Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego
Walidacja zaawansowanych metod
wyliczania wymogów kapitałowych
z tytułu ryzyka kredytowego
i operacyjnego
Dokument konsultacyjny
DK/9/Walidacja
Luty 2006
DK/9/Walidacja
2
Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego (GINB) prosi o odpowiedzi i komentarze
do niniejszego dokumentu. Komentarze należy przesyłać do dnia 24 marca 2006 r. drogą
elektroniczną bądź listownie na adres:
Marcin Stamirowski
Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego
Biuro Polityki Nadzorczej
ul. Syreny 23
01-150 Warszawa
e-mail:
marcin.stamirowski@mail.nbp.pl
lub
Robert Wiśniewski
Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego
Biuro Polityki Nadzorczej
ul. Syreny 23
01-150 Warszawa
e-mail:
robert.wisniewski@mail.nbp.pl
DK/9/Walidacja
3
Wstęp
......................................................................................................................................... 9
1
Procedura dotycząca zatwierdzania wniosków na stosowanie metod
zaawansowanych na potrzeby kalkulacji wymogów kapitałowych
................................. 10
1.1
Banki, względem których nadzór polski pełni rolę nadzorcy konsolidującego 11
1.2
Banki, względem których nadzór polski pełni rolę nadzorcy goszczącego....... 12
2
Informacje na temat wniosku o stosowanie metod zawansowanych w ryzyku
kredytowym (IRB)
.................................................................................................................. 14
2.1
Część I – Informacje ogólne .................................................................................. 15
2.2
Część II – Charakterystyka banku oraz grupy bankowej.................................. 15
2.3
Część III – Zakres stosowania............................................................................... 16
2.4
Część IV – Plan wdrożenia metod IRB ................................................................ 17
2.5
Część V – Test stosowania (ang. use test) ............................................................. 17
2.6
Część VI – Systemy informatyczne z uwzględnieniem baz danych – zgodność z
wymaganiami Dyrektywy CRD ........................................................................................ 18
2.7
Część VII – Szczegółowe informacje dotyczące systemów ratingowych........... 18
2.8
Część VIII – System monitorowania i kontroli ryzyka kredytowego................ 20
2.9
Część IX – Charakterystyka procesu wewnętrznej walidacji............................ 20
2.10 Część X – Wpływ metod IRB na wymogi kapitałowe ......................................... 21
2.11 Część XI – Samoocena banku ............................................................................... 21
3
Informacje na temat wniosku o zatwierdzenie metod zaawansowanego pomiaru
ryzyka operacyjnego (AMA)
................................................................................................. 22
3.1
Część I – Informacje ogólne .................................................................................. 22
3.2
Część II – Charakterystyka banku oraz grupy bankowej.................................. 22
3.3
Część III – Zakres stosowania............................................................................... 23
3.4
Część IV – Plan wdrożenia metody AMA............................................................ 23
3.5
Część V – Test stosowania (ang. use test) ............................................................. 24
3.6
Część VI – Bazy danych, ich integralność oraz zgodność z wymaganiami
Dyrektywy ........................................................................................................................... 25
3.7
Część VII – Szczegółowe informacje dotyczące stosowanej metody
zaawansowanego pomiaru................................................................................................. 26
3.8
Część VIII – Redukcja ryzyka operacyjnego ...................................................... 29
3.9
Część IX – Zarządzanie ryzykiem operacyjnym................................................. 29
3.10 Cześć X – Walidacja systemu pomiaru ryzyka oraz procesu zarządzania
ryzykiem.............................................................................................................................. 29
3.11 Cześć XI – Metodologia alokacji dla banków stosujących AMA na bazie
skonsolidowanej.................................................................................................................. 30
3.12 Część XII – Samoocena banku.............................................................................. 30
4
Zaawansowane systemy pomiaru ryzyka kredytowego (IRB)
.................................. 30
4.1
Wstęp ....................................................................................................................... 30
4.2
Walidacja ................................................................................................................ 31
4.2.1 Weryfikacja
(ang.
backtesting) .................................................................... 33
4.2.2 Porównanie
(ang.
benchmarking) ................................................................ 34
4.3
Stopniowe wprowadzanie metod IRB (ang. roll-out) .......................................... 35
4.4
Stosowanie wymogów stopniowego wdrożenia metod IRB w bankach zależnych
od podmiotów zagranicznych............................................................................................ 37
4.5
Stałe równoległe stosowanie Metody Standardowej i metod zaawansowanych38
4.6
Równoległe wyliczanie wymogów kapitałowych (ang. parallel run).................. 38
4.7
Test stosowania (ang. use test)............................................................................... 39
DK/9/Walidacja
4
4.8
Metodologia i dokumentacja ................................................................................. 40
4.8.1
Ekspozycje detaliczne – osoby fizyczne oraz małe i średnie przedsiębiorstwa
traktowane jako detal ................................................................................................... 40
4.8.2
Ekspozycje detaliczne – detaliczne kwalifikowane kredyty odnawialne
(QRRE) ...................................................................................................................... 43
4.8.3
Ekspozycje detaliczne – ekspozycje detaliczne zabezpieczone
nieruchomościami ........................................................................................................ 44
4.8.4
Klasa ekspozycji korporacyjnych – Kredyty Specjalistyczne (Specialised
Lending) ...................................................................................................................... 45
4.8.5
Definicja niewykonania zobowiązania (ang. default) .................................. 45
4.8.6
Definicja straty............................................................................................. 45
4.8.7
Systemy ratingowe i kwantyfikacja ryzyka ................................................... 46
4.8.8
Wymogi dotyczące dokumentacji ................................................................. 51
4.8.9
Modele outsourcingowe (firm zewnętrznych) .............................................. 52
4.9
Wymagania dotyczące danych oraz systemów IT do kalkulacji wymogów
kapitałowych według IRB.................................................................................................. 54
4.9.1
Standardy jakościowe dla danych oraz zgodność z danymi księgowymi ..... 54
4.9.2
Elementy dokumentacji IT, które powinny znajdować się w posiadaniu
banku ...................................................................................................................... 54
4.10 Portfele z małą liczbą zdarzeń niewykonania zobowiązania (ang. Low-default
portfolios)............................................................................................................................. 57
4.11 System monitorowania i kontroli ryzyka ............................................................. 57
4.12 System informacji zarządczej ............................................................................... 58
4.13 Niezależna komórka kontroli ryzyka kredytowego (ang. Credit Risk Control
Unit) .................................................................................................................................. 59
4.14 Audyt wewnętrzny.................................................................................................. 60
4.15 Przykładowy schemat budowy systemu ratingowego ......................................... 60
4.16 Obowiązujące terminy ........................................................................................... 63
4.16.1
Skrócony okres stosowania metody IRB przed jej zatwierdzeniem.............. 63
4.16.2
Skrócony okres stosowania parametrów LGD i/lub CCF przed
zatwierdzeniem ............................................................................................................. 63
4.16.3
Wymagania dotyczące danych do wyliczania PD ........................................ 63
4.16.4
Wymagania dotyczące danych do wyliczania LGD i/lub CCF dla ekspozycji
detalicznych.................................................................................................................. 64
4.16.5
Wymagania dotyczące danych do wyliczania LGD i/lub CCF dla ekspozycji
względem przedsiębiorstw, banków centralnych, rządów oraz instytucji.................... 64
4.17 Prewalidacja ........................................................................................................... 65
5
Zaawansowane systemy pomiaru ryzyka operacyjnego (AMA)
............................... 65
5.1
Definicja ryzyka operacyjnego i rodzaje zdarzeń ............................................... 65
5.2
Modele stosowane w ryzyku operacyjnym........................................................... 66
5.3
Oczekiwane straty z tytułu ryzyka operacyjnego................................................ 67
5.4
Progi minimalnych strat ........................................................................................ 67
5.5
Korelacja ................................................................................................................. 67
5.6
Wewnętrzna walidacja systemu w zakresie ryzyka operacyjnego .................... 68
6
Załączniki
........................................................................................................................ 69
6.1
Podział modeli ryzyka kredytowego..................................................................... 69
6.1.1
Modele heurystyczne – kwestionariusze ratingowe oraz systemy jakościowe .
...................................................................................................................... 70
6.1.2
Modele heurystyczne - systemy eksperckie................................................... 70
6.1.3
Modele heurystyczne - systemy oparte o logikę rozmytą (ang. fuzzy logic). 71
DK/9/Walidacja
5
6.1.4
Modele statystyczne - analiza dyskryminacyjna........................................... 71
6.1.5
Modele statystyczne – modele regresji......................................................... 71
6.1.6
Modele statystyczne - sztuczne sieci neuronowe .......................................... 71
6.1.7
Modele przyczynowe – modele do wyceny opcji .......................................... 72
6.1.8
Modele przyczynowe - modele oparte o symulacje przepływów pieniężnych ..
...................................................................................................................... 72
6.2
Obowiązujące okresy – metody IRB..................................................................... 74
6.3
Przykładowe harmonogramy wprowadzenia metod zaawansowanych dla
ryzyka kredytowego ........................................................................................................... 76
6.4
Pytania do sektora.................................................................................................. 78
DK/9/Walidacja
6
Słownik użytych pojęć i skrótów
AIG
(ang. Accord Implementation Group) – grupa działająca w ramach
Bazylejskiego Komitetu ds. Nadzoru Bankowego, której zadaniem jest
interpretacja oraz wdrożenie postanowień Nowej Umowy Kapitałowej.
A-IRB
Zob. IRB.
AMA
(ang. Advanced Measurement Approach) – metoda zaawansowanego
pomiaru ryzyka operacyjnego.
CCF
(ang. Credit Conversion Factor) – współczynnik konwersji kredytowej.
CEBS
(ang. the Committee of European Banking Supervisors) – Komitet
Europejskich Nadzorców Bankowych utworzony na mocy decyzji
Komisji Europejskiej, w skład którego wchodzą wysocy przedstawiciele
organów nadzoru bankowego oraz banków centralnych krajów
członkowskich Unii Europejskiej.
CRCU
(ang. Credit Risk Control Unit) – komórka kontroli ryzyka kredytowego.
Days past due
przeterminowanie należności kredytowej.
Dokument
Bazylejski
dokument Bazylejskiego Komitetu Nadzoru Bankowego „Ujednolicenie
pomiaru kapitału i standardów kapitałowych w skali międzynarodowej,
Znowelizowana Metodologia” (z ang. International Convergence of
Capital Measurement and Capital Standards, A Revised Framework) z
listopada 2005 r. mający na celu międzynarodowe ujednolicenie
regulacji nadzorczych dotyczących adekwatności kapitałowej banków.
default
niewykonanie zobowiązania.
Dyrektywa CRD (ang. Capital Requirements Directive) – Dyrektywa w Sprawie
Wymogów Kapitałowych – nowelizacja
1
Dyrektywy 2000/12/WE
(BCD) oraz Dyrektywy 93/6/EWG (CAD).
EAD
(ang. Exposure at Default) – wartość ekspozycji kredytowej w
momencie niewykonania zobowiązania.
ECA
(ang. Export Credit Agency) Agencja Kredytów Eksportowych –
instytucja oferująca ubezpieczenie oficjalnie wspieranych kredytów
eksportowych w danym kraju. W Polsce taką agencją jest Korporacja
Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych S.A. (KUKE S.A.).
ECAI
(ang. External Credit Assessment Institution) – zewnętrzna instytucja
1
Tekst angielski przekształconych dyrektyw został uchwalony przez Parlament Europejski 28 września 2005 r.,
a następnie przyjęty przez Radę UE ds. Ekonomicznych i Finansowych (ECOFIN) 11 października 2005 r.
DK/9/Walidacja
7
oceny wiarygodności kredytowej, (określana również jako „agencja
ratingowa”), taka jak np.: Moody’s, S&P oraz FitchRatings.
EL
(ang. Expected Loss) – oczekiwana strata.
F-IRB
Zob. IRB.
FSA
(ang. Financial Services Authority) – instytucja nadzorująca sektor
finansowy w Wielkiej Brytanii.
IRB
(ang. Internal Ratings Based [Approach]) – metody Wewnętrznych
Ratingów – metody pomiaru ryzyka kredytowego, do których banki
stosują własne oszacowania PD (podstawowa metoda wewnętrznych
ratingów: Foundation IRB – F-IRB) lub własne oszacowania PD, LGD,
M i/lub CCF (zaawansowana metoda wewnętrznych ratingów: Advanced
IRB – A-IRB).
KRI
(ang. Key Risk Indicators) – kluczowe wskaźniki ryzyka operacyjnego.
LDA
(ang. Loss Distribution Approach) – metoda pomiaru ryzyka
operacyjnego, oparta na rozkładzie strat.
LGD
(ang. Loss Given Default) – proporcja ekspozycji kredytowej, która
zostanie utracona w przypadku wystąpienia niewykonania zobowiązania.
LTV
(ang. Loan to Value) – relacja wartości udzielonego kredytu/pożyczki
do wartości zabezpieczenia.
M
(ang. maturity) – termin zapadalności.
NUK
Nowa Umowa Kapitałowa (ang. New Capital Accord) – patrz: document
bazylejski.
PD
(ang. Probability of Default) – prawdopodobieństwo niewykonania
zobowiązania.
PSE
(ang. Public Sector Entities) – jednostki sektora publicznego.
rating
niezlecony
rating nadawany przez ECAI z jej własnej inicjatywy lub na życzenie
inwestora, zainteresowanego ocenianym podmiotem, uwzględniający
wyłącznie informacje dostępne publicznie.
rating zlecony
rating nadawany przez ECAI na życzenie podmiotu ocenianego,
uwzględniający zarówno informacje publicznie dostępne, jak i uzyskane
w trakcie spotkań z kierownictwem ocenianego podmiotu.
RDS
(ang. Reference Data Set) – zbiór danych odniesienia.
SBA
(ang. Scenario Based Approach) – metoda pomiaru ryzyka
DK/9/Walidacja
8
operacyjnego, polegająca na generowaniu scenariuszy zdarzeń.
SL
(ang. Specialised Lending) – kredytowanie specjalistyczne.
VAR
(ang. Value at Risk) – wartość zagrożona.
właściwe władze Dyrektywy Unii Europejskiej z reguły nie wskazują bezpośrednio,
na
jakim szczeblu powinny być podejmowane szczegółowe
rozstrzygnięcia prawne w
krajach członkowskich. Polski nadzór
bankowy sformułuje propozycje w tym zakresie na etapie tworzenia
projektów przepisów implementujących postanowienia Dyrektywy
CRD. Do tego czasu nadzór będzie posługiwać się sformułowaniem
„właściwe władze”.
DK/9/Walidacja
9
Wstęp
Niniejszy dokument konsultacyjny przedstawia stanowisko nadzoru bankowego w kwestii
przyszłych wymagań stawianych bankom wynikającym z wdrożenia Dyrektywy CRD
(stanowiącej nowelizację dyrektyw BCD i CAD) w zakresie walidacji (zatwierdzenia)
przez nadzór bankowy, do celów wyliczania wymogów kapitałowych, zaawansowanych
metod pomiaru i zarządzania ryzykiem kredytowym i operacyjnym.
Celem niniejszego dokumentu konsultacyjnego jest w szczególności przedstawienie
stanowiska nadzoru bankowego w kwestiach dotyczących:
1. procedury walidacji i prewalidacji zaawansowanych metod pomiaru i zarządzania
ryzykiem kredytowym i operacyjnym;
2. konstrukcji wniosku o zatwierdzenie metod zaawansowanych do celów wyliczania
wymogów kapitałowych z tytułu ryzyka kredytowego i operacyjnego;
3. podstawowych informacji na temat mechanizmów działania zaawansowanych
systemów pomiaru i zarządzania ryzykiem kredytowym i operacyjnym.
Niniejszy dokument konsultacyjny ma zastosowanie do banków nadzorowanych
przez Komisję Nadzoru Bankowego, które zamierzają stosować Metody Wewnętrznych
Ratingów (Internal Rating Based Approach – IRB) w zakresie wyliczania wymogów
kapitałowych na ryzyko kredytowe, jak również tych banków, które zamierzają stosować
Metodę Zaawansowanego Pomiaru (Advanced Measurement Approach – AMA) do celów
wyliczania wymogów kapitałowych na ryzyko operacyjne.
Część pierwsza niniejszego dokumentu dotyczy także walidacji modeli wewnętrznych,
służących obliczaniu wartości ekspozycji z tytułu ryzyka kontrahenta dla określonych typów
transakcji
2
, jak również wewnętrznych modeli pomiaru i zarządzania ryzykiem rynkowym
(modele wartości zagrożonej). Należy podkreślić, że również w przypadku tych modeli
wymagana jest zgoda nadzoru na ich stosowanie przez bank do celów obliczania wymogów
kapitałowych. Ponadto, modele te są objęte postanowieniami Dyrektywy CRD, dotyczącymi
współpracy nadzorców macierzystych i goszczących w zakresie walidacji metod
zaawansowanych.
Dokument konsultacyjny uwzględnia w znacznej mierze wytyczne CEBS w zakresie
walidacji (m.in. Dokument Konsultacyjny CP10 revised ze stycznia 2006 r.: Guidelines on
the implementation, validation and assessment of Advanced Measurement (AMA) and
Internal Ratings Based (IRB) Approaches).
Nadzór bankowy zachęca Związek Banków Polskich, Krajowy Związek Banków
Spółdzielczych, jak również banki oraz inne instytucje sektora finansowego do odniesienia się
2
Wymienionych w załączniku III przekształconej Dyrektywy 2000/12/WE.
DK/9/Walidacja
10
do propozycji przedstawionych w niniejszym dokumencie. Komentarze innych uczestników
rynku finansowego, którzy chcą wziąć udział w procesie konsultacji, zostaną również wzięte
pod uwagę.
Sposób prowadzenia analiz oraz kryteria, jakimi kierował się nadzór bankowy w celu
przygotowania swojego stanowiska, zostały przedstawione w Dokumencie Konsultacyjnym
„Konsultacje i wdrożenie postanowień Nowej Umowy Kapitałowej w sektorze bankowym
w Polsce” przesłanym do banków w styczniu 2005 r., który jest również dostępny na stronie
internetowej Narodowego Banku Polskiego (www.nbp.pl).
W zakresie wymagań dotyczących zaawansowanych metod pomiaru ryzyka kredytowego
i operacyjnego, nadzór bankowy starał się zachować równowagę pomiędzy kryterium
wrażliwości na ryzyko, obciążeniami administracyjnymi banków, wynikającymi z nowych
regulacji, jak również poziomem konkurencyjności polskiego sektora bankowego w stosunku
do sektorów bankowych w innych krajach.
Po zakończeniu konsultacji zostaną opracowane stosowne zmiany w przepisach prawnych,
w szczególności w ustawie – Prawo bankowe oraz uchwałach KNB.
Analizy oraz robocze stanowisko nadzoru bankowego przedstawione w tym dokumencie
oparte są na przyjętych przez Parlament Europejski (pod koniec września 2005 r.) oraz Radę
UE ds. Ekonomicznych i Finansowych (w październiku 2005 r.) tekstach: zmienionej
Dyrektywy o podejmowaniu i prowadzeniu działalności bankowej (Dyrektywa BCD)
i zmienionej Dyrektywy w sprawie adekwatności kapitałowej (Dyrektywa CAD). Należy
podkreślić, że proces legislacyjny w Polsce zostanie oficjalnie zainicjowany dopiero
po opublikowaniu w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej polskiej wersji tekstu
Dyrektyw
3
. Z tego względu dokument konsultacyjny dotyczący walidacji metod
zaawansowanych, opierając się na tekście obu aktów musi uwzględniać fakt, że ich tekst nie
jest oficjalnym dokumentem i dlatego ostateczne rozstrzygnięcia w zakresie walidacji zostaną
zaproponowane po opublikowaniu polskiej wersji dyrektyw oraz zakończeniu procesu
konsultacji z sektorem bankowym.
1 Procedura dotycząca zatwierdzania wniosków na stosowanie metod
zaawansowanych na potrzeby kalkulacji wymogów kapitałowych
Niniejsza procedura opisuje sposób postępowania nadzoru bankowego w procesie
zatwierdzania metod zaawansowanych na potrzeby kalkulacji wymogów kapitałowych.
3
Zgodnie z informacjami uzyskanymi z Komisji Europejskiej, publikacji narodowych wersji tekstu obu
Dyrektyw należy oczekiwać najwcześniej wiosną 2006 r.
DK/9/Walidacja
11
1.1 Banki, względem których nadzór polski pełni rolę nadzorcy konsolidującego
Nadzór oczekuje, że banki zamierzające stosować zaawansowane metody
4
kalkulacji
wymogów kapitałowych powiadomią o tym fakcie KNB najpóźniej na 3 miesiące przed
planowanym złożeniem wniosku. Wniosek musi być przesłany do Komisji Nadzoru
Bankowego zarówno w postaci papierowej, jak i elektronicznej w języku polskim. W
przypadku banków prowadzących działalność poprzez podmioty zależne w innych krajach
UE, wniosek należy również przesłać w języku uzgodnionym pomiędzy nadzorem polskim a
nadzorem goszczącym dla podmiotu zależnego danego banku.
Proces rozpatrywania wniosku rozpoczyna się z chwilą powiadomienia banku przez KNB, że
złożone dokumenty są kompletne i umożliwiają analizę wniosku. Nadzór bankowy planuje
sześciomiesięczny termin rozpatrywania wniosków składanych przez banki, wobec których
pełni rolę nadzorcy konsolidującego. Przyjęcie takiego okresu jest uzasadnione ze względu
na:
1. sześciomiesięczny okres rozpatrywania wniosku grupowego dla banków
prowadzących działalność w wielu krajach UE, zgodnie z art. 129 ust. 2 Dyrektywy
CRD;
2. skalę komplikacji zagadnień stanowiących przedmiot wniosku;
3. dążenie nadzoru do zapewnienia warunków równych szans dla wszystkich banków
działających w Polsce.
Jednocześnie zakłada się utrzymanie dotychczasowego trybu postępowania
administracyjnego, wynikającego z obowiązujących przepisów prawa.
Proces rozpatrywania wniosku składa się z analizy informacji zawartych we wniosku, jak
również przekazanych w trakcie spotkań przedstawicieli nadzoru z przedstawicielami banku,
oraz z postępowania wyjaśniającego.
Na każdym etapie rozpatrywania wniosku nadzór przewiduje możliwość zwrócenia się
do banku o dodatkowe informacje lub/i wyjaśnienia. Nadzór oczekuje, że w takim przypadku
bank w ciągu 1 miesiąca dostarczy dodatkowe informacje lub/i wyjaśnienia, przy czym
nadzór nie planuje wliczać tego okresu do okresu rozpatrywania wniosku.
Decyzja KNB o udzieleniu bądź nie zezwolenia na stosowanie przez bank metod
stanowiących przedmiot wniosku oraz określająca ewentualne, dodatkowe warunki takiego
zezwolenia, zostanie wydana w trybie wynikającym z przepisów prawa.
4
Przez zaawansowane metody należy rozumieć w przypadku ryzyka kredytowego metody wewnętrznych
ratingów (IRB), a w przypadku ryzyka operacyjnego – metodę zaawansowanego pomiaru (AMA).
DK/9/Walidacja
12
1.2 Banki, względem których nadzór polski pełni rolę nadzorcy goszczącego
W przypadku wniosku o zezwolenie na stosowanie zaawansowanych metod pomiaru
i zarządzania ryzykiem, składanego przez unijną dominującą instytucję kredytową i jej
podmioty zależne lub wspólnie przez podmioty zależne unijnej dominującej finansowej spółki
holdingowej
5
, dyrektywa CRD
6
przewiduje konieczność współpracy oraz wzajemnych
konsultacji nadzoru macierzystego z właściwymi nadzorcami goszczącymi. Celem tych
działań jest podjęcie decyzji, czy należy udzielić zezwolenia, jak również określenie
warunków udzielenia takiego zezwolenia.
Zgodnie z postanowieniami Dyrektywy CRD, wniosek grupowy jest przedkładany wyłącznie
nadzorcy konsolidującemu, a następnie niezwłocznie przekazany zainteresowanym
nadzorcom goszczącym. Nadzór polski oczekuje, że część wniosku grupowego, która dotyczy
metod zaawansowanych, jakie zamierza stosować bank-podmiot zależny z siedzibą w Polsce i
która zawiera informacje wymienione w punkcie 2.1 oraz 3.1 niniejszego dokumentu, będzie
sformułowana w języku polskim. Pozostała część wniosku grupowego, dotycząca banku-
podmiotu zależnego z siedzibą w Polsce, powinna zostać sformułowana w języku (lub
językach) uzgodnionym wspólnie przez nadzór polski, nadzorcę konsolidującego oraz bank
7
.
W przypadku wniosku grupowego, dotyczącego banku-podmiotu zależnego w Polsce
o istotnym znaczeniu w krajowym systemie bankowym
8
, w odniesieniu do modeli
dotyczących istotnych portfeli w tym banku, również pozostała część wniosku powinna być
sformułowana w języku polskim. W przypadku wniosku grupowego dotyczącego pozostałych
modeli, przewidzianych do stosowania w banku-podmiocie zależnym o istotnym znaczeniu w
krajowym systemie bankowym, język wniosku będzie przedmiotem uzgodnień z nadzorcą
konsolidującym i bankiem.
Proces rozpatrywania wniosku grupowego trwa 6 miesięcy i rozpoczyna się z chwilą
otrzymania przez nadzorcę konsolidującego kompletnej dokumentacji
9
.
Dyrektywa CRD nie precyzuje trybu współpracy nadzorców w procesie walidacji. Tryb ten
będzie ustalany każdorazowo przez nadzorców uczestniczących w procesie walidacji
określonych systemów. Z tego względu polski nadzór nie zamierza przedstawić jednolitej
procedury rozpatrywania wniosków o stosowanie modeli w przypadku banków-podmiotów
5
Określanego dalej mianem „wniosku grupowego”.
6
Art. 129 ust. 2, BCD.
7
Zob. dokument konsultacyjny CEBS ze stycznia 2006 r. pt. „Guidelines on the Implementation, validation and
assessment of Advanced Measurement (AMA) and Internal Ratings Based (IRB) Approaches” (CP10 revised),
par. 67.
8
W ocenie znaczenia banku dla krajowego systemu bankowego będą brane pod uwagę takie kryteria, jak udział
aktywów banku w aktywach systemu bankowego, jak również udział funduszy własnych banku w funduszach
własnych systemu bankowego.
