Prawo bankowe

1. Publiczne a prywatne prawo bankowe
Publiczne
- Sposób tworzenia i zakres działania
- Nadzór
- Status banku centralnego i jego relacje z
bankami operacyjnymi

Prywatne
- Umowy bankowe – stosunki między bankiem
a klientami

2. Źródła publicznego prawa bankowego
- Konstytucja (art. 227)
- Ustawy: o NBP; Prawo bankowe (PrBank); o listach zastawnych i bankach hipotecznych; o
bankowym funduszu gwarancyjnym; o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i
bankach zrzeszających

3. Pojęcie banku
art. 2 PrBank: Bank jest osobą prawną utworzoną zgodnie z przepisami ustaw, działającą na podstawie
zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki
powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym.

 Bank działa na podstawie dwóch zezwoleń wydawanych przez KNF

◦ Na utworzenie banku (licencja ogólna)

◦ Na rozpoczęcie działalności (licencja operacyjna)

 Instytucja zaufania publicznego

◦ Działalność

◦ Licencjonowany dostęp

◦ Prawnie określone wymogi

◦ Wyłączność na wykonywanie niektórych czynności

4. Rodzaje banków

 Ustawodawstwo: bank centralny, banki operacyjne

 Prawne formy organizacyjne (art. 12 PrBank)

◦ Bank państwowy: Bank Gospodarstwa Krajowego

◦ Bank spółdzielczy, np. Krakowski Bank Spółdzielczy

◦ Bankowa spółka akcyjna

 Funkcja

◦ Banki uniwersalne

◦ Banki wyspecjalizowane, np. hipoteczne, inwestycyjne

 Położenie siedziby

◦ Banki krajowe

◦ Banki zagraniczne (poza UE)

◦ Instytucja kredytowa: podmiot mający siedzibę za granicą RP na terytorium jednego z

państw członkowskich UE, prowadzący we własnym imieniu i na własny rachunek,
na podstawie zezwolenia właściwych władz nadzorczych, działalność polegającą na
przyjmowaniu depozytów lub innych środków powierzonych pod jakimkolwiek
tytułem zwrotnym i udzielaniu kredytów lub na wydawaniu pieniądza elektronicznego
(4 pkt 17 PrBank)

◦ Oddziały: wyodrębnione jednostki organizacyjne banków zagranicznych i instytucji

kredytowych, uprawnione do wykonywania czynności bankowych w imieniu i na
rzecz macierzystego banku (instytucji)

◦ Przedstawicielstwa: j.w., ale działalność tylko w zakresie reklamy i promocji

◦ Instytucja kredytowa: działalność transgraniczna na podstawie jednolitej licencji

5. Czynności bankowe

 Działalność depozytowo – kredytowa: przyjmowanie środków pieniężnych pod tytułem

zwrotnym; obciążanie tych środków ryzykiem, głównie kredytowym

 Czynności bankowe sensu stricto (art. 5 ust. 1 PrBank) – zastrzeżone dla banków; inne

podmioty mogą zostać upoważnione ustawą (parabanki – zob. art. 5 ust. 5)

 Czynności bankowe sensu largo (art. 5 ust. 2 PrBank) – mogą je wykonywać inne podmioty,

ale tylko wykonywane przez banki nabywają status czynności bankowych

 Inne usługi finansowe (art. 6 ust. 1 PrBank)

6. System bankowy

 ogół banków działających w danym kraju wraz z łączącymi je więziami, głównie natury

funkcjonalnej, oraz organy i wyspecjalizowane podmioty niebankowe działające na rzecz
banków i ich klientów

 System instytucji kredytowych: jednolita licencja, transgraniczność, harmonizacja prawa

bankowego

7. Parabanki w Polsce np.

 Narodowy Fundusz Inwestycyjny,
 Spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytowa (SKOK),

 kantor wymiany walut,
 firma leasingowa,

 firma pośrednictwa kredytowego.

