ERGONOMIA I BiHP

Charakterystyka pracy i jej

fizjologii

Z fizjologicznego punktu widzenia prac

ą

b

ę

dzie nazywana ka

ż

da czynno

ść

wykonywana zawodowo.

Fizjologia pracy (wg G. Lehmanna) bada fizyczn

ą

budow

ę

i czynno

ś

ci ciała

pracuj

ą

cego człowieka. Celem tych bada

ń

jest takie dostosowanie pracy do

człowieka, aby zapewni

ć

mo

ż

liwie ekonomiczne wykorzystanie jego siły

roboczej, przy unikni

ę

ciu zb

ę

dnego wysiłku i zm

ę

czenia, co w rezultacie

prowadzi do wykonania pracy w warunkach racjonalnych z gospodarczego
punktu widzenia.

Postacie pracy:
-

praca fizyczna (mi

ęś

niowa);

-

praca umysłowa.

Ka

ż

da praca fizyczna zawiera elementy pracy umysłowej (mniejsz

ą

lub wi

ę

ksz

ą

ilo

ść

), a praca umysłowa elementy pracy fizycznej.

Mo

ż

na wyró

ż

ni

ć

nast

ę

puj

ą

ce okresy procesu pracy w stosunku do czasu

zatrudnienia:

-

przedstartowy – zwi

ą

zany z przygotowaniem stanowiska lub samego

pracownika do czynno

ś

ci roboczych;

-

wyj

ś

ciowy – stan psycho-fizyczny pracownika przed podj

ę

ciem pracy;

-

nauki – nabieranie wprawy – krzywa pracy charakteryzuje si

ę

wówczas du

żą

rozbie

ż

no

ś

ci

ą

parametrów okre

ś

laj

ą

cych proces pracy np.: czas reakcji, ilo

ść

:

odebranych informacji, bł

ę

dów itp.;

-

równowagi roboczej – w krzywej pracy widoczne to jest w postaci
najlepszych wyników badanych parametrów;

-

zm

ę

czenia – w krzywej pracy pojawiaj

ą

si

ę

najpierw sporadyczne, a potem

coraz cz

ęś

ciej, gorsze warto

ś

ci badanych parametrów.

Po zako

ń

czeniu wykonywanych czynno

ś

ci (całkowitym, przej

ś

ciowym np.

podczas przerwy) nast

ę

puje powrót organizmu do stanu wyj

ś

ciowego.

Krzywe wydajno

ś

ci pracy w ci

ą

gu dnia (według Otto

Krzywe wydajno

ś

ci pracy w ci

ą

gu dnia (według Otto

Grafa

Grafa

)

)

1

2

3

4

5

6

7

8

9

Godziny pracy

W

y

d

a

jn

o

ś

ć

P

ro

d

u

k

c

ja

/

g

o

d

z

.

Wahania wydajno

ś

ci pracy w ci

ą

gu tygodnia

Wahania wydajno

ś

ci pracy w ci

ą

gu tygodnia

Dni tygodnia

pon.

wt.

ś

r.

czw.

pt.

sob.

200

210

220

230

240

P

ro

d

u

k

c

ja

Wahania wydajno

ś

ci pracy w ci

ą

gu roku kalendarzowego

Wahania wydajno

ś

ci pracy w ci

ą

gu roku kalendarzowego

Miesi

ą

ce

I

II

III

IV

V

VI

VII

VIII

IX

X

XI

XII

150

160

170

180

190

200

210

220

230

240

Zdarzenia zachodz

ą

ce w procesie pracy:

PROCES
UCZENIA SI

Ę

PRACA
WŁA

Ś

CIWA

OBCI

Ąś

ENIE

CZŁOWIEKA
PRAC

Ą

Przerwy
w pracy

Szkolenie

Instrukcje

Czynno

ś

ci

powtarzaj

ą

ce si

ę

Percepcja
informacyjna

Przetwarzanie i
gromadzenie
informacji

Procesy
wykonawcze

Zm

ę

czenie jako

efekt obci

ąż

enia

Odpoczynek

Po zmianie
roboczej

fizyczne

psychiczne

bierny

czynny

fizyczne

psychiczne

Fizjologicznie, organizm ludzki posiada pewn

ą

stref

ę

niezawodno

ś

ci, która

ograniczona jest od góry i od dołu.

Poza stref

ą

niezawodno

ś

ci wyst

ę

puje strefa bł

ę

dów, która dotyczy:

-

przeci

ąż

enia sensorycznego, wyst

ę

puj

ą

ca powy

ż

ej górnej granicy

prawidłowego działania człowieka;

-

głodu sensorycznego (deprawacji), wyst

ę

puj

ą

ca poni

ż

ej dolnej granicy

prawidłowego działania człowieka.

Granice tych stref s

ą

niestabilne i zale

żą

od:

-

zdolno

ś

ci adaptacyjnych człowieka do zakłóce

ń

wywołanych zarówno

czynnikami wewn

ę

trznymi jak i zewn

ę

trznymi;

-

przebiegu procesu uczenia si

ę

;

-

rodzaju i ilo

ś

ci pracy;

-

mo

ż

liwo

ś

ci do mobilizacji sił w sytuacji trudnych;

-

rodzaju i przebiegu zm

ę

czenia;

-

motywacji, postawy moralnej,

-

cech osobniczych (temperament, charakter, stan psychiczny itp.).

