UPRAWA PORZECZKI CZARNEJ

 

I. WSTĘP

W

ostatnich kilku latach porzeczka czarna nie cieszyła się popularnością wśród producentów z uwagi na niską opłacalność jej uprawy. Korzystne ceny na owoce porzeczki w bieżącym roku, z pewnością zachęcą niektórych ogrodników do założenia nowych nasadzeń tej rośliny.

Zakładając nowe plantacje, należy zdać sobie sprawę z tego, że porzeczka pozostanie na tym samym polu przez kilkanaście lat, zaś opłacalność uprawy zależeć będzie nie tylko od uzyskiwanych plonów lecz także od nakładów związanych z corocznym prowadzeniem plantacji (zwalczanie chwastów, ochrona przed chorobami i szkodnikami, nawożenie, cięcie, zbiór ręczny lub mechaniczny). Dlatego przed podjęciem wiążącej decyzji o założeniu plantacji, należy zastanowić się nad następującymi sprawami:

1. jakością posiadanej ziemi i jej przydatnością do uprawy tego gatunku (poziom zalegania wód gruntowych, stanowisko, zwięzłość gleby, żyzność gleby i związana z nią konieczność dobrania odmiany o odpowiedniej sile wzrostu co nabiera dużego znaczenia gdy planuje się zbiór mechaniczny owoców, stopień zachwaszczenia chwastami wieloletnimi, aktualny odczyn gleby i zawartość składników pokarmowych w glebie, przedplon),

2. planowaną wielkością plantacji i w związku z tym nad wyborem:

• metody zbioru (zbiór ręczny lub mechaniczny),

• odmian (w zależności od wielkości plantacji i wybranej metody zbioru wybór 2-3 odmian różniących się porą dojrzewania owoców), dzięki którym możliwe będzie terminowe wykonanie zbioru,

• rozstawy krzewów na polu, dostosowanej do siły wzrostu porzeczki i posiadanych maszyn do pielęgnacji i zbioru owoców.

 

II. ODMIANY PORZECZKI CZARNEJ

• Bona jest odmianą bardzo wczesną (dojrzewa około 10 dni przed odmianą Ojebyn). Krzewy rosną umiarkowanie silnie, tworzą wiotkie , łatwo uginające się pod ciężarem owoców pędy. Owoce bardzo duże, bardzo smaczne, zebrane w długie grona. Odmiana wykazuje dużą odporność na amerykańskiego mączniaka agrestu, jest jednak podatna na rewersję porzeczki (chorobę przenoszoną przez wielkopąkowca porzeczkowego), wytrzymałość ogólna na mróz - średnia. Nie nadaje się do zbioru maszynowego.

• Ojebyn - jest odmianą wczesną, tworzącą krzewy średniej wielkości. Elastyczne pędy łatwo uginają się pod ciężarem owoców, a położone na wilgotnej glebie łatwo się ukorzeniają, co znacznie utrudnia zbiór maszynowy. Odmiana ta reaguje zniżką plonów na silne cięcie i gęste sadzenie. Krzewy plonują niezbyt obficie ale regularnie co roku. Owoce dojrzewają równomiernie i przez dłuższy czas nie opadają. Odporność na amerykańskiego mączniaka agrestu jest bardzo duża, krzewy są jednak porażane przez rdzę wejmutkowo-porzeczkową, opadzinę liści porzeczki, a w lata wilgotne przez szarą pleśń (owoce).

• Ben Sarek to odmiana wczesna, o średniej sile wzrostu. Krzewy mają kształt kulisty, są zwarte i gęsto ulistnione, kwiaty a potem owoce są ,,ukryte” wewnątrz korony. Powinno się ją wysadzać na glebach żyznych. Odmiana ta jest bardzo plenna, w pierwszym roku po posadzeniu można zebrać do 1 kg owoców z krzewu. Owoce są dość duże, można je zbierać ręcznie lub maszynowo. Krzewy wykazują bardzo wysoką odporność na amerykańskiego mączniaka agrestu. Odporność na mróz duża.