9
Kryteria, jakie pozwalają uznać wniosek grupowy za kompletny, są wymienione w dokumencie
konsultacyjnym CEBS CP10 revised, par. 68.
DK/9/Walidacja
13
zależnych od podmiotów unijnych, ponieważ będzie to przedmiotem każdorazowych
uzgodnień nadzorcy konsolidującego z nadzorcami z krajów goszczących.
Niemniej, nadzór polski przewiduje udział w walidacji modeli stosowanych przez banki
działające w Polsce, dla których nadzór polski jest nadzorem goszczącym. Przewidywana
przez nadzór
10
skala zaangażowania w proces walidacji będzie zależeć od:
1. typu systemu, który ma być przedmiotem oceny (system tworzony na poziomie
podmiotu dominującego – tzw. system centralny, ewentualnie regionalny, w
odróżnieniu od systemu tworzonego lokalnie);
2. znaczenia, jakie bank -podmiot zależny odgrywa w polskim systemie bankowym
11
;
3. znaczenia, jakie bank-podmiot zależny odgrywa w grupie bankowej;
4. w przypadku systemów kwantyfikacji ryzyka kredytowego – znaczenia portfela
aktywów objętego danym systemem ratingowym w proporcji do należności banku
ogółem.
Jeżeli system został skonstruowany na poziomie podmiotu konsolidującego (system
centralny, ewentualnie regionalny) i jednocześnie bank-podmiot zależny z siedzibą w Polsce
ma istotne znaczenie w krajowym systemie bankowym, wówczas nadzór polski przewiduje
udział, w ścisłej współpracy z nadzorcą macierzystym, w procesie walidacji, przy czym
12,13
:
1. nadzór polski przewiduje udział w procesie walidacji samego systemu jak i walidacji
sposobu jego wdrożenia, o ile system ten obejmuje portfel należności o znaczącym
udziale w należnościach banku ogółem;
2. nadzór polski przewiduje jedynie udział w procesie walidacji wdrożenia systemu,
jeżeli system ten obejmuje portfel należności o nieznaczącym udziale w
należnościach banku ogółem. Jednocześnie nadzorca macierzysty powinien
poinformować nadzór polski o wynikach procesu zatwierdzenia danego systemu.
W przypadku modeli centralnych lub regionalnych, przewidzianych do stosowania
przez banki-podmioty zależne o mniejszym znaczeniu w polskim systemie bankowym, nadzór
10
Stanowisko nadzoru polskiego, dotyczące stopnia zaangażowania w procesie walidacji modeli grupowych,
było i jest prezentowame w trakcie spotkań z przedstawicielami zagranicznych instytucji nadzorczych oraz
banków.
11
Zob. przypis 8.
12
Zgodnie ze stanowiskiem nadzoru polskiego udział nadzorcy goszczącego w procesie walidacji wniosków
grupowych powinien obejmować m.in. analizę dokumentacji dotyczącej wniosku, jak również kontakty z
przedstawicielami banku-podmiotu zależnego i nadzoru macierzystego. Z kolei udział w walidacji wdrożenia
systemów będzie w znacznej mierze uzależniony od czynności nadzorczych (postępowania wyjaśniającego).
13
Zatwierdzenie systemu będzie obejmować w szczególności weryfikację założeń, jak również mechanizmów
działania i uzyskanych oszacowań charakterystyk ryzyka. W trakcie zatwierdzenia wdrożenia systemu główny
nacisk zostanie położony na weryfikację poprawności działania systemu jako integralnej części kompleksowego
systemu kontroli ryzyka w banku.
DK/9/Walidacja
14
polski oczekuje od nadzorcy macierzystego informacji dotyczących przebiegu i wyników
procesu zatwierdzenia systemu.
W przypadku modeli konstruowanych na poziomie banku-podmiotu zależnego (tzw. modeli
lokalnych), nadzór bankowy przewiduje, że proces walidacji zarówno samego modelu, jak i
sposobu jego wdrożenia będzie prowadzony przez nadzorcę goszczącego, w porozumieniu z
nadzorcą macierzystym. Przy czym udział nadzorcy macierzystego powinien zależeć od
znaczenia banku-podmiotu zależnego w grupie bankowej. W szczególności, walidacja modeli
przewidzianych do stosowania przez bank-podmiot zależny o istotnym znaczeniu w grupie
wymaga, zdaniem polskiego nadzoru, udziału nadzorcy macierzystego w procesie
zatwierdzenia zarówno samego systemu, jak i sposobu jego wdrożenia na poziomie lokalnym.
Jeżeli bank-podmiot zależny nie jest uznany przez nadzór macierzysty za istotny w grupie,
wówczas prowadzona przez nadzór lokalny walidacja nie będzie wymagała udziału nadzoru
macierzystego. Jednocześnie nadzór polski deklaruje w takim przypadku gotowość do
przekazania do nadzoru macierzystego informacji dotyczących przebiegu i wyników procesu
zatwierdzenia systemu.
Należy podkreślić, że powyższe stanowisko nadzoru polskiego ma charakter deklaratywny.
Będzie ono każdorazowo przedstawiane nadzorcom macierzystym, a następnie weryfikowane
w ramach współpracy z nadzorcami macierzystymi w zakresie zatwierdzania określonych
wniosków grupowych.
W każdym wypadku nadzór polski przewiduje możliwość zwrócenia się do banku-podmiotu
zależnego z prośbą o przekazanie informacji, które ułatwiłyby proces zatwierdzania wniosku.
2 Informacje na temat wniosku o stosowanie metod zawansowanych w ryzyku
kredytowym (IRB)
W celu uzyskania zezwolenia na stosowanie metod wewnętrznych ratingów (IRB)
do szacowania wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka kredytowego banki muszą wykazać
instytucji nadzorczej, że spełniają określone w Dyrektywie CRD wymagania dotyczące jej
wprowadzenia i ciągłego stosowania.
Jednym z wyzwań, jakie stawiają przed nadzorem i bankami metody IRB, jest walidacja
wewnętrznych systemów ratingowych wykorzystywanych do szacowania parametrów ryzyka
wykorzystywanych do kalkulowania wymogów kapitałowych.
W związku z faktem, iż dla różnych grup aktywów bank może stosować różne systemy
ratingowe, każdy system ratingowy będzie przedmiotem wnikliwej analizy pod kątem
minimalnych wymagań określonych w Dyrektywie CRD.
W ramach zatwierdzania wniosku pojęcie „system ratingowy” będzie rozumiane jako metody
procedury, bazy danych, systemy informatyczne oraz procesy kontrolne służące ocenie
DK/9/Walidacja
15
ryzyka kredytowego, przypisywaniu należności do określonych grup ryzyka oraz szacowaniu
charakterystyk ryzyka.
Efektem analizy ma być ocena czy wewnętrzny system ratingowy odpowiednio różnicuje
ryzyko oraz czy szacunki parametrów ryzyka (PD, LGD oraz CCF) dokładnie charakteryzują
istotne aspekty ryzyka.
Wniosek o zatwierdzenie metod IRB, składany do nadzoru w trybie opisanym w pierwszym
rozdziale niniejszego dokumentu, powinien składać się z jedenastu określonych poniżej
części. Informacje zawarte we wniosku powinny umożliwić nadzorowi zrozumienie istoty
metodologii IRB oraz strategii jej wdrażania, zaproponowanej przez bank. Nadzór nie
oczekuje, że zostanie zachowana kolejność punktów wniosku, zgodnie z układem
przedstawionym w paragrafach 2.1 – 2.11 niniejszego dokumentu dla metod IRB oraz w
punktach 3.1 – 3.12 dla metody AMA. Jest jednak istotne, aby zawartość informacji z
wniosku pokrywała się z zakresem informacji przedstawionym we wspomnianych
paragrafach.
2.1 Część I – Informacje ogólne
Ta część wniosku powinna zawierać stwierdzenie o zamiarze stosowania metod IRB
na potrzeby obliczania wymogu kapitałowego wraz z uzasadnieniem. Powinna również
zawierać oświadczenie, że wszystkie dane przedstawione we wniosku są wiarygodne.
Wniosek powinien również zawierać oświadczenie o wyrażeniu zgody przez bank
na przekazywanie informacji zawartych we wniosku nadzorcom z innych krajów na potrzeby
weryfikacji i zatwierdzana wniosku o stosowanie metod IRB. Kompletny wniosek powinien
zawierać informacje/odpowiedzi na wszystkie wymienione w poszczególnych częściach
zagadnienia i pytania.
Należy również wskazać upoważnioną osobę ze strony banku do kontaktu z krajowym
nadzorem w sprawie rozpatrywanego wniosku
2.2 Część II – Charakterystyka banku oraz grupy bankowej
W tej części należy zawrzeć ogólne informacje na temat banku i grupy w ramach której
funkcjonuje:
1. strukturę grupy z krótką charakterystyką profilu działalności jednostek wchodzących
w skład grupy;
2. charakterystykę struktury organizacyjnej banku wraz ze wskazaniem linii
biznesowych i linii podległości;
3. listę nadzorców bankowych nadzorujących grupę;
4. strukturę raportowania działań związanych z wdrażaniem Dyrektywy CRD;
5. planowane, istotne zmiany w działalności banku;
DK/9/Walidacja
16
6. określenie, czy składany wniosek dotyczy banku na bazie jednostkowej czy
skonsolidowanej (określenie podmiotów z grupy, w których planowane jest
stosowanie metod IRB);
7. listę wewnętrznych regulacji dotyczących systemu wewnętrznych ratingów wraz
z krótkim opisem ich zawartości.
Informacje z pkt. 1–2 są pozyskiwane w celu aktualizacji informacji wcześniej posiadanych
przez nadzór.
2.3 Część III – Zakres stosowania
W tej części należy przedstawić zakres stosowania metod IRB wraz z uzasadnieniem
przyjętych rozwiązań:
1. specyfikację przyjętych metod IRB (F-IRB, A-IRB) ze wskazaniem jednostek
biznesowych i klas aktywów objętych metodami IRB;
2. specyfikację jednostek biznesowych i klas aktywów podlegających stałemu
wyłączeniu wraz z określeniem udziału tych aktywów ważonych ryzykiem
w całkowitej wartości aktywów ważonych ryzykiem z uwzględnieniem podziału na:
a. ekspozycje względem rządów centralnych (w tym macierzystych), banków
centralnych, instytucji kredytowych, firm inwestycyjnych, samorządów
regionalnych i władz lokalnych, pozarządowych podmiotów sektora publicznego
oraz wielostronnych banków rozwoju (wraz ze wskazaniem przesłanek
określonych w Dyrektywie CRD
14
;
b. ekspozycje w nieznaczących jednostkach biznesowych oraz nieistotne ekspozycje
(wraz ze wskazaniem przesłanek określonych w Dyrektywie CRD);
c. ekspozycje od określonych podmiotów należących do tej samej grupy kapitałowej
(wraz ze wskazaniem przesłanek określonych w Dyrektywie CRD);
d. ekspozycje kapitałowe (wraz ze wskazaniem przesłanek określonych
w Dyrektywie CRD);
3. sposób uwzględniania kredytowania specjalistycznego (SL) w kalkulacji adekwatności
kapitałowej:
a. zgodność z definicją określoną w Dyrektywie CRD;
b. sposób kalkulacji (metody IRB czy nadzorcze wagi ryzyka);
4. sposób uwzględniania ekspozycji w papierach wartościowych z prawem do kapitału w
kalkulacji adekwatności kapitałowej (metoda uproszczona, metoda oparta na
PD/LGD
15
, metoda modeli wewnętrznych);
14
W momencie publikacji niniejszego dokumentu konsultacyjnego trwają prace nad przygotowaniem projektów
regulacji, wdrażających postanowienia Dyrektywy CRD do polskiego porządku prawnego. Od momentu wejścia
w życie regulacji (styczeń 2007 r.) odniesienia do Dyrektywy CRD należy rozumieć jako odniesienia do
odpowiednich regulacji obowiązujących w Polsce.
15
Stanowisko nadzoru dotyczące metody opartej na PD/LGD do ekspozycji kapitałowych zostało przedstawione
w dokumencie konsultacyjnym DK/03/IRB z maja 2005 r.
DK/9/Walidacja
17
5. sposób uwzględniania sekurytyzacji
6. kryteria uwzględniane przez bank przy traktowaniu ekspozycji w stosunku
do podmiotów SME jako ekspozycji detalicznych, należy również określić udział
wartości bilansowej ekspozycji względem SME w całkowitej wartości bilansowej
ekspozycji detalicznych;
7. udział wartości bilansowej detalicznych kwalifikowanych kredytów odnawialnych
w ogólnej wartości bilansowej ekspozycji detalicznych; należy również wskazać
względny poziom zmienności stopy strat dla tej kategorii aktywów (za dwa lata
wstecz);
8. udział wartości bilansowej ekspozycji objętych metodami IRB w całkowitej wartości
bilansowej ekspozycji uwzględnianych w kalkulacji wymogów kapitałowych z tytułu
ryzyka kredytowego na datę rozpoczęcia stosowania metod wewnętrznych ratingów.
2.4 Część IV – Plan wdrożenia metod IRB
W tej części należy przedstawić plan wdrożenia, który będzie uwzględniał daty obejmowania
poszczególnych jednostek biznesowych i klas aktywów metodami IRB wraz z określeniem
ich wartości w aktywach ogółem według wartości bilansowej oraz uzasadnieniem przyjętej
kolejności. Należy określić sposób obejmowania poszczególnych jednostek biznesowych i
klas aktywów z uwzględnieniem m.in. poniższych elementów
16
:
1. założeń budowy systemów ratingowych,
2. opracowania stosowanych procedur,
3. technicznej koncepcji oraz terminów wdrożenia systemów ratingowych od strony
informatycznej (z uwzględnieniem podziału na prototypy, jak również aplikacji
przeznaczonych do fazy testowej oraz przewidzianych do stosowania w działalności
operacyjnej,
4. szkoleń pracowników, w tym kadry kierowniczej.
Bank jest zobowiązany do niezwłocznego powiadamiania nadzoru o istotnych zmianach
organizacyjnych lub zmianach w otoczeniu gospodarczym, które mogą znacząco wpłynąć na
początkowe plany stopniowego wdrażania metod IRB. Szczegóły dotyczące planu wdrożenia
zostały opisane w p.4 części IV.
2.5 Część V – Test stosowania (ang. use test)
Istotnym wymogiem w uzyskaniu zgody na stosowanie metod IRB do obliczania wymogów
kapitałowych dla celów regulacyjnych jest wykorzystywanie otrzymanych oszacowań
w codziennej praktyce zarządzania ryzykiem. W konsekwencji, w tej części wniosku bank
powinien wykazać, że systemy ratingowe są integralną częścią procesu identyfikacji,
pomiaru, monitorowania i kontroli ryzyka kredytowego.
16
Zob. również pkt. 4.3 niniejszego dokumentu.
DK/9/Walidacja
18
Należy scharakteryzować rolę systemów ratingowych m.in. w zakresie
17
:
1. określania zdolności kredytowej klientów;
2. ustalania polityki cenowej;
3. określania tolerancji ryzyka, w tym ustalania limitów indywidualnych i portfelowych;
4. tworzenia rezerw/odpisów na utratę wartości z tytułu ryzyka kredytowego oraz
alokacji kapitału ekonomicznego;
5. przyznawania kompetencji decyzyjnych w zakresie wielkości podejmowanego ryzyka;
6. ustalania miar zyskowności, wyników oraz wynagrodzeń;
7. systemu informacji zarządczej.
Należy jednoznacznie określić, przez jaki okres bank stosował system ratingów
wewnętrznych zgodny z minimalnymi wymaganiami w tym zakresie. W przypadku banków
składających wniosek o stosowanie własnych szacunków LGD i/lub CCF należy określić
okres, przez jaki bank szacował i używał tych parametrów.
2.6 Część VI – Systemy informatyczne z uwzględnieniem baz danych – zgodność z
wymaganiami Dyrektywy CRD
W tej części należy scharakteryzować wykorzystane na potrzeby IRB systemy informatyczne.
Należy przedstawić strukturę systemów wykorzystywanych do gromadzenia , przetwarzania
danych oraz pomiaru ryzyka z uwzględnieniem raportowania. Należy również zamieścić
rozwiązania przyjęte przez bank w zakresie zarządzania bazą danych
18
:
1. zakresu oraz mechanizmów zapewniających rzetelność danych;
2. gromadzenia danych;
3. przechowywania danych;
4. dostępności danych;
5. generowania danych na potrzeby kalkulacji wymogów kapitałowych;
6. odtworzenia bazy danych (w przypadku utraty danych – np. w momencie awarii
systemu) oraz oszacowań systemów ratingowych na potrzeby walidacji.
2.7 Część VII – Szczegółowe informacje dotyczące systemów ratingowych
W tej części nadzór oczekuje bardziej szczegółowych informacji na temat systemów
ratingowych wykorzystywanych w ramach metod IRB. Ułatwi to nadzorowi zapoznanie
z głównymi komponentami przyjętej metody IRB.. Bank powinien również zamieścić
informacje na temat systemów ratingowych, które zamierza wprowadzić. Należy
jednoznacznie określić systemy ratingowe, które funkcjonują oraz systemy ratingowe, które
bank zamierza stosować w przyszłości.
17
Zob. również pkt. 4.6 niniejszego dokumentu.
18
Zob. również pkt. 4.9 niniejszego dokumentu.
DK/9/Walidacja
19
Poniżej przedstawione są informacje które muszą być zawarte na temat każdego systemu
ratingowego stosowanego w ramach metod IRB
19
:
1. Jednostka(i) biznesowa objęta systemem – należy określić, w jakiej jednostce
funkcjonuje dany system ratingowy oraz czy system podlegał istotnym modyfikacjom
w celu dostosowania do IRB;
2. Portfel IRB (klasa/podklasa aktywów) do którego system jest stosowany;
3. Rodzaj klientów i produktów objętych systemem ratingowym;
4. Liczba kredytobiorców i transakcji objętych systemem ratingowym;
5. Data wdrożenia systemu ratingowego;
6. Wartość bilansowa ekspozycji objętych systemem ratingowym wraz z określeniem
udziału w całkowitej wartości bilansowej ekspozycji objętych metodami IRB;
7. Charakterystyka systemu ratingowego:
a. liczba klas ratingowych;
b. kryteria ratingowe;
c. proces przypisywania kredytobiorców/transakcji do poszczególnych klas
ratingowych;
d. charakterystyka definicji niewykonania zobowiązania, jaką przyjął bank
w systemie ratingowym z uwzględnieniem jej zgodności z definicją określoną
w Dyrektywie CRD oraz progiem istotności;
e. zgodność przyjętej przez bank definicji straty z minimalnymi wymaganiami
określonymi w regulacjach;
f. częstotliwość przeglądów oraz ewentualnych aktualizacji nadanych ratingów.
8. Opis sposobu szacowania prawdopodobieństwa niewykonania zobowiązania (częstość
historyczna, model statystyczny, przypisanie do danych zewnętrznych, inne –
ze wskazaniem, jakie) wraz z uzasadnieniem przyjętej metody;
9. Okres danych historycznych wykorzystanych do szacowania PD wraz ze wskazaniem
źródła ich pochodzenia;
10. Okres danych historycznych wykorzystywanych do obliczenia charakterystyk LGD
i CCF (jeśli dotyczy) wraz ze wskazaniem źródła ich pochodzenia;
11. Jeżeli bank wykorzystuje model/modele ryzyka kredytowego do przypisywania
kredytobiorców/transakcji do poszczególnych klas ratingowych i/lub szacowania
poszczególnych parametrów ryzyka, należy zamieścić charakterystykę modelu/modeli
wewnętrznych wykorzystywanych w ramach systemu ratingowego wraz
ze wskazaniem:
a. rodzaju modelu
20
;
b. czy jest to model wypracowany wewnętrznie w banku czy pochodzi z zewnątrz;
19
Zob. również pkt. 4.8, 4.10, 4.15 oraz załącznik 6.1 niniejszego dokumentu.
20
Podstawowe rodzaje modeli ryzyka kredytowego opisano w załączniku 6.1.
DK/9/Walidacja
20
c. na jakich danych
21
model został skalibrowany (dane globalne, regionalne,
lokalne);
d. udziału wartości bilansowej ekspozycji wycenianych za pomocą tego modelu
w wartości bilansowej portfela ekspozycji banku objętego metodami IRB;
e. częstotliwości dokonywania reestymacji modelu;
f. Charakterystyka testów stosowanych przez bank do wewnętrznej walidacji PD
22
;
12. Opis metody stosowanej przez bank do szacowania LGD. W przypadku szacowania
LGD przy wykorzystaniu metody wartości odzyskiwanej (workout), należy opisać:
a. sposób mierzenia stopy odzysku;
b. sposób dokonywania alokacji kosztów windykacji;
c. sposób określania odpowiedniego czynnika dyskontowego.
13. Opis charakterystyk należności, wykorzystywanych przez bank przy szacowaniu CCF.
2.8 Część VIII – System monitorowania i kontroli ryzyka kredytowego
W tej części należy scharakteryzować przyjęte przez bank rozwiązania w zakresie procesu
monitorowania i kontroli ryzyka kredytowego
23
:
1. rolę zarządu i rady nadzorczej w zakresie zarządzania ryzykiem kredytowym (jeżeli
zadania są delegowane do wyspecjalizowanych komitetów należy to zaznaczyć);
2. rolę oraz stopień niezależności komórki kontroli ryzyka kredytowego;
3. rolę audytu wewnętrznego i zewnętrznego (ze szczególnym uwzględnieniem
przeprowadzania przeglądów procesów zarządzania ryzykiem, w tym jego pomiaru);
4. zakres i częstotliwość informacji zarządczej dotyczącej ryzyka kredytowego
z podziałem na poszczególne szczeble organizacyjne (należy załączyć przykładowe
raporty dla poszczególnych szczebli);
5. charakterystyka procesu podejmowania decyzji w zakresie ryzyka kredytowego w
podziale na poszczególne szczeble organizacji;
6. informacje na temat systemu limitowania ryzyka
2.9 Część IX – Charakterystyka procesu wewnętrznej walidacji
W tej części należy scharakteryzować proces walidacji wewnętrznej poszczególnych
systemów ratingowych
24
:
1. zakres;
2. częstotliwość weryfikowania poprawności wyliczeń modelu;
3. częstotliwość przeprowadzania testów warunków skrajnych
21
Dane globalne – dane dotyczące całej grupy kapitałowej w której funkcjonuje bank, dane regionalne – dane
dotyczące danego regionu (np. Europa, Europa Środkowa, itp.), dane lokalne – dane dotyczące danego banku.
22
Zob. pkt. 2.9 niniejszego dokumentu.
23
Zob. pkt. 4.10–4.13 niniejszego dokumentu.
24
Zob. również pkt. 4.2 niniejszego dokumentu.
DK/9/Walidacja
21
4. wykorzystywane metody, w tym w szczególności charakterystyka testów stosowanych
przez bank do wewnętrznej walidacji PD:
a. opis
przyjętych scenariuszy warunków skrajnych;
b.
opis testów do oceny mocy dyskryminacyjnej modeli PD;
c.
opis testów jakości kalibracji systemu ratingowego stosowanego przez bank.
5. jednostkę organizacyjną odpowiedzialną za proces walidacji, w tym w szczególności,
czy niezależna walidacja modelu jest przeprowadzana wewnętrznie czy zewnętrznie;
6. rezultaty (wyniki);
7. zidentyfikowane słabości systemu ratingowego.
Szczegółowe informacje dotyczące walidacji opisano w p. 4.2 niniejszego dokumentu
2.10 Część X – Wpływ metod IRB na wymogi kapitałowe
W tej części należy zawrzeć informacje na temat wpływu wdrożenia metod IRB na wymogi
kapitałowe w podziale na jednostki biznesowe i klasy aktywów. Należy uwzględnić:
1. nazwę jednostki biznesowej
25
;
2. klasę aktywów wg metod IRB;
3. podklasę aktywów (w tym podział na aktywa bilansowe i pozabilansowe);
4. wielkość wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka kredytowego według
dotychczasowych uregulowań w zakresie adekwatności kapitałowej;
5. wielkość wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka kredytowego według metod IRB;
6. charakterystykę zastosowanych zabezpieczeń (w podziale na rodzaje) i ochrony
kredytowej (rzeczywistej i nierzeczywistej) oraz ich wpływ na adekwatność
kapitałową (należy przedstawić wymóg kapitałowy według klasy aktywów IRB z
uwzględnieniem zabezpieczeń i ochrony kredytowej oraz bez uwzględnienia
zabezpieczeń i ochrony kredytowej).
7. wyniki równoległego obliczania wymogów kapitałowych (ang. parallel run)
26
2.11 Część XI – Samoocena banku
W tej części należy zawrzeć opis przeprowadzonej przez bank samooceny w zakresie
zgodności z minimalnymi wymogami metod IRB określonymi w Dyrektywie. Samoocena
powinna identyfikować luki i niezgodności z Dyrektywą oraz wskazywać na sposoby
i terminy ich wykluczenia.
Samoocena banku powinna również pokrywać wszystkie aspekty systemów ratingowych:
metodologie, jakość danych, procedury walidacji, kontrolę wewnętrzną, środowisko
technologiczne. Samoocena powinna być przeprowadzona przez niezależną komórkę kontroli
ryzyka, a jeżeli to konieczne przez audyt wewnętrzny lub zewnętrzny. Jakość i zakres
25
Pojęcie jednostki biznesowej zostało sprecyzowane w części 3.5.3 dokumentu konsultacyjnego GINB z maja
2005 r.(DK/03/IRB) a także str.28 kontynuacji tego dokumentu (DK/03/IRB-2).
26
Zob. pkt. 4.6 niniejszego dokumentu.
DK/9/Walidacja
22
dokonanej przez bank samooceny będzie miała istotny wpływ na zakres działań
podejmowanych przez nadzór w procesie zatwierdzania wniosku.
3 Informacje na temat wniosku o zatwierdzenie metod zaawansowanego pomiaru
ryzyka operacyjnego (AMA)
W celu uzyskania zezwolenia na stosowanie metod AMA do szacowania wymogu
kapitałowego z tytułu ryzyka operacyjnego banki muszą wykazać instytucji nadzorczej,
że spełniają określone w Dyrektywie CRD wymagania dotyczące jej wprowadzenia
i stosowania.
