16.12.2010

1

Założenia behawioralne

Wykład 2

Ekonomika Przedsiębiorczości

Prof. Tomasz Mickiewicz

16.12.2010

2

Czy

założenia behawioralne [1] mają znaczenie?



Istnieje pogląd, że realizm założeń nie jest ważny:

znaczenie teorii należy mierzyć tym, czy prowadzi ona do

trafnych przewidywań

(Friedman, Positive Economics, 1953)



Jednakże, zrozumienie założeń dotyczących postaw

ludzkich ułatwia modelowanie, ponieważ instytucje
dziedziczą swoją funkcjonalność od ludzi.



Dla teorii kosztów transakcyjnych, dwa założenia mają

podstawowe znaczenie:



Ograniczona racjonalność [2] (granice możliwości
poznawczych)



Oportunizm [3]

(w odróżnieniu od 'interesu

własnego')

16.12.2010

3

Typy racjonalności



Ograniczona racjonalność znajduje się

pomiędzy:



bezwarunkową maksymalizacją (silną

racjonalnością), a



organiczną racjonalnością (słaba forma

racjonalności).



Idąc dalej, można by jeszcze wyróżnić nie-

racjonalność (brak racjonalności; irracjonalność).

16.12.2010

4

Silna racjonalność



Firmy sprowadzone są tu do funkcji produkcji a

konsumenci do funkcji użyteczności; formy organizacyjne

traktowane są jako dane.



Bardziej skomplikowane zagadnienia organizacyjne

dają się rozwiązać przez skomplikowane kontrakty, które
określają roszczenia do zasobów warunkowe dla

każdego możliwego wyniku.



Przy tych założeniach, technologia, początkowa

własność zasobów i preferencje dot. ryzyka określają

całkowicie zarówno początkową umowę jak i dalszy

rozwój wypadków.

16.12.2010

5

Ograniczona racjonalność



Zakłada, że jednostki są intencjonalnie racjonalne, jednak

są ograniczone przez swoje kompetencje poznawcze (Simon)



Jeśli umysłowe możliwości przetwarzania informacji są

ograniczone, to ograniczone są również możliwości
budowania skomplikowanych kontraktów, ponieważ jak każdy
rzadki zasób, kompetencje poznawcze wymagają
oszczędnego użycia.



Oszczędność w odniesieniu do przetwarzania informacji

oznacza



Przyjmowanie heurystycznych narzędzi rozwiązywania
problemów (uproszczonych algorytmów rozwiązań)



Określanie ustroju organizacji gospodarczej tak aby
ograniczać koszty planowania, adaptacji i monitorowania z
punktu widzenia oszczędnego używania kompetencji
poznawczych.

16.12.2010

6

Dygresja: ograniczona racjonalność

a koszt informacji



Ograniczona racjonalność to coś więcej, niż stwierdzenie,

że zdobywanie informacji jest kosztowne: sytuacja, kiedy
podejmujący decyzję nie ma pełnej informacji o stanie X to
inny przypadek, niż kiedy podejmujący decyzję kieruje się (z
konieczności) strategią poznawczą, zgodnie z której X nie jest
w ogóle analizowane.



Założenie kosztownej informacji można zintegrować z

modelami maksymalizacji (np. w odniesieniu do zagadnień
agencji). Zagadnienia ograniczonej racjonalności i
kompetencji poznawczych nie można. To ostatnie ma jednak
konsekwencje dla optymalnego modelowania ustroju
transakcji.

16.12.2010

7

Racjonalność organiczna

Ta perspektywa pojawia

się zwykle nie w odniesieniu do

organizacji ekonomicznych, ale w odniesieniu do

wyjaśniania

podstawowych instytucji ekonomicznych (ram instytucjonalnych na
poziomie makro).
W odniesieniu do tych ostatnich rzadko mamy do czynieniem z
bezpośrednim całościowym (racjonalnym) modelowaniem, a nawet
kiedy takie

próby są podejmowane, oczekiwany wynik jest rzadko

zgodny z intencjami,

ponieważ instytucje tworzą współzależny

system

łącznie z instytucjami nieformalnymi i efektywna zmiana

całościowa jest rzadko możliwa. Bardziej prawdopodobne są
zmiany

częściowe, ewolucyjne.