• Titania - jest odmianą średnio wczesną, silnie rosnącą, o prostych pędach. Polecana do zakładania plantacji na glebach słabszych - zwłaszcza gdy przewiduje się zbiór maszynowy. Na glebach żyznych krzewy tworzą zbyt długie pędy, które łatwo się wyłamują u podstawy, a podczas zbioru maszynowego są uszkadzane przez palce otrząsaczy kombajnu). Dość dobrze znosi niskie temperatury. Krzewy plonują dobrze, a owoce są twarde, dojrzewają równomiernie i nie osypują się. Odmiana ta jest odporna na amerykańskiego mączniaka agrestu.

• Ben Lomond to odmiana średnio wczesna, rosnąca początkowo słabo a później umiarkowanie, wymagająca gleb żyznych z uregulowanymi stosunkami wodnymi. Krzewy mają kulisty pokrój oraz proste i elastyczne pędy . Odmiana bardzo plenna, grona z owocami są gęsto osadzone na pędach od podstawy aż po ich wierzchołek. Owoce (twarde i jędrne) dojrzewają bardzo równomiernie i są przydatne do zbioru maszynowego. Młode krzewy są bardzo podatne na amerykańskiego mączniaka agrestu i inne choroby grzybowe. Wytrzymałość ogólna na mróz - duża.

• Ben Tirran jest odmianą późną, dojrzewającą około 2 tygodnie po odmianie Ojebyn. Krzewy rosną umiarkowanie silnie, podobnie do odmiany Ben Lomon. Krótkie grona z ciasno osadzonymi owocami są bardzo przydatne do zbioru maszynowego, trudno się je zrywa ręcznie. Odmiana wykazuje bardzo dużą odporność na amerykańskiego mączniaka agrestu i dużą wytrzymałość ogólną na mróz. Sadzenie tej odmiany jest ryzykowne z uwagi na niewielkie zainteresowanie skupem zakładów przetwórczych i oferowaniem przez jednostki skupujące na ogół niższych cen.

Polecanymi odmianami do nasadzeń towarowych są: Ojebyn, Titania, Ben Lomond, oraz: Ben Sarek, Ben Connan. Aby lepiej rozłożyć w czasie zbiór owoców na plantacjach towarowych powinno uprawiać się 2-3 odmiany o różnej porze dojrzewania.

Tabela 1.

Wrażliwość wybranych odmian porzeczki czarnej na choroby grzybowe

Odmiana	Amerykański mączniak agrestu	Opadzina liści porzeczki	Rdza wejmutkowo-porzeczkowa
Bona	mała	duża	średnia
Ben Sarek	mała	średnia	średnia
Ojebyn	mała	średnia	duża
Titania	mała	średnia	mała
Ben Lomond	duża	mała	średnia
Ben Tirran	mała	średnia	średnia

 

III. ZAKŁADANIE I PROWADZENIE PLANTACJI

1. WYBÓR STANOWISKA

Porzeczki można uprawiać w całym kraju. Z uwagi na występowanie późnowiosennych

przymrozków, mogących zniszczyć kwiaty, najmniej odpowiednie miejsca do uprawy znajdują się w Polsce południowo-zachodniej (w tym na Dolnym Śląsku). Bardzo ważną sprawą jest wybór odpowiedniego stanowiska, najlepiej gdy dysponuje się terenem płaskim lub o niewielkim skłonie. Nachylenie terenu przekraczające 5° bardzo utrudnia zbiór mechaniczny. Nie należy zakładać plantacji w tzw. zastoiskach mrozowych (miejscach, gdzie gromadzi się zimne powietrze: zagłębieniach terenu, zamkniętych dolinach itp.).

Poziom wód gruntowych nie może przekraczać 40-50 cm . Porzeczki najlepiej rosną i plonują na glebach żyznych, próchnicznych, dostatecznie wilgotnych ale przepuszczalnych, nie powinno się ich uprawiać na glebach ciężkich i zlewnych, a także lekkich, o podglebiu piaszczystym (z uwagi na zbyt słaby wzrost spowodowany niedoborem wody). Optymalne pH gleby wynosi 6,0- 6,5 (odczyn słabo kwaśny).

