TWMAT:

Istota przedsiębiorstwa i jego działalności

O sukcesie lub jego braku w procesie rozwoju gospodarki

decyduje to, co dzieje się w przedsiębiorstwach. Z jednej

strony niska ich konkurencyjność może zagrozić

makroekonomicznej stabilizacji gospodarki, z drugiej zaś

strony, im bardziej efektywna jest polityka

makroekonomiczna, tym większa presja na

przedsiębiorstwa wywołana aprecjacją waluty krajowej i z

kolei tym bardziej prawdopodobne jest ryzyko zachwiania

wzrostu gospodarczego. Przedsiębiorstwa odgrywają także

zasadniczą rolę w procesie stabilizacji gospodarki,

zmierzającym do tłumienia inflacji i stabilizacji cen.

Podkreślanie znaczącej roli przedsiębiorstw ma szczególne

znaczenie w Polsce, wydaje się, iż w naszym kraju mamy

do czynienie ze swoistą dyktaturą makroekonomistów.

To przedsiębiorstwa są fundamentem

każdej gospodarki, stanowią o jej sile i
pozycji konkurencyjnej. Doświadczenia
gospodarki światowej w ostatnim
kwartałach pokazują, iż oparcie rozwoju
na instytucjach finansowych doprowadziło
do krachu. Poprawa sytuacji zaś, może
nastąpić jedynie za sprawą
przedsiębiorstw, w których wytwarzana
jest wartość dodana.

Literatura:

•

L. J. Pawłowicz (red.), Ekonomika przedsiębiorstw. Zagadnienia

wybrane, ODiDK Sp. Z o.o. Gdańsk 2005.

•

J. Duraj, Podstawy ekonomiki przedsiębiorstwa, PWE Warszawa

2000.

•

S. Sudoł, Przedsiębiorstwo. Podstawy nauki o przedsiębiorstwie.

Zarządzanie przedsiębiorstwem, PWE, Warszawa 2006.

•

G. Gołębiowski, A. Tłaczała, Analiza ekonomiczno-finansowa w

ujęciu praktycznym, Difin Warszawa 2005.

•

J. Lichtarski (red.), Podstawy nauki o przedsiębiorstwie,

Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we

Wrocławiu, Wrocław 2003.

•

A. Noga, Teorie przedsiębiorstw, PWE Warszawa 2009.

•

S. Kasiewicz, Budowanie wartości firmy w zarządzaniu

operacyjnym, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa

2006.

•

A. Szablewski, R. Tuziemek (red.), Wycena i zarządzanie

wartością firmy, Poltext Warszawa 2004.

1. Pojęcie przedsiębiorstwa

Przedsiębiorstwo jest produktem historycznym, tzn pojawiło się w życiu

gospodarczym dopiero na określonym etapie jego rozwoju.

Występuje zgodność poglądów ekonomistów i historyków

gospodarczych, że gospodarstwa w okresie niewolnictwa i

feudalizmu nie miały cech przedsiębiorstwa.

W średniowieczu też nieznane było pojęcie przedsiębiorstwa. Zakład

rzemieślniczy prowadził mistrz, który zatrudniał czeladników i

uczniów. Przywilej prowadzenia warsztatu rzemieślniczego był

przywilejem mistrza, który wygasał z chwilą jego śmierci.

Przedsiębiorstwa powstały wraz z rozwojem stosunków towarowo-

pieniężnych. Można powiedzieć, że są one ich produktem.

Tworzące się żywiołowo przedsiębiorstwa handlowe, bankowe i

przemysłowe rozsadziły cechową gospodarkę feudalną, stając się

fundamentem gospodarki kapitalistycznej. Przedsiębiorstwo

powstało ze średniowiecznego, ledwo tolerowanego kramu, składu

czy sklepu. W tym czasie powstają też pierwsze spółki handlowe.

Protoplastą przedsiębiorstwa przemysłowego była, powstała

najpierw w Anglii manufaktura.

Przedsiębiorstwo jako podstawowa kategoria

ekonomiczna, nie jest jasno zdefiniowane i jednolicie

rozumiane. Ani nauka, ani praktyka nie ustaliły

bezspornej definicji przedsiębiorstwa. Pojęcie to było i

jest rozumiane odmiennie w różnych okresach oraz

przez określone szkoły i kierunki nauczania nie tylko

ekonomikę przedsiębiorstwa.

Pojecie przedsiębiorstwa można określać w trzech

wymiarach: czynnościowym, rzeczowym i podmiotowym.

Wymiar czynnościowy pozwala na wskazanie, że

przedsiębiorstwo jest prowadzone przez przedsiębiorcę.

W wymiarze rzeczowym można mówić o majątku –

kapitale. Podmiotowy wymiar pojęcia przedsiębiorstwa

zwraca uwagę na osobę przedsiębiorcy i jego czynności.