Ewolucyjna

ekonomia

instytucjonalna

i

ekonomika

kosztów

transakcyjnych

uzupełniają się ponieważ dotyczą analizy innego

poziomu instytucji (formy ustrojowe na poziomie kraju, formy
ustrojowe na poziomie

przedsiębiorstwa).

16.12.2010

8

Oportunizm -

Interes własny – Konformizm



Oportunizm = interes własny nie ograniczony normami

połączony z przebiegłością.



Koncepcja ta odnosi się zwłaszcza do niekompletnego

lub celowo zakłóconego przekazywania informacji. Jest

źródłem asymetrii informacyjnej.



Przykład oportunizmu ex ante: negatywna auto-selekcja

[4].



Przykład oportunizmu ex post: hazard moralny [5].



Oportunizm nie musi być jednakowo rozmieszczony w

całej populacji. Co z kolei oznacza, że korzystne jest

przeznaczenie zasobów na to aby rozróżnić jednostki

cechujące się mniejszym i większym oportunizmem (co

wiąże się też z zagadnieniem budowania reputacji).

16.12.2010

9

Oportunizm - konsekwencje



Im mniejszy oportunizm, tym mniejsza potrzeba szczegółowych

mechanizmów ustrojowych, ponieważ zachowanie jest regulowane
ogólnymi normami.



Przy całkowitym braku oportunizmu, w każdej organizacji

wystarczyłoby przyjęcie ramowej umowy opartej na ogólnej
klauzuli

: zobowiązanie do ujawniania wszelkiej istotnej informacji,

do ponoszenia nakładów potrzebnych do wspólnej maksymalizacji
zysku i do dzielenia go według ustalonego schematu.



Prymitywną odpowiedzią na oportunizm jest przyjęcie postaw

oportunistycznych przez osoby tworzące / kierujące organizacjami
(Machiavelli).



Odpowiedzią zwiększającą możliwości kooperacji jest stworzenie

modelu organizacyjnego, który zabezpiecza przed oportunizmem.

16.12.2010

10

Indywidualizm [6]

/ Interes własny



Perspektywa neoklasycznej ekonomii.



Założenie, że jednostki maksymalizują korzyści własne,

jednak przy ograniczeniach nałożonych przez reguły gry.



Umowy są dotrzymywane, nie występuje strategiczne

zniekształcanie informacji, osiągane korzyści to te jakie
wynikają z umów i z ogólnych ram prawnych.



Zagadnienia organizacji ekonomicznej ograniczają się

do tych wynikających z technologii. Nie ma problemów
behawioralnych.

16.12.2010

11

Konformizm [7]

Założenie

pełnej

zgodności

zachowań

z

celami

organizacji

jest

typowe

dla

projektów

inżynierii

społecznej, np. dla projektów kolektywistycznych.

Przyjmuje

się tu założenie, że natura ludzka może być

modyfikowana tak aby

doprowadzić do pełnej zgodności

z celami szerszej organizacji.

(Abstrahujemy tu od oceny etycznej. W odniesieniu do
organizacji,

którym nadajemy dodatnią wartość moralną

konformizm jest pozytywny; wobec organizacji,

które

mają negatywną wartość moralną, indywidualizm jest
korzystniejszy).

16.12.2010

12

Konsekwencje założeń behawioralnych

dla wybory metody analizy

Racjonalność
(kompetencje

poznawcze)

Orientacja na

własne korzyści

Silna

Całościowy kontrakt,
Teoria Agencji

Koszty transakcyjne,
Teoria agencji

Ograniczona

Koszty
Transakcyjne,

Teorie zespołowe

Całościowy kontrakt

Słaba

Teoria ewolucyjna

Teorie utopijne,

Teorie zespołowe

16.12.2010

13

Atrybuty transakcji:

specyfika aktywów (zasobów) [8]



Inwestycje w zasoby, które są specyficzne dla danej

transakcji.