Dopuszczalna granica obci

ąż

enia:

-

t

ę

tno pracownika stabilizuje si

ę

;

-

okres powrotu do stanu przed podj

ę

ciem pracy, po zako

ń

czeniu wysiłku, nie

przekracza 15 minut.

Granica trwałej wydajno

ś

ci, jest osi

ą

gni

ę

ta wówczas, kiedy przeci

ę

tna warto

ść

t

ę

tna jest o 30 uderze

ń

na minut

ę

wi

ę

ksza ni

ż

dla stanu spoczynku.

Mo

ż

liwy jest proces odnowy organizmu, realizowany on jest poprzez

wprowadzenie w odpowiednim czasie, o odpowiedniej długo

ś

ci i ilo

ś

ci przerw

w czasie trwania pracy.

Zasady stosowania przerw:
1. Suma wszystkich przerw powinna by

ć

równa lub nieco mniejsza od 15%

całego czasu pracy (t

p

), a w przypadku prac ci

ęż

kich < 20-30% t

p

.

2. W zale

ż

no

ś

ci od ilo

ś

ci wprowadzonych przerw, miejsce ich umieszczania w

czasie pracy nie jest bez znaczenia, zaleca si

ę

w przypadku wyst

ę

powania:

a) Tylko jednej przerwy – umie

ś

ci

ć

j

ą

pomi

ę

dzy 1/3 a ½ t

p

,

b) Dwóch przerw – umie

ś

ci

ć

je tak, by dzieliła t

p

na 3 cz

ęś

ci, a czas trwania

drugiej powinien by

ć

dłu

ż

szy ni

ż

pierwszej.

3. W przypadku ci

ęż

kich prac fizycznych ilo

ść

ich powinna by

ć

wi

ę

ksza.

4. Nale

ż

y d

ąż

y

ć

do stosowania przerw cz

ę

stych, chocia

ż

krótkich, gdy

ż

efekt

wypoczynku jest najwi

ę

kszy w pocz

ą

tkowej fazie jego trwania (zale

ż

no

ść

kwadratowa).

Mi

ęś

nie i praca fizyczna:

1. W mi

ęś

niach nast

ę

puje przemiana chemiczna na mechaniczn

ą

, której

produktem ubocznym jest ciepło.

2. Energia pobierana jest z po

ż

ywienia.

3. Tlen dostarczany jest przez układ krwiono

ś

ny.

4. Mamy nast

ę

puj

ą

ce rodzaje mi

ęś

ni: poprzeczne pr

ąż

kowe zale

ż

ne od woli,

mi

ęś

nie poprzeczne pr

ąż

kowe serca (niezale

ż

ne od woli) i mi

ęś

nie gładkie.

5. Fizjologia włókna mi

ęś

niowego podlega prawu „wszystko albo nic”, czyli mi

ęś

nie

mog

ą

znajdowa

ć

si

ę

albo w stanie spoczynku albo w stanie czynnym, nie ma

stanów po

ś

rednich.

6. Krótkotrwała praca mi

ęś

ni odbywa si

ę

bez dostarczania tlenu.

7. W wyniku pracy mi

ęś

ni zapotrzebowanie na tlen, a tym samym na krew, wzrasta

1-20-krotnie w porównaniu ze stanem spoczynkowym.

8. Dłu

ż

sze przerwy w dopływie krwi objawiaj

ą

si

ę

skurczem mi

ęś

ni.

9. Ze wzgl

ę

du na niekorzystn

ą

konfiguracje układu kostnego z mi

ęś

niami, z reguły

w mi

ęś

niach nale

ż

y wytworzy

ć

kilkunastokrotnie wi

ę

ksz

ą

sił

ę

ni

ż

siła

zewn

ę

trzna.

10. Praca mi

ęś

ni odbywa si

ę

parami, jedne si

ę

kurcz

ą

inne rozkurczaj

ą

, dzi

ę

ki temu

mo

ż

na wybalansowa

ć

sił

ę

.

11. Skurcz mi

ęś

ni wywołany jest przez impuls z układu nerwowego, im wi

ę

cej

włókien nerwowych wnika do mi

ęś

nia tym bardziej precyzyjna praca.

Układ mi

ęś

niowy:

Skład układu nerwowego:
1. Układ o

ś

rodkowy (centralny), który składa si

ę

z półkul mózgowych (i innych

elementów mózgu), rdzenia przedłu

ż

onego i rdzenia kr

ę

gowego.

2. Układ obwodowy, który składa si

ę

z nerwów czuciowych i ruchowych.

3. Układ wegetatywny (autonomiczny).

Analizatory (organy odbioru, przekazywania i przetwarzania informacji):
1. Wzroku.
2. Słuchu.
3. Dotyku.
4. W

ę

chu.

5. Smaku.
6. Czucie temperatury.
7. Kinestatyczny.

Układu nerwowego:

Zasady prawidłowej organizacji pracy:
1. Okres przerwy pomi

ę

dzy zmianami roboczymi powinien wynosi

ć

przynajmniej

16 godz.

2. Zastosowanie rytmizacji pracy pozwoli na zapewnienie mniejszego zu

ż

ycia

energii własnej pracownika, a co za tym idzie - spadek zm

ę

czenia i wzrost

efektywno

ś

ci pracy.

3. Mo

ż

liwo

ść

wykluczenia u

ż

ycia wzroku przez pracownika spowoduje spadek

wysiłku psychicznego oraz szybsze wykonywanie ruchów.