Wniosek o zatwierdzenie metod AMA, składany do instytucji nadzorczej w trybie opisanym
w pierwszym rozdziale niniejszego dokumentu, powinien składać się z dwunastu części.
Informacje zawarte we wniosku powinny umożliwić nadzorowi:
1. zrozumienie istoty wewnętrznej metody pomiaru ryzyka oraz strategii jej wdrażania,
2. zidentyfikowanie, z perspektywy AMA, istotnych obszarów ryzyka, które będą
wymagały wnikliwej analizy.
3.1 Część I – Informacje ogólne
27
Ta część powinna zawierać stwierdzenie o zamiarze stosowania metody AMA na potrzeby
obliczania wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka operacyjnego oraz oświadczenie,
że wszystkie dane przedstawione we wniosku są wiarygodne. Wniosek powinien również
zawierać oświadczenie o wyrażeniu zgody przez bank na przekazywanie informacji
zawartych we wniosku nadzorcom z innych krajów na potrzeby weryfikacji i zatwierdzania
wniosku o stosowanie metody AMA.
Kompletny wniosek powinien obejmować informacje/odpowiedzi na wszystkie wymienione
w poszczególnych częściach zagadnienia i pytania. Należy również wskazać upoważnioną
osobę ze strony banku do kontaktu z krajowym nadzorem w sprawie rozpatrywanego
wniosku.
W tej części należy uzasadnić wdrażanie metody AMA przez bank na potrzeby obliczania
wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka operacyjnego wraz ze wskazaniem, co bank chce
dzięki temu osiągnąć.
3.2 Część II – Charakterystyka banku oraz grupy bankowej
W tej części należy zawrzeć ogólne informacje na temat banku i grupy w ramach której
funkcjonuje:
1. strukturę grupy z krótką charakterystyką profilu działalności jednostek wchodzących
w skład grupy;
27
Jeżeli bank składa równocześnie wniosek o stosowanie metod IRB, część informacji powtarzających się może
być pominięta.
DK/9/Walidacja
23
2. charakterystykę struktury organizacyjnej banku wraz ze wskazaniem linii
biznesowych i raportowych;
3. listę regulatorów nadzorujących grupę;
4. strukturę raportowania działań związanych z wdrażaniem Dyrektywy CRD;
5. planowane, istotne zmiany w działalności banku;
6. określenie, czy składany wniosek dotyczy banku na bazie jednostkowej czy
skonsolidowanej;
7. listę wewnętrznych regulacji dotycząca systemu AMA wraz z krótkim opisem ich
zawartości.
Informacje z pkt. 1–2 są pozyskiwane w celu aktualizacji informacji wcześniej posiadanych
przez nadzór.
3.3 Część III – Zakres stosowania
W tej części należy wskazać, czy bank zamierza objąć metodą AMA wszystkie podmioty
i linie biznesowe, czy też łączyć tę metodę z metodą standardową lub/i metodą podstawowego
wskaźnika. W przypadku łączenia metody AMA z metodą standardową należy wykazać, iż
bank spełnia także kryteria kwalifikujące przewidziane dla metody standardowej.
Jeżeli bank zamierza łączyć metody pomiaru ryzyka operacyjnego, to wówczas powinien:
1. przedstawić przypisanie podmiotów / linii biznesowych do poszczególnych metod;
2. uzasadnić, dlaczego dla danych podmiotów / linii biznesowych nie będzie stosowana
metoda AMA, lecz standardowa lub/i podstawowego wskaźnika;
3. wskazać relatywną wielkość tych jednostek / linii biznesowych (w stosunku
do których nie będzie stosowana metoda AMA) pod względem aktywów (wyrażoną
jako procent całkowitych aktywów);
4. określić czy metodę standardową lub/i metodę podstawowego wskaźnika bank
zamierza stosować przejściowo czy też trwale;
5. dla tych podmiotów / linii biznesowych, w stosunku do których bank zamierza
stosować przejściowo metodę standardową lub/i metodę podstawowego wskaźnika,
musi zostać przedstawiony plan wdrożenia metody AMA
28
;
6. w stosunku do tych podmiotów / linii biznesowych, co do których bank zamierza
trwale stosować metodę standardową lub/i metodę podstawowego wskaźnika, należy
wykazać ich nieistotność.
3.4 Część IV – Plan wdrożenia metody AMA
Ta część ma dostarczyć informacji na temat przyjętych przez bank rozwiązań i planu
wdrożenia metody zaawansowanego pomiaru w kolejnych podmiotach / liniach biznesowych.
28
Zob. p. 3.4 niniejszego dokumentu.
DK/9/Walidacja
24
Należy podać datę, począwszy od której bank będzie stosował metodę AMA do wyliczania
wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka operacyjnego oraz linie biznesowe nią objęte.
Jeżeli bank przewiduje proces stopniowego wprowadzania metody AMA, wówczas musi
wykazać, iż w dniu rozpoczęcia jej wdrażania znaczna część obszarów ryzyka operacyjnego
jest objęta tą metodą. Ponadto bank powinien zobowiązać się do objęcia zaawansowaną
metodą pomiaru wszystkich obszarów generujących istotne ryzyko operacyjne.
W niniejszej części wniosku należy przedstawić plan obejmowania metodą AMA kolejnych
podmiotów i linii biznesowych banku (z uwzględnieniem horyzontu czasowego i sekwencji
wdrażania). Plan powinien zawierać:
1. opis procesów zarządzania ryzykiem, zwłaszcza w zakresie gromadzenia danych;
2. opis sposobu tworzenia metodologii pomiaru ryzyka operacyjnego;
3. wdrożenie infrastruktury informatycznej, która jest wykorzystywana w procesie
zarządzania ryzykiem operacyjnym, zwłaszcza w zakresie pomiaru;
4. szkolenia pracowników, w tym kadry kierowniczej;
5. test stosowania (ang. use test).
Bank jest zobowiązany do niezwłocznego powiadamiania nadzoru bankowego o istotnych
zmianach organizacyjnych lub zmianach w otoczeniu gospodarczym, które mogą znacząco
wpłynąć na początkowe plany stopniowego wdrażania lub częściowego użycia
zaawansowanej metody pomiaru ryzyka operacyjnego.
3.5 Część V – Test stosowania (ang. use test)
Istotnym wymogiem w uzyskaniu zgody na stosowanie zaawansowanych metod pomiaru
w obliczaniu wymogów kapitałowych z tytułu ryzyka operacyjnego jest wykorzystywanie
otrzymanych oszacowań w codziennej praktyce zarządzania bankiem.
W tej części wniosku bank powinien wykazać, iż wewnętrzny system pomiaru ryzyka
operacyjnego jest trwale włączony w bieżące procesy zarządzania ryzykiem, a jego wyniki
stanowią integralną część procesu monitorowania, kontroli i zarządzania profilem ryzyka
operacyjnego banku.
Należy m.in. przedstawić w jaki sposób poniższe zasady są spełniane:
1. stosowanie systemu pomiaru i zarządzania ryzykiem operacyjnym nie ogranicza się
jedynie do celów regulacyjnych;
2. system pomiaru i zarządzania ryzykiem operacyjnym nieustannie rozwija się wraz z
nabywaniem przez bank doświadczenia w zakresie technik zarządzania ryzykiem i
stosowanych rozwiązań;
3. posługiwanie się systemem pomiaru i zarządzania ryzykiem operacyjnym dostarcza
bankowi korzyści w zarządzaniu i kontroli ryzyka operacyjnego;
DK/9/Walidacja
25
4. sposób powiązania systemu pomiaru i zarządzania ryzykiem operacyjnym z
kompleksowym systemem kontroli wewnętrznej.
Należy także przedstawić, jaką rolę pełni oszacowanie ryzyka w czynnościach uznanych
przez bank za istotne, np. w:
1. przejęciach lub fuzjach;
2. bieżącym zarządzaniu i raportowaniu związanym z ryzykiem;
3. przyznawaniu kompetencji decyzyjnych w zakresie skali narażenia na ryzyko;
4. jasnym określaniu tolerancji ryzyka;
5. ustalaniu alokacji kapitału ekonomicznego;
6. pomiarze opłacalności i wyników działalności oraz odszkodowaniach.
Banki stosujące modele kapitału wewnętrznego (ekonomicznego) powinny wyjaśnić
potencjalne różnice w zakresie miar, danych oraz parametrów wykorzystywanych w celu
wyznaczenia kapitału wewnętrznego i tych stosowanych do wyliczenia wymogów
kapitałowych w filarze I.
3.6 Część VI – Bazy danych, ich integralność oraz zgodność z wymaganiami
Dyrektywy
W tej części wniosku bank powinien przedstawić swoje podejście do zarządzania danymi.
Należy scharakteryzować, jak bank zapewnia kompletność, dokładność i adekwatność
wykorzystywanych danych:
1. czy bank gromadzi tylko dane ilościowe, czy także jakościowe;
2. opis podejścia banku do gromadzenia danych zewnętrznych i wewnętrznych na temat
strat operacyjnych (architektura systemów gromadzących, przechowujących oraz
przetwarzających dane na potrzeby kalkulacji wymogu kapitałowego; zarysowanie
wszystkich przepływów między tymi systemami ze wskazaniem czy ręczne procesy są
włączone w te przepływy; proces ustalania różnic między bazami, w tym pomiędzy
bazą finansową i bazą z danymi o ryzykach oraz jak traktowane są niezgodne
elementy);
3. w jaki sposób traktowane są straty wynikłe z ryzyka operacyjnego, które związane są
z ryzykiem kredytowym lub ryzykiem rynkowym;
4. charakterystyka działań podejmowanych przez bank w celu zapewnienia
kompletności, dokładności i adekwatności:
a. danych stosowanych do obliczania kapitału regulacyjnego;
b. baz danych używanych do walidacji i uaktualnienia istotnych parametrów modelu;
c. wszystkich przepływów informacji pomiędzy systemem gromadzącym dane i
innymi istotnymi systemami (np. systemami dokonującymi obliczeń);
DK/9/Walidacja
26
5. dokumentowanie procedur i systemów powiązanych z gromadzeniem
i przechowywaniem danych;
6. posiadanie definicji poszczególnych elementów danych.
Należy wykazać, że systemy informatyczne zapewniają odpowiednie:
1. utrzymywanie
i dostępność baz danych;
2. moc obliczeniową i modelowanie;
3. kontrolowanie procesu pozyskiwania danych.
3.7 Część VII – Szczegółowe informacje dotyczące stosowanej metody
zaawansowanego pomiaru
W tej części nadzór bankowy oczekuje bardziej szczegółowych informacji na temat
stosowanej metodologii zaawansowanego pomiaru oraz wykorzystywanych modeli.
Informacje te mają umożliwić nadzorowi zapoznanie się z głównymi elementami modelu
zaawansowanego pomiaru oraz zrozumienie mechanizmu jego działania.
Każdy wewnętrzny system pomiaru ryzyka operacyjnego musi być zgodny z zakresem ryzyka
operacyjnego, zdefiniowanym w części V oraz rodzajami zdarzeń skutkujących stratą,
określonymi w tabeli w części V.
Podstawowe informacje:
1. struktura metodologii zaawansowanego pomiaru;
2. czy metodologia jest spójna dla linii biznesowych (jeżeli są różnice, to należy podać
ich przyczyny);
3. czy stosowany jest jeden wspólny model czy kilka modeli dla poszczególnych linii
biznesowych lub poszczególnych podmiotów grupy;
4. podstawowe założenia na których zbudowany jest model (uwzględniając ich realizm,
jak również ich wpływ na wyniki ) oraz ich odzwierciedlenie w prowadzeniu
działalności bieżącej;
5. czy bank oblicza swój wymóg kapitałowy z uwzględnieniem zarówno oczekiwanych
strat, jak i nieoczekiwanych strat; jeżeli uwzględniane są tylko nieoczekiwane straty,
to należy dowieść, że oczekiwane straty są ujęte we właściwy sposób w wewnętrznych
normach prowadzenia działalności.
Każdy model stosowany przez bank do obliczania wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka
operacyjnego musi wśród danych wejściowych zawierać cztery kluczowe elementy: dane
wewnętrzne i zewnętrzne na temat strat, analizy scenariuszy oraz czynniki dotyczące
otoczenia gospodarczego i kontroli wewnętrznej. We wniosku należy umieścić informacje
dotyczące:
1. charakterystyki elementów wykorzystanych w modelu zaawansowanego pomiaru,
w tym czterech podstawowych:
DK/9/Walidacja
27
a. wewnętrzne dane na temat strat, w tym:
i.
okres obserwacji historycznej;
ii.
kryteria przyporządkowywania strat do konkretnych linii biznesowych
i rodzajów zdarzeń;
iii.
ocenę, czy gromadzone dane obejmują wszystkie istotne czynności
i ekspozycje na ryzyko operacyjne; należy uzasadnić, iż wszystkie wyłączone
rodzaje działalności i ekspozycje w ujęciu indywidualnym, jak i w połączeniu
nie mają znaczącego wpływu na ogólne oszacowane ryzyka;
iv.
próg minimalnej straty używany do gromadzenia danych (z uzasadnieniem
przyjęcia tej wysokości); jeżeli różne progi są użyte do poszczególnych linii
biznesowych i/lub rodzajów zdarzeń, to należy je dokładnie opisać (w tym
podać przyczyny użycia różnych progów);
v.
czy gromadzone są informacje na temat kwot brutto strat, daty zdarzenia
skutkującego stratą, kwot odzyskanych z kwot brutto strat, niektóre informacje
opisowe na temat czynników oraz przyczyn skutkujących stratą;
vi.
specjalne kryteria alokacji danych o stratach wywołanych zdarzeniami
w komórce centralnej lub działaniami wykraczającymi swoim zasięgiem poza
jedną linię biznesową, jak również powstałych na skutek rozciągniętych
w czasie, lecz powiązanych ze sobą zdarzeń;
vii.
procedury oceny adekwatności danych historycznych w bieżącej sytuacji, w
tym ustalania, kiedy można zastosować decydujące oceny subiektywne,
skalowanie lub inne korekty, w jakim stopniu można je zastosować i kto jest
upoważniony do podejmowania takich decyzji;
b. zewnętrzne dane na temat strat, w tym:
i.
źródła pozyskiwania danych zewnętrznych;
ii.
czy gromadzone są informacje na temat rzeczywistych kwot strat, skali
działalności operacyjnej w momencie wystąpienia zdarzenia, przyczyn
i okoliczności zdarzeń skutkujących stratą;
iii.
systematyczny proces określania sytuacji wymagających zastosowania danych
zewnętrznych;
iv.
metody włączania danych zewnętrznych do pomiaru (np. skalowanie, korekty
jakościowe lub przekazywanie informacji dla celów tworzenia udoskonalonej
analizy scenariuszy);
v.
poddawanie przeglądowi warunków i praktyk stosowania danych
zewnętrznych;
c. analizy scenariuszy, w tym:
i.
zastosowanie opinii ekspertów;
ii.
czy bank stosuje analizę scenariuszy do oceny wpływu odchyleń od założeń
dotyczących korelacji przyjętych w metodologii pomiaru ryzyka operacyjnego,
DK/9/Walidacja
28
w szczególności do oceny potencjalnych strat wynikających z licznych i
jednoczesnych zdarzeń skutkujących stratą z tytułu ryzyka operacyjnego;
iii.
weryfikowanie poprawności i aktualizowanie otrzymanych ocen poprzez
porównania z rzeczywiście poniesionymi stratami;
d. czynniki otoczenia gospodarczego i kontroli wewnętrznej, w tym:
i.
wybór i znaczenie wybranych czynników;
ii.
uzasadnienie wrażliwości dokonywanych przez bank oszacowań ryzyka
na zmiany tych czynników oraz relatywnych wag różnych czynników;
iii.
uwzględnienie zmian czynników otoczenia gospodarczego;
iv.
opis ujmowania tych elementów w kalkulacji ryzyka operacyjnego;
v.
weryfikację procesu oraz jego rezultatów poprzez porównania z danymi
wewnętrznymi na temat faktycznie poniesionych strat oraz z odpowiednimi
danymi zewnętrznymi;
2. łączenia i/lub wag przypisanych podstawowym czterem elementom (podpunkty a.-d.
powyżej) wraz z uzasadnieniem;
3. parametrów i założeń wykorzystywanych w modelu wraz z uzasadnieniem,
że odzwierciedlają one zasady i praktyki ryzyka operacyjnego stosowane
w zarządzaniu;
4. osiągania przez miarę ryzyka operacyjnego normy pewności (ang. soundness
standard) porównywalnej z przedziałem ufności na poziomie 99,9% w okresie
jednego roku;
5. podejścia banku do korelacji strat dla celów kalkulacji wymogu kapitałowego:
a. uzasadnienia zastosowania korelacji do określenia zagregowanego wymogu
kapitałowego;
b. metod wykorzystywanych do estymacji korelacji oraz empiryczny dowód
na którym metody te bazują;
c. zastosowania korelacji w modelu oraz poziomu korzyści wynikających
z dywersyfikacji;
d. procesu walidacji założeń dotyczących korelacji oraz uzasadnienie, że są one
dokładne;
6. regularnego monitorowania i oceniania, uwzględniając działania mające na celu
zapewnienie, iż elementy i parametry modelu są pewne i wiarygodne.
Dodatkowo należy dostarczyć informacje na temat:
1. oprogramowania i struktury sieci komputerowej wspierających proces pomiaru ryzyka
operacyjnego i raportowania oraz schemat układu istotnych systemów
komputerowych używanych do gromadzenia danych wejściowych, przetwarzania ich
i pomiaru ryzyka operacyjnego, zarządzania i raportowania, uwzględniając wszystkie
działania ręczne;
DK/9/Walidacja
29
2. szczegółów dotyczących wszelkich dodatkowych obliczeń czynionych poza systemem
informatycznym (np. arkuszy kalkulacyjnych używanych przed/po przetwarzaniu
danych).
3.8 Część VIII – Redukcja ryzyka operacyjnego
W tej części powinny znaleźć się informacje, czy bank zamierza stosować redukcję ryzyka
operacyjnego w wyniku:
1. ubezpieczenia;
2. innych mechanizmów transferu ryzyka (pod warunkiem dowiedzenia przez bank,
iż osiąga on widoczny efekt redukcji ryzyka).
Jeżeli tak, to należy opisać obliczanie zmniejszenia ogólnego obciążenia kapitałowego
z tytułu ryzyka operacyjnego.
3.9 Część IX – Zarządzanie ryzykiem operacyjnym
W tej części należy scharakteryzować przyjęte przez bank rozwiązania w zakresie procesu
zarządzania ryzykiem operacyjnym. Podane informacje mają dotyczyć m.in.:
1. roli zarządu i rady nadzorczej (jeżeli zadania są delegowane do wyspecjalizowanych
komitetów, należy to zaznaczyć);
2. roli oraz niezależności komórki lub osób realizujących zadania w zakresie zarządzania
ryzykiem operacyjnym (ang. independent risk management function);
3. roli audytu wewnętrznego i zewnętrznego i/lub innych podmiotów prowadzących
niezależny przegląd systemów pomiaru i zarządzania ryzykiem (ze szczególnym
uwzględnieniem przeprowadzania przeglądów systemów pomiaru tego ryzyka);
4. zakresu i częstotliwości informacji zarządczej, dotyczącej ryzyka operacyjnego
z podziałem na poszczególne szczeble organizacyjne (należy załączyć przykładowe
raporty dla poszczególnych szczebli);
5. procesu podejmowania decyzji w zakresie ryzyka operacyjnego z podziałem
na poszczególne szczeble organizacji.
3.10 Cześć X – Walidacja systemu pomiaru ryzyka oraz procesu zarządzania ryzykiem
W tej części należy zawrzeć informacje na temat przeprowadzanej przez bank wewnętrznej
walidacji systemu pomiaru ryzyka operacyjnego oraz procesu zarządzania tym ryzykiem,
dotyczące m.in.:
1. częstotliwości, z jaką dokonuje się wewnętrznej walidacji;
2. metod i elementów wewnętrznej walidacji;
3. przeprowadzanych okresowo analiz tych metod w celu zapewnienia ich bieżącej
adekwatności;
4. zidentyfikowanych słabości;
5. jednostki, która dokonała walidacji.
DK/9/Walidacja
30
3.11 Cześć XI – Metodologia alokacji dla banków stosujących AMA na bazie
skonsolidowanej
Ta część wniosku odnosi się do sytuacji, gdy grupa bankowa zamierza stosować AMA do
obliczania wymogów kapitałowych z tytułu ryzyka operacyjnego na bazie skonsolidowanej.
W takim przypadku należy podać opis metod, które zostaną użyte do alokacji wymogu
kapitałowego z tytułu ryzyka operacyjnego pomiędzy poszczególne podmioty grupy.
Metody te muszą umożliwić alokację kapitału z poziomu skonsolidowanego
do poszczególnych podmiotów zależnych, które są włączone w obliczanie wymogu
kapitałowego z tytułu ryzyka operacyjnego na bazie skonsolidowanej. Należy dowieść, iż
metody używane do alokacji kapitału są racjonalne oraz spójnie wdrożone. Mechanizm
alokacji powinien jak najlepiej odzwierciedlać narażenie na ryzyko operacyjne
poszczególnych podmiotów zależnych oraz ich bieżący wkład w skonsolidowany wymóg
kapitałowy. Mechanizm alokacji powinien być szczegółowo udokumentowany we wniosku o
stosowanie metod AMA. Jego opis będzie przedmiotem szczegółowej oceny nadzorcy
macierzystego oraz nadzorców goszczących.
3.12 Część XII – Samoocena banku
W tej części należy zawrzeć opis przeprowadzonej przez bank samooceny w zakresie
zgodności z minimalnymi wymogami metody AMA określonymi w Dyrektywie. Samoocena
powinna identyfikować luki i niezgodności z Dyrektywą oraz wskazywać na sposoby
i terminy ich wykluczenia.
Samoocena powinna być przeprowadzona przez niezależną komórkę kontroli ryzyka, a jeżeli
to konieczne, przez audyt wewnętrzny lub zewnętrzny. Jakość i zakres dokonanej przez bank
samooceny będzie miała istotny wpływ na zakres działań podejmowanych przez nadzór
w procesie zatwierdzania wniosku.
4 Zaawansowane systemy pomiaru ryzyka kredytowego (IRB)
4.1 Wstęp
Bank, który chce stosować metody wewnętrznych ratingów IRB musi posiadać system
ratingów wewnętrznych portfeli, który byłby zasadniczo zgodny (ang. broadly compliant)
z minimalnymi wymaganiami jakościowymi i ilościowymi określonymi w Dyrektywie
CRD
29
. Niniejsza część dokumentu konsultacyjnego zawiera uwagi nadzoru, dotyczące
realizacji minimalnych wymogów zawartych w Dyrektywie CRD. Celem tej części
dokumentu jest ułatwienie sektorowi bankowemu wdrożeniametod zaawansowanych w
zakresie pomiaru ryzyka kredytowego dla potrzeb adekwatności kapitałowej.
System ratingowy powinien obejmować wszystkie metody, procesy, funkcje kontrolne,
zbieranie danych oraz systemy IT, które wspierają ocenę i przyporządkowanie ekspozycji do
29
Art. 84 zgodnie z Załącznikiem VII, cz. 4, Dyrektywy BCD.
DK/9/Walidacja
31
klas lub podklas jakości kredytowej (ang. rating) oraz kwantyfikację prawdopodobieństwa
niewykonania zobowiązania oraz stopy strat dla poszczególnych typów ekspozycji. Jeżeli
bank używa wielu różnych systemów ratingowych, przyporządkowanie dłużnika lub
transakcji do systemu ratingowego powinno być udokumentowane i zastosowane w sposób
który odpowiednio odzwierciedla przyjęty poziom ryzyka. Jeżeli bank używa bezpośrednich
oszacowań parametrów ryzyka, wyniki takich oszacowań można traktować jako stopnie w
ciągłej skali ratingowej.
4.2 Walidacja
W kontekście systemu wewnętrznych ratingów walidacja obejmuje szereg procesów i działań,
mających na celu ocenę czy nadawane ratingi odpowiednio różnicują ryzyko oraz czy
szacunki parametrów ryzyka (PD, LGD oraz CCF) właściwie charakteryzują istotne aspekty
ryzyka.
Ogólnie w procesie walidacji:
1. Oceniane są fundamentalne założenia modelu i jego wewnętrzna logika :
2. Prognozy modelu są porównywane z realizacjami parametrów ryzyka;
3. Model i jego wyniki są porównywane z innymi istniejącymi modelami, wewnętrznymi
i zewnętrznymi (jeśli są dostępne).
Podstawowe reguły dotyczące walidacji
30
:
1. Walidacja dotyczy głównie oceny mocy prognostycznej szacunków ryzyka banku oraz
stosowania ratingów w procesie kredytowym.
Systemy ratingowe powinny efektywnie różnicować ryzyko (kredyty z niższymi ratingami
powinny mieć wyższe ryzyko straty) oraz dokładnie kwantyfikować ryzyko straty. Jeżeli
procesy służące do przypisywania ryzyka nie są dokładne, wówczas szacunki parametrów
ryzyka mogą nie mieć wystarczającej mocy prognostycznej i mogą przeszacowywać lub
niedoszacowywać poziom wymaganego kapitału.
Przedmiotem weryfikacji jest obiektywność, dokładność, stabilność oraz konserwatyzm
każdego używanego przez bank systemu ratingowego.
Poprzez obiektywność rozumie się eliminację niekontrolowanego, niesystematycznego
stosowania arbitralnej oceny wyników działania systemu. W konsekwencji, konieczne jest
zastosowanie takiej polityki i standardów, które zapewnią, że ratingi oraz szacunki
parametrów ryzyka zostaną użyte spójnie dla dłużników i produktów o tych samych
charakterystykach i poziomie ryzyka. Ocena ekspercka (jakościowa) jest składową każdego
systemu ratingowego. Konieczne jest jednak dokładne określenie jej udziału i wpływu na
30
Basel Committee on Banking Supervision, Update on work of the Accord Implementation Group related to
validation under the Basel II framework, http://www.bis.org/publ/bcbs_nl4.pdf oraz Committee of European
Banking Supervisors, Consultation Paper no. 10
DK/9/Walidacja
32
indywidualne ratingi, szacunki parametrów ryzyka a także politykę przełamań decyzji (ang.
overrides).