Za przedsiębiorcę uważamy osobę fizyczną lub osobę

prawną oraz jednostki organizacyjne nie mające

osobowości prawnej, które prowadząc działalność

zarobkową, uczestniczą w działalności gospodarczej. To

uczestnictwo możemy nazwać przedsiębiorczością.

Przedsiębiorczość a przedsiębiorstwo

Bez przedsiębiorczości nie ma dobrze funkcjonujących, a co najważniejsze nie

ma nowych przedsiębiorstw. Niestety powszechności stosowania tego

drugiego pojęcia, tj. przedsiębiorczości nie towarzyszy jednoznaczność jego

rozumienia, jest ono dalekie od klarowności.

Pierwsze sformułowania przedsiębiorczości wyprowadzane są z funkcji

realizowanych przez przedsiębiorcę. J. Schumpeter uważany za twórcę

podwalin rozwoju przedsiębiorczości powołuje się na J.B. Saya, który

stwierdził, iż funkcją przedsiębiorcy jest kombinowanie czynników produkcji.

Jest to przy tym działalność specjalnego rodzaju, gdy czynniki te zostają

połączone po raz pierwszy, łączenie ich w trakcie prowadzenia

przedsiębiorstwa jest jedynie zwykłą rutyną. Przedsiębiorczość obejmuje

pięć następujących przypadków:

•

wprowadzenie nowego towaru, z jakim konsumenci nie są jeszcze

obeznani, lub nowego gatunku towaru,

•

wprowadzenie nowej metody produkcji

•

otwarcie nowego rynku,

•

zdobycie nowego źródła surowców lub półfabrykatów,

•

przeprowadzenie nowej organizacji przemysłu, np. stworzenie sytuacji

monopolistycznej lub złamanie pozycji monopolistycznej.

Inne spojrzenia na przedsiębiorczość

Koncepcja Kirznera definiuje przedsiębiorczość

jako spostrzeganie i wykorzystywanie szans
przedsiębiorczych. Szanse przedsiębiorcze to
takie sytuacje, w których mogą być
wprowadzane na rynek nowe produkty, usługi,
surowce i metody organizacyjne, sprzedawane
po cenach wyższych niż wynosi ich koszt ich
produkcji. Owe szanse istnieją obiektywnie w
świecie, natomiast proces ich spostrzegania ma
charakter subiektywny i jest właściwy dla
jednostek przedsiębiorczych.

Zintegrowany model przedsiębiorczości

Zintegrowany model przedsiębiorczości oparty na

powiązaniach między wejściami a wyjściami
przedsiębiorczości. Na wejście składają się kluczowe
czynniki niezbędne do procesu przedsiębiorczości, takie
jak: szanse w otoczeniu, osoby przedsiębiorcze,
unikatowa koncepcja firmy, uwarunkowania
organizacyjne, zasoby. Natępnie ma miejsce (zachodzi
proces przedsiębiorczy i na wyjściu otrzymujemy :
dobrze funkcjonujące przedsiębiorstwo, tworzenie
wartości, nowe produkty, usługi, procesy,zysk i/lub
osobiste korzyści, zatrudnienie, aktywa oraz wzrost
dochodu, niepowodzenie/ strata

Def. ekonomiczna przedsiębiorstwa: przez przedsiębiorstwo

rozumiemy osobę lub zespół osób wyposażonych w majątek,

prowadzących działalność gospodarczą, wyodrębnionych pod

względem ekonomicznym i prawnym.

• Wyodrębnienie ekonomiczne oznacza, że przedsiębiorstwo jest

wyodrębnione pod względem majątkowym i wynikowym

(rachunkowym),

• Wyodrębnienie prawne związane jest z jego podmiotowością

prawną (przedsiębiorstwo działa w określonym systemie prawnym –

jest prowadzone w określonej formie przewidzianej przez ten

system i jest podmiotem określonych praw i obowiązków)

Def. Prawna – art.. 55 Kodeksu cywilnego: przedsiębiorstwo jest

zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i

materialnych, przeznaczonym do prowadzenia działalności

gospodarczej, obejmuje wszystko, co wchodzi w skład

przedsiębiorstwa, w szczególności:

• firmę (nazwę), znaki towarowe i inne oznaczenia indywidualizujace

przedsiębiorstwo,

• księgi handlowe,
• nieruchomości i ruchomości należące do przedsiębiorstwa, w tym

produkty i materiały,

• patenty, wzory użytkowe i zdobnicze,
• zobowiązania i obciążenia, związane z prowadzeniem

przedsiębiorstwa,

• prawa wynikające z najmu i dzierżawy lokali zajmowanych przez

przedsiębiorstwo.

