 ha. Nie wolno stosować
wyższych dawek obornika z uwagi na ochronę środowiska i
wód gruntowych. Ustawa o nawozach i nawożeniu zabrania
bowiem użycia nawozów naturalnych, w których zawartość
azotu przekracza 170 kg N/ha/rok.

• Jeśli gospodarstwo nie dysponuje pełną dawką, obornik

można zastosować tylko w pasy o szerokości ok. 1-2 m,
czyli w planowane rzędy krzewów. Ponieważ w
gospodarstwach sadowniczych obornika zwykle brakuje,
niezastąpione są wtedy nawozy zielone, które urozmaicają
następstwo roślin w płodozmianie, poprawiają strukturę
gleby, zagłuszają chwasty oraz ograniczają występowanie
groźnych chorób i szkodników glebowych.

24

• Głównym zadaniem nawozów zielonych jest dostarczenie

glebie w krótkim czasie jak największej ilości masy
organicznej. Za bardzo korzystne na przyoranie uważa się
rośliny bobowate (dawniej motylkowate), których głęboki
system korzeniowy wydobywa z głębszych warstw znaczne
ilości wymytych już składników (Ca, Mg, K). Zdrowotność
gleb poprawia wysiew mieszanek, np. koniczyny lub lucerny
z trawami. Z innych roślin na przyoranie doskonale nadają
się też: gorczyca, gryka, facelia, zboża, trawy..
Bezpośrednio po rozdrobnieniu zielonej masy, zastosowaniu
nawozów mineralnych lub wapniowych całość należy
głęboko przyorać.

25

Regulacja zachwaszczenia

• Niszczenie zbędnej roślinności przy użyciu glebogryzarek i

kosiarek to podstawowy element mechanicznego niszczenia
chwastów. Wymaga ono starannego przygotowania gleby,
gdyż nierówne pole jest przyczyną złej, niedokładnej pracy
maszyn oraz ich uszkodzeń. W okresie wegetacji roślin,
glebę uprawia się płytko, na głębokość kilku centymetrów, a
chwasty kosi się jak najniżej nad powierzchnią gleby.
Jesienią glebę w międzyrzędziach należy uprawiać głębiej,
na 20 cm.

26

Mechaniczna regulacja zachwaszczenia

• Na młodych plantacjach kiedy krzewy posiadają słaby

system korzeniowy, najlepszą metodą zapobiegania
kiełkowaniu chwastów jest wykładanie rzędów roślin
ściółkami organicznymi: korą drzewną, trocinami lub słomą.

• Oprócz ściółek organicznych na plantacjach z Integrowaną

Produkcją mogą być stosowane także ściółki syntetyczne,
takie jak folia polietylenowa i różnego rodzaju włókniny.

27

Chemiczne zwalczanie

chwastów

• Porzeczki najlepiej sadzić na polu wolnym od uporczywych

chwastów wieloletnich, dlatego walkę z nimi należy przeprowadzić
1-2 sezony przed założeniem plantacji. Dobre efekty uzyskuje się
stosując układowe herbicydy dolistne. Zabiegi tymi środkami
wykonywane są na zielone chwasty o wysokości przynajmniej 10-
15 cm.

28

Chwasty jednoliścienne zwalcza się graminicydami
powschodowymi, czyli dolistnymi herbicydami selektywnymi dla
krzewów.

Pielęgnacja plantacji

• Mała pojemność wodna gleb oraz wysoka temperatura i brak

opadów latem są powodem ograniczenia plonowania porzeczek.
Dla zapewnienia krzewom odpowiedniej ilości wody w naszych
warunkach klimatycznych niezbędne są opady w granicach 500-
650 mm, podczas gdy w wielu rejonach kraju opady osiągają
zaledwie ok. 500 mm. Plantacje można nawadniać za pomocą
deszczowni, systemów minizraszania lub nawodnień kroplowych.

29

Nawadniane

Cięcie krzewów

• Zasadą powinno być wycinanie 4-letnich pędów porzeczki

czarnej, tj. takich, które już 3-krotnie owocowały oraz 5-
letnich pędów porzeczki czerwonej. Cięcie najlepiej
wykonać na przedwiośniu, przed rozpoczęciem wegetacji,
ale na dużych plantacjach, ze względów organizacyjnych,
coraz częściej wykonuje się je zaraz po zbiorach. Wycięte
pędy pozostawia się na środku międzyrzędzi, a następnie
rozdrabnia specjalną maszyną lub wygarnia podnośnikiem
widłowym i wywozi z plantacji.

30

• Intensywną formą produkcji jest forma szpalerowa,

polecana głównie dla właścicieli małych plantacji. Do takiej
uprawy nadaje się głównie porzeczka czerwona. Przy tym
systemie uprawy poleca się ściółkowanie gleby w rzędach i
utrzymywanie koszonej murawy w międzyrzędziach.