Dokładność oznacza małe różnice pomiędzy estymowanymi przy pomocy systemu
parametrami ryzyka a ich późniejszymi realizacjami. Dokładność można również rozumieć
jako spójność w danych wejściowych oraz w ich przetwarzaniu w celu uzyskania oszacowań.
Bank powinien posiadać politykę i standardy obejmujące oczekiwane poziomy dokładności (a
także mocy dyskryminacyjnej), akceptowane poziomy odchyleń od oczekiwanego
funkcjonowania systemu, a także politykę przekroczeń określonych przez siebie limitów.
Stabilność przejawia się w tym, że ratingi i szacunki parametrów ryzyka nie ulegną zmianie
jeżeli odpowiadające im ryzyko nie uległo zmianie.
Konserwatyzm przejawia się w stosowaniu bardziej restrykcyjnych parametrów w przypadku,
gdy ich szacunki są obarczone szczególną niepewnością. Bank powinien identyfikować gdzie,
i wytłumaczyć w jaki sposób stosuje zasadę konserwatyzmu w zgodzie z odpowiednimi
wymaganiami dyrektywy CRD.
2. Bank ponosi odpowiedzialność za walidację. Nadzór ocenia jedynie proces walidacji
oraz jego wyniki.
3. Walidacja powinna być procesem regularnie powtarzanym w czasie, techniki
walidacyjne powinny ewoluować w odpowiedzi na zmiany w warunkach rynkowych
oraz biznesowych.
4.
Nie istnieje jedna poprawna metoda walidacji, a zatem w walidacji należy stosować
różnorodne techniki.
Nie istnieje jedno, uniwersalne narzędzie do walidacji (w szczególności, nie można uważać za
takie narzędzie jedynie np. backtestingu, benchmarkingu czy replikacji
31
). Walidacja powinna
polegać na połączeniu materiałów opisujących proces budowy systemu (ocena koncepcji oraz
logiki podejścia do problemu, testy statystyczne poprzedzające stosowanie), benchmarkingu
oraz weryfikacji procesów systemu (porównanie do odpowiednich metod alternatywnych,
sprawdzenie czy proces przebiega zgodnie z założeniami), a także weryfikacji wyników
systemu (ang. backtesting).
5. Walidacja powinna obejmować zarówno elementy ilościowe jak i jakościowe.
Walidacja to nie tylko techniczno-matematyczne ćwiczenie, w którym wyniki są
porównywane do oszacowań przy pomocy statystycznych narzędzi. W ogólnej ocenie
systemu ratingowego, równie ważna jest jakościowa ocena danych oraz modeli, a także
struktur i procesów systemu. Przegląd systemu powinien obejmować funkcje kontrolne (ich
niezależność), dokumentację, wewnętrzne stosowanie systemu oraz inne istotne elementy
31
Replikacja została przedstawiona w p.18.
DK/9/Walidacja
33
jakościowe. Ocena jakościowa powinna koncentrować się na tym, jak informacja zostaje
przetworzona tak, aby możliwe było przyporządkowanie ekspozycji do przedziałów (ang.
grade) lub podklas (ang. pools) oraz dokonanie szacunków parametrów ryzyka.
6. Proces walidacji i jego rezultaty powinny podlegać niezależnemu przeglądowi.
Spójność procesu walidacji oraz jego rezultatów powinny być sprawdzane przez wydzielone
jednostki organizacyjne niezależne od jednostek odpowiedzialnych za projektowanie
i wdrożenie procesu walidacji. Cel ten może być osiągnięty na wiele sposobów. Niezależnie
od funkcji kontroli audyt wewnętrzny powinien sprawdzać czy proces walidacyjny został
wdrożony według planów i czy jest stosowany efektywnie.
W ramach każdej kategorii aktywów bank może stosować różne metodologie lub systemy
ratingowe odpowiednie dla konkretnych sektorów lub segmentów rynku. Metodologia
przypisywania kredytobiorcy do konkretnego systemu ratingowego musi być uzasadniona
i stosowana w sposób najlepiej odzwierciedlający poziom ryzyka kredytobiorcy.
Walidacja odbywa się na poziomie każdego portfela należności, dla którego został
skonstruowany model, poprzez sprawdzenie oraz ocenę czy dany model:
1. Jest wdrożony i wykorzystywany w procesie zarządzania ryzykiem,
2. Jest zgodny z minimalnymi wymogami, określonymi w regulacjach,
3. Dostarcza rzetelnych oszacowań parametrów ryzyka, które mogą być wykorzystane
do kalkulacji wymogów kapitałowych,
4. Zapewnione jest odpowiednie otoczenie kontrolne i technologiczne oraz funkcjonują
wewnętrzne procedury weryfikacji założeń do modelu, dostosowane do warunków
w których model jest stosowany (kraj, portfele, zakres i złożoność działania).
4.2.1 Weryfikacja (ang. backtesting)
Weryfikacja (ang. backtesting) polega na porównaniu zrealizowanych (ex-post) wartości z
wyestymowanymi (ex-ante) parametrami dla jednorodnego zbioru danych. Backtesting
powinien obejmować porównanie zrealizowanych częstości niewykonania zobowiązań, strat,
oraz wielkości ekspozycji w momencie wystąpienia niewykonania zobowiązania w każdej
klasie ratingowej z PD, LGD oraz (C)CF
32
, które zostały oszacowane przy użyciu modelu
IRB. Porównanie to powinno opierać się na statystycznych metodach, w ramach których
powinny zostać określone dopuszczalne różnice (progi) pomiędzy oczekiwaniami ex-ante
oraz realizacjami ex-post.
Ocena wyników backtestingu powinna obejmować następujące elementy:
• Bank powinien dysponować procedurą określającą postępowanie w przypadku
przekroczenia tychże progów (takich jak np. progi, które wynikają z poziomów
32
W tym dokumencie, podobnie jak w Dyrektywie CRD, współczynnik (C)CF używa się zamiennie z
parametrem ryzyka EAD. Współzależność (C)CF i EAD została opisana w punkcie 6.7.3
DK/9/Walidacja
34
ufności przyjętych w testach). Powody przekroczeń powinny być również
identyfikowane i analizowane.
• W przypadku braku danych – kiedy backtesting jest utrudniony – bank będzie musiał
w większym stopniu polegać na dodatkowych elementach jakościowych, takich jak
kontrola jakości testów, benchmarking przy użyciu danych zewnętrznych itp.
• Bank powinien stosować politykę, która odzwierciedla cel i logikę stosowanego
backtestingu.
W przypadku małej ilości danych wewnętrznych niezbędnych do backtestingu możliwe jest
użycie m.in. następujących metod:
• Ratingi wewnętrzne oraz macierze migracji mogą być porównywane z ratingami
i macierzami migracji pochodzącymi z agencji ratingowych lub zbiorczych baz
danych, czy też pochodzących z modeli wewnętrznych innych banków.
• Ratingi wewnętrzne mogą podlegać zewnętrznej lub wewnętrznej opinii eksperckiej,
np. w przypadku, kiedy w bliskiej przeszłości nie występowały straty, natomiast
historyczne straty sugerują, że ryzyko straty jest większe od zera.
• Ratingi wewnętrzne mogą być porównywane ze zmiennymi rynkowymi
przybliżającymi ryzyko kredytowe, takimi jak np. ceny akcji.
4.2.2 Porównanie (ang. benchmarking)
Benchmarking polega na ocenie spójności wyestymowanych parametrów z tymi otrzymanymi
przy pomocy innych technik estymacyjnych (lub pochodzącymi z innych systemów
ratingowych) oraz potencjalnie przy użyciu danych porównawczych (ang. reference set) czyli
innych danych wejściowych – pochodzących od innych banków lub instytucji zewnętrznej
oceny kredytowej (ECAI). Wszelkie różnice w otrzymanych wynikach powinny być
analizowane.
Ocena wyników benchmarkingu powinna obejmować następujące elementy:
• Bank powinien definiować wielkość progów, określających maksymalne różnice
pomiędzy własnymi oszacowaniami parametrów a tymi otrzymanymi przy pomocy
innych danych lub/i technik. Bank powinien dysponować procedurą określającą
postępowanie w przypadku przekroczenia tychże progów. Powody przekroczeń
powinny być również identyfikowane i analizowane.
• Bank powinien opisać dodatkowe elementy jakościowe dotyczące wdrożenia
benchmarkingu.
• Bank powinien identyfikować nieoczekiwane zmiany w czasie, które mogłyby
wpływać na wyniki benchmarkingu.
• Bank powinien jako minimum stosować politykę, która tłumaczy cel i logikę
stosowanego benchmarkingu.
DK/9/Walidacja
35
4.3 Stopniowe wprowadzanie metod IRB (ang. roll-out)
Co do zasady, banki, które zamierzają stosować metody zaawansowane, ostatecznie powinny
wdrożyć je względem wszystkich ekspozycji kredytowych
33
. Jednocześnie Dyrektywa CRD,
w uznaniu skomplikowanej natury wdrażania IRB, dopuszcza opcję, w ramach której władze
nadzorcze mogą zezwolić na stopniowe wprowadzenie metod zaawansowanych
34
. Co do
zasady, nadzór bankowy zamierza skorzystać z tej opcji. Propozycje nadzoru bankowego,
dotyczące stopniowego wdrażania metod zaawansowanych w zakresie ryzyka kredytowego
zostały przedstawione w poprzednich dokumentach konsultacyjnych dotyczących metod
zaawansowanych.
Nadzór bankowy stoi na stanowisku, że stopniowe wdrożenie metod IRB jest dopuszczalne
nie tylko w momencie wejścia w życie Dyrektywy CRD (styczeń 2007 r.), ale również po 1
stycznia 2007 r., w momencie, który bank uzna za właściwy do złożenia wniosku o
zatwierdzenie metod IRB.
Nadzór bankowy nie przewiduje ogłoszenia szczegółowych minimalnych kryteriów
ilościowych, które powinny być spełnione, aby bank mógł zacząć korzystać z metod IRB do
obliczania wymogów kapitałowych. Niemniej, jednym z istotnych kryteriów, branych przez
nadzorcę pod uwagę w określeniu stopnia przygotowania banku do rozpoczęcia stosowania
metod zaawansowanych, będzie udział ekspozycji kredytowych podlegających metodom
zaawansowanym w ekspozycjach ogółem. Ocena planu wdrożenia
35
będzie także oparta
na analizie, czy szybkość oraz zakres stopniowego przechodzenia przez bank na metody IRB
nie są jedynie determinowane chęcią obniżenia wymogów kapitałowych. W związku
z powyższym nadzór zamierza określić ograniczenia czasowe dla stopniowego wprowadzania
metod IRB. Dyrektywa CRD
36
wymaga, aby realizacja planu stopniowego wdrożenia
nastąpiła w racjonalnym okresie. Termin wdrożenia powinien być dostatecznie krótki, aby
uniknąć zbędnego przedłużania procesu implementacji metod zaawansowanych, i
jednocześnie dostatecznie długi, aby zapewnić odpowiednią jakość danych, metodologii oraz
wyników oszacowań. Nadzór proponuje, aby maksymalny okres wprowadzania metod
zaawansowanych nie był dłuższy niż trzy lata. Okres trzyletni obowiązuje w następujących
przypadkach:
1. migracja z metody standardowej do F-IRB;
2. migracja z metody standardowej do A-IRB;
3. migracja z metody F-IRB do A-IRB.
33
Art. 85 (1) BCD.
34
Art. 85 (1) oraz (2) BCD.
35
Zagadnienia, które powinny zostać uwzględnione w planie wdrożenia zostały przedstawione w p. 3.4.3
dokumentu konsultacyjnego GINB z maja 2005 r.(DK/03/IRB)
36
Art. 85 (2), BCD.
DK/9/Walidacja
36
Na przykład bank, który zamierza początkowo przejść z metody standardowej do metody F-
IRB, a następnie z metody F-IRB do metody A-IRB, będzie dysponował maksymalnie
trzyletnim okresem na migrację z metody standardowej do F-IRB, jak również maksymalnie
trzyletnim okresem na migrację z F-IRB do A-IRB. O ile bank decyduje się na wprowadzenie
początkowo metody F-IRB a następnie A-IRB, wówczas rozpoczęcie wdrażania A-IRB jest
warunkowane zakończeniem wdrażania F-IRB. Jednocześnie należy podkreślić, że wdrożenie
metody F-IRB nie nakłada na bank obowiązku przejścia z F-IRB do A-IRB. Innymi słowy,
metoda F-IRB może być dla banku metodą docelową. Nadzór nie przewiduje możliwości
stałego, jednoczesnego stosowania przez banki metody standardowej, metody F-IRB oraz A-
IRB względem ekspozycji innych niż te, które podlegają opcji stałego wyłączenia.
W celu uniknięcia szybkiego wprowadzenia metod zaawansowanych w
jednostkach
biznesowych charakteryzujących się niskim ryzykiem (co potencjalnie spowodowałoby
znaczące obniżenie wymogów kapitałowych) w powiązaniu z wolnym wprowadzaniem
metod IRB w jednostkach biznesowych charakteryzujących się wysokim ryzykiem (co
potencjalnie spowodowałoby znaczące podwyższenie wymogów kapitałowych), nadzór
bankowy będzie oceniał powody jakimi kierował się bank wybierając określoną sekwencję
oraz szybkość wprowadzania IRB.
Banki, zamierzające stopniowo wdrażać metody zaawansowane, będą zobowiązane
do przedstawienia nadzorowi planu wdrożenia metod zaawansowanych w zakresie ryzyka
kredytowego
37
. Plan wdrożenia, stanowiący integralną część wniosku o zatwierdzenie metod
zaawansowanych, będzie przedmiotem szczegółowej analizy GINB.
Dyrektywa CRD
38
wymaga jednoczesnego wprowadzenia IRB dla wszystkich ekspozycji
w ramach danej klasy w określonej jednostce biznesowej
39
lub we wszystkich jednostkach
biznesowych w tej samej grupie. Nadzór nie planuje ogłoszenia obowiązkowej sekwencji
migracji klas ekspozycji do metod IRB. Niemniej, istotność klas ekspozycji (mierzona
udziałem ich wartości w wartości ekspozycji ogółem) powinna być jednym z czynników
uwzględnionych przez bank w planie wdrożenia i – jako taka – będzie stanowiła przedmiot
analizy nadzoru. Plan wdrożenia będzie musiał zawierać wyjaśnienia dotyczące sposobu, w
jaki bank zamierza wypełnić postanowienia Dyrektywy CRD w tej materii. W szczególności,
sekwencja wdrożenia metod IRB planowana przez bank powinna być uzasadniona z punktu
widzenia zarządzania ryzykiem.
Nadzór bankowy nie zamierza zezwalać bankom na stopniowe przechodzenie z F-IRB do A-
IRB w oparciu o poszczególne komponenty ryzyka np. najpierw EAD, a następnie LGD.
37
Por. pkt. 2.4 niniejszego dokumentu.
38
Art. 85 (1), BCD.
39
Pojęcie jednostki biznesowej zostało sprecyzowane w części 3.5.3 dokumentu konsultacyjnego GINB z maja
2005 r.(DK/03/IRB) a także str.28 kontynuacji tego dokumentu (DK/03/IRB-2).
DK/9/Walidacja
37
Trzyletni okres wdrażania metod zaawansowanych rozpoczyna się wraz z datą wejścia w
życie zezwolenia właściwego nadzorcy na stosowanie przez dany bank metod
zaawansowanych, natomiast kończy się wraz z wdrożeniem metod zaawansowanych
względem tych wszystkich ekspozycji, które nie podlegają opcji stałego wyłączenia.
Szczegółowe warunki realizacji planu będą przedmiotem indywidualnych ustaleń z bankami.
Wszelkie przewidywane opóźnienia w realizacji planu wdrożenia powinny być niezwłocznie
zgłoszone do nadzoru. Przyczyny niedotrzymania warunków realizacji planu będą
przedmiotem analizy nadzorczej.
4.4 Stosowanie wymogów stopniowego wdrożenia metod IRB w bankach zależnych
od podmiotów zagranicznych
W przypadku banków zależnych od podmiotów zagranicznych, plan stopniowego wdrożenia
metod IRB będzie w znacznym stopniu uzależniony od decyzji, podejmowanych w tym
zakresie przez podmiot dominujący. W konsekwencji, mogą wystąpić różnice zarówno
w warunkach stopniowego wdrożenia metod zaawansowanych, jak i w zakresie ekspozycji
objętych opcją stałego wyłączenia z metod zaawansowanych. Na przykład określona klasa
aktywów lub jednostka biznesowa, która jest istotna z punktu widzenia krajowego banku
zależnego od podmiotu zagranicznego, może być nieistotna z punktu widzenia podmiotu
dominującego. W konsekwencji może dojść do niekorzystnej sytuacji, w której względem
ekspozycji niepodlegających opcji wyłączenia są stosowane różne podejścia w podmiocie
dominującym za granicą oraz w banku-podmiocie zależnym, działającym w Polsce. W celu
zapobieżenia takim przypadkom konieczna będzie ścisła współpraca krajowego nadzoru
z nadzorcą właściwym dla podmiotu dominującego. W szczególności, nadzór polski zamierza
stosować się do zasad dotyczących koordynacji działań nadzorców, które zostały opracowane
przez CEBS
40
. Zgodnie z tymi zasadami, w oparciu o prawnie określone obowiązki każda
instytucja nadzorcza będzie odpowiedzialna za zatwierdzenie metod zaawansowanych,
stosowanych przez bank działający w obrębie jej jurysdykcji. O ile możliwe, instytucje
nadzorcze powinny unikać powielania działań nadzorczych w zakresie oceny i zatwierdzenia
metod IRB, drogą koordynacji prac sprawowanej przez nadzorcę konsolidującego.
Nadzór nie zamierza stosować powyższej zasady w sposób automatyczny. Decyzja w sprawie
jej stosowania będzie każdorazowo uzależniona od przebiegu współpracy między GINB
i właściwym nadzorcą konsolidującym. Bank-podmiot zależny od instytucji kredytowej
będzie zobowiązany do przekazywania nadzorowi informacji o postępach w planie wdrożenia
metod zaawansowanych u siebie. Nadzór bankowy przewiduje możliwość oceny planu
stopniowego wdrożenia metod zaawansowanych w banku zależnym od
podmiotu
40
Zob. dokumenty CEBS: Guidelines for co-operation between consolidating supervisors and host supervisors
(styczeń2006) oraz Guidelines on the implementation, validation and assessment of Advanced Measurement
(AMA) and Internal Ratings Based (IRB) Approaches (styczeń 2006).
DK/9/Walidacja
38
zagranicznego, jak również oceny rezygnacji tego banku z IRB względem określonych klas
aktywów lub jednostek biznesowych. Kryterium oceny w tym ostatnim przypadku będą
względy ostrożnościowe.
4.5 Stałe równoległe stosowanie Metody Standardowej i metod zaawansowanych
Zgodnie z Dyrektywą CRD
41
banki, które zamierzają stosować metody zaawansowane,
ostatecznie powinny wdrożyć je względem wszystkich ekspozycji kredytowych. Dyrektywa
przewiduje jednak dla władz nadzorczych opcję zezwolenia na równoległe stosowanie
przez banki, względem określonych ekspozycji, metod standardowych (ang. permanent
partial use, dalej w tekście opcja stałego wyłączenia z metod zaawansowanych)
42
. Opcja ta
jest odzwierciedleniem faktu, że wdrożenie i stosowanie metod zaawansowanych względem
określonych ekspozycji kredytowych może okazać się zbyt skomplikowane (najczęściej
ze względu na brak danych odpowiedniej jakości) i kosztowne w porównaniu z potencjalnymi
korzyściami, jakie daje bardziej precyzyjny pomiar ryzyka kredytowego względem tych
ekspozycji.
Zgodnie ze stanowiskiem nadzoru, opcja wyłączenia z metod zaawansowanych każdej z klas
aktywów wymienionych w Dyrektywie CRD
43
powinna być rozpatrywana osobno. Z tego
względu nadzór nie widzi możliwości ustalenia górnego progu dla sumy ekspozycji
przewidzianych do wyłączenia z metod zaawansowanych.
Propozycje nadzoru bankowego, dotyczące stałego wyłączenia z metod zaawansowanych
określonych dla każdej z klas aktywów, zostały zawarte w dokumencie konsultacyjnym
DK/03/IRB z maja 2005 r.
4.6 Równoległe wyliczanie wymogów kapitałowych (ang. parallel run)
Bank, który miałby otrzymać zezwolenie nadzorcy na stosowanie metody IRB, musi
przedstawić obliczenia dotyczące wymagań kapitałowych (zgodnie z metodą IRB) za rok
poprzedzający równolegle z obliczaniem wymogów kapitałowych zgodnie z obecnie
obowiązującymi regulacjami (Bazylea I). Obliczenia powinny być wykonane według danych
na koniec każdego kwartału i mogą być wykonane retrospektywnie.
Przykład 1. Bank A składa wniosek 1 lipca 2007 o pozwolenie na stosowanie metody IRB z
dniem 1 stycznia 2008. Bank A jest zobowiązany do przedstawienia wraz z wnioskiem lub na
bieżąco przed jego złożeniem obliczeń wymogów kapitałowych zgodnie z IRB oraz z
obecnym reżimem (Bazylea I) lub zgodnie z metodą standardową
44
, na dzień 30 czerwca
2007 r, oraz 31 marca 2007 r. Ponadto, bank jest zobowiązany do przedstawienia obliczeń
wymogów kapitałowych zgodnie z IRB oraz z obecnym reżimem na dzień 31 grudnia 2006 r.
41
Art. 85 (1), BCD.
42
Ekspozycje, względem których ma zastosowanie opcja stałego wyłączenia, są wymienione w Art. 89 (1) i Art.
89 (2) oraz w Art. 154 (3) projektu Dyrektywy CRD.
43
Art. 89 (1) (a)-(g), BCD.
44
W zależności od podejścia wybranego na podstawie art. 152 ust. 7 Dyrektywy BCD.
DK/9/Walidacja
39
oraz 30 września 2006 r. Bank ma możliwość wykonania stosownych obliczeń do dnia 1 lipca
2006, czyli do dnia aplikacji, lub – w przypadku danych dotyczących ostatniego kwartału –
niezwłocznie po uzyskaniu danych i dokonaniu stosowanych obliczeń.
Przykład 2. Bank B składa wniosek 10 stycznia 2008 r. o pozwolenie na stosowanie metody
IRB z dniem 10 lipca 2008 r. Bank B jest zobowiązany do przedstawienia wraz z wnioskiem
lub na bieżąco obliczeń wymogów kapitałowych według metod zaawansowanych IRB oraz
według obecnego reżimu lub według metody standardowej
45
na dzień 31 grudnia 2007 r., 30
września 2007 r., 30 czerwca 2007 r., oraz 31 marca 2007 r. Bank ma możliwość wykonania
stosownych obliczeń do dnia 10 stycznia 2008, czyli do dnia złożenia wniosku, lub – w
przypadku danych dotyczących ostatniego kwartału – niezwłocznie po uzyskaniu danych i
dokonaniu stosownych wyliczeń.
Przykład 3. Bank C składa wniosek 26 października 2011 r. o pozwolenie na stosowanie
metody IRB począwszy od 26 kwietnia 2012 r. Bank C jest zobowiązany do przedstawienia
wraz z wnioskiem lub na bieżąco obliczeń wymogów kapitałowych według metod
zaawansowanych IRB oraz zgodnie z metodą standardową na dzień 30 czerwca 2011 r., 31
marca 2011 r., 31 grudnia 2010 r. oraz 30 września 2010 r.
46
. Bank ma możliwość wykonania
stosownych obliczeń do dnia 26 października 2011 r., czyli do dnia złożenia wniosku, lub – w
przypadku danych dotyczących ostatniego kwartału – niezwłocznie po uzyskaniu danych i
dokonaniu stosownych wyliczeń.
4.7 Test stosowania (ang. use test)
Podstawowym wymaganiem dla banku wnioskującego o zatwierdzenie systemu
wewnętrznych ratingów jest udowodnienie nadzorcy, że informacja uzyskana z systemu
ratingowego jest także wykorzystywana w codziennych praktykach biznesowych a zwłaszcza
w zarządaniu ryzykiem. Dyrektywa CRD
47
stanowi, że ratingi wewnętrzne, szacunki stóp
strat oraz prawdopodobieństw niewykonania zobowiązania użyte przy obliczaniu wymogów
kapitałowych oraz podporządkowane temu systemy i procesy powinny odgrywać istotną rolę
w zarządzaniu ryzykiem w banku oraz procesie podejmowania decyzji, zatwierdzaniu
kredytów, wewnętrznej alokacji kapitałów oraz funkcjach zarządzania przedsiębiorstwem.
Oznacza to, że system ratingowy, ratingi, szacunki stopy strat i prawdopodobieństwa
niewykonania zobowiązania zaprojektowane tylko w celu spełnienia minimalnych wymogów
kapitałowych nie mogą otrzymać zgody władz nadzorczych. „Odgrywanie istotnej roli” nie
oznacza w przypadku ratingów, szacunków stopy straty i prawdopodobieństwa niewykonania
zobowiązania, że muszą być one jedynymi lub ostatecznymi parametrami używanymi do
procesów wewnętrznych: np. do wyceny kredytów. Banki powinny wskazać, jakie ostatecznie
parametry są stosowane i do jakich procesów mają zastosowanie. Banki powinny wyraźnie i
45
Zob. poprzedni przypis.
46
Zgodnie z Art. 152(7) CRD po 1 stycznia 2008 bank nie może już stosować Bazylei I.
47
Art. 84 (2) (b).
DK/9/Walidacja
40
czytelnie udokumentować silną zależność pomiędzy danymi/parametrami używanymi w
kalkulacji wymogów kapitałowych oraz danymi/parametrami używanymi w zarządzaniu
ryzykiem.
Systemy ratingowe powinny być uwzględniane m.in. w:
• Procesie przyznawania kredytów – z reguły uzyskany rating w znacznym stopniu
determinuje decyzje o przyznaniu, bądź odrzuceniu wniosku kredytowego. Nadzór
bankowy nie oczekuje w tym zakresie automatyzmu, jednak istotne jest, aby osoby
podejmujące decyzję kredytową wykorzystywały informacje na temat ratingu klienta
oraz jego kształtowania się w czasie,
• Informacji zarządczej – dane na temat ratingów powinny być elementem informacji,
która jest przekazywana na każdy szczebel zarządzania,
• Ustalaniu ceny kredytu – system ratingowy powinien być elementem uwzględnianym
przy ustalaniu ceny kredytu
48
.
