Łacińska terminologia prawnicza

prawo publiczne i proces

NSP 2012/2013

Materiały do e-learningu (W. Dajczak)

Ius publicum

Imperium

Uprawnienie władcze

Iudicium

Sąd

Administratio

Administracja (słowo

akcentuje służebny

charakter)

Pojęcia i zwroty

Actor

Powód

Reus

pozwany

Pojęcia i zwroty

skarga/roszczenie (actio)

•

Nemo iudex sine actore – nie ma sędziego bez powoda

•

Actiones semel inclusae judicio salvae permanent /lis pendens – skargi raz
wytoczone powodują stan sprawy zawisłej

•

- Actio quaelibet in via sua – każda skarga ma właściwą sobie drogę (jest
rozpatrywana samodzielnie)

•

- actio personalis moritur cum persona / delicta perentium liberis non nocent –
roszczenie o charkterze ściśle osobistym wygasa ze śmiercią osoby której dotyczy

•

Actio semel extincta non reviviscit / res iudicata, ne bis in idem / res iudicata pro
veritate accipitur – roszczenie raz wygasłe nie odżywa / prawomocne
rozstrzygnięcie uznaje się za prawdziwe (wiążące)

Pojęcia i zwroty

powód (actor)

• Actor sequitur forum rei (forum est ubi domicilium

est) – powód idzie za sądem pozwanego (właściwy
jest sąd miejsca zamieszkania pozwanego)

• Actor non condemnatur – powód nie może być

zasądzony

• Nemo tenetur seipsum accusare – nikt nie jest

zobowiązany do oskarżenia samego siebie

Pojęcia i zwroty

rozkład ciężaru dowodowego

• Actori incumbit onus probandi / Ei incumbit

probatio, qui dicit, non qui negat – ciężar dowodu
spoczywa na powodzie / ciężar dowodu spoczywa na
tym kto twierdzi, a nie na tym kto zaprzecza

• Reus exceptiendo fit actor / Reus in exceptione actor

est - podniesienie przez pozwanego zarzutu czyni go
powodem / pozwany w zakresie podniesionego
zarzutu jest powodem (tj. na nim spoczywa ciężar
dowodu)

Pojęcia i zwroty

równość stron procesowych

• Non debet actori licere, quod reo non permittur -

Powodowi nie wolno tego, na co nie pozwala się
pozwanemu

• Audiatur et altera pars – niech będzie wysłuchana i

druga strona

Pojęcia i zwroty

uczciwość sądu

• Iudex suspectus / iudex inhabilis – sędzia co

do którego zachodzą podejrzenia i to
uzasadnia jego wyłączenie od sprawy

• Nemo est iudex in propria causa = nemo

simul actor et iudex – nikt nie jest sędzią w
własnej sprawie

•

Pojęcia i zwroty

wyrokowanie

•

Iura novit curia / ubi ius ibi remedium - sąd zna prawo / tam gdzie jest prawo, jest środek
dla jego ochrony (sąd nie może odmówić rozstrzygnięcia powołując się na nieznajomość
prawa lub jego brak)

•

Iudicis est ius dicere, non dare – zadaniem sędziego jego stosowanie a nie tworzenie prawa

•

Iudex non calculat – sędzia nie liczy (wykluczone jest wyrokowanie w sposób mechaniczny)

•

Iudicium non debet esse illusorium – wyrok nie powinien być pozorny

•

In dubio pro reo / in dubio semper id, quod minus est, debetur – w przypadku wątpliwości
na rzecz pozwanego / w przypadku wątpliwości zasądzamy mniej

•

Iudex non dedit plus, quam quod petens ipse

requirit / ne ultra petita – sędzia nie

może zasądzić ponad żądanie powoda

Pojęcia i zwroty

zaskarżanie orzeczeń

• Reformatio in peius iudici apellatio non licet
• Sądowi apelacyjnemu nie wolno zmienić wyroku na

niekorzyść zasądzonego

Ochrona pozaprocesowa (samopomoc)

• Vim vi repellere licet / vim vi defendere omnes leges

omniaque iura permitunt

• Siłę wolno odeprzeć siłą / Wszelkie ustawy i wszystkie

prawa pozwalają bronić się przez siłą za pomocą siły

Ius publicum

zasada praworządności

Princeps legibus

solutus –

Władca nie podlega

ustawom

Intentio inservire debet

legibus, non leges intentioni

- wola powinna być

poddana ustawom, a nie

ustawy woli

Wykonywanie władzy publicznej

• Ubi societas, ibi ius – gdzie społeczeństwo, tak i prawo

• Auctoritas, non veritas facit legem – władza a nie prawda są źródeł

prawa

• Lex facit regem – prawo czyni króla

• Fortior est custodia legis quam hominis – mocniejsza jest ochrona przez

prawo od ochrony przez człowieka

• De minimis non curat praetor - pretor (władza) nie zajmuje się

błachstkami

• Iustitia nemini neganda – nikomu nie należy odmawiać sprawiedliwości

Wykonywanie władzy publicznej

(podstawy finansowe władzy publicznej)

• Nulla taxatio sine representatione – nie ma opodatkowania bz

demokratycznego umocowania

• Fiscus sepmer locuples solvendo – skarb państwa jest zawsze wypłącalny

• In tributis non admittur compensatio – w przypadkach długów

podatkowych nie dopuszcza się potrącenia

• Quod semel sumpsit, fiscus numquam reddit – skarb państwa nigdy nie

oddaje tego, co raz przyjął (ta maksyma, nie mająca kontynuacji w
polskiej ordynacji podatkowej, ku przestrodze)