2. PRZYGOTOWANIE POLA

Plantację porzeczek można założyć na polu gdzie wcześniej, jako przedplon uprawiano: rośliny okopowe na oborniku, rośliny motylkowe na przyoranie lub zboża (słomę po zbiorach najlepiej potraktować jako nawóz organiczny i przyorać, nawożąc wcześniej, saletrą amonową w dawce 50 kg /ha).

Przed założeniem plantacji należy zwalczyć chwasty trwałe: perz, mniszek lekarski, powój polny, ostrożeń i inne (o ile występują na polu). W tym celu stosuje się: Roundup 360SL, Avans 360SL i inne preparaty, pojedynczo lub w mieszankach, ściśle według zaleceń Programu Ochrony Roślin Sadowniczych (w części dotyczącej niszczenia chwastów wieloletnich przed założeniem sadu lub plantacji roślin jagodowych).

Gdy pod przedplon nie zastosowano nawożenia organicznego, przed założeniem plantacji należy zastosować obornik w dawce 40-60 t/ ha.

Nawożenie mineralne najlepiej wykonać w oparciu o wyniki analizy gleby (próbki gleby pobiera się oddzielnie z dwóch poziomów: 0-20 cm i 20-40 cm). W przypadku nie wykonania analizy stosuje się nawożenie standardowe: 150-200 kg K₂O (potas w formie siarczanowej), 50-100 kg P₂O₅, na glebach kwaśnych powinno się również zastosować wapno magnezowo-węglanowe w dawce 1-2 t/ ha, uzależnionej od stopnia zakwaszenia gleby. Nawożenia wapnem nie należy wykonywać łącznie z nawożeniem obornikiem!

 

3. ZAKŁADANIE PLANTACJI.

Plantację należy zakładać ze zdrowego i kwalifikowanego materiału szkółkarskiego.

Krzewy najlepiej wysadzać jesienią, na przełomie października i listopada. Sadzenie wiosenne nie jest korzystne dla roślin, gdyż porzeczka czarna wcześnie rozpoczyna wegetację. Krzewy wysadza się ręcznie lub z użyciem sadzarki, na głębokość o 4-5 cm większą niż rosły w szkółce. Po wysadzeniu krzewów glebę należy dobrze ugnieść. Rozstawa sadzenia uzależniona jest od jakości gleby, siły wzrostu odmiany, szerokości roboczej maszyn używanych do pielęgnacji i sposobu zbioru owoców. Między rzędami stosuje się odległość od 3,5- 4,2m (do zbioru maszynowego 3,8-4,2m), odległości między krzewami w rzędzie powinny wynosić 0,4-0,5m (dla odmiany Ojebyn większa, np.: 0,6m). Rzędy powinny być skierowane w kierunku północ- południe, z uwagi na lepsze wykorzystanie przez nie światła w trakcie wegetacji. Dla ułatwienia zbiorów, rzędy należy obsadzać jedną odmianą, a ich optymalna długość powinna wynosić około 250m. Na uwrocia dla kombajnu powinno się przeznaczyć 6-10m. W przypadku gdy długość pola jest znacznie większa, wytycza się dodatkowo drogi poprzeczne, którymi będą wywożone z pola skrzynki z owocami oraz ścięte gałęzie.

 

4. PROWADZENIE PLANTACJI W PIERWSZYM ROKU

Wczesną wiosną pierwszego roku po posadzeniu krzewy porzeczki czarnej należy przyciąć w taki sposób, aby nad powierzchnią ziemi pozostały na każdym pędzie 2-3 pąki, z których rozwiną się młode pędy.

Po przycięciu krzewów, gdy wyrastające młode pędy osiągną długość 15 cm, stosuje się nawożenie azotowe saletrzakiem, w ilości 10 g/ krzew, nawóz należy rozsypać w odległości około 30 cm od krzewu.

W pierwszym roku pojawiające się w międzyrzędziach chwasty zwalcza się mechanicznie, pozostawiając glebę w tak zwanym czarnym ugorze. Młode krzewy są bardziej wrażliwe na herbicydy, dlatego bezpieczniej jest, gdy się je stosuje od drugiego roku po założeniu plantacji.