Banki powinny zidentyfikować i opisać sposób użytkowania wewnętrznych ratingów,
istotnych parametrów ryzyka oraz wszystkich związanych z nimi systemami i procesami.
Tego typu dokumentacja powinna być regularnie uaktualniana przez np. komórkę kontroli
ryzyka kredytowego i sprawdzana przez audyt wewnętrzny.
Kategorie danych powinny zostać rozróżnione. Przykładowo, dane wejściowe w formie
danych opublikowanych w sprawozdaniach finansowych powinny zostać odróżnione
od danych wejściowych opierających się na własnych szacunkach banku. Wszystkie szacunki
parametrów ryzyka, niezależnie od tego, czy są stosowane do zarządzania ryzykiem, czy też
służą do obliczania wymogów kapitałowych, powinny opierać się na tych samych danych
wejściowych.
Banki wykorzystują na potrzeby zarządzania ryzykiem zunifikowaną skalę ratingową dla
wszystkich portfeli (ang. master scale). W opinii nadzoru zunifikowana skala nie jest
decydującym kryterium jakości systemu ratingowego. Dla nadzoru ważniejsza jest
prawidłowa kalibracja poszczególnych systemów ratingowych, aniżeli stworzenie
zunifikowanej skali ratingowej, obowiązującej dla wszystkich portfeli.
4.8 Metodologia i dokumentacja
4.8.1 Ekspozycje detaliczne – osoby fizyczne oraz małe i średnie przedsiębiorstwa
traktowane jako detal
Wg Dyrektywy CRD
49
ekspozycja detaliczna jest to zaangażowanie wobec osoby lub osób
fizycznych albo wobec małego lub średniego przedsiębiorstwa (ang. Small and Medium-Sized
Entity – SME), pod warunkiem, że w drugim przypadku całkowita kwota należności, którą
48
Zobacz dokument konsultacyjny GINB z października 2005 r. DK/03/IRB/2.
49
Art. 86 (4) (a).
DK/9/Walidacja
41
dłużnik lub grupa powiązanych dłużników jest winna bankowi lub przedsiębiorstwu
dominującemu oraz przedsiębiorstwom od niego zależnym, nie przekracza, łącznie z
należnościami przeterminowanymi, ale z wyłączeniem należności zabezpieczonych hipoteką
na nieruchomości mieszkalnej – według odpowiednio zweryfikowanej wiedzy banku –
równowartości kwoty 1 miliona EUR.
Istnieją dwie rozłączne fazy w procesie określania minimalnego kapitału regulacyjnego z
tytułu ryzyka kredytowego dla ekspozycji detalicznych: segmentacja oraz kwantyfikacja.
W fazie segmentacji bank przyporządkowuje indywidualną pojedynczą ekspozycję detaliczną
do podklasy (ang. pool) w oparciu o jednorodne charakterystyki ryzyka (takie jak np.
współczynnik LTV
50
lub wyniki scoringowe).
W drugiej fazie, tzw. fazie kwantyfikacji, dla każdej z podklas, bank estymuje trzy parametry
ryzyka: PD, LGD oraz EAD. Na podstawie danych historycznych, tworzony jest referencyjny
zbiór danych z podziałem na podklasy (ang. pools). Zgodnie z założeniem, szacowana relacja
pomiędzy czynnikami ryzyka a jakością należności kredytowej zostanie również utrzymana
dla istniejących podklas detalicznych banku. Proces kwantyfikacji można podzielić z kolei na
cztery etapy:
• Konstrukcja zbioru danych odniesienia (ang. RDS – reference data set). Bank zbiera
dane historyczne, które posłużą do estymacji parametrów ryzyka IRB dla portfela
detalicznego. Zbiór danych referencyjnych powinien być jak najbardziej zbliżony do
aktualnego portfela detalicznego banku. Banki mogą używać więcej niż jednego
zbioru danych referencyjnych w celu zwiększenia stabilności i precyzji szacowanych
parametrów.
• Oszacowanie. Przy użyciu jakościowych lub ilościowych metod na podstawie RDS
bank szacuje zależność pomiędzy charakterystykami zawartymi w RDS oraz
wynikami (niewykonaniami zobowiązania, wielkością strat, dodatkowymi
wykorzystaniami kredytu przed wystąpieniem niewykonań zobowiązania). Innymi
słowy bank używa empirycznych technik do oszacowania wartości parametrów ryzyka
(PD, LGD, EAD) dla każdej z podklas RDS jako funkcji charakterystyk ryzyka
pożyczkodawcy oraz ekspozycji. Szacunki mogą opierać się na prostej analizie, na
regresji lub innych technikach statystycznych. Ten etap może obejmować poprawki
związane z wahaniami cyklu koniunkturalnego. W celu zwiększenia stabilności i
dokładności szacunków bank może użyć więcej niż jednej techniki szacowania
parametrów na podstawie RDS. W przypadku wielu oszacowań bank musi mieć jasno
sprecyzowaną procedurę wyboru określonych parametrów ryzyka.
• Przypisanie (ang. mapping). Bank musi sformułować relację pomiędzy RDS
a portfelem banku. Kryteria ryzyka użyte przy segmentacji RDS oraz wszystkie inne
50
Współczynnik LTV (ang. Loan-To-Value) to iloraz wysokości kredytu do całkowitej wartości nieruchomości
DK/9/Walidacja
42
charakterystyki ryzyka użyte do estymacji parametrów ryzyka powinny dokładnie
odzwierciedlać kryteria użyte do aktualnego portfela banku, w celu zapewnienia
możliwie jak najlepszej porównywalności. Dla wielu portfeli, w przypadku których
kryteria i charakterystyki ryzyka są ilościowe, przypisanie (mapping) będzie procesem
niemal automatycznym, niewymagającym dyskrecjonalnych decyzji. W innych
przypadkach, jak np. kiedy bank dopiero tworzy nowy produkt (np. rachunek
internetowy) i ma mało danych dotyczących takich ekspozycji, może być zmuszony
do poszerzenia RDS o dane zewnętrzne.
• Zastosowanie. Bank wykorzystuje zależność pomiędzy charakterystykami ryzyka
zawartymi w RDS oraz parametrami ryzyka, oszacowaną dla każdej z podklas RDS do
każdej z podklas swojego portfela. Najczęściej etap ten polega na bezpośrednim
zastosowaniu oszacowanych parametrów z RDS do portfela banku. Jeżeli bank stosuje
więcej zbiorów danych, etap ten też może uwzględniać zastosowanie kilku zbiorów
danych lub metod estymacji.
System zarządzania ryzykiem IRB w zakresie portfela detalicznego powinien umożliwić
realizację następujących zadań:
• Budowa systemu segmentacji ze względu na ryzyko, a następnie przyporządkowanie
ekspozycji do podklas portfela wg wyznaczonych kryteriów,
• Opracowanie procesu kwantyfikacji i przypisanie parametrów ryzyka do podklas
portfela,
• Weryfikacja kryteriów segmentacji systemu IRB oraz jego architektury,
• Weryfikacja szacunków parametrów ryzyka,
• Dostarczanie wewnętrznych oraz publicznych raportów,
• Wspieranie procesu zarządzania detalicznym ryzykiem kredytowym.
W celu spełnienia postanowień określonych w Dyrektywie CRD
51
banki muszą posiadać
wewnętrzne kryteria pozwalające wyodrębnić z grupy ekspozycji SME należności, które
można zaklasyfikować do ekspozycji detalicznych. Jedną z możliwości jest np. traktowanie
klienta jako SME jeżeli większość jego dochodu pochodzi z samozatrudnienia.
Bank powinien być w stanie dokonać identyfikacji i konsolidacji grup powiązanych
dłużników w celu agregacji ekspozycji. Identyfikacja i agregacja powinna być możliwa dla
wszystkich podklas klasy ekspozycji detalicznych. Działania banku powinny obejmować
przynajmniej wprowadzenie indywidualnych progów dla ekspozycji.W szczególności, jeżeli
indywidualna ekspozycja przekracza określoną wielkość wówczas bank musi szczegółowo
sprawdzić, czy łączna ekspozycja względem grupy połączonych klientów nie przekracza 1
mln EUR.
51
Art. 86 (4) (a).
DK/9/Walidacja
43
Z Art. 86(4) (c) wynika, że banki powinny potrafić wykazać, że ekspozycje detaliczne nie są
zarządzane w sposób równie indywidualny, jak w przypadku należności od przedsiębiorstw.
Na potrzeby tej regulacji proces kredytowy może zostać podzielony na następujące części:
sprzedaż i marketing, proces nadawania ratingów, system ratingowy, decyzja kredytowa,
metody redukcji ryzyka kredytowego, monitoring, windykacja. Tak długo jak bank jest w
stanie wykazać, że jakakolwiek z wymienionych części różni się od siebie dla ekspozycji
detalicznych i korporacyjnych, tak długo można uznać, że warunek określony w Dyrektywie
CRD jest spełniony.
Przykładowo, w kontekście Art. 86(4)(b) przedsiębiorstwo, które jest traktowane
przez kierownictwo działu sprzedaży jako ważny klient (jako ekspozycja korporacyjna) nie
powinno być kwalifikowane do portfela ekspozycji detalicznych (w celach obliczeń
wymogów kapitałowych).
Z Art. 86 (4)(d) wynika, że liczba ekspozycji SME traktowanych jako detaliczne powinna być
wystarczająco duża aby móc uzyskać wiarygodne oszacowania parametrów. To kryterium
dotyczy nie tylko całkowitej liczby ekspozycji ale również jakości i długości szeregów
czasowych a także jakości systemu ratingowego. Walidacja systemu ratingowego
dla detalicznych ekspozycji SME powinna być możliwa, zwłaszcza jeżeli użyty system jest
taki sam jak dla ekspozycji korporacyjnych. Estymacja parametrów jak i kalkulacja
wymogów kapitałowych może być przeprowadzana w oparciu o dane łączone (ang. pooled),
w przeciwieństwie do indywidualnych szacunków parametrów dla klasy ekspozycji
korporacyjnych.
Zdaniem nadzoru bankowego kredyty udzielone przez konsorcjum bankowe, z racji swojej
wielkości, nie powinny być uznawane za ekspozycje detaliczne.
Próg zaangażowania w równowartości 1 mln EUR może być czasowo przekroczony, o ile jest
spowodowany przejściową zmiennością wielkości należności (np. w wyniku zmian kursu
walutowego), jak również o ile przekroczenia nie jest istotne (zarówno biorąc pod uwagę ich
liczbę, jak i skalę w odniesieniu do ww. progu). W każdym razie bank musi zdefiniować
wewnętrzne reguły, które przewidują możliwość utrzymania w portfelu detalicznym
należności czasowo przewyższających równowartość 1 mln EUR.
4.8.2 Ekspozycje detaliczne – detaliczne kwalifikowane kredyty odnawialne (QRRE)
Kryteria przynależności do QRRE są wymienione w Załączniku VII, cz.1, p.11 a – e
Dyrektywy BCD. Według tego załącznika kwalifikowane odnawialne ekspozycje detaliczne
(ang. Qualifying Revolving Retail Exposures) obejmują takie należności od osób fizycznych,
które są odnawialne, niezabezpieczone oraz bank ma możliwość ich bezwarunkowego
odwołania – w ramach umowy kredytowej – w najszerszym zakresie, jaki przewidują
przepisy o ochronie konsumentów oraz związane z nimi inne rozwiązania legislacyjne.
DK/9/Walidacja
44
Sformułowanie „bezwarunkowo odwoływalne” należy interpretować następująco: linię
kredytową można uznać, do celów przyporządkowania do klasy detalicznych
kwalifikowanych kredytów odnawialnych, za „bezwarunkowo odwoływalną” nawet, jeśli
istniejące przepisy ochrony konsumentów wymuszają na banku zastosowanie okresu
wypowiedzenia lub uniemożliwiają wypowiedzenie natychmiastowe i bezwarunkowe
52
.
Zgodnie z wymaganiami Dyrektywy BCD, maksymalna ekspozycja względem osoby
fizycznej w danej podkategorii nie może przekraczać 100.000 EUR. Polski nadzór planuje
zastosowanie dla potrzeb lokalnych kwoty w wysokości 50.000 EUR.W Dyrektywie BCD
(podpunkt b) jest mowa o tym, że pożyczki muszą być niezabezpieczone, jeżeli mają być
zaliczone do QRRE. Jednakże pożyczki w tej klasie mogą być zabezpieczone na zasadach
ogólnego zastawu, który jest często umownie przypisany do wielu ekspozycji względem
jednego dłużnika, o ile indywidualna ekspozycja jest traktowana jako niezabezpieczona przy
obliczaniu wymogów kapitałowych (tzn. sumy odzyskane z zabezpieczenia nie mogą być
brane pod uwagę przy kalkulacji LGD). Zgodnie z Dyrektywą CRD (podpunkt d tego samego
Załącznika) dla podklasy QRRE bank powinien wykazać niską zmienność stóp straty.
Zgodnie ze stanowiskiem polskiego nadzoru, stopa strat w przypadku kwalifikowanych
odnawialnych ekspozycji detalicznych powinna być rozumiana jako wielkość zrealizowanych
strat w odniesieniu do średniej ekspozycji w danym okresie, mierzona w ujęciu procentowym.
Zrealizowane straty powinny uwzględniać korekty związane ze zmianą wyceny wartości
ekspozycji oraz utracone płatności odsetkowe.
Punktem odniesienia powinna być w tym przypadku zmienność stóp straty dla pozostałych
klas ekspozycji detalicznych. Współczynnik zmienności (odchylenie standardowe podzielone
przez wartość średnią) jest sugerowaną miarą zmienności. W przypadku braku możliwości
uzyskania informacji odnośnie zmienności stóp straty dla pozostałych klas ekspozycji
detalicznych, bank może użyc do porównań innych klas ekspozycji o niskiej zmienności stopy
strat lub danych zewnętrznych.
4.8.3 Ekspozycje detaliczne – ekspozycje detaliczne zabezpieczone nieruchomościami
Dyrektywa CRD
53
mówi, że dla ekspozycji detalicznych zabezpieczonych nieruchomością
korelacja (R) równa 0,15 zastępuje wartość wynikającą ze wzoru korelacji w pkt. 9 (Załącznik
VII, cz. 1). Każda ekspozycja detaliczna, do której bank przypisuje, w charakterze
zabezpieczenia, nieruchomość dla celów wewnętrznego pomiaru ryzyka, powinna być
zaklasyfikowana jako ekspozycja zabezpieczona nieruchomością. Dla ekspozycji
detalicznych dla których nieruchomość nie została przypisana, potencjalne przychody z
windykacji na nieruchomości w posiadaniu klienta nie powinny być uwzględniane przy
estymacji LGD.
52
Załącznik VII, cz. 1, p. 11 (b), BCD.
53
Załącznik VII, cz. 1, p. 10, BCD.
DK/9/Walidacja
45
4.8.4 Klasa ekspozycji korporacyjnych – Kredyty Specjalistyczne (Specialised Lending)
Kredyty specjalistyczne
54
stanowią podklasę należności korporacyjnych, których jakość jest
uzależniona od jakości finansowanych przez nie aktywów. Bank powinien nakreślić wyraźną
granicę pomiędzy definicjami kredytów specjalistycznych oraz ekspozycji sekurytyzowanych.
Pewne ekspozycje mogą być zaliczane do obydwu wymienionych klas, ale ich klasyfikacja
powinna być wówczas niezmienna w czasie.
4.8.5 Definicja niewykonania zobowiązania (ang. default)
Definicja niewykonania zobowiązania, użyta do estymacji parametrów ryzyka powinna być
taka sama, niezależnie od parametru dla którego estymacji jest użyta (PD, CCF, LGD czy
pośrednio EL). Dyrektywa CRD nie zabrania używania różnych kryteriów (opartych
na praktyce bankowej) dla procesu przypisywania ratingów o ile definicja oparta o takie
kryteria jest zgodna z definicją niewykonania zobowiązania wynikającą z Dyrektywy CRD.
Dyrektywa CRD
55
nakłada na nadzór obowiązek ustalenia progu istotności dla potrzeb
definicji niewykonania zobowiązania. Banki mogą stosować niższe progi, nie mogą natomiast
stosować progów wyższych. W przypadku ustalania poziomów (progów) istotności dla
potrzeb definicji niewykonania zobowiązania niższych niż zaproponowane przez nadzór,
banki powinny dokonywać następującej analizy. Banki powinny obliczać i przedstawić do
analizy nadzorowi proporcję dłużników niewykonujących zobowiązań według przyjętej
definicji, a którzy w ostateczności dokonali spłaty długów bez interwencji banku, do liczby
wszystkich dłużników (ang. cure rate). Badanie tej proporcji powinno umożliwić
sprawdzenie adekwatności i efektywności kryteriów ilościowych i jakościowych przyjętych
do ustalania poziomów istotności. Banki powinny dokonywać rewizji poziomów istotności w
celu utrzymania łącznej wartości nieistotnych (ang. immaterial) zobowiązań
przeterminowanych na odpowiednim poziomie oraz utrzymywaniu wskaźnika cure rate na
niskim poziomie.
Pytanie do sektora:
Na potrzeby polskiego sektora bankowego nadzór bankowy proponuje ustalenie progu
istotności na potrzeby definicji niewykonania zobowiązania na 500 PLN dla ekspozycji
detalicznych oraz 3000 PLN dla ekspozycji niedetalicznych. Czy sektor bankowy uważa
tą kwotę za odpowiednią dla lokalnych uwarunkowań działalności?
4.8.6 Definicja straty
Dyrektywa CRD definiuje stratę oraz parametr określający proporcję należności, która
zostanie utracona w przypadku niewykonania zobowiązania – Loss Given Default (LGD)
w Art.4, p. 26 i 27, oraz w Załączniku VII, cz. 2, p.1.2 BCD opisuje wymagania dla własnych
54
Kredyty specjalistyczne zostały szczegółowo opisane w dokumencie konsultacyjnym nadzoru bankowego z
maja 2005 r.(DK/03/IRB).
55
Załącznik VII, część 4, pkt. 44
DK/9/Walidacja
46
szacunków LGD. Definicje są oparte na koncepcji straty ekonomicznej (Art.4 p.26, BCD),
która obejmuje wpływ istotnych pośrednich i bezpośrednich kosztów związanych z
odzyskiwaniem długu oraz sposobu dyskontowania. Tak rozumiane pojęcie straty
ekonomicznej jest pojęciem szerszym niż miary straty używane w rachunkowości.
Ekonomiczna strata przypisana ekspozycji może być ujęta poprzez porównanie sumy
zaległej/należnej w momencie niewykonania zobowiązania z wartością ekonomiczną, która
może być odzyskana z należności (np. możliwe kwoty odzyskane pomniejszane o koszty
odzyskania długu). Kwoty pozabilansowych zobowiązań udzielonych, które mogą być
wykorzystane w dalszym okresie, powinny być uwzględnione w chwili pomiaru straty, o ile
nie zostały uwzględnione w wartości ekspozycji kredytowej (EAD). W celu obliczenia straty
ekonomicznej kwoty odzyskane, straty oraz koszty powinny być dyskontowane w czasie do
momentu wystąpienia niewykonania zobowiązania.
4.8.7 Systemy ratingowe i kwantyfikacja ryzyka
Dane do szacowania prawdopodobieństwa niewykonania zobowiązania (PD)
Dyrektywa CRD
56
wymaga, aby dane wejściowe do modeli były dokładne, kompletne i
odpowiednie.
Kryterium dokładności odnosi się do wiarygodności danych. Dane muszą cechować się
odpowiednio wysokim stopniem wiarygodności w celu otrzymania spójnych wyników.
Kryterium kompletności oznacza, że bazy danych zawierają wszechstronną informację o
banku (np. dane dla wszystkich linii biznesowych i wszystkich istotnych zmiennych). Braki
danych są nie do uniknięcia ale banki powinny dążyć do zmniejszania ich występowania.
Odpowiednie dane wejściowe to dane niezawierające obciążeń, które utrudniałyby
szacowanie parametrów/przyporządkowywanie ekspozycji do dłużników, grup ratingowych
czy podklas ryzyka. Poniżej zostały przedstawione metody pomagające przy kwantyfikacji i
walidacji modeli w przypadku niedostatecznych danych :
• Dopuszczalne jest łączenie danych (ang. pooling) z innymi bankami lub uczestnikami
rynku, użytkowanie innych zewnętrznych źródeł danych, używanie rynkowych miar
ryzyka,
• Możliwe jest łączenie segmentów, podklas o zbliżonych charakterystykach ryzyka. W
szczególności, bank może posiadać portfel z odpowiednią historią zdarzeń
niewykonania zobowiązania, który po podziale na podklasy skutkowałby powstaniem
podportfeli o małej ilości takich zdarzeń (ang. low default portfolios). O ile taki
podział może być przydatny z punktu widzenia użytkowania wewnętrznego (np.
wyceny produktów), to przy dobieraniu parametrów ryzyka do wyliczeń wymogów
56
Załącznik VII, cz. 4, p. 31, BCD.
DK/9/Walidacja
47
kapitałowych bardziej właściwym podejściem może się okazać łączenie
podklas/segmentów.
• W niektórych przypadkach dopuszczalne może być łączenie różnych klas ratingowych
i analizowanie PD dla tak powstałej kategorii ekspozycji (o ile połączenie to będzie
zgodne z Dyrektywą CRD
57
),
• Górna granica estymowanego PD może być użyta jako dana wejściowa do formuły
nadzorczej na aktywa ważone ryzykiem dla tych portfeli dla których jakość
oszacowanego PD jest zbyt wątpliwa, aby włączyć je do kalkulacji adekwatności
kapitałowej,
• Banki mogą szacować PD dla danych o horyzoncie dłuższym niż jeden rok. Kiedy
zdarzenia niewypłacalności występują w różnych latach, bank po obliczeniu
kilkuletniego PD powinien dokonać annualizacji tej wielkości
58
. Tam gdzie migracje
ratingów w obrębie jednego roku dostarczają dodatkowej informacji, migracje te mogą
być analizowane jako oddzielne zmiany ratingów w celu wnioskowania o PD. Takie
podejście może być szczególnie przydatne w przypadku najlepszych klas ratingowych.
Dane do szacowania LGD
Dane dla zrealizowanych wielkości LGD powinny obejmować w szczególności:
• Należną część ekspozycji w momencie niewykonania zobowiązania (uwzględniając
wartość nominalną oraz niezapłacone, skapitalizowane odsetki oraz opłaty i prowizje);
• Odzyskane kwoty, łącznie z ich wysokością oraz źródłem (np. wpływy ze sprzedaży
zabezpieczenia, gwarancji lub zrealizowane wpływy z tytułu sprzedaży straconych
kredytów);
• Koszty odzyskiwania długu (ang. work-out costs), uwzględniając koszty bezpośrednie
i pośrednie takie jak koszty działu windykacji, koszty outsourcingu przy ściąganiu
należności, które można bezpośrednio przypisać do odzyskanych kwot, takie jak
koszty prawne oraz odpowiedni procent kosztów ogólnych;
• Daty oraz kwoty różnych wydatków, poniesionych podczas windykacji.
Ważne jest rozróżnienie pomiędzy zrealizowanymi oraz oszacowanymi wielkościami LGD.
Zrealizowane LGD są zaobserwowanymi stratami w momencie wystąpienia niewykonania
zobowiązania i pochodzą głównie z pionów windykacji oraz rachunkowości. W celu
obliczenia wymogów kapitałowych szacowane wartości LGD są przyporządkowywane przez
bank do jego bieżących ekspozycji (zarówno do tych, dla których zobowiązania są
wykonywane jak i do tych, dla których nie są wykonywane). Wartości szacowane muszą
zawierać element oczekiwań co do przyszłych stóp odzysku. Oznacza to konieczność
57
Załącznik VII, cz. 4, p. 6–7, BCD.
58
Polega ona na pierwiastkowaniu pierwotnego oszacowania PD (np. względem oszacowania PD w horyzoncie
dwuletnim powinien być wyciągnięty pierwiastek kwadratowy, względem oszacowania PD w horyzoncie
trzyletnim – pierwiastek sześcienny itd.).
DK/9/Walidacja
48
uwzględnienia długookresowej, przyszłej stopy odzysku dla klasy ratingowej lub grupy
ekspozycji przy uwzględnieniu obecnej oraz przyszłej sytuacji makroekonomicznej. Bank
powinien być w stanie szacować wartości LGD przy założeniu spowolnienia gospodarczego
(ang. downturn LGD), jeżeli takie szacunki są bardziej konserwatywne od długookresowej
średniej, ważonej kwotami niewykonanych zobowiązań.
Banki muszą zbierać i przechowywać dane w celu szacowania LGD, uwzględniając
zrealizowane poziomy LGD oraz koszty windykacji i odzyskiwania długów. Dane powinny
dotyczyć poszczególnych ekspozycji z wyjątkiem ekspozycji detalicznych gdzie dane
powinny dotyczyć podklas ekspozycji. W przypadku braku danych wewnętrznych do
szacowania LGD bank może posłużyć się danymi zewnętrznymi. W takim przypadku bank
powinien przeanalizować części składowe straty dla danych zewnętrznych oraz
porównywalność danych zewnętrznych z punktu widzenia procesu kredytowego. Wyniki
takiej analizy powinny być uwzględnione przy procesie estymacji.
Procedura szacowania stopy dyskontowej, używanej do estymacji LGD lub szacowania
zrealizowanych LGD, powinna być spójna dla wszystkich należności należących do tej samej
klasy. Stopa dyskontowa nie powinna być mniejsza niż przyjęta przez bank stopa procentowa
wolna od ryzyka. W przeciwnym wypadku, bank musi być w stanie dowieść, że jakiekolwiek
pozostałe ryzyko zostało uwzględnione w innych oszacowaniach.