Decyzja jest określona w czasie, i dotyczy tego, czy

oszczędności wynikające z przyjęcia specyficznej

technologii przeważają nad ryzykiem strategicznych
oportunistycznych zachowań partnera, w sytuacji kiedy

wartość zbycia (wartość dla innych zastosowań) danego
zasobu jest niewielka.



Podział na aktywa specyficzne i niespecyficzne nie

pokrywa się z podziałem na koszty stałe i zmienne –

majątek trwały nie musi być specyficzny.

16.12.2010

14

Specyfika aktywów (zasobów) c.d.

•

Specyfika aktywów występuje kiedy trwałe inwestycje

wspierają konkretne transakcje, których koszt
alternatywny jest niski (określony przez alternatywne
zastosowania w przypadku zerwania transakcji).

•

W takim przypadku proces wymiany nie ma charakteru
natychmiastowego.

•

Oznacza to, że kontynuacja danej transakcji ma wartość
ekonomiczną (partnerzy nie są anonimowi)

•

Wprowadzane są umowne i organizacyjne zabezpieczenia

chroniące te transakcje.

•

We wcześniejszej literaturze używano również pojęcia
'możliwej do zawłaszczenia quasi-renty': specjalna część

wartości quasi-renty, stanowiąca różnicę ponad wartość
drugiego najlepszego zastosowania zasobu; różnicę tę można

potencjalnie przywłaszczyć.

Dygresja

: pojęcie quasi-renty

16.12.2010

16

Niepewność

•

Rodzaje niepewności:

–

Fundamentalna niepewność: wynika z naszej niewiedzy
dotyczącej niezależnych zdarzeń losowych

–

Wtórna niepewność: wynika z braku komunikacji, kiedy

podejmujący decyzję nie wie o planach innych jednostek

–

Niepewność behawioralna (spowodowana

oportunizmem): wtórna niepewność wynikająca ze
strategicznych (celowych) zachowań jednostek:
nieujawniania, ukrywania bądź zniekształcania informacji.

•

Główne zagadnienie: modelowanie struktury ustrojowa
transakcji, tak aby ograniczać te efekty. Np. przez określenie
praw własności tak, aby chronić przed strategicznymi

zachowaniami partnerów. Problemy są spowodowane łącznie
przez specyficzność zasobów i niepewność behawioralną
(oportunizm).

16.12.2010

17

Niepewność, specyfiką aktywów i

częstotliwość danego typu transakcji

Struktury ustrojowe które minimalizują koszty
transakcyjne wynikające z niepewności
behawioralnej przy specyficznych zasobach są
kosztowne.
Jeśli jednak występuje szereg podobnych

transakcji, rozwiązaniem może być rozwiązanie
instytucjonalne przyjęte łącznie dla szeregu takich
transakcji. Przykładem są wyspecjalizowane
(branżowe) struktury arbitrażowe.

16.12.2010

18

Fundamentalna transformacja

•

Zazwyczaj, przed zawarciem umowy określającej daną

transakcje mamy do czynienia z konkurencją.

•

Jednakże, zawarcie transakcji, jeśli prowadzi do
specyficznych inwestycji oznacza fundamentalną

transformację: strona, która weszła w transakcję, ma teraz
przewagę nad rywalami.

•

Specyficzne inwestycje likwidują anonimowość rynkową i
prowadzą do współzależności między partnerami transakcji.

•

Dodatkowe korzyści mogą pojawić się w wyniku dłuższego

trwania transakcji. Umowy mogą być dalej udoskonalane w
procesie dostosowania się i uczenia w warunkach
zmieniających się okoliczności. Długotrwała współpraca

ułatwia komunikację. Strony budują swoją wzajemną
reputację i pojawia się relacyjne zaufanie, które ogranicza

potrzebę (kosztownej) formalizacji szczegółów umów.