Krzewy należy chronić przed chorobami grzybowymi (ich zwalczanie uzależnione jest od podatności uprawianych odmian), oraz szkodnikami.

 

5. PROWADZENIE PLANTACJI W DRUGIM ROKU I KOLEJNYCH LATACH.

Nawożenie azotowe wykonuje się pasowo w rzędach roślin, dzieląc dawkę 80-100 kg N /ha na dwie części: 2/3 dawki stosuje się wczesną wiosną przed ruszeniem wegetacji, 1/3 dawki pod koniec kwitnienia.

Od drugiego roku można stosować herbicydy na całej powierzchni lub tylko w rzędach krzewów- ściśle według zaleceń aktualnego programu ochrony roślin sadowniczych. W międzyrzędziach roślin można założyć murawę (na glebach ciężkich, koszoną regularnie kilka razy w roku), lub prowadzić czarny ugór (podobnie jak w pierwszym roku).

Krzewy porzeczki czarnej najlepiej owocują na pędach jednorocznych, dwu i trzyletnich. Dlatego poprzez prawidłowo przeprowadzone cięcie krzewów, można zapewnić stałą rotację pędów obficie owocujących na krzewie. Co roku, wczesną wiosną wykonuje się cięcie krzewów. Na krzewach pozostawia się 4-6 najsilniejszych pędów jednorocznych, wyrosłych z szyjki, oraz po 3-4 pędy dwu i trzyletnie. Pędy starsze (czteroletnie) należy wyciąć u nasady krzewu. Podczas cięcia usuwa się również pędy pokładające się po ziemi, krzyżujące się, porażone przez choroby i szkodniki, zbyt cienkie i wiotkie, wyłamane, uschnięte.

W kolejnych latach należy zadbać o uzupełniające nawożenie mineralne potasem i fosforem. Nawożenie potasowe wykonuje się jesienią, począwszy od drugiego roku po założeniu plantacji w dawce 100-120 kg K₂O/ha. Natomiast nawożenie fosforowe rzadziej, raz na kilka lat, w przypadku gdy analiza gleby (wykonana co 3-4 lata) wykaże deficyt tego składnika w warstwie ornej. Można wówczas zastosować nawozy fosforowe w dawce 115-140 kg P₂O₅/ha. W obu przypadkach nawozy stosuje się pasowo, w rzędy roślin.

 

IV. OCHRONA PORZECZKI CZARNEJ

1.SZKODNIKI

1. Wielkopąkowiec porzeczkowy- jest bardzo małym szpecielem, zimującym w pąkach porzeczek. Porażone pąki nabrzmiewają do nienaturalnych rozmiarów (co można zaobserwować na krzewach od połowy sierpnia ), silnie porażone nie rozwijają się na wiosnę. Liczne porażenie pąków wpływa na znaczny spadek plonów. Owoce dojrzewają nierównomiernie, są drobne i kwaśne. Szkodnik jest wektorem mikoplazmy powodującej rewersję porzeczki. Do zakładania plantacji należy używać zdrowego materiału szkółkarskiego. Wielkopąkowca zwalcza się, począwszy od założenia plantacji, w następujących terminach:

• podczas kwitnienia (3 zabiegi: na początku, w pełni, pod koniec kwitnienia): Mitac 200EC, Thiodan pł. 350EC, Thionex 350EC.

• po kwitnieniu : 1 zabieg z użyciem preparatu Marshal 250EC (zamiast trzeciego zabiegu preparatem Thiodan pod koniec kwitnienia).

2. Krzywik porzeczkowiaczek to niewielki motyl o brązowych skrzydłach, rozpiętości do 1,5 cm, z żółtymi plamami. Zimują gąsienice na dolnych odcinkach pędów, wczesną wiosną wgryzają się do pąków, przy końcu kwitnienia porzeczek przepoczwarczają się w glebie. Szkodnika zwalcza się na plantacjach gdzie występował w roku poprzednim. Zabieg wykonuje się podczas pękania pąków liściowych (marcu, wyjątkowo w lutym) stosując: Owadofos pł. 540EC, Danitol 10EC, Decis 2.5EC, Fastac 10EC, Karate 025EC, Patriot 2,5EC, Sumithion 500EC.