W przypadku estymacji LGD kluczowym zadaniem jest wybór odpowiedniego zbioru danych
odniesienia (ang. Reference Data Set – RDS). Z zadaniem tym są związane są następujące
wyzwania: wybór rozmiaru próby, długość szeregów czasowych, użycie danych
zewnętrznych, właściwe traktowanie pozycji, które nie wygenerowały straty pomimo
wystąpienia niewykonań zobowiązania, oraz długość procesu windykacji. RDS dla LGD
powinien zawierać przynajmniej następujące elementy:
• jedynie ekspozycje względem dłużników którzy nie wykonali zobowiązania w
odróżnieniu od RDS dla PD;
• czynniki, które mogą być użyte do logicznego pogrupowania ekspozycji z
niewykonaniem zobowiązania.
RDS dla LGD powinien pokrywać okres co najmniej jednego cyklu koniunkturalnego i
powinien zawierać również:
• wszystkie niewykonania zobowiązania, które wystąpiły w danym okresie;
• dane do szacowania zrealizowanych LGD;
• wszystkie istotne informacje niezbędne do estymacji parametrów ryzyka;
• dane dotyczące istotnych czynników ryzyka.
W celu szacowania LGD bank może użyć jednej z, lub kombinacji następujących metod:
• metoda wartości odzyskiwanej LGD(ang. Workout LGD),
DK/9/Walidacja
49
• metoda rynkowej wartości LGD (ang. Market LGD),
• metoda implikowanej wartości rynkowej LGD (ang. Implied Market LGD) oraz
• metoda historycznej implikowanej wartości LGD (ang. Implied Historical LGD).
Metoda wartości odzyskiwanej LGD polega na dyskontowaniu historycznych przepływów
finansowych. Do części składowych metody zalicza się: kwoty odzyskane (zarówno pieniężne
jak i niepieniężne), koszty (bezpośrednie i pośrednie) a także współczynnik dyskontowy,
którego wybór wysokości ma fundamentalne znaczenie przy wyrażeniu przepływów
finansowych na datę niewykonania zobowiązania. Odzyskane kwoty niepieniężne mogą
przykładowo pochodzić z restrukturyzacji należności. Koszty bezpośrednie są związane
bezpośrednio z odzyskiwaną należnością (np. koszty wynikające z wyceny zabezpieczenia).
Koszty pośrednie są konieczne do przeprowadzenia procesu odzyskiwania należności
(windykacji) ale nie są przypisane do żadnej pojedynczej należności (np. dotyczą kosztów
wynajmu powierzchni biurowej dla zespołu zajmującego się windykacją).
W metodzie workout LGD możliwe są dwa podejścia. Pierwsze opiera się na bezpośrednich
szacunkach parametru LGD dla każdej ekspozycji osobno, a następnie obliczaniu
długookresowej średniej dla całego portfela. Drugie podejście polega na obliczaniu LGD dla
klasy detalicznej lub poszczególnych podklas o różnych przyporządkowanych ratingach.
Metoda historycznej implikowanej wartości LGD polega na szacowaniu oczekiwanej
długookresowej stopy straty w oparciu o całkowite straty portfela (lub jego części) oraz
szacunkowego PD dla portfela (lub jego części). Metoda ta jest dozwolona jedynie dla klasy
detalicznej
59
. Szacunki LGD dla tej klasy mogą być wyznaczone na podstawie
zrealizowanych strat na ekspozycjach o tym samym ratingu lub pochodzących z tej samej
grupy oraz z odpowiednich szacunków PD. Zrealizowana strata dla takich ekspozycji
detalicznych to całkowita strata podzielona przez liczbę ekspozycji o tym samym
ratingu/należących do tej samej grupy. Średnia zrealizowana wielkość LGD to ta sama
całkowita strata ale podzielona przez liczbę pozycji z niewykonaniem zobowiązania (w
obrębie jednego ratingu lub grupy) lub przez oczekiwaną liczbę zdarzeń niewykonania
zobowiązania, na podstawie estymatora PD
60
(zobacz Załącznik VII, cz. 4, p. 73,74,82).
Szacowanie przy użyciu metody historycznej implikowanej wartości jest akceptowalne
jedynie w przypadku, jeżeli bank potrafi szacować oczekiwaną stratę dla każdej ekspozycji
osobno w ramach jednego ratingu/grupy i jednocześnie spełnia minimalne wymogi dotyczące
szacunków PD.
Rynkowa wartość LGD jest wyprowadzana z obserwacji cen obligacji, dla których wystąpiło
niewykonanie zobowiązania.
59
Załącznik VII, cz. 4, p. 82, BCD.
60
Załącznik VII, cz. 4, p. 73, 74, 82, BCD.
DK/9/Walidacja
50
Implikowana rynkowa wartość LGD jest wyprowadzana z cen obligacji o wysokim poziomie
ryzyka, dla których nie wystąpiło jeszcze niewykonanie zobowiązania. W tym celu używa się
modeli wyceny aktywów (ang. asset pricing models).
Dane do szacowania współczynnika konwersji (kredytowej) (CCF) oraz wartości
ekspozycji kredytowej w momencie niewykonania zobowiązania (EAD)
EAD to wartość oczekiwana ekspozycji w momencie niewykonania zobowiązania. EAD jest
jedynym z parametrów ryzyka, na który bank może wpływać z wyprzedzeniem poprzez
definiowanie limitów przy udzielaniu kredytów dla różnych kombinacji PD/LGD. Bank ma
również możliwość wpływania na EAD przez zawieranie dodatkowych limitów w umowie
kredytowej. Poziom EAD jest determinowany przez typ transakcji, jak i rodzaj klienta.
Generalnie typy operacji można podzielić na bilansowe i pozabilansowe. W przypadku
operacji bilansowej EAD jest równe wartości księgowej kredytu w momencie niewykonania
zobowiązania. W przypadku operacji pozabilansowych używa się współczynnika konwersji
kredytowej C(CF) do zamiany niewykorzystanych kwot kredytu na wartości EAD.
Dla transakcji pozabilansowych wartość EAD jest zazwyczaj równa księgowej wartości
kredytu w momencie niewykonania zobowiązania. Dzieje się tak dlatego, ponieważ w chwili
niewykonania zobowiązania dłużnik nie ma już możliwości do zaciągania kolejnych kwot
kredytu. EAD, szacowane przy użyciu (C)CF, można zatem traktować jako oczekiwane
wykorzystanie transakcji pozabilansowej na dany moment estymacji.
Wartość ekspozycji (ang. exposure value) składa się z dwóch części: kwoty zaciągniętej
pożyczki/kredytu oraz szacunku przyszłych wypłat niewykorzystanego kredytu/pożyczki w
ramach limitu linii kredytowej. Przyszłe kwoty wypłat są wyrażane w Dyrektywie CRD jako
procent możliwych do wykorzystania w przyszłości w ramach udzielonego zobowiązania
pozabilansowego kwot
61
.
Użycie innej proporcji dla definicji CF, np. kwoty możliwej do zaciągniecia w przyszłości
do nominału całego udzielonego zobowiązania pozabilansowego nie jest zgodne z Dyrektywą
CRD. Jeżeli po niewykonaniu zobowiązania dłużnik zaciąga jeszcze dodatkowe
zobowiązania, których nie uwzględnia się w estymacji LGD, wówczas należy je uwzględnić
w estymacji CF.
Referencyjny zbiór danych (RDS) dla (C)CF powinien zawierać przynajmniej następujące
elementy:
• W odróżnieniu od RDS dla PD, jedynie ekspozycje względem dłużników, którzy nie
wykonali zobowiązania;
61
Definicja współczynnika konwersji (ang. Conversion Factor – CF) zamieszczono w art. 4 ust. 28 Dyrektywy
BCD.
DK/9/Walidacja
51
• Wykorzystane i niewykorzystane limity kredytowe / wartość linii kredytowej kwoty
udzielonego zobowiązania pozabilansowego w momencie niewykonania
zobowiązania;
• Zaciągnięte i niezaciągnięte kwoty udzielonego zobowiązania pozabilansowego w
momencie (momentach) poprzedzających niewykonanie zobowiązania;
RDS dla (C)CF powinien pokrywać okres co najmniej jednego cyklu koniunkturalnego i
powinien zawierać również:
• wszystkie niewykonania zobowiązania, które wystąpiły w danym okresie;
• dane dotyczące istotnych czynników ryzyka dla (C)CF.
Najczęstszą metodą obliczania (C)CF jest metoda oparta o historyczne, zrealizowane
wielkości (C)CF dla ekspozycji, w przypadku których wystąpiło niewykonanie zobowiązania.
W zbiorze analizowanych danych należy uwzględnić ekspozycje, dla których kredyty, mimo
wystąpienia przesłanek niewykonania zobowiązania, ostatecznie zostały spłacone. Zbiór
danych najczęściej poddaje się segmentacji według kryteriów rodzaju klienta i typu
transakcji.
4.8.8 Wymogi dotyczące dokumentacji
Zgodnie z Dyrektywą CRD bank zobowiązany jest do opracowania dokumentacji
zawierającej szczegóły dotyczące budowy i walidacji modeli, uwzględniając systemy
ratingowe oraz estymację PD, LGD i (C)CF. Dokumentacja budowy i walidacji systemu
ratingowego powinna uwzględniać przynajmniej szczegółowy opis budowy modeli, procesy
klasyfikacji i przypisywania ratingów, kalibracji oraz wewnętrznych procedur, procesów i
testów służących bankowi do walidacji systemów ratingowych. Wewnętrzna walidacja
systemu ratingowego – przegląd systemu ratingowego – powinien odbywać się nie rzadziej
niż raz w roku.
Dokumentacja powinna zawierać dowody potwierdzające spełnienie wymogów minimalnych,
określonych w Dyrektywie oraz uwzględniać takie elementy, jak:
• kryteria ratingowe,
• odpowiedzialność stron dokonujących oceny ratingowej dłużników i ekspozycji,
• częstotliwość przeglądów ocen,
• nadzór kierowniczy procesu klasyfikacji ratingowej.
Wybór określonych kryteriów ratingowych oraz analiza stanowiącą podstawę takiego wyboru
muszą być również udokumentowane. Banki są zobowiązane do dokumentowania wszystkich
istotnych zmian w procesie oceny ryzyka, tak by umożliwić władzom nadzorczym
rozpoznanie zmian, jakie zaszły w procesie oceny ryzyka od ostatniego przeglądu. W ramach
dokumentacji przedstawia się również organizację klasyfikacji ratingowej, obejmującą sam
proces przyznawania ratingów oraz strukturę kontroli wewnętrznej.
DK/9/Walidacja
52
Banki są zobowiązane dokumentować stosowane przez siebie definicje niewykonania
zobowiązania i straty oraz wykazywać zgodność z definicjami określonymi w Dyrektywie
CRD. W przypadku stosowania w procesie oceny ratingowej modeli statystycznych banki
zobowiązane są dokumentować wykorzystywane w tym celu metody.
Dokumentacja modelu powinna obejmować:
• Kryteria podziału na segmenty ratingowe,
• Opis metody ratingowej, typu wykorzystywanego modelu oraz architektury modelu,
• Charakterystykę podstawowych założeń, włączając definicję niewykonania
zobowiązania, racjonalne uzasadnienie oraz analizy wspomagające wybór kryteriów
ratingowych, typowe okoliczności, w których model nie funkcjonuje prawidłowo,
wady i zalety modelu,
• Przyczyny wyboru określonego typu modelu,
• Opis wszystkich funkcji modelu,
• Opis procesu nadawania ratingu,
• Zasady zmiany modelu,
• Obowiązki i odpowiedzialność osób tworzących i pracujących z modelem.
Dokumentacja dotycząca budowy i analizy modelu powinna obejmować opis:
• Kryteriów istotności oraz założeń użytych przy budowie modelu,
• Danych użytych do budowy ratingów,
• Jakości danych,
• Procedury budowy modelu,
• Selekcji czynników wejściowych do modelu oraz szacowania parametrów modelu,
• Testy jakości oraz testywalidacyjne modelu w trakcie jego budowy, z uwzględnieniem
testów poza próbą (ang. out-of–sample) oraz testów poza przedziałem czasowym (ang.
out-of-time)
62
,
• Kalibracji wyników modelu do wielkości PD,
• Procedur walidacyjnych/dotyczących okresowego przeglądu modelu,
• Udziału opinii eksperckich koniecznych do budowy i funkcjonowania modelu.
4.8.9 Modele outsourcingowe (firm zewnętrznych)
Model outsourcingowy (firmy zewnętrznej) jest rozumiany jako model (lub część modelu)
używany przez bank i tworzony przez podmiot zewnętrzny.
Dyrektywa CRD
63
wskazuje także, że stosowanie modelu uzyskanego od strony trzeciej, która
zastrzega sobie do niego prawo własności, nie zwalnia z obowiązku prowadzenia
62
Test modelu poza próbą oznacza test działania i wyników modelu na danych, które nie były użyte do budowy
modelu. Test modelu poza przedziałem czasowym oznacza test działania i wyników modelu dla danych, które
pochodzą z innego okresu czasowego aniżeli dane użyte do budowy modelu.
DK/9/Walidacja
53
dokumentacji ani żadnego innego wymogu dotyczącego wewnętrznych systemów
ratingowych.
W szczególności Załącznik VII, cz.4, p.31 BCD wymaga od banków, aby wszystkie modele
(także outsourcingowe) miały dobrą moc prognostyczną, dane użyte do modelu były
reprezentatywne dla portfela banku oraz aby model podlegał regularnej walidacji. Ciężar tego
dowodu leży po stronie banku – innymi słowy, bank powinien upewnić się, że wszystkie te
wymagania są spełniane. Nadzór nie będzie sprawdzał kwalifikacji dostawców modeli,
ponieważ odpowiedzialność za jakość modelu oraz uzyskanych na jego podstawie oszacowań
ponosi bank.
Podstawowe pytania, które powinien sobie postawić bank przed wprowadzeniem modeli
zewnętrznych:
• Czy model realizuje cele, które stawia przed nim bank?
• Czy w stosunku do każdego portfela z osobna stosowany jest właściwy model?
• Jakie jest ryzyko modelu tzn. jakie są możliwe skutki ewentualnych niedoskonałości
modelu?
Dostawca modelu powinien jako minimum dostarczyć informację na następujący temat:
• Zastosowanie i budowa modelu,
• Standardy poprawnego używania modelu,
• Ograniczenia danych oraz inne ograniczenia modelu,
• Jakie testy ilościowe prezentują słuszność zastosowaniu modelu dla danego banku,
• Jakie testy jakościowe zostały zastosowane przez bank,
• Jaka jest odpowiedzialność dostawcy w zakresie obsługi serwisowej modelu,
włączając zapewnione przez dostawcę wsparcie w zakresie funkcjonowania systemu,
stosowania i utrzymania systemu, a także jaka jest odpowiedzialność dostawcy w
zakresie skutków stosowania modelu.
W celu wypełnienia wymogów Dyrektywy CRD dotyczących ładu korporacyjnego (ang.
corporate governance and oversight) Załącznik VII, cz.4 p.123 – p.126, BCD oraz wymogi
dotyczące odpowiedzialności jednostki kontroli ryzyka (p.127 – p.129) oraz audytu
wewnętrznego (p.130) dla modeli zewnętrznych bank musi dowieść, że rozumie wszystkie
aspekty modelu zewnętrznego. Nadzór będzie kładł szczególny nacisk na wiedzę o budowie
i właściwym stosowaniu modelu zewnętrznego kredytowej banku. Bank musi wiedzieć, jakie
informacje (dane) są używane przez model zewnętrzny i jakie jest powiązanie/relacja tych
danych z danymi używanymi wewnętrznie.
63
Załącznik VII, cz. 4, p. 36, BCD.
DK/9/Walidacja
54
4.9 Wymagania dotyczące danych oraz systemów IT do kalkulacji wymogów
kapitałowych według IRB
4.9.1 Standardy jakościowe dla danych oraz zgodność z danymi księgowymi
Banki powinny definiować wewnętrzne standardy jakości danych i powinny stale pracować
nad ich ulepszaniem. Powinny również używać tych standardów do weryfikacji jakości
danych stosowanych w ramach systemu ratingowego. Badanie jakości danych może
obejmować m.in. identyfikację wartości nietypowych, badanie zmian w danych w
porównaniu do okresów poprzednich, identyfikację brakujących danych. Badanie może
również obejmować sprawdzanie integralności danych. Porównywanie danych z danymi
księgowymi może być dodatkowym sposobem sprawdzania jakości systemu. Pełne
porównanie może być nie możliwe np. „współczynnik konwersji” nie ma swojego
odpowiednika w księgowości. Banki powinny przeprowadzać testy integralności danych
obejmujące sprawdzanie źródeł danych, liczbę rekordów w bazach danych, kiedy dane
przemieszczają się pomiędzy systemami, zapis danych które na różnych etapach są włączane
lub wyłączane z analizy itp. Niezależna komórka powinna regularnie sprawdzać czy dane są
dokładne, kompletne i właściwe. Przykładowo, jakość danych może być sprawdzana poprzez
replikację etapu przygotowywania danych (uwzględniając przygotowanie i transformację)
oraz replikację wyników modeli, przy użyciu baz danych i algorytmów używanych przez
bank. Całą replikację wystarczy przeprowadzić jedynie dla podpróbki danych.
4.9.2 Elementy dokumentacji IT, które powinny znajdować się w posiadaniu banku
Banki powinny dysponować systemami IT umożliwiającymi:
• Stałą dostępność do wszystkich istotnych baz danych oraz ciągłość ich obsługi,
• Możliwość replikacji baz danych oraz wyników systemów ratingowych dla celów
walidacji,
Systemy IT powinny być uwzględnione w planach awaryjnych banku w celu ochrony przed
utratą danych. Procedury kontrolne powinny uniemożliwiać dostęp do systemu osobom
nieupoważnionym. Banki powinny alokować wystarczające zasoby na wypadek konieczności
poszerzenia baz danych bez ryzyka utraty informacji. Banki powinny dążyć do zmniejszania
ryzyka błędu przez zwiększenie automatyzacji istotnych procedur służących do obliczania
wymogów kapitałowych. Stała dostępność wspomniana powyżej niekoniecznie musi
oznaczać dostępności w czasie rzeczywistym, a jedynie w możliwie krótkim okresie.
Banki powinny mieć jasno zdefiniowane słowniki danych (metadane), które określałyby
definicje poszczególnych składników danych.
Wymagany opis bazy danych obejmować powinien m.in. następujące elementy:
• Opis ogólny bazy danych (np. schemat relacji w bazie danych, obejmujący arkusze
i
instrukcje, procedury; maksymalny rozmiar bazy; informacja dotycząca
DK/9/Walidacja
55
bezpieczeństwa – nazwa właściciela, użytkowników wraz z dostępem odczytu/zapisu;
odpowiedzialność za utrzymanie bazy ),
• Źródło danych,
• Proces używany do otrzymania danych i ich wprowadzenia do systemu,
• Maksymalne i minimalne dopuszczalne wartości oraz podejście do brakujących
danych,
• Procedury kontrolne dotyczące dostępu do, i spójności bazy danych,
• Dokładny opis włączonych zmiennych (kategorii danych).
Dyrektywa CRD
64
wymaga od banku wykazania porównywalności pomiędzy danymi
używanymi do estymacji a portfelem banku. Dotyczy to danych wewnętrznych,
zewnętrznych, łączonych (ang. pooled) a także kombinacji wszystkich tych źródeł.
Interpretacja „porównywalności” powinna zawierać przynajmniej następujące punkty:
1. Porównywalność powinna opierać się na analizie populacji należności
reprezentowanych w danych do estymacji, standardów dotyczących udzielania
pożyczek w momencie tworzenia danych, oraz innych istotnych charakterystyk,
w porównaniu do aktualnych właściwości aktualnego portfela banku. Inne istotne
charakterystyki mogą obejmować, na przykład, rozkład prawdopodobieństwa
dłużników względem gałęzi gospodarki, rozkład wielkości ekspozycji
oraz podobieństwo w geograficznym rozkładzie ekspozycji.
2. W analizie porównywalności populacji, powinny być uwzględnione wszystkie
kluczowe charakterystyki (tj. ilościowe i jakościowe cechy dłużnika i produktu
(ang. facility) które mogłyby być powiązane z niewykonaniem zobowiązania
(dla potrzeb estymacji PD) czy stratą (dla potrzeb estymacji LGD).
3. Analiza może być oparta o te charakterystyki lub na powiązaniu (ang. mapping)
jednego zestawu charakterystyk z drugim. Przykładowo, analiza może obejmować
rozkład prawdopodobieństwa głównych cech, poziom i zakres tych charakterystyk.
We wszystkich przypadkach, a szczególnie dla próbek zewnętrznych i pochodzących z
różnych krajów, jakiekolwiek różnice w znaczeniu kluczowych charakterystyk
powinny być udokumentowane i uwzględnione w fazie budowy modelu lub
kwantyfikacji ryzyka. Oczekuje się, że rozkład cech w populacji używanej do
estymacji, ich zakres i poziom powinien być zbliżony do analogicznych miar
dla bieżącego portfela banku.
4. Różnice zaobserwowane w kluczowych charakterystykach użytych do estymacji są
istotną informacją w kontekście postanowień Dyrektywy CRD
65
i powinny być
uwzględnione w estymacji poprzez uwzględnienie odpowiednich korekt
64
Załącznik VII, cz. 4, p. 52, BCD.
65
Załącznik VII, cz. 4, p. 49, BCD.
DK/9/Walidacja
56
(ang. adjustments). Jeśli trudno o kwantyfikacje poprawek, bank powinien rozważyć
zmianę używanych danych.
Załącznik, cz.4, p. 31(c) Dyrektywy CRD, mówiący o wymogu reprezentatywności danych,
dotyczy zarówno modeli jak i innych metod używanych do przypisywania ekspozycji do
ratingów lub podklas oraz do modeli statystycznych prognozujących wystąpienie
niewykonania zobowiązania (generujących PD) dla poszczególnych dłużników (Załącznik
VII, cz.4, p. 65, BCD). Interpretacja słowa „reprezentatywne” powinna obejmować
następujące punkty (punkty 1, 3 i 4 mają zastosowanie również do estymacji parametrów
ryzyka):
1. „Reprezentatywność” w rozumieniu p. 31(c) powinna być interpretowana podobnie,
niezależnie od źródła danych: zewnętrznego, wewnętrznego czy łączonego, lub
kombinacji tych źródeł.
2. „Reprezentatywność” przy przyporządkowywaniu dłużników nie wymaga, aby
proporcja ekspozycji z niewykonaniem zobowiązania do ekspozycji z terminowo
regulowanymi zobowiązaniami była równa proporcji analogicznych ekspozycji w
odpowiadającym im portfelu.
3. W analizie reprezentatywności próbki w stosunku do populacji w banku, powinny być
uwzględnione wszystkie kluczowe charakterystyki (tj. ilościowe i jakościowe cechy
dłużnika i produktu) które mogłyby być powiązane z niewykonaniem zobowiązania
(dla potrzeb estymacji PD), stratą (dla potrzeb estymacji LGD) czy dodatkowymi
wypłatami (ang. drawings - dla potrzeb estymacji (C)CF). Analiza powinna opierać
się na tych charakterystykach lub na przypisywaniu (ang. mapping) jednego zestawu
cech do drugiego. Przykładowo, analiza może zawierać rozważania dotyczące
rozkładu charakterystyk populacji oraz poziomu i zakresu tych cech. Znaczące różnice
w kluczowych charakterystykach powinny skutkować zmianą próbki.
4. Tam gdzie jest to możliwe, stosowanie metod statystycznych w celu wykazania
reprezentatywności jest wskazane (np. przy pomocy analizy skupień (ang. luster
analysis) lub zbliżonych technik).
5. Dyrektywa CRD nie zawiera precyzyjnej definicji niewykonania zobowiązania i straty
używanych do budowy modelu przypisującego dłużników lub ekspozycje do
przedziałów lub podklas. Banki mogą używać własnych definicji pod warunkiem ich
udokumentowania i stosowania, i tak długo, jak wymaganie dotyczące mocy
prognostycznej (Załącznik VII, cz.4, p. 31(a) BCD) jest spełnione. Bank powinien się
upewnić, że różnica pomiędzy przyjętą definicją a ogólną definicją z dyrektywy CRD
nie jest zbyt duża oraz, że użyta definicja niewykonania zobowiązania skutkuje
uszeregowaniem dłużników czy ekspozycji podobnym do tego, który wynikałby z
zastosowania definicji według Dyrektywy CRD.
DK/9/Walidacja
57
4.10 Portfele z małą liczbą zdarzeń niewykonania zobowiązania (ang. Low-default
portfolios)
Dyrektywa CRD stawia określone wymogi dotyczące szacunków PD (np. bank powinien
szacować długookresowe, o cechach prognostycznych (ang. forward looking) oczekiwane
stopy niewykonania zobowiązania dla każdej grupy ratingowej, posiadające odpowiedni
margines ostrożnościowy)
66
. Określone wymogi dotyczą również walidacji. Spełnienie
wszystkich tych wymogów może być utrudnione w przypadku małej liczby odnotowanych
przypadków niewykonania zobowiązania. Mała liczba przypadków niewykonania
zobowiązania może być spowodowana wysoką jakością tych zobowiązań (rządy, banki, firmy
ubezpieczeniowe lub przedsiębiorstwa o wysokich ratingach) albo małą liczbą dłużników (np.
w przypadku należności od rządów czy z tytułu finansowania projektów) lub też może być
spowodowana krótką historią dłużnika (bank dopiero uruchomił określony produkt). Mogą
istnieć również inne portfele gdzie analiza danych historycznych wskazywała na to, że
prawdopodobieństwo powstania straty może być większe niż w przypadku ostatnich danych
(np. dla detalicznych kredytów hipotecznych w różnych krajach). Portfele o małej liczbie
niewykonań zobowiązania niekoniecznie muszą być wyłączane z podejścia IRB tylko dlatego,
że brakuje danych do walidacji PD, LGD oraz CF w oparciu o testy statystyczne. Takie
ekspozycje mogą być włączane do podejścia IRB jeżeli banki potrafią wykazać, że metody i
techniki zastosowane do estymacji i walidacji PD, LGD i CF są efektywne z punktu widzenia
zarządzania ryzykiem i są stosowane w spójny sposób. Banki będą musiały zastosować
odpowiedni margines konserwatyzmu w takim przypadku. Walidacja ilościowa powinna
przynajmniej obejmować test kalibracji, mocy dyskryminacyjnej oraz stabilności oszacowań.
4.11 System monitorowania i kontroli ryzyka
• Zarząd banku jako organ odpowiedzialny za strategię, politykę banku oraz
monitorowanie działalności powinien zatwierdzać wszystkie istotne aspekty systemu
nadzoru ryzyka.