8. Bank centralny

 Powstały z banków emisyjnych
 Pierwotny cel: skupienie działalności emisyjnej w jednej instytucji bankowej o szczególnym

statusie i funkcjach

 Prawidłowe funkcjonowanie systemu bankowego
 Obsługa potrzeb państwa (budżet)
 Rola banku centralnego

◦ Wyłączna funkcja emisyjna

Funkcja emisyjna: wprowadzanie do obiegu i wycofywanie określonych znaków
pieniężnych, czyli banknotów i monet wyrażających jednostki pieniężne danej waluty
+ kreacja pieniądza bezgotówkowego (wprowadzanie do obiegu nowej siły nabywczej
– przede wszystkim banki komercyjne – działalność kredytowa) – b.c. ma możliwość
wpływania na działalność kredytową poprzez politykę pieniężną

◦ Bank banków:

TK: Funkcję banku banków bank centralny realizuje przez oddziaływanie na system
bankowy (banki komercyjne) zgodnie z założeniami polityki pieniężnej, kształtowanie
polityki stopy procentowej, prowadzenie polityki refinansowania banków i

oprocentowania kredytów refinansowych, prowadzenie polityki rezerw
obowiązkowych banków komercyjnych lokowanych w banku centralnym oraz
organizowanie systemu informacyjnego dla całego systemu bankowego.

◦ Bank państwa



obsługa bankowa budżetu państwa



prowadzi rachunki bankowe rządu i centralnych instytucji państwowych,
państwowych funduszy celowych i państwowych jednostek budżetowych oraz
realizuje ich zlecenia płatnicze



ponosi także współodpowiedzialność za politykę dewizową i politykę kursu
walut; znaczenie dla osiągania celów banku centralnego, a w szczególności
utrzymania wewnętrznej wartości pieniądza krajowego (ograniczenie
inflacji) i jego wartości zewnętrznej (przeciwdziałanie niekorzystnym
zmianom kursów walut).

◦ Stabilność pieniądza papierowego niepodlegającego wymianie na kruszce szlachetne

(1971) -> polityka pieniężna

TK: Jako realizator polityki pieniężnej NBP dysponuje różnorodnymi instrumentami
oddziaływania na banki komercyjne, stosowanymi w celu dostosowania działalności
kredytowej i lokacyjnej tych ostatnich do przyjętych priorytetów owej polityki. W
doktrynie prawa finansowego wyróżnia się dwie zasadnicze grupy wspomnianych
instrumentów:
1) instrumenty klasyczne, których podstawową cechą pozostaje pośredni, niewładczy
charakter stosowanego przez bank centralny oddziaływania (polityka podstawowej
stopy procentowej, operacje otwartego rynku oraz system rezerw obowiązkowych;
niekiedy zalicza się tu także uprawnienia do ustalania kursów walut obcych);
2) instrumenty bezpośrednie, oparte na władczym oddziaływaniu banku centralnego
na pozostałe banki za pomocą instrumentów prawa publicznego.

10. Narodowy Bank Polski

 Konstytucja: art. 227

 USTAWA O NBP: status prawny, zadania, organizacja
 Nie jest konstytucyjnym organem państwa: osoba prawna prawa publicznego, powołana na

mocy aktu rangi ustawowej, ważna misja publiczna – korzysta z atrybutów organu państwa:
np. używanie pieczęci z godłem państwowym

 Bank państwowy (forma organizacyjno – prawna, własność)

 Centrala w Warszawie + oddziały okręgowe

11. Status prawny NBP

 Zakaz prowadzenia działalności komercyjnej
 Tzw. centrum zarządzające kraju (rozdz. 3 ustawy o NBP) -> stabilność waluty

 NIEZALEŻNOŚĆ
 Szczególne obowiązki i uprawnienia (rozdz. 9)

◦ Akty normatywne (art. 53, 54)

 Publikacja:
 M.P. – też założenia polityki pieniężnej, choć nie są aktami normatywnymi
 Dz.Urz. NBP – akty dot. funkcjonowania banków, bilans, rachunek zysków i

strat

◦ Obowiązek nieujawniania informacji chronionych ustawowo (w tym tajemnicy

bankowej)

◦ Zwolnienie z podatków i opłaty skarbowej na równi z jednostkami budżetowymi (art.

57 ust. 1)

◦ Niemożność ogłoszenia upadłości (art. 58)

◦ Prawo do inicjowania i prowadzenia badań naukowych, prowadzenia działalności

wydawniczej i promocyjnej (art. 59)

12. Niezależność NBP



Niezależność funkcjonalna oznacza, zgodnie z Konstytucją RP, że Narodowy Bank Polski
posiada takie uprawnienia i kompetencje, które pozwalają mu na samodzielne prowadzenie
polityki pieniężnej. W praktyce oznacza to, że ani Sejm, ani rząd czy prezydent nie mają prawa
narzucać bankowi centralnemu żadnych warunków czy też ograniczeń. Rada Polityki Pieniężnej
składa jedynie