0109; 08.12.2009, wykład nr 9., - Rozwój układu pokarmowego i krwionośnego.; Paul Esz

ROZWÓJ UKŁADU POKARMOWEGO

Cewa pokarmowa oraz gruczoły trawienne (wątroba i trzustka) powstają z endodermy jelita
pierwotnego.

Jelito przednie oddzielone jest od zatoki ustnej błoną ustno – gardłową. Rozszerzenie w odcinku
ogonowym jelito tylne tworzy stek i jest oddzielone błoną stekową od prostnicy.

Na początku 4 tygodnia błona ustno – gardłowa zanika i dochodzi do połączenia pierwotnych ust z
początkowym odcinkiem cewy pokarmowej oraz z jamą owodni.

Błona odbytowa w 9 tygodniu ciąży pęka i następuje połączenie między odbytnicą a odbytem –
udrożnienie przewodu pokarmowego.

Z endodermy powstają nabłonek oraz gruczoły ściany przewodu pokarmowego, a z mezodermy
trzewnej – tkanka łączna mięśnie a błona surowicza.

Jelito pierwotne przednia dzieli się na dwa odcinki:

–

odcinek głowowy

–

odcinek doogonowy

Z odcinka głowowewgo powstają gardło oraz dolny odcinek układu oddechowego a z odcinka
doogonowego rozwijają się przełyk, żołądek, dwunastnica, wątroba, pęcherzyk żółciowy i trzustka.

Przełyk od tchawicy oddzielony jest przegrodą tchawiczo – przełykową. Początkowo jest krótki i
zarośnięty. Wydłużanie się przełyku rozpoczyna się w 7 tygodniu ciąży i jest związany z szybkim
wzrostem okolicy głowowej zarodka.

Odtworzenie światła przełyku następuje pod koniec okresu zarodkowego.

Żołądek
Zawiązek żołądka pojawia się w połowie 4 tygodnia ciąży jako wrzecionowate rozszerzenie w
doogonowym odcinku jelita przedniego.

Zawiązek wydłuża się i rozszerza w osi brzuszno – grzbietowej, a następnie jego ściana grzbietowa
wzrasta intensywniej od ściany przedniej i w ten sposób powstają przyszłe krzywizny żołądka.

W trakcie rozwoju żołądek podlega dwóm obrotom – wokół osi podłużnej oraz przednio – tylnej.

W osi podłużnej obrót dokonuje się o 90 stopni. Ściana lewa staje się ścianą przednią, a prawa
tylną. Część odźwiernikowa przemieszcza się na prawo i ku górze.

Dwunastnica powstaje na początku 4 tygodnia z końcowej części jelita przedniego i głowowej jelita
środkowego. Oba zawiązki wzrastając tworzą pętlę w kształcie litery C. Wraz z obrotami żołądka
pętla dwunastnicy skręca na prawo i uzyskuje położenie pozaotrzewnowe.

Wątroba i pęcherzyk żółciowy
W 4 tygodniu pojawia się zgrubienie w ogonowej części jelita przedniego zwane pączkiem lub
uchyłkiem wątrobowym. Pączek wątrobowy dzieli się na zawiązek wątroby i zawiązek pęcherzyka
żółciowego.

Szybko dzielące się komórki endodermalne tworzą blaszki komórek wątrobowych. Czynność
hemopoetyczna wątroby rozpoczyna się w 6 tygodniu ciąży.

Mniejsza ogonowa część pączka wątrobowego przekształca się w pęcherzyk żółciowy i przewód
pęcherzyka żółciowego.

Wydzielanie żółci rozpoczyna się w 13 – 16 tygodniu rozwoju. Żółć przechodzi do dwunastnicy i
zabarwia treść jelitową – smółkę – na kolor ciemnozielony.

Trzustka
Rozwija się z pączka grzbietowego o brzusznego, które powstają z wyściółki endodermalnej części
bliższej dwunastnicy.

Z jelita środkowego powstaje powstają jelito cienkie ślepe z wyrostkiem robaczkowym część
wstępująca jelita grubego i prawa połowa okrężnicy poprzecznej.

Rozwój jelita cechuje się szybkim wydłużaniem się i wytworzeniem pętli jelitowej.

Ramię głowowe i ogonowe pętli rozwijają się odmiennie. Na początku 6 tygodnia jelito nie mieście
się w jamie brzusznej i wnika do sznura pępowinowego i tworzy fizjologiczną przepuklinę
pępkową.

Głowowa część pętli rośnie szybciej i wytwarza pętle wtórne jelita czczego i część jelita krętego.
Ogonowa część pętli wydłuża się ale nie tworzy pętli. Powstają z niej: część jelita krętego, jelito
ślepe z wyrostkiem robaczkowym i jelito grube. Przepuklinowa pętla dokonuje obrotu w kierunku
przeciwnym do ruchu wskazówek zegara, powraca do jamy brzusznej i zajmuje ostateczne
położenie.