Synteza czynnościowego i rzeczowego wymiaru przedsiębiorstwa

pozwala określić przedsiębiorstwo jako rzecz zbiorową, złożoną z
ruchomości i nieruchomości, praw, a zarazem obowiązków. Jako
takie stanowi ono przedmiot prawa i jako całość jest przedmiotem
obrotu.

Przedmiotem obrotu nie jest osoba kupca-przedsiębiorcy ani

właściciela przedsiębiorstwa. Z tego względu firma nie może być
zbyta bez przedsiębiorstwa.

Zasady działania przedsiębiorstwa:

• Zasada przedsiębiorczości –

polega na wykazywaniu przez

przedsiębiorstwo cech przedsiębiorczości w postaci oferowania nowych
produktów i usług oraz poszukiwaniu nowych rynków, wyszukiwaniu
nowych potrzeb i możliwości ich zaspokojenia

• Zasada gospodarności –

wynika z ograniczoności środków, którymi

dysponuje przedsiębiorstwo, przedstawia się ją zazwyczaj w postaci dwóch
reguł: maksymalizacji efektów bądź minimalizacji nakładów

• Zasada dochodowości (rentowności) –

oznacza konieczność

efektywnego działania, tj uzyskiwania nadwyżki efektów nad nakładami
koniecznymi do ich osiągnięcia

• Zasada płynności finansowej –

tj zdolności do do terminowego

regulowania zobowiązań

2. Jednostki wewnętrzne przedsiębiorstwa

Jednostką wewnętrzną przedsiębiorstwa jest każda zorganizowana

całość stanowiąca wynik wewnętrznego podziału pracy, które ma

zadane cele oraz środki ich realizacji, a także przypisane

uprawnienia i odpowiedzialność za rezultaty swojego działania.

Najmniejszą jednostką wewnętrzną przedsiębiorstwa może być

stanowisko pracy pojedynczego pracownika wyposażone w

określone środki pracy, który wykonuje zadania z zakresu

działalności rzeczowej lub regulacyjnej. Stanowisko można również

nazwać najmniejszym centrum kosztów przedsiębiorstwa.

Za centrum uznajemy skoncentrowany wysiłek, kompetencje,

uprawnienia i odpowiedzialność zorganizowanej części

przedsiębiorstwa, zmierzające do osiągania określonych zadań i

celów. Centra stanowią wewnętrzne jednostki gospodarcze

przedsiębiorstwa, które zostały utworzone na bazie określonych

komórek w celu poprawy efektywności, elastyczności i

konkurencyjności jego działania.

Merytoryczną podstawę powołania i działania centrów stanowi

wewnętrzny rozrachunek gospodarczy przedsiębiorstwa, który może
w pełni zaistnieć jako efektywna metoda zarządzania jednostkami
wewnętrznymi przedsiębiorstwa tylko wtedy, gdy powstaną:

• Warunki do ich wyodrębnienia pod względem terytorialnym,

organizacyjnym, technicznym i ekonomicznym,

• Możliwości planowania, analizowania i kontrolowania ich

działalności za pomocą określonych kryteriów i mierników oceny,

• Możliwości opracowania i zastosowania w systemie motywacyjnym

kryteriów i mierników oceny wkładu centrów w poprawę efektów
działania przedsiębiorstwa jako całości.

Centra są ośrodkami odpowiedzialności za określone wyniki. Na ogół

wyróżnia się trzy rodzaje centrów, a mianowicie: centra kosztów,
centra zysków oraz centra inwestowania. Tego rodzaju podział
dotyczy problemów inwestycyjno-finansowych przedsiębiorstwa i
jest zgodny z gradacja ról i znaczenia poszczególnych centrów,
zakresem kompetencji, uprawnień i odpowiedzialności ich
kierowników oraz sformułowanych dla nich zadań.

Centra mogą być tworzone na podstawie istniejących jednostek

wewnętrznych oraz odpowiadać im organizacyjnie lub mogą
powstawać w wyniku łączenia wewnętrznych jednostek w centra.

Wyodrębnienie centrów ma bardzo istotne znaczenie przede wszystkim

dla utrwalenia budżetowania w systemie planowania i kontrolowania
realizacji zadań jednostki wewnętrznej. Budżetowanie jest bowiem
identyfikacją, koordynacją i weryfikacją różnych szczegółowych
programów i planów działania, które mają być realizowane dla
osiągnięcia celów przedsiębiorstwa.

Jednostki wewnętrzne mogą być utworzone na podstawie pięciu

głównych kryteriów, a mianowicie według:

• Wyrobów finalnych,
• Klientów,
• Rynków,
• Specjalizacji produkcji,
• Podstawowych funkcji przedsiębiorstwa.