3. Mszyce można zwalczać:

• przed kwitnieniem , głównie mszycę porzeczkowo-czyściecową, (powodującą zniekształcenia i przebarwienia liści na kolor czerwony) stosując: Pirimor 50DG, Pirimor 25WG, Aztec 140EW, Hostaquick 500EC, itp.

• po kwitnieniu stosując preparaty jak wyżej, z wyjątkiem Hostaquicka, oraz Croneton 500EC, Zolone 35EC.

• Przędziorek chmielowiec może spowodować znaczne szkody w drugiej połowie lata. Roztocz żeruje głównie po dolnej stronie liści, pod oprzędem, nakłuwa liście wysysając komórki miękiszowe. W efekcie żerowania szkodnika liście brązowieją, zasychają, mogą również przedwcześnie opadać. Program ochrony roślin przewiduje zwalczanie tego szkodnika z użyciem preparatów:

• przed kwitnieniem: Apollo 500SC, Torque 50WP, Nissorun 050EC, Nissorun 10EC, Omite 30WP, Sanmite 20WP, Magus 200SC, Ortus 05SC, oraz Talstar 100EC, Rufast 150EC,

• po kwitnieniu: Omite 30WP, Nissorun 050EC, Magus 200SC, Ortus 05SC, Sanmite 20WP, oraz Talstar 100EC, Danirun 110EC, Rufast 150EC,

• po zbiorze owoców: Omite 30WP, Torque 50WP, Nissorun 050EC, Nissorun 10EC, Pennstyl 25WP, Sanmite 20WP, Magus 200SC, Ortus 05SC, oraz Talstar 100EC, Rufast 150EC.

4. Przeziernik porzeczkowiec jest motylem. Szkody wyrządzają gąsienice (różowo ubarwione, grube, o długości do 20 mm), które zimują w pędach porzeczki, około 0,5m nad ziemią. Wiosną drążą kanały ku wierzchołkowi pędu, a w maju wygryzają w pędzie szeroki korytarz aż do skórki , gdzie się przepoczwarczają. Wylot motyli odbywa się od końca maja (początku czerwca) do końca lipca. Samice składają jaja pojedynczo na pędach, u nasady pąków, w rozgałęzieniach pędów, szczelinach kory oraz w pobliżu miejsc przycięcia pędów. Gąsienice wylęgłe po około 2 tygodniach od złożenia jaj, wgryzają się do pędów, gdzie następuje ich dalszy rozwój i gdzie zimują. Uszkodzone pędy słabiej owocują , tworzą małe, rozpierzchłe, łatwo osypujące się grona. Przy silnym uszkodzeniu pędy porzeczek wyłamują się lub zasychają.

W zwalczaniu szkodnika pomocne jest cięcie krzewów przeprowadzone zimą (wycina się przy nasadzie: pędy zagęszczające środek krzewu, pędy słabe i uszkodzone. Wycięte pędy należy spalić. Takie postępowanie ogranicza liczebność szkodnika o 50%).

Zwalczanie chemiczne wykonuje się około 3 tygodnie po kwitnieniu, w okresie intensywnego lotu motyli stosując: Sumithion 500EC, Basudin 25EC, Owadofos pł. 540EC, Danitol 10EC, Decis 2,5EC, Fastac 10EC, Karate 025EC, Talstar 100EC. Przy ochronie chemicznej porzeczki należy przestrzegać karencji (t.j. okresu jaki musi upłynąć od zabiegu do zbioru, wyrażonego w dniach).

5. Pryszczarek porzeczkowiec pędowy to muchówka, której larwy (pomarańczowo ubarwione) żerują masowo pod korą pędów. Zaatakowane pędy łamią się, plony owoców znacznie się obniżają. Szkodnik wydaje 2 pokolenia w roku, zimuje w glebie (larwy w kokonach). Ochronę chemiczną wykonuje się w trakcie lotu muchówek i składania jaj:

• po kwitnieniu: Sumithion 500EC, Basudin 25EC, Owadofos pł. 540EC, Nurelle D550EC, Patriot 2,5EC.