Z jelita pierwotnego tylnego powstają: część dalsza okrężnicy, jelito grube zstępujące, okrężnica
esowata, odbytnica, nabłonek pęcherza moczowego i część cewki moczowej.

Końcowa część jelita tylnego rozszerza się i tworzy stek. Do jamy stekowej uchodzi omocznia, apo
bokach wnikają przewody śródnercza.

Do steku dostają się mezenchyma, która tworzy przegrodę moczowo – odbytową i dzieli stek na:

–

część grzbietową (kanał odbytowo – odbytniczy)

–

część brzuszna (zatoka moczowo – płciowa)

Przegroda moczowo – odbytowa łączy się z błoną stekową i powstaje przenia błona moczowo –
płciowa i tylna błona odbytowa.

ROZWÓJ UKŁADU KRĄŻENIA

Komórki wysp krwiotwórczych (hemangioblasty) mogą różnicować się w komórki śródbłonka
naczyń krwionośnych oraz komórki krwi.

Naczynia krwionośne powstają w procesie waskulogenezy i angiogenezy.

Na początku w miejscu połączenia mezodermy z endoderm, pojawiają się prekursorowe komórki

naczyń krwionośnych – angioblasty.

Angioblasty są komórkami macierzystymi śródbłonka, łączą się i spłaszczają.

Powstają pomiędzy nimi szczeliny, która zlewają się i tworzą cewkowatą sieć pierwotnych naczyń
krwionośnych. Etap ten to waskulogeneza (ograniczony jest on do okresu wewnątrzmacicznego).

W procesie waskulogenezy powstają pierwsze główne naczynia krwionośne w zarodku, zawiązek
serca, aorty grzbietowe, żyły zasadnicze.

Pierwotne sieć naczyń włosowatych ulega przebudowie.

Poprzez resorpcję starych i pączkowanie nowych naczyń tworzą się nowe sieci naczyniowe –
angiogeneza.

Proces ten jest kontynuowany w życiu postnatalnym.

Rozwój serca
W 18 -19 dniu rozwoju mezodermalne komórki smugi pierwotnej tworzą parzyste sznury
sercotwórcze, leżą one w polu sercotwórczym. Serce pochodzi też z komórek grzebieni nerwowych.

Około 20 dnia rozwoju sznury sercotwórcze uzyskają światło i tworzą dwie cewy śródsierdziowe.

Około 22 dnia cewy łączą się w jedną cewę wsierdziową (sercową), połączeniu podlega także
prawa i lewa wewnątrzzarodkowa jama ciała tworząc jamę osierdzia.

Cewa sercowa skalda się z 3 warstw

–

wsierdzie (tworzy wewnętrzną śródbłonkową wyściółkę serca)

–

śródsierdzie (tworzy ścianę mięśniową serca)

–

nasierdzie (osierdzia trzewnego)

Warstwa zewnętrzna jest odpowiedzialna za utworzenie tętnic wieńcowych.

Koniec głowowy cewy jest rozszerzonym odcinkiem tętniczym, a koniec ogonowy rozszerzonym
odcinkiem żylnym. 22 dnia rozwoju serce rozpoczyna czynność skurczową. Ponieważ koniec
głowowy i ogonowy …....

Dwa pierwsze przewężenia dzielą cewę na trzy części;

–

opuszka pierwotna serca

–

pierwotna komora

–

pierwotny przedsionek

23 dnia kolejne przewężenie tworzą

–

pień tętniczy

–

zatoka żylna

Pień tętniczy łączy się głowowo z łukami aorty, a ogonowo z opuszką serca. Zatoka żylna ma w
odcinku obwodowym dwa rogi do których wnikają trzy naczynia:

–

żyła żółtkowa

–

żyła pępowinowa z krwią łożyskową

–

żyła zasadnicza wspólna, która zbiera krew z całego zarodka

Powstawanie pętli sercowej
Zatoka żylna w końcu głowowym przechodzi w przedsionek. Około 23 dnia cew sercowa wydłuża
się a jej odcinki głowowe (opuszka i komora zaginają się i uwypuklają w kierunku brzusznym i
ogonowym oraz nieco na prawo

(...)

W tym samym czasie przedsionek oraz zatoka żylna przemieszczają się grzbietowo (do tyłu)
względem komory i opuszki serca.

Okolica przedsionka tworzy symetryczne, boczne rozszerzenia przyszłego uszka przedsionka.

Rowek międzykomorowy oddziela komorę od opuszki serca.

Rozwój głównych przegród serca zachodzi między 27 a 37 dniem ciąży. (guzy lub poduszeczki
wsierdziowe – zgrubienia galarety sercowej)