3. Ekonomika przedsiębiorstwa jako dyscyplina naukowa

• EKONOMIKA – dyscyplina naukowa o warunkach, instrumentach i

sposobach racjonalnego gospodarowania w przedsiębiorstwie

(np.ekonomika handlu zagranicznego – w przedsiębiorstwie w

zakresie handlu zagranicznego):

• Jest częścią nauk ekonomicznych,
• Ma charakter nauki teoretycznej i empirycznej:
•

- jako dyscyplina teoretyczna – bada współzależności między

ludźmi a rzeczami w procesie wymiany międzynarodowej, formułuje

twierdzenia i ustala generalne zasady i metody nawiązywania i

realizowania stosunków ekonomicznych

•

- jako dyscyplina praktyczna – ustala i weryfikuje zalecane

zasady i instrumenty, ich stosowanie w praktyce działalności w

sferze handlu zagranicznego w przedsiębiorstwie oraz bada

praktykę pod kątem jej oceny oraz sformułowania zaleceń, praw i

zasad funkcjonowania i rozwoju wymiany z zagranicą,

•

- należy ją także uznać jako interdyscyplinarną dziedzinę

(dyscyplinę) nauczania.

Prowadząc przedsiębiorstwo (podejmując decyzje) potrzebujemy

fachowej wiedzy, stąd ekonomikę przedsiębiorstwa należy

postrzegać także przez pryzmat źródła takiej właśnie wiedzy o

zasadach, metodach, instrumentach postępowania. (W dawnych

czasach wystarczało doświadczenie, dzisiaj to za mało, jeśli marzy

się o sukcesie!)

Ekonomika przedsiębiorstwa opisuje i objaśnia zjawiska i procesy

gospodarcze wewnątrz przedsiębiorstwa i w jego relacjach z

otoczeniem oraz bada cele, założenia i funkcjonowanie

przedsiębiorstwa oraz jego rozwój wraz z ocenami środków i

sposobów ich realizacji oraz stopnia ich osiągania.

Sformułowana w ten sposób istota ekonomiki przedsiębiorstwa

pozwala dostrzec, że jej zasadniczym celem jest ciągłe

doskonalenie podejmowanych decyzji gospodarczych i ich realizacji,

które są nieodzowne dla długotrwałej, pomyślnej koegzystencji

przedsiębiorstwa z otoczeniem i jego rozwoju.

Z drugiej strony ekonomika przedsiębiorstwa

mogła powstać, gdyż:

• Zgromadzone doświadczenia funkcjonowania

przedsiębiorstw stały się na tyle bogate, że
można było uogólnić i wyprowadzić z nich
wnioski o charakterze twierdzeń-reguł,
twierdzeń-zasad odnoszących się do kierowania
działalnością przedsiębiorstwa,

• Zaistniało praktyczne zapotrzebowanie na takie

właśnie rekomendacje, instrumenty, metody i
techniki racjonalizujące działalność
przedsiębiorstwa

Ekonomika przedsiębiorstwa jako dyscyplina naukowa powstała w

europejskim kręgu działalności gospodarczej na początku XX wieku.
Zgromadzone doświadczenia praktyczne funkcjonowania
przedsiębiorstw stały się na tyle bogate, iż można je było uogólnić i
wyprowadzić z nich wnioski o charakterze twierdzeń – reguł i
twierdzeń – zasad, odnoszących się do kierowania działalnością
przedsiębiorstwa.

Z drugiej strony zaistniało praktyczne zapotrzebowania na instrumenty,

metody i techniki racjonalizujące działalność przedsiębiorstwa.

Za najważniejsze czynniki sprawcze powstania i rozwoju ekonomiki

przedsiębiorstwa należy uznać fabryczny system produkcji, dorobek
szkoły naukowego zarządzania i szkoły stosunków międzyludzkich,
teorię władzy biurokratycznej, teorię motywacji, itp..

Cele EKONOMIKI:

Celem każdej ekonomiki jest realizowanie działań gospodarczych w

sposób efektywny ekonomicznie.

Ekonomika przedsiębiorstwa wykorzystuje różnorodne metody badań

naukowych. Spośród nich możemy wymienić metodę abstrakcji,

metody dedukcji i indukcji, metody heuryetyczne, metody badań

operacyjnych, metody porównawcze oraz metody eksperymentalne.

Badania teoretyczne w ekonomice przedsiębiorstwa są ściśle

powiązane z praktyką, a tym samym ekonomikę przedsiębiorstwa

można uznać za stosowaną dyscyplinę naukową. Ten

trójwymiarowy aspekt ekonomiki przedsiębiorstwa – jako dyscypliny

naukowej o charakterze teoretycznym, stosowanym, i empirycznym

– stawia ją w rzędzie nauk poszukujących praw, zasad, pojęć,

warunków, sposobów i narzędzi zarządzania oraz wyjaśniających je

i formułujących, a także określających metody ich wykorzystania w

gospodarowaniu zasobami przedsiębiorstwa.