• po zbiorze owoców: jak wyżej z wyjątkiem Nurelle D550EC, oraz: Diazol 250EC, Diazinon 250EC, Talstar 100EC.

 

2. CHOROBY

1. Opadzina liści porzeczki jest chorobą grzybową. Późną wiosną na liściach pojawiają się drobne plamki, początkowo zielonkawe a potem brunatnieją. Są one skupione głównie na brzegach liści. Latem porażone liście zasychają a następnie opadają. Grzyb zimuje na opadłych liściach. Chorobę zwalcza się stosując:

• przed kwitnieniem: Dithane M-45, Dithane 75WG, Dithane 455SC, Delan 750SC,Bayleton 5WP, Polyram Combi 70WP, Polyram 70WG,

• po kwitnieniu: pierwsze 5 preparatów jak wyżej, oraz Punch 400EC, Saprol, Score 250EC,

• Po zbiorze owoców: wszystkie wyżej wymienione preparaty.

2. Amerykański mączniak agrestu to choroba grzybowa porażająca najmłodsze części pędów. Porażone części roślin pokrywają się początkowo białym, mączystym nalotem grzybni, z czasem nalot brunatnieje i pojawiają się na nim czarne, drobne punkty. Chorobę przed kwitnieniem porzeczki zwalcza się, wycinając porażone pędy. Zabiegi z użyciem środków ochrony roślin można rozpocząć 2 tygodnie po kwitnieniu stosując: Nimrod 25EC, Punch 400EC, Saprol, Rubigan 12EC, Score 250EC, Afugan 30EC, Karathane 18,25WP. Po zbiorze owoców można stosować preparaty jak wyżej oraz Bayleton 5WP.

3. Rdza wejmutkowo-porzeczkowa jest chorobą grzybową, atakującą oprócz porzeczki sosnę wejmutkę i inne sosny pięcioigielne. Na początku czerwca po dolnej stronie liści pojawiają się skupienia zarodników o zabarwieniu pomarańczowo-rdzawym, później , od końca lipca masowo pojawiają się małe skupienia zarodników zimowych o zabarwieniu brunatnym. Porażone liście stopniowo brunatnieją i zasychają. Terminy zwalczania (z wyjątkiem okresu przed kwitnieniem) i środki ochrony roślin są takie same jak przy zwalczaniu opadziny liści porzeczki

4. Biała plamistość liści porzeczki to choroba grzybowa. Objawy występują na liściach w postaci początkowo brunatnych plam, rozrzuconych na całej powierzchni. Plamy z czasem bieleją, na ich obwodzie widoczna jest ciemna obwódka. Na plamach pojawiają się dobrze widoczne czarne punkty. Przy dużym porażeniu dochodzi do całkowitej, przedwczesnej defoliacji (opadnięcia liści) krzewów. Chorobę zwalcza się łącznie z opadziną liści porzeczki (te same terminy i preparaty).

5. Szara pleśń jest chorobą grzybową, która w wilgotne lata może porazić owoce porzeczek. Zwalczanie przeprowadza się na plantacjach gdzie choroba występuje, stosując na początku kwitnienia oraz po kwitnieniu, (gdy występują intensywne opady): Sumilex 50WP (nie polecany podczas opadów), Sumilex 500SC, Euparen 50WP

UWAGA:

Przed wykonaniem zabiegów ochrony należy dokładnie zapoznać się z instrukcją stosowania środków ochrony roślin, zawartą na etykiecie opakowania!

 

opracowanie:
Wróblewski Sebastian KL.III `C' T.O

Literatura:

• Hasło Ogrodnicze: 2,3,12/1998

• Sad Nowoczesny 7/1999

• Top Agrar Polska 5/1999

• Lista odmian roślin sadowniczych 1999, COBORU Słupia Wlk.

• Szczepan A. Pieniążek - Sadownictwo, PWRiL W-wa 1988

• Jan Boczek - Nauka o szkodnikach roślin uprawnych, PWRiL W-wa 1988

• Zalecenia ochrony roślin na lata 1998/99 cz. III, IOR Poznań 1999

 

4

---