16.12.2010

19

Uwagi końcowe nt. oportunizmu

•

Nie musimy tu zakładać, że oportunizm jest

zjawiskiem masowym, czy dominującym. Wystarczy

założyć, że pewne jednostki zachowują się

oportunistycznie, i że trudno to rozpoznać ex ante.

•

Rozwiązanie polega albo na poniesieniu nakładów w
celu rozróżnienia typów jednostek ex ante, albo na

wprowadzeniu zabezpieczeń ustrojowych ex post.

•

W innym przypadku, jednostki oportunistyczne

mogłyby łatwo wykorzystać jednostki mniej
oportunistyczne, kosztem wartości dodanej danego
projektu.

16.12.2010

20

Rozwiązania ustrojowe dla transakcji ekonomicznej

zależnie od stopnia niepewności i oportunizmu

nieobecna

obecna

nieobecny

sytuacja

utopijna

ramowa umowa

oparta na „klauzuli

ogólnej”

obecny

całościowa,

szczegółowa

umowa

Potrzeba określenia

optymalnego ustroju

dla transakcji

Ograniczona racjonalność

Oportunizm

NOTATKI: 1-5

1. Założenia behawioralne – założenia dotyczące podstaw ludzkich zachowań oraz czynników

zewnętrznych determinujących takie zachowania.

2. Ograniczona racjonalność - ludzie nie są w stanie osiągnąć rozwiązań optymalnych, i zadawalają

sie rozwiązaniami satysfakcjonującymi, tj. takimi, które w wystarczającym stopniu zaspakajają ich

aspiracje. Głównym problemem w znalezieniu optymalnego rozwiązania staje się niewystarczająca
ilość informacji. Oznacza to ze ludzie podejmują możliwie logiczne decyzje, ale cały czas w
granicach wyznaczonych przez niepełną informację (i ograniczone możliwości przetwarzania

informacji przez ludzki umysł). Zamiast poszukiwać najlepszej czy idealnej decyzji, z konieczności
zadowalają się decyzją, która zaspokaja ich potrzeby w stopniu wystarczającym.

3. Oportunizm – z naszego punktu widzenia, czyli przepływu informacji w organizacji, oportunizm

przejawia się w przekazywaniu informacji niekompletnych lub celowym zakłóceniu przekazywania
informacji w obrębie organizacji. A zatym w tym kontekscie oportunizm to wykorzystywanie
informacji tylko dla własnych korzyści zazwyczaj kosztem całości organizacji lub partenrów
transakcji.

4. Negatywna auto-selekcja - jest pojęciem używanym w teorii ekonomii i określa ono szczególną

sytuację, w której asymetria informacji prowadzi do zawodności rynku. Jest to sytuacja w której
asymetria informacji powoduje wypieranie produktu lepszego przez produkt gorszy (lepszych
klientów przez gorszych klientów, np. po wysoko oprocentowane pożyczki zgłaszają się głównie
ryzykanci i hazardziści).

5. Hazard moralny - to działanie na własną korzyść przy przenoszeniu ryzyka na innych (np

ponieważ mamy pełne ubezpiedzenie, mniej dbamy o swoją własności; banki które mogą liczyć na
wsparcie rządu w sytuacji kryzysu inwestują w sposób nieodpowiedzialny).

NOTATKI: 6-8

6. Indywidualizm – jednostki w obrębie danej organizacji dążą do maksymalizacji własnych

korzyści, ale przy tym dostosowują się do pewnych ograniczeń nałożonych przez akceptowane
przez nich ogólne normy zachowania (co odróżnia indywidualizm od oportunizmu).

7. Konformizm – pełna zgodność zachowań pracowników z założonymi celami organizacji.

Troska o dobro całości (organizacji), bez względu na korzyści indywidualne.

8. Specyfika aktywów (zasobów) – wiąże się z inwestycjami w wyspecjalizowane zasoby,

przydatne dla rozpatrywanej transakcji ale mniej dla innych celów.