• Zarząd powinien monitorować prace systemu IRB, sprawdzając czy funkcje kontrolne
działają zgodnie z założeniami.
• Komórka kontroli ryzyka kredytowego powinna być odpowiedzialna za poprawne
funkcjonowanie systemów ratingowych, jednostka ta powinna przedstawiać
do zatwierdzenia zarządowi systemy ratingowe.
• Audyt wewnętrzny powinien zapewniać ocenę ogólnej adekwatności wewnętrznego
systemu kontroli oraz funkcji kontrolnej ryzyka kredytowego.
Zarząd powinien dysponować szeroką wiedzą z zakresu polityki kredytowej, standardów
dotyczących gwarancji, zasad udzielania kredytów, praktyki windykacji oraz powinien
66
Zobacz część tego dokumentu dotycząca danych do szacowania PD.
DK/9/Walidacja
58
rozumieć, jak czynniki te wpływają na estymacje parametrów ryzyka. Zadania zarządu
powinny obejmować w szczególności:
• Zapewnienie rzetelności procesu określania profilu ryzyka – nawet przy szybko
zmieniających się warunkach otoczenia,
• Określenie jak wewnętrzne ratingi są używane w procesie określania ekspozycji
na ryzyko,
• Informowanie rady nadzorczej na temat istotnych zmian lub wyjątków
od ugruntowanej polityki kredytowej, które w istotny sposób wpłyną na systemy
ratingowe banku,
• Identyfikację i ocenianie głównych czynników ryzyka, w oparciu o informacje
dostarczone przez komórkę kontroli ryzyka,
• Definiowanie zadań komórki ryzyka oraz ocenę adekwatności kwalifikacji
zawodowych pracowników tej komórki,
• Monitorowanie i zarządzanie wszystkimi potencjalnymi źródłami konfliktów
interesów w procesie kontroli ryzyka,
• Tworzenie odpowiednich kanałów przepływu informacji w celu zapewnienia, że
wszyscy pracownicy znają politykę zarządzania ryzykiem oraz odpowiednie
procedury,
• Określanie minimalnej zawartości raportów dla rady nadzorczej w uzgodnieniu z nią,
zarządów, komitetów funkcjonujących w banku jak np. komitet zarządzania aktywami
i pasywami – ALCO,
• Zatwierdzanie raportów audytu wewnętrznego.
4.12 System informacji zarządczej
Minimalne wymogi CRD dotyczące raportowania wewnętrznego są wyszczególnione
w Załączniku VII, cz.4, p. 126, BCD. Raporty wewnętrzne powinny zawierać m.in.
następującą informację:
• Opis portfeli o nadanym ratingu (kwoty, liczba dłużników, PD każdej klasy
dłużników, podział wg jednostek biznesowych, sektorów, podklas, oraz jednostek
biznesowych),
• Rozkład portfela wg klas ratingowych, przedziałów PD, parametrów LGD, oraz
porównanie tych charakterystyk z poprzednim rokiem,
• Porównanie zrealizowanych stawek (stóp) niewykonania zobowiązania (oraz LGD i
CCF dla banków stosujących metodę AIRB) względem oszacowań,
• Rezultaty testów warunków skrajnych (ang. stress tests),
• Szacunkowe wyliczenie wymogów kapitałowych oraz kapitału ekonomicznego,
DK/9/Walidacja
59
• Migracje ekspozycji pomiędzy klasami ratingowymi.
Poza zakresem przedstawionym powyżej komórka kontroli ryzyka kredytowego (ang. Credit
Risk Control Unit) powinna przekazywać zarządowi raporty dotyczące przeglądu systemu
ratingowego.
4.13 Niezależna komórka kontroli ryzyka kredytowego (ang. Credit Risk Control Unit)
Głównym zadaniem niezależnej komórki kontroli ryzyka kredytowego (Załącznik VII, cz.4 ,
p.127-129) jest zapewnienie, aby system ratingowy i wszystkie jego składowe:
przyporządkowywanie ratingów, estymacja parametrów, zbieranie danych, oraz nadzór – w
sposób ciągły funkcjonowały zgodnie z założeniami. Niezależna komórka kontroli ryzyka
powinna realizować, m.in. następujące zadania:
• Projektowanie lub przegląd systemu ratingowego,
• Monitorowanie na bieżąco kryteriów ratingowych oraz konstrukcji-budowy modelu,
• Weryfikacja dokładności wszystkich ratingów,
• Ocena spójności podejścia względem gałęzi gospodarki, portfeli oraz regionów
geograficznych,
• Oceny użytkowania modeli (ang. use test),
• Analizy przyczyn przełamań decyzji (ang. overrides
67
) w procesie przyznawania
ratingów,
• Wykonywanie lub przegląd procesu kwantyfikacji,
• Backtesting,
• Analizy aktualnych oraz prognozowanych migracji ekspozycji w ramach klas
ratingów,
• Benchmarking przy użyciu danych zewnętrznych.
Rezultaty przeglądu systemu przez komórkę kontroli ryzyka powinny być raportowane co
najmniej dwa razy w roku zarówno do zarządu jak i rady nadzorczej.
Funkcja kontrolna komórki nadzoru ryzyka może być uznana za niezależną jeżeli zostaną
spełnione poniższe warunki:
• Pracownicy spełniający funkcje kontrolne nie pełnią żadnych zadań, które
wchodziłyby w zakres zadań przez nich monitorowanych i kontrolowanych.
• Funkcja kontrolna powinna być organizacyjnie wydzielona od czynności, które
monitoruje i kontroluje. Kierownik komórki sprawującej funkcję kontrolną powinien
67
Dyrektywa CRD rozumie przełamania decyzji (ang. overrides) jako elementy kompensujące możliwe słabości
modeli. Jednakże zbyt duża ilość przekroczeń możę sugerować brak zaufania do jakości modelu i jego wyników.
W tym miejscu przez przekroczenia rozumie się raczej decyzje skutkujące zmianie/przyjęciem innego
końcowego ratingu aniżeli tego dostarczanego przez model, a nie jako zmianę danych wejściowych do modelu.
DK/9/Walidacja
60
być osobą podległą osobie, która nie ponosi odpowiedzialności za zadania które są
monitorowane i kontrolowane.
• Kierownik komórki kontroli ryzyka powinien zdawać raporty bezpośrednio do
zarządu i rady nadzorczej i/lub do jednostki audytu.
• Wynagrodzenie pracowników sprawujących funkcje kontrolne nie powinno być
uzależnione od wyników w zakresie kontrolowanych i monitorowanych zadań.
Brak wyodrębnionej organizacyjnie komórki kontrolnej ryzyka może być uzasadniony w
przypadku małych banków prowadzących względnie nieskomplikowane transakcje, niemniej
powinny istnieć odpowiednie rozwiązania organizacyjne, zapewniające kontrolę ryzyka.
4.14 Audyt wewnętrzny
Audyt wewnętrzny lub inna porównywalna, niezależna komórka kontroli sprawdza czy
systemy kontrolne banków dotyczące wewnętrznych ratingów i związanych z nimi
parametrów są odpowiednie (Załącznik VII, cz.4, p.130, BCD). W ramach przeglądu audyt
wewnętrzny ocenia zakres oraz jakość funkcji kontrolnych komórki ryzyka. Audyt
wewnętrzny dokonuje również oceny trafności przełamań decyzji (ang. overrides) w zakresie
decyzji kredytowych, na podstawie informacji przekazanych przez niezależną komórkę
kontroli ryzyka kredytowego.
Audyt wewnętrzny przeprowadza ponadto przegląd infrastruktury informatycznej oraz baz
danych. Dla banków używających modeli statystycznych audyt wewnętrzny powinien
wykonywać testy sprawdzające poprawność procesu wprowadzania danych. Pracownicy
audytu nie powinni brać udziału przy projektowaniu systemu ratingowego ani w bieżącym
zapewnianiu poprawności pracy systemu. Komórka audytu powinna co najmniej raz w roku
składać raport do zarządu oraz rady nadzorczej dotyczący spełnienia minimalnych wymagań
dla systemu IRB. Jednym z zadań audytu wewnętrznego jest sprawdzanie czy lokalizacja
niezależnej komórki ryzyka w obrębie struktury banku nie ogranicza jej niezależności.
4.15 Przykładowy schemat budowy systemu ratingowego
Proces budowy systemu ratingowego można podzielić na 5 części:
1. Budowa bazy danych:
• Katalog źródeł danych oraz wymagań dla danych;
• Zbieranie i transformacja danych;
• Definiowanie próbki;
2. Budowa funkcji scoringowej:
• Analiza jednowymiarowa;
• Analiza wielowymiarowa;
DK/9/Walidacja
61
• Budowa ogólnej funkcji scoringowej;
3. Kalibracja wyników otrzymanych przy pomocy funkcji scoringowej – przypisywanie
prawdopodobieństw niewykonania zobowiązania do wyników funkcji scoringowej
4. Walidacja jakościowa.
• Projekt modelu ratingowego
• Jakość danych
• Wewnętrzny test użytkowania systemu ratingowego (ang. use test)
5. Walidacja ilościowa – pomiar dokładności dopasowania ocen systemu ratingowego
(ang. goodness of fit) w oparciu o kryteria ilościowe (np. moc dyskryminacyjną) przy
użyciu procedur statystycznych.
W przypadku modeli konstruowanych na poziomie grupy, mających zastosowanie w bankach
zależnych, istotne jest zapewnienie jednorodnej definicji wydarzeń skutkujących
niewykonaniem zobowiązania. Problemy mogą wynikać również z różnic w standardach
rachunkowości stosowanych w różnych jurysdykcjach – np. wskaźniki budowane w oparciu
o sprawozdania finansowe, pomimo tej samej nazwy, mogą mieć różną konstrukcję.
Zebrany zbiór danych powinien być podzielony na dwie próbki – tę, w oparciu o którą
zostanie oszacowany model, a także próbkę, na której będą dokonywane testy (walidacja). Na
ogół oczekuje się wysokiej mocy dyskryminacyjnej modelu w stosunku do danych użytych do
jego budowy. Testowanie przydatności modelu na danych niewykorzystanych w jego
budowie jest natomiast podstawowym wymogiem uznania jakiejkolwiek procedury
klasyfikującej dane. Podziału na wyżej wymienione próbki można dokonać na dwa sposoby.
Pierwszy, w przypadku wystarczającej ilości danych, to podział losowy na dwa wystarczająco
duże, rozłączne zbiory (próbki). Drugi to użycie tzw. wielokrotnego losowania (ang.
resamplingu) – np. poprzez metodę bootstrap
68
.
Generalnie, jeżeli próbki różnią się ze względu na jakość użytych danych, do budowy modelu
należy użyć próbki o lepszej jakości. Niedopuszczalne jest użycie tych samych dłużników w
obydwu próbkach. Odnośnie używania różnych proporcji należności nieobsługiwanych w
próbkach do analizy i walidacji – możliwe są następujące dwa podejścia:
• Proporcje w próbkach są takie same jak w analizowanej klasie ekspozycji ogółem. W
takim przypadku kalibrowanie funkcji scoringowej staje się łatwiejsze. Przykładowo
rezultaty regresji logistycznej mogą być użyte bezpośrednio jak szacunki PD bez
dalszego przetwarzania (skalowania, kalibracji). Podejście to jest godne polecenia w
sytuacji, gdy dysponuje się wystarczającą liczbą przypadków niewykonania
zobowiązania.
• Podejście drugie stosuje się, gdy liczba zebranych obserwacji jest ograniczona. W
takim przypadku w próbce stosowanej do budowy modelu powinna występować
68
Istota metody wyjaśniona jest w dalszej części.
DK/9/Walidacja
62
wyższa proporcja przypadków niewykonania zobowiązania. W praktyce około jednej
trzeciejprzypadków obserwacji w próbce do budowy modelu powinny stanowić
przypadki niewykonania zobowiązania. Takie podejście zwiększa moc
dyskryminacyjną procedury statystycznej dla małych ilości danych. Wadą tego
podejścia jest konieczność kalibracji i skalowania uzyskanych w ten sposób wartości
PD.
Alternatywnym podejściem do podziału danych jest użycie metody wielokrotnego losowania
(tzw. resamplingu). Funkcja scoringowa jest budowana wówczas na całej bazie danych. W
celach walidacji funkcji scoringowej cała baza danych jest wielokrotnie losowo dzielona na
dwie próby – tę do analizy oraz tę do walidacji. Funkcję scoringową buduje się ponownie tym
razem w oparciu o próbkę służącą do analizy. Następnie poprzez obserwację różnic we
współczynnikach funkcji scoringowej oszacowanych na próbach testowych w porównaniu do
tych oszacowanych na całej próbie możliwe jest sprawdzenie stabilności oszacowań. Wnioski
na temat mocy dyskryminacyjnej funkcji scoringowej oszacowanej na danych testowych jest
mierzona przy użyciu próbek do walidacji. Średnia oraz wariancja wartości mocy
dyskryminacyjnej, jako, że nie jest możliwe przy tej metodzie wnioskowanie bezpośrednie,
służą jako wskaźniki mocy dyskryminacyjnej funkcji scoringowej dla nieznanych danych. W
momencie małej ilości danych metoda resamplingu stanowi pewną alternatywę do podziału
zbioru danych na dwie próbki. Pomimo, że metoda ta nie uwzględnia walidacji poza próbą
(ang. out-of-sample), stanowi dopuszczalną statystyczną metodę, umożliwiającą optymalne
wykorzystanie informacji zawartych w danych. Jednocześnie metoda resamplingu uwzględnia
kwestię walidacji modelu dla nieznanych danych. W tym miejscu należy zaznaczyć, że zbyt
duże fluktuacje we współczynnikach funkcji scoringowej, a zwłaszcza zmiany w jej znakach,
sygnalizują niedostateczną ilość danych do budowy statystycznego systemu ratingowego.
W takich przypadkach wielokrotne losowanie prób do analizy i walidacji skutkuje
w tworzeniu wysoce niejednorodnych zbiorów – budowa odpowiedniego modelu nie jest
możliwa.
Poza stworzeniem kompletnego, o wysokiej jakości, zbioru danych, metoda użyta do nadania
oceny kredytowej ma szczególnie duży wpływ na jakość systemu ratingowego.
Z punktu widzenia użyteczności modele ratingowe powinny spełniać następujące wymagania:
1. Przypisanie PD powinno być możliwe dla każdego nadanego ratingu.
2. Uzyskany rating powinien uwzględniać całą dostępną informację dotyczącą jakości
kredytowej dłużnika.
3. Niezależnie od podmiotu oceniającego, rezultat ratingu powinien być taki sam –
w oparciu o tą samą informację różni analitycy kredytowi powinni otrzymywać ten
sam rating.
4. Rating nie może stać w sprzeczności z generalnie akceptowanymi teoriami i
metodami.
DK/9/Walidacja
63
5. W opinii użytkownika systemu ratingowego jakość kredytowa dłużnika jest oceniona
poprawnie.
4.16 Obowiązujące terminy
4.16.1 Skrócony okres stosowania metody IRB przed jej zatwierdzeniem
69
W celu możliwości stosowania metody IRB, banki muszą wykazać się odpowiednim
doświadczeniem. Bank, który zamierza stosować metodę IRB musi wykazać, że stosowała
system ratingów wewnętrznych zasadniczo zgodny z minimalnymi wymaganiami Dyrektywy
CRD, przez okres trzech lat przed wprowadzeniem systemu IRB, zanim otrzyma zgodę
nadzorcy na wyliczanie wymogów kapitałowych w oparciu o parametry PD lub PD, LGD i
EAD tego systemu. Nadzorcy krajowi, w tym nadzór polski mogą podjąć decyzję o
tymczasowym skróceniu wymaganego terminu stosowania metod IRB przed ich
dopuszczeniem w terminie do 31 grudnia 2009 roku, przy czym wymagany okres trzech lat
może zostać skrócony maksymalnie do jednego roku.
Nadzorca w Polsce zamierza wykorzystać tę opcję, aczkolwiek bez podawania minimalnego
terminu. Decyzja o skróceniu okresu stosowania metod IRB przed ich dopuszczeniem,
wydawana dla poszczególnych banków, będzie uzależniona od oceny stopnia, w jakim system
wewnętrznych ratingów banku spełnia minimalne wymagania oraz okres, w jakich system ten
był stosowany przez bank.
4.16.2 Skrócony okres stosowania parametrów LGD i/lub CCF przed zatwierdzeniem
70
Bank, który składa wniosek o pozwolenie na stosowanie własnych szacunków LGD i/lub
CCF, musi wykazać, że estymowała i używała tych parametrów przez okres trzech lat przed
uzyskaniem od nadzorcy stosownego pozwolenia
71
. Do 31 grudnia 2008 nadzorca może
skrócić wymagany okres z trzech do dwóch lat. Nadzorca zamierza wykorzystać tę opcję.
Decyzja dla poszczególnych banków będzie uzależniona od analizy indywidualnych
wniosków.
4.16.3 Wymagania dotyczące danych do wyliczania PD
72
Minimalny okres danych historycznych do obliczania PD wynosi 5 lat
73
. Dane muszą
pochodzić z co najmniej jednego źródła w całości.
Kraje członkowskie UE mogą skrócić wymagany okres do minimalnie 2 lat dla tych banków,
które wprowadzą IRB i które jednocześnie nie stosują własnych szacunków LGD i/lub CCF
69
Art. 154 (1/B), BCD.
70
Art. 154 (1/C), BCD.
71
Art. 84 (4) BCD.
72
Art. 154 (5), BCD.
73
Załącznik VII, cz.4, §66, BCD.
DK/9/Walidacja
64
(metoda F-IRB). Bank, dla którego wymagany okres zostanie skrócony, musi z każdym
mijającym rokiem uzupełniać dane, aż do osiągnięcia wymogu danych za okres 5 lat.
Nadzorca zamierza przyjąć tę opcję, polegającą na złagodzeniu wymagań dla długości
szeregów czasowych do wyliczania PD, co oznacza, że na dzień 31 grudnia 2007 r.
minimalny wymagany okres posiadania danych dla oszacowania tych parametrów ryzyka
będzie wynosił trzy lata. Trzyletni okres wzrośnie do pięciu lat na koniec 2009 roku. Zdaniem
GINB, skrócenie do dwóch lat mogłoby powodować niestabilność oszacowań parametru PD.
4.16.4 Wymagania dotyczące danych do wyliczania LGD i/lub CCF
74
dla ekspozycji
detalicznych
Minimalny okres danych historycznych dla ekspozycji detalicznych do obliczania
charakterystyk ryzyka LGD i/lub CCF (zaawansowana metoda IRB) do dnia 31.12.2007
wynosi 5 lat
75
. Kraje członkowskie mogą skrócić wymagany okres do 2 lat. Bank, dla którego
wymagany okres zostanie skrócony, musi z każdym mijającym rokiem uzupełniać dane, aż do
osiągnięcia wymogu danych za okres 5 lat. Nadzorca przewiduje dopuszczenie zmniejszenia
wymaganego okresu do 3 lat. Trzyletni okres wzrośnie do pięciu lat na koniec 2009 roku.
Zdaniem GINB, skrócenie do dwóch lat mogłoby powodować niestabilność oszacowań
parametrów.
4.16.5 Wymagania dotyczące danych do wyliczania LGD i/lub CCF
76
dla ekspozycji
względem przedsiębiorstw, banków centralnych, rządów oraz instytucji
77
Minimalny okres danych historycznych dla ekspozycji względem przedsiębiorstw, banków
centralnych, rządów oraz instytucji do obliczania charakterystyk ryzyka LGD i/lub CCF
(zaawansowana metoda IRB) wynosi 5 lat
78
. Bank, dla którego wniosek zostanie
zaakceptowany, musi z każdym mijającym rokiem uzupełniać dane, aż do osiągnięcia
wymogu danych za okres 7 lat. Podobnie jak polski nadzór bankowy, większość nadzorców z
krajów będących członkami grupy AIG (ang. Accord Implementation Group) dopuszcza
czasowe obniżenie wymagań dla danych potrzebnych do wyliczenia LGD oraz CCF w
przypadku ekspozycji względem przedsiębiorstw, banków centralnych, rządów oraz
instytucji.
74
Art. 154 (6) BCD.
75
Załącznik VII, cz.4, §71, §85, §94, BCD.
76
Art. 154 (6) BCD.
77
Instytucje to banki, fundusze inwestycyjne a także instytucje wymienione w Art. 86 (3) Dyrektywy BCD.
Ekspozycje wymienione w Art. 86(2) Dyrektywy BCD powinny być traktowane jak ekspozycje względem
banków centralnych oraz rządów.
78
Załącznik VII, cz.4, §71, §85, §94, BCD.
DK/9/Walidacja
65
4.17 Prewalidacja
Nadzór bankowy nie przewiduje możliwości składania nieformalnej aplikacji o stosowanie
zaawansowanych metod IRB. Prewalidacja jest różnie rozumiana przez nadzorców
konsolidujących, dlatego też nadzór nie przewiduje jednolitego podejścia dla banków
zależnych. Kwestia prewalidacji będzie rozpatrywana na podstawie poszczególnych
przypadków. Jednocześnie nadzór polski deklaruje gotowość współpracy z zagranicznymi
instytucjami w zakresie prewalidacji wniosków składanych, za pośrednictwem banku-
podmiotu dominującego do nadzorcy konsolidującego, przez działające w Polsce banki-
podmioty zależne.
Ponadto zachęca się wszystkie banki do odpowiednio wcześniejszych konsultacji w sprawie
budowy modelu i wszystkich innych kwestii, które mogłyby wyniknąć przy analizie
nadsyłanej przez banki dokumentacji czy też inspekcji dotyczących wdrażania NUK.
Nadsyłana dokumentacja będzie stanowiła przedmiot analizy pod kątem spełaniania
minimalnych wymagań, wskazanych w niniejszym dokumencie.
5 Zaawansowane systemy pomiaru ryzyka operacyjnego (AMA)
5.1 Definicja ryzyka operacyjnego i rodzaje zdarzeń
79
Ryzyko operacyjne jest to ryzyko straty wynikające z niedostosowania lub zawodności
wewnętrznych procesów, ludzi i systemów technicznych lub ze zdarzeń zewnętrznych.
Rodzaj zdarzenia
Definicja
Oszustwa wewnętrzne Straty spowodowane działaniem polegającym na celowej
defraudacji, sprzeniewierzeniu majątku, obejściach
regulacji,
przepisów prawa lub przepisów wewnętrznych przedsiębiorstwa,
wyłączając straty wynikające z różnorodności lub dyskryminacji
pracowników, które dotyczą co najmniej jednej strony
wewnętrznej.
Oszustwa zewnętrzne Straty spowodowane celowym działaniem polegającym
na defraudacji, sprzeniewierzeniu majątku lub obejściu
przepisów
prawa przez stronę trzecią.
Zasady dotyczące
zatrudnienia oraz
bezpieczeństwo w
miejscu pracy
Straty powstałe na skutek działań niezgodnych z przepisami lub
porozumieniami dotyczącymi zatrudnienia, bezpieczeństwa
i higieny
pracy, wypłaty odszkodowań z tytułu uszkodzenia ciała
lub straty wynikające ze zróżnicowania i dyskryminacji
pracowników.
Klienci, produkty i
praktyki operacyjne
Straty wynikające z niewywiązania się z obowiązków zawodowych
względem określonych klientów, będące skutkiem działań
nieumyślnych lub zaniedbania (w tym wymagań zachowania
poufności i
stosownego zachowania) lub też związane z
charakterem bądź konstrukcją produktu.
79
Załącznik X cz.5 Dyrektywy BCD.
DK/9/Walidacja
66
Szkody związane z
aktywami rzeczowymi
Straty powstałe na skutek straty lub szkody w aktywach
rzeczowych w wyniku klęski żywiołowej lub innych wydarzeń.
Zakłócenia
działalności
gospodarczej i awarie
systemów
Straty powstałe na skutek zakłóceń działalności gospodarczej
lub
awarii systemów.
Wykonanie transakcji,
dostawa i zarządzanie
procesami
operacyjnymi
Straty powstałe na skutek nieprawidłowego rozliczenia transakcji
lub wadliwego zarządzania procesami operacyjnymi oraz wynikłe
ze stosunków z kontrahentami i sprzedawcami.
5.2 Modele stosowane w ryzyku operacyjnym
Dyrektywa CRD pozwala bankom na dużą elastyczność w wyborze systemu pomiaru ryzyka
operacyjnego. Techniki modelowania tego ryzyka czerpią ze standardowych statystycznych,
aktuarialnych i inżynierskich metodologii kładąc nacisk na dane dotyczące strat, bądź to
rzeczywistych (tj. wewnętrznych lub zewnętrznych danych o stratach operacyjnych), bądź
skonstruowanych (tj. danych wygenerowanych przez analizy scenariuszy i czynniki otoczenia
gospodarczego i kontroli wewnętrznej).
Istnieje wiele modeli stosowanych do pomiaru ryzyka operacyjnego, przy czym niektóre z
podejść zdobywają dominującą pozycję. Pośród nich znajduje się metoda bazująca na
rozkładzie strat (ang. Loss Distribution Approach – LDA) oraz podejście oparte na
scenariuszach (ang. Scenario Based Approach – SBA). Są one szeroko używane do obliczania
kapitału regulacyjnego z tytułu ryzyka operacyjnego.
W modelach LDA, szacując ryzyko operacyjne zazwyczaj estymuje się najpierw rozkłady
częstotliwości i dotkliwości strat (frequency and severity distributions), korzystając
z rzeczywistych danych, a następnie uzupełniając danymi z wygenerowanych scenariuszy.
Wielkości częstotliwości i dotkliwości strat są następnie agregowane, aby otrzymać rozkład
strat i miarę, która uwzględnia także czynniki otoczenia gospodarczego i kontroli
wewnętrznej.
W przeciwieństwie do metody LDA, podejście SBA bazuje na subiektywnie określonych
danych scenariuszowych, a wewnętrzne i zewnętrzne rzeczywiste dane wspierają i
uzupełniają oceny eksperckie.
Modele LDA zazwyczaj są budowane na rzeczywistych danych dotyczących strat, podczas
gdy podejścia SBA mają tendencję do opierania się na skonstruowanych danych. W praktyce
te dwie metody uzupełniają się i w praktyce często wykorzystywane są hybrydowe podejścia
bazujące na danych rzeczywistych wzbogaconych o dane skonstruowane lub odwrotnie.