31

Ochrona roślin

• Do najważniejszych chorób porzeczki

należą: rewersja porzeczki, opadzina liści
porzeczki, rdza wejmutkowo-porzeczkowa,
amerykański mączniak agrestu ,szara
pleśń, rdza agrestu (rdza porzeczkowo-
turzycowa).

• Ochrona przed chorobami powinna być

kompleksowa. Obok zabiegów
chemicznych należy w pełni wykorzystać
metody wspomagające i uzupełniające
zwalczanie chemiczne.

32

Przede wszystkim należy uwzględnić takie

elementy, jak:

• Zdrowotność materiału nasadzeniowego, co ma szczególne

znaczenie w zapobieganiu występowania rewersji porzeczki i jej
wektora – wielkopąkowca porzeczkowego.

• Prawidłowa agrotechnika (właściwe nawożenie, odpowiedni wybór

stanowiska – oddalenie od starszych nasadzeń i od nieużytków,
sposób prowadzenia plantacji, odpowiednie cięcie zapobiegające
nadmiernemu zagęszczeniu krzewów).

• Usuwanie wczesną wiosną pędów porażonych przez

amerykańskiego mączniaka.

• Wygrabianie i niszczenie opadłych liści (źródło infekcji dla

opadziny liści porzeczki).

• Dobra znajomość plantacji, prowadzenie lustracji pozwalające na

eliminację krzewów.

• wykazujących objawy rewersji i ocenę występowania chorób

grzybowych.

• Prawidłowy dobór fungicydów i terminów zabiegów.
• Właściwa technika ochrony.

33

Zwalczanie szkodników

Do najważniejszych elementów niechemicznej ochrony

plantacji porzeczek przed szkodnikami należą:

• Przed założeniem plantacji kilkakrotna, mechaniczna

uprawa gleby oraz uprawa gryki, które uniemożliwiają lub
utrudniają rozwój pędraków.

• Zakładanie plantacji tylko z roślin zdrowych, pochodzących

z kwalifikowanych szkółek, wolnych od wielkopąkowca
porzeczkowego oraz innych szkodników porzeczki.

• Obrywanie i niszczenie nabrzmiałych, „galasowatych”

pąków zasiedlonych przez wielkopąkowca porzeczkowego,
szczególnie w pierwszych latach prowadzenia plantacji.

• Wycinanie i palenie w okresie jesienno-zimowym i

wczesnowiosennym pędów uszkodzonych przez
przeziernika porzeczkowego.

• Stworzenie dogodnych warunków rozwoju i bytowania

pożytecznych gatunków owadów i roztoczy.

34

• Podobnie jak w przypadku owadów i roztoczy

pożytecznych istotną rolę w ograniczaniu
niektórych gatunków szkodników mają
owadożerne i drapieżne kręgowce. W regulacji
populacji szkodliwych gatunków gryzoni duże
znaczenie mają drapieżne ssaki, jak kuny, łasice,
tchórze.

• Z tego względu, w otoczeniu plantacji powinny

znajdować się naturalne refugia oraz ostoje
środowiska naturalnego, w których zwierzęta te
mogą zamieszkiwać. Dużą rolę odgrywają tu
również drapieżne ptaki (sikory, sowy, dzięcioły)
regulujące populacje wielu szkodliwych gatunków
owadów i gryzoni.

35

Zbiór

36

• W Polsce prace nad mechanicznym zbiorem porzeczki

rozpoczęto w latach 70 - tych. Zaowocowały one
stworzeniem rodziny kombajnów porzeczkowych i szybkim
upowszechnieniem zbioru maszynowego. Obecnie Polska
jest na świecie czołowym producentem zarówno porzeczek
jak i kombajnów porzeczkowych. Na rynku dostępne są dwa
rodzaje kombajnów. Samobieżne, całorzędowe zbierające
podczas jednego przejazdu owoce z całego rzędu,
przeznaczone do pracy na plantacjach
kilkudziesięciohektarowych, które są wstanie w ciągu jednej
godziny zebrać ok. 0,4–0,5 ha.

Ciekawostki



Inną nazwą dla czarnej porzeczki w Polsce

jest: smrodzina, smrodynia, smrodyńka.
Wiąże się to z faktem, że czarna porzeczka
zawiera bardzo silne substancje zapachowe.



Czarna porzeczka to jedno z

najcenniejszych w naszej rodzimej florze
źródeł witaminy C, wzmacnia też zęby i kości.

Bibliografia

1. Metodyka integrowanej produkcji

porzeczki czarnej i czerwonej

2. Pieniążek S. „Sadownictwo” PWRiL

38