Alarm dymny

Czy zadymienie pochodzàce

z po˝arów sprzyja wzmo˝onemu

wzrostowi bakterii?

W

e wrzeÊniu ub. r. d∏awiàce
dymy z nie opanowanych
po˝arów lasów spowi∏y mi-

liony kilometrów kwadratowych w po-
∏udniowo-wschodniej Azji. Nie by∏ to
jedyny region Êwiata, w którym p∏onà-
ca roÊlinnoÊç spowodowa∏a szeroko roz-
przestrzeniajàce si´ zamglenie. Jak twier-
dzi Paulo Artaxo z University of São
Paulo, w dorzeczu Amazonki tegorocz-
ny letni sezon po˝arów wytworzy∏ „bar-

dzo g´ste” zamglenie, które rozciàga∏o
si´ daleko poza regiony, do których do-
ciera∏y dymy w ubieg∏ych latach. For-
rest M. Mims III, niezale˝ny naukowiec
i koordynator programu Sun Photome-
ter Atmospheric Network z Seguin
w Teksasie po wizycie póênym latem
w Brazylii stwierdzi∏, ˝e zadymienie po-
chodzàce z po˝arów mo˝e pokryç po-
∏ow´ obszaru tego kraju. Uwa˝a on, ˝e
ograniczenie dost´pu Êwiat∏a s∏onecz-
nego mo˝e przyczyniç si´ do wzmo˝o-
nego rozprzestrzeniania si´ szkodliwych
bakterii i wirusów.

Artaxo twierdzi, ˝e wiele po˝arów

w Brazylii wywo∏uje si´ w celu wy-
palenia lasów deszczowych, jednak-

˝e nieraz ogieƒ zostaje zaprószony
przypadkowo w okresie, kiedy farme-
rzy wypalajà pastwiska. Jednà z przy-
czyn tak rozleg∏ych po˝arów w 1997 ro-
ku jest to, ˝e lasy by∏y bardzo suche
w nast´pstwie nasilonego w tym roku
zjawiska zwanego El Niño zwiàzanego
z okresowym ociepleniem wód Pacyfi-
ku (u wybrze˝y Peru i Ekwadoru –
przyp. t∏um.).

Nie wiemy, jakie skutki dla zdrowia

wywo∏uje wdychanie smogu w okresie
letnim (od lipca do paêdziernika), lecz
wszystko wskazuje, ˝e sà one zgubne:
najbardziej zanieczyszczone miasta USA
majà wy˝szy wskaênik umieralnoÊci ni˝
te o mniejszym ska˝eniu. Mims donosi,
i˝ w prowincjonalnej miejscowoÊci Alta
Floresta w Êrodkowo-zachodniej Brazy-
lii lekarze stwierdzili, ˝e co drugi miesz-
kaniec cierpi na choroby uk∏adu odde-

chowego. Z danych Artaxo wynika, ˝e
oko∏o 1000 km na pó∏nocny wschód od
tego miejsca, w Manaus, zanotowano
znaczny wzrost liczby pacjentów przy-
j´tych do szpitali z powodu zapalenia
oskrzeli.

Z kolei Mims sugeruje, ˝e jednà

z przyczyn tych chorób jest poch∏anianie
przez dym promieniowania ultrafioleto-
wego, szczególnie w paÊmie B (UV-B),
o którym wiadomo, ˝e zabija bakterie
i wirusy. W czasie pobytu w Brazylii
stwierdzi∏ on, ˝e pewnego dnia o naj-
wi´kszym zadymieniu nat´˝enie pro-
mieniowania UV-B w Alta Floresta nie
osiàga∏o nawet 10% wartoÊci notowanej
w dni bezdymne. Czasami nat´˝enie

14 Â

WIAT

N

AUKI

Luty 1998

ÂRODOWISKO

P¸ONÑCY LAS DESZCZOWY w dorzeczu Amazonki. Niespotykana susza

spowodowa∏a ogromne po˝ary lasów, które obj´∏y rozleg∏e obszary Brazylii

podczas ubieg∏orocznej letniej pory po˝arów.

W SKRÓCIE

Ciàg dalszy na stronie 16

E = mc

2

, serio!

Zmieniç materi´ w Êwiat∏o to ˝adna sztuka
w porównaniu z procesem odwrotnym,
tzn. zamianà energii w materi´, co opisuje
s∏ynne równanie Einsteina. Wymaga to
du˝o wi´cej energii, ani˝eli uda∏o si´ fizykom
wytworzyç w laboratoriach. Jednak˝e grupie
ze Stanford Linear Accelerator niedawno
si´ powiod∏o: skierowali Êwiat∏o terawatowego
lasera na strumieƒ elektronów z akceleratora.
Niektóre fotony uleg∏y rozproszeniu
wstecz i sta∏y si´ wysokoenergetycznymi
fotonami gamma. Te zaÊ napotka∏y fotony
z wiàzki laserowej i w wyniku zderzeƒ
wyprodukowa∏y pary elektronowo-pozytonowe.

Wódka skraca ˝ycie

W latach 1984–1994 przeci´tne trwanie
˝ycia kobiet i m´˝czyzn w Rosji na krótko
wzros∏o, po czym znów si´ obni˝y∏o.
W nowym badaniu grupa demografów
pod kierunkiem D. A. Leona z London
School of Hygiene and Tropical Medicine
przypisuje wzrost zgonów uporczywemu
nadu˝ywaniu alkoholu. Demografowie
stwierdzili, ˝e w ciàgu badanego
dziesi´ciolecia wspó∏czynnik umieralnoÊci
z powodu chorób nowotworowych utrzymywa∏
si´ na sta∏ym poziomie. Mimo ˝e w tym
samym okresie cz´stsze by∏y wypadki
zachorowaƒ na gruêlic´ oraz ˝e zmianie
uleg∏ system opieki zdrowotnej (a oba te
czynniki mogà mieç wp∏yw na przeci´tne
trwanie ˝ycia), w sposób dramatyczny
wzros∏a umieralnoÊç spowodowana
chorobami zwiàzanymi z alkoholizmem
oraz nieszcz´Êliwymi wypadkami i przemocà.

Najwi´ksza gwiazda

Ukryta wÊród chmur py∏u mi´dzygwiezdnego
w Êrodku Galaktyki Gwiazda Pistoletowa,
która swà nazw´ zawdzi´cza kszta∏towi
otaczajàcej jà mg∏awicy, zdumia∏a astronomów
rozmiarem. Wyglàda na to, ˝e jest sto razy
wi´ksza i sto milionów razy jaÊniejsza

od S∏oƒca. W paêdzierniku ub. r. naukowcy
ze Space Telescope Science Institute i
z University of California w Los Angeles
sfotografowali Gwiazd´ Pistoletowà
za pomocà kamery na bliskà podczerwieƒ i
spektrometru zamontowanych przed dwoma
laty na Teleskopie Hubble’a. Teraz teoretycy
majà nie lada orzech do zgryzienia
– muszà pogodziç jej rozmiar z modelami
powstawania gwiazd, które nie przewidujà
istnienia tak wielkich obiektów.

HUBBLE SPACE TELESCOPE

HANS W. SILVESTER/RAPHO

Liaison International