DK/9/Walidacja
67
5.3 Oczekiwane straty z tytułu ryzyka operacyjnego
Straty operacyjne mogą być sklasyfikowane jako straty oczekiwane w przyszłości (EL) oraz
potencjalne nieoczekiwane straty (UL). UL jest obliczana jako różnica pomiędzy
potencjalnymi stratami obliczonymi dla wysokiego poziomu ufności (99,9%) a EL.
Pytanie do sektora:
Na potrzeby polskiego sektora bankowego nadzór bankowy proponuje ustalenie 99,9%
poziomu ufności przy obliczaniu potencjalnych strat. Czy sektor bankowy uważa ten
poziom ufności za adekwatny?
Dyrektywa CRD pozwala bankowi na nieuwzględnienie oczekiwanych strat w określaniu
wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka operacyjnego pod warunkiem wykazania, iż te straty są
ujęte we właściwy sposób w wewnętrznych normach prowadzenia działalności. Środki
przeznaczone na pokrycie oczekiwanych strat powinny być czystym substytutem kapitału lub
innym zabezpieczeniem, które z dużym prawdopodobieństwem może pokryć EL w okresie
jednego roku.
Do odpowiednich sposobów ujęcia oczekiwanych strat w wewnętrznych normach
prowadzenia działalności można zaliczyć m.in.:
•
tworzenie rezerw lub odpisów;
•
planowanie przyszłych przepływów (ang. budgeting), np. odsetek i prowizji.
Planowanie przyszłych przepływów pozwala na traktowanie oszacowań przyszłych
dochodów jako bieżącego kapitału do równoważenia oczekiwanych strat.
Dostępność sposobów, innych niż tworzenie rezerwy, powinna być ograniczona
do równoważenia strat cechujących się dużą przewidywalnością i rutynowością. Rutynowe
straty są często powiązane z bieżącymi lub przyszłymi transakcjami. Bank powinien
prowadzić dokumentację dotyczącą pomiaru EL oraz sposobów pokrywania tych strat.
5.4 Progi minimalnych strat
Bank powinien wykazać, że wysokość progów użytych do poszczególnych linii biznesowych
ryzyka operacyjnego jest odpowiednia, nie prowadzi do pominięcia istotnych strat
operacyjnych oraz nie oddziałuje niekorzystnie na wiarygodność i dokładność miar ryzyka
operacyjnego. Należy zapobiegać możliwym obciążeniom estymowanych parametrów
z powodu istnienia progów poprzez wyraźnie uwzględnienie niekompletności zestawu danych
w modelu (np. używając odpowiednich rozkładów i procedury estymacji parametrów).
5.5 Korelacja
Termin „korelacja” użyty w Dyrektywie CRD powinien być interpretowany w szerokim
znaczeniu, obejmując wszelkie formy zależności (np. liniowe lub nieliniowe, w odniesieniu
DK/9/Walidacja
68
do wszystkich danych albo należących jedynie do „głównej części” lub „ogona” rozkładu)
pomiędzy dwiema lub więcej liniami biznesowymi ryzyka operacyjnego, spowodowanymi
przez czynniki zewnętrzne i/lub wewnętrzne.
5.6 Wewnętrzna walidacja systemu w zakresie ryzyka operacyjnego
Bank jest odpowiedzialny za wewnętrzną walidację i powinien podjąć niezbędne kroki, by
przeprowadzić ją przy zachowaniu największej staranności. Bank powinien ustanowić jasną
metodologię wewnętrznej walidacji, odpowiednią dla struktury organizacyjnej i systemu
AMA. Ta metodologia powinna być przejrzyście udokumentowana.
Nie ma jednej metody walidacji. Techniki wewnętrznej walidacji powinny być odpowiednio
dobrane i uwzględniać zmiany warunków rynkowych i operacyjnych. Wewnętrzna walidacja
powinna obejmować zarówno elementy ilościowe, jak i jakościowe. Proces wewnętrznej
walidacji i jego wyniki powinny być poddane niezależnemu przeglądowi, by zapewnić, iż
implementacja jest skuteczna.
Bank powinien mieć jasne standardy dla danych wejściowych do modelu i stosować się do
nich. Wszystkie typy danych powinny podlegać walidacji pod względem kompletności,
dokładności i adekwatności. Szczególnie w przypadku konstruowanych danych walidacja
powinna zapewnić, iż założenia nie są obciążone, a rezultaty są realistyczne.
Walidacja modelu powinna zapewnić, iż powiązanie danych wejściowych i wyjściowych jest
stabilne, a techniki leżące u podstaw modelu są przejrzyste i intuicyjne. Sam model powinien
być logiczny – tj. jeżeli kontrola poprawi się, wówczas EL i/lub UL powinny zmniejszyć się i
w związku z tym, przy innych czynnikach niezmienionych, nastąpi zmniejszenie wymogu
kapitałowego.
Istnieje wiele technik walidacji procesu zarządzania ryzykiem, które może użyć bank, w tym
weryfikacja:
• kompletności dokumentacji dotyczącej zarządzania ryzykiem,
• zgodności pozyskanych danych z wymaganymi standardami,
• skuteczności i terminowości działań sprawdzających, tj. czy działania sprawdzające
przeprowadzane są w skuteczny sposób i w odpowiednim czasie,
• spełniania procedur mających na celu przegląd i uaktualnianie metod zarządzania
ryzykiem operacyjnym,
• czy kluczowe wskaźniki ryzyka (KRIs), dane o stratach, oszacowania ryzyka są
zgodne z wynikami jakościowej samooceny.
DK/9/Walidacja
69
6 Załączniki
6.1 Podział modeli ryzyka kredytowego
Niniejszy załącznik omawia słabe i mocne strony najczęściej używanych modeli z punktu
widzenia przydatności do budowy systemu ratingowego. Przytoczona lista modeli w żaden
sposób nie stanowi pełnej listy modeli, które nadzorca zaleca lub też akceptuje do stosowania
przez banki.
Najczęściej używane modele do oceny jakości kredytowej:
1. Modele heurystyczne:
• klasyczne kwestionariusze ratingowe;
• systemy jakościowe;
• systemy eksperckie;
• systemy oparte o logikę rozmytą (ang. fuzzy logic).
2. Modele statystyczne:
• analiza dyskryminacyjna;
• modele regresji;
• sztuczne sieci neuronowe.
3. Modele przyczynowe (ang. causal models):
• modele do wyceny opcji;
• modele oparte o symulacje przepływów pieniężnych.
4. Modele hybrydowe.
W modelach heurystycznych kluczową rolę odgrywają: subiektywne praktyczne
doświadczenie i obserwacje, prognozowane relacje biznesowe oraz teorie biznesu powiązane
ze specyficznymi aspektami procesu kredytowego. Jakość modeli heurystycznych jest
uzależniona od tego, jak dokładnie odzwierciedlają subiektywną ocenę ekspertów. Na opinii
eksperckiej są oparte nie tylko czynniki wpływające na jakość kredytową, ale także waga
i wpływ tych czynników na całościową ocenę dłużnika. W budowie modeli heurystycznych
czynniki ryzyka nie podlegają statystycznej walidacji i optymalizacji. Często modele
heurystyczne określa się często mianem modeli eksperckich – dla potrzeb tego dokumentu
systemy eksperckie są definiowane jako kategoria modeli heurystycznych.
W praktyce ważną sprawą jest sprawdzenie mocy dyskryminacyjnej oraz prognostycznej
w procesie walidacji. W porównaniu do modeli heurystycznych modele statystyczne
demonstrują na ogół wyższą moc dyskryminacyjną. Ze względu na wysokie dopasowanie
modelu do danych automatyczne podejmowanie decyzji o nadaniu kredytu jest często
możliwe jedynie przy użyciu modeli statystycznych. Problemem modeli statystycznych jest
często również niewystarczająca ilość danych.
DK/9/Walidacja
70
Model hybrydowy jest to kombinacja modeli heurystycznych z jednym z modeli
statystycznych bądź przyczynowych. Modele hybrydowe pozwalają łączyć zalety różnych
typów modeli. Zalety modeli statystycznych oraz przyczynowych polegają na ich
obiektywności i generalnie lepszych osiągach w klasyfikowaniu danych w porównaniu
do modeli heurystycznych. Wadą modeli przyczynowych i statystycznych jest to,
że uwzględniają ograniczoną liczbę czynników wpływających na ryzyko kredytowe. Bez
uwzględnienia wiedzy ekspertów w postaci modeli heurystycznych często traci się ważną
informację. Dodatkowo nie wszystkie modele statystyczne potrafią przetwarzać informacje
jakościowe bezpośrednio (jak np. w przypadku analizy dyskryminacyjnej), lub wymagają one
do poprawnej pracy dużej ilości danych (jak np. regresja logistyczna). Z kolei modele
heurystyczne mogą być zbytnio narażone na subiektywizm osóbtworzących model. Z tego
powodu modele hybrydowe wydają się być najlepszym rozwiązaniem z punktu widzenia
akceptacji przez użytkownika systemu ratingowego.
6.1.1 Modele heurystyczne – kwestionariusze ratingowe oraz systemy jakościowe
W kwestionariuszach ratingowych analityk kredytowy przydziela automatycznie pewną
liczbę punktów w zależności od cech pożyczkobiorcy takich jak np. płeć, wiek, dochód,
zawód itp. Im większa liczba punktów, tym lepszy nadany rating. W systemach jakościowych
indywidualne cechy otrzymują oceny opisowe zamiast punktowych. Oceny poszczególnych
cech są następnie przypisywane do skali ratingowej. Systemy oparte o kwestionariusze
ratingowe lub systemy jakościowe powinny zawierać instrukcje obsługi zapewniającą
jednorodność nadawanych ocen w obrębie banku. Kryteria jakości kredytowej stanowiące
podstawę pytań z kwestionariuszy powinny dawać jasne i zrozumiałe odpowiedzi.
W kwestionariuszach ratingowych odpowiedzi, które zgodnie z doświadczeniem wskazują
na wysokąlub niską jakość kredytową powinny otrzymywać wysokąlub niską liczbę punktów.
6.1.2 Modele heurystyczne - systemy eksperckie
Systemy eksperckie to systemy komputerowe, których celem jest naśladowanie zdolności
ludzkich przy rozwiązywaniu problemów. Innymi słowy systemy eksperckie próbują
rozwiązać skomplikowane, słabo ustrukturyzowane problemy naśladując „inteligentne
zachowanie”.
Głównymi składnikami systemu są baza danych i moduł do wnioskowania. Dodatkowe
elementy to zazwyczaj moduł uczenia się, moduł komunikacji z użytkownikiem oraz moduł
tłumaczący proces rozwiązywania problemów. Przewaga systemów eksperckich nad
kwestionariuszami ratingowymi oraz systemami jakościowymi polega na tym, że wymagana
jest dokładniejsza strukturyzacja problemu, a jednocześnie łatwiejsze jest dalsze
modyfikowanie i rozwój systemu.
DK/9/Walidacja
71
6.1.3 Modele heurystyczne - systemy oparte o logikę rozmytą (ang. fuzzy logic)
W systemach opartych o logikę rozmytą szczegółowe wartości nadane kryteriom jakości
kredytowej nie są przypisywane do jednego wyrażenia (np. ”wysoki”, „niski”) a raczej mogą
być przypisywane do wielu wielkości. Systemy oparte na logice rozmytej są zazwyczaj
bardziej skomplikowane od systemów eksperckich, wymagają większego wysiłku zwłaszcza
w kontekście modelowania zasad podejmowania decyzji.
6.1.4 Modele statystyczne - analiza dyskryminacyjna
Jako metoda, analiza dyskryminacyjna może być stosowana do wszystkich klas należności.
Ograniczenia tej metody polegają na niemożności bezpośredniego uwzględnienia informacji
jakościowych w analizie. Analiza dyskryminacyjna jest szczególnie przydatna przy analizie
informacji ilościowych takich jak: coroczne sprawozdania finansowe firm, dane o aktywności
kont klientów a także finansowe dane klientów detalicznych. Jeżeli użyte do analizy kryteria
nie spełniają założenia o normalności rozkładu prawdopodobieństwa, uzyskany model nie
będzie optymalny – nie osiągnie maksymalnej mocy dyskryminacyjnej. Banki powinny
określić efekt braku spełnienia założenia o normalności rozkładu na otrzymywane szacunki
parametrów.
6.1.5 Modele statystyczne – modele regresji
Metoda oparta o modele regresji umożliwia analizę wszelkiego typu danych zarówno
jakościowych jak i ilościowych. Często powstaje jednak problem przy kategoriach danych
dzielonych na podkategorie, ponieważ brakuje wówczas wystarczającej ilości danych do
statystycznie istotnego wnioskowania. Odnosi się to szczególnie do liczby ekspozycji
nieobsługiwanych. Zaletą modeli regresji jest to, że rezultaty mogą być bezpośrednio
interpretowane jako prawdopodobieństwo niewykonania zobowiązania (PD). Charakterystyka
ta upraszcza proces kalibracji.
6.1.6 Modele statystyczne - sztuczne sieci neuronowe
Sztuczne sieci neuronowe potrafią przetwarzać bezpośrednio zarówno informacje jakościowe,
jak i ilościowe. Czyni je to szczególnie przydatnymi w budowie skomplikowanych modeli
ratingowych, które muszą brać pod uwagę różne kategorie informacji. Pomimo tego, że
sztuczne sieci neuronowe wykazują najczęściej wysoką moc dyskryminacyjną i nie stawiają
wysokich wymagań dla danych, nie wykorzystuje się ich często w praktyce. Powodem jest
najczęściej skomplikowana procedura modelowania danych w sieci, o której często mówi się
jako o problemie „czarnej skrzynki” (ang. black box). Problemy ze zrozumieniem działania
sieci neuronowych przez użytkowników powodują często brak akceptacji tych systemów.
Częstym problemem jest także zbytnie dopasowanie do danych (ang. overfitting), które
sztucznie zawyża moc dyskryminacyjną. Budowa odpowiedniej sieci wymaga zazwyczaj
większej ilości danych niż w przypadku innych modeli statystycznych. Metody umożliwiające
DK/9/Walidacja
72
częściowe ominięcie problemu niewystarczających danych: bootstrap czy resampling są
trudne do zastosowania w sieciach neuronowych.
6.1.7 Modele przyczynowe – modele do wyceny opcji
Modele oparte o teorię wyceny opcji dokonują estymacji ryzyka niewykonania zobowiązania
w oparciu o indywidualne transakcje. W porównaniu do metod statystycznych pozwala to
na zmniejszenie wielkości próby. Jednocześnie tego typu modele wymagają danych
dotyczących ekonomicznej wartości długu i kapitału, a także zmienności wartości aktywów.
Główna idea modeli opartych o teorie wyceny opcji polega na tym, że niewykonanie
zobowiązania występuje w momencie, gdy ekonomiczna wartość aktywów dłużnika spada
poniżej ekonomicznej wartości jego długu. W wyniku udzielenia kredytu kredytodawcy
zajmują długą pozycję w aktywach, których wartość jest równa nominalnej wartości
zaangażowania. Jednocześnie, zajmują krótką pozycję w opcji sprzedaży firmy (ściślej – jej
wartości) przez jej właścicieli. W momencie wystąpienia niewykonania zobowiązania, na
mocy opcji, właściciele kapitału mogą zamiast spłaty kredytu przekazać pożyczkodawcy
przedsiębiorstwo. Koszt kredytu (długu) można obliczyć dzięki formułom używanym do
wyceny opcji. Obliczenia pozwalają poza ceną obliczyć także prawdopodobieństwo
wykonania opcji, czyli prawdopodobieństwo niewykonania zobowiązania.
Z powodu wymaganych danych tego typu modele nie nadają się dla klasy ekspozycji
detalicznych. Dla ekspozycji korporacyjnych zastosowanie modeli z teorii opcji nie jest
pozbawione trudności – chociażby przez trudności związane z pomiarem wartości
ekonomicznej. Jako, że niewykonanie zobowiązania jest możliwe w każdym momencie (a nie
tylko na koniec trwania kontraktu), premia za ryzyko oraz prawdopodobieństwo
niewykonania zobowiązania, obliczane przy pomocy formuły na opcję typu europejskiego
powinny być konserwatywnie traktowane jako dolne wartości premii za ryzyko oraz stóp
niewykonania zobowiązania. W praktyce parametry wejściowe (rynkową wartość aktywów,
zmienność stóp zwrotu z aktywów, etc.) udaje się określić dla przedsiębiorstw notowanych na
giełdzie, kiedymożna korzystać z notowań giełdowych. Używając symulacji przepływów
pieniężnych i
dodatkowych założeń, model do wyceny opcji może mieć również
zastosowanie do dużych przedsiębiorstw, dla których jest dostępna wystarczająco długa
historia sprawozdań finansowych oraz dla których można z dużym prawdopodobieństwem
szacować przepływy finansowe.
6.1.8 Modele przyczynowe - modele oparte o symulacje przepływów pieniężnych
Modele oparte o symulację przepływów pieniężnych są szczególnie przydatne do oceny
jakości kredytowej dla kredytów specjalistycznych. Jakość kredytowa zależy tu głównie
od przyszłych przepływów finansowych uzależnionych od finansowanych przez kredyt
aktywów. Modele oparte o symulację przepływów pieniężnych można również przedstawiać
jako wariację modeli do wyceny opcji, w których ekonomiczna wartość przedsiębiorstwa jest
DK/9/Walidacja
73
obliczana w oparciu o przepływy pieniężne. W celu kalkulacji wartości przedsiębiorstwa
całkowite wolne (dostępne) przepływy kapitałowe kalkuluje się jako EBITDA minus
inwestycje. Średnie wolne przepływy kapitałowe służą jako punkt wyjścia do obliczania
wartości przedsiębiorstwa. Dzieląc średnie wolne przepływy kapitałowe przez ważony koszt
kapitału otrzymuje się wartość przedsiębiorstwa, który można następnie użyć jako daną
wejściową do modelu wyceny opcji. Zmienność wartości przedsiębiorstwa może być
obliczona analogicznie w oparciu o szeregi czasowe użyte do oszacowania średnich wolnych
przepływów finansowych. Do ekstrapolacji przepływów finansowych w przyszłość używa się
modeli regresji, modeli opartych o procesy stochastyczne lub symulacji bazujących na danych
historycznych oraz różnych możliwych scenariuszach rozwoju sytuacji makroekonomicznej.
DK/9/Walidacja
74
6.2 Obowiązujące okresy – metody IRB
LATA
2007 2008
2009
2010 ...
Wymagany okres stosowania (ang. use test)
1. Modele PD
(F-IRB, A-IRB)
minimum 1 rok
3 lata
2. Modele LGD/CCF
minimum 2 lata
3 lata
Wymagania dotyczące danych
1. PD (F-IRB, A-IRB
– detal)
3 lata
4 lata na
31.12.2008
5 lat na 31.12.2009 i później
2. LGD/CCF (A-IRB
– detal)
3 lata
4 lata na
31.12.2008
5 lat na 31.12.2009 i później
3. PD (A-IRB
– niedetal)
5 lat
4. LGD/CCF (A-IRB
– niedetal)
5 lat. Docelowo po implementacji 7 lat
Objaśnienia:
Okresy przejściowe
Okres docelowy
Wymagany okres stosowania:
Ad. 1. Okres stosowania wewnętrznych ratingów (art. 84 (3) oraz art. 154 (1), BCD). Decyzja
dotycząca wymaganego minimalnego okresu – każdorazowo na podstawie analizy
indywidualnych przypadków.
Ad. 2. Okres stosowania modeli LGD / CCF (art. 84 (4) oraz art. 154 (1a), BCD). Decyzja
dotycząca wymaganego minimalnego okresu – każdorazowo na podstawie analizy
indywidualnych przypadków.
Wymagania dotyczące danych:
Ad. 1. Wymagana długość zbiorów danych do szacowania PD w przypadku podejścia F-IRB
(art. 154 (5), BCD oraz załącznik VII, cz. 4, par. 66) oraz IRB dla detalu (art. 154 (6), BCD
DK/9/Walidacja
75
oraz załącznik VII, cz. 4, par. 71). Zob. również dokument konsultacyjny nadzoru bankowego
z maja 2005 r. DK/03/IRB. Wymagany 3 letni okres ulega wydłużeniu do 4 lat na dzień
31.12.2008 r. oraz do 5 lat na dzień 31.12.2009 r. i później.
Ad. 2. Wymagana długość zbiorów danych do szacowania LGD / CCF w przypadku
podejścia IRB dla detalu (art. 154 (6), BCD oraz załącznik VII, cz. 4, par. 85, par. 94).
Zob. również dokument konsultacyjny nadzoru bankowego z maja 2005 r. DK/03/IRB.
Wymagany 3 letni okres ulega wydłużeniu do 4 lat na dzień 31.12.2008 oraz do 5 lat na dzień
31.12.2009.
Ad. 3. Wymagana długość zbiorów danych do szacowania PD w przypadku podejścia A-IRB
(z wyłączeniem ekspozycji detalicznych) (załącznik VII, cz. 4, par. 66, BCD).
Ad. 4. Wymagana długość zbiorów danych do szacowania LGD w przypadku podejścia A-
IRB (z wyłączeniem ekspozycji detalicznych) (załącznik VII, cz. 4, par. 81, BCD) oraz do
szacowania CCF w przypadku podejścia A-IRB (z wyłączeniem ekspozycji detalicznych)
(załącznik VII, cz. 4, par. 92, BCD).
DK/9/Walidacja
76
6.3 Przykładowe harmonogramy wprowadzenia metod zaawansowanych dla ryzyka
kredytowego
Przykład 1: Bank A składa w dniu 10 stycznia 2007 r. wniosek o zezwolenie na stosowanie
metody F-IRB. Planowany termin uzyskania zgody KNB na stosowanie F-IRB do obliczania
wymogów kapitałowych – 10 lipca 2007 r. Zgodnie z wymaganiami przedstawionymi w p.
6.2:
•
okres stosowania: od lipca 2006 r. (bank otrzymuje zgodę na skrócenie wymaganego
okresu stosowania do 1 roku do momentu zatwierdzenia);
•
dane do wyznaczenia PD muszą obejmować okres przynajmniej od lipca 2004 r.
(minimum 3 lata do momentu wdrożenia systemu).
Przykład 2: Bank B składa w dniu 01 lipca 2008 r. wniosek o zezwolenie na stosowanie
metody F-IRB. Planowany termin uzyskania zgody KNB na stosowanie F-IRB do obliczania
wymogów kapitałowych – 1 stycznia 2009 r. Zgodnie z wymaganiami z p. 6.2:
•
okres stosowania: od stycznia 2007 r. (bank otrzymuje zgodę na skrócenie
wymaganego okresu stosowania do 2 lat do momentu zatwierdzenia);
•
dane do wyznaczenia PD muszą obejmować okres przynajmniej od stycznia 2005 r.
(minimum 4 lata do momentu wdrożenia systemu).
Przykład 3: Bank C składa w dniu 15 września 2007 r. wniosek o zezwolenie na stosowanie
metody A-IRB (detal). Planowany termin uzyskania zgody KNB na stosowanie A-IRB (detal)
do obliczania wymogów kapitałowych – 15 marca 2008 r. Zgodnie z wymaganiami z p. 6.2:
•
okres stosowania systemu: od marca 2006 r. (bank otrzymuje zgodę na skrócenie
wymaganego okresu stosowania do 2 lat do momentu zatwierdzenia);
•
dane do wyznaczenia PD, LGD i CCF muszą obejmować okres przynajmniej
od stycznia 2005 r (złagodzone wymaganie minimum 3 lat do końca 2007 r. oraz 3
miesiące w 2008 r.).
Przykład 4: Bank D składa w dniu 20 lipca 2008 r. wniosek o zezwolenie na stosowanie
metody A-IRB (niedetal). Planowany termin uzyskania zgody KNB na stosowanie A-IRB
(niedetal) do obliczania wymogów kapitałowych – 20 stycznia 2009 r. Zgodnie z
wymaganiami z p. 6.2:
•
okres stosowania modelu PD: od stycznia 2008 r. (bank otrzymuje zgodę na skrócenie
wymaganego okresu stosowania do 1 roku do momentu zatwierdzenia);
•
okres stosowania modeli LGD oraz CCF: 3 lata (brak możliwości skrócenia po 31
grudnia 2008 r.);
DK/9/Walidacja
77
•
dane do wyznaczenia PD, LGD i CCF muszą obejmować okres przynajmniej od
stycznia 2004 r. (brak opcji skrócenia).
DK/9/Walidacja
78
6.4 Pytania do sektora
1. Na potrzeby polskiego sektora bankowego nadzór bankowy proponuje ustalenie
progu istotności na 500 PLN dla ekspozycji detalicznych oraz 3000 PLN dla ekspozycji
niedetalicznych. Czy sektor bankowy uważa tą kwotę za odpowiednią dla lokalnych
uwarunkowań działalności?
2. Na potrzeby polskiego sektora bankowego nadzór bankowy proponuje ustalenie
99,9% poziomu ufności przy obliczaniu potencjalnych strat. Czy sektor bankowy uważa
ten poziom ufności za adekwatny?
Przygotowano w GINB
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Zaawansowane metody udrażniania dród oddechowych
Fallus, Zaawansowane metody badań materiałów
Opracowane Zagadnienia Do Egzaminu - Zaawansowana Metodyka Wychowania Fizycznego, 1
Opracowane Zagadnienia Do Egzaminu - Zaawansowana Metodyka Wychowania Fizycznego, 1
ZAAWANSOWANE METODY 1 10 11
metody pozyskiwania i wykorzystania kapitalu, Zarządzanie(1)
spr do jasia, Zaawansowane metody badań materiałów
Tylus - sprawozdanie, Zaawansowane metody badań materiałów
Zaawansowane metody utrzymywania drożności dróg oddechowych, Medycyna ratunkowa
Zaawansowane metody utrzymywania drożności dróg oddechowych, stany zagrożenia życia
metodyka testy 2, zaawansowana metodyka
08 Zaawansowane metody manipulacji obiektami trwałymiid 7551 ppt
08 Zaawansowane metody manipulacji obiektami trwałymi(1)id 7552 ppt
Intubacja i inne zaawansowane metody utrzymywania drożności dróg oddechowych, Niewydolność oddechowa
więcej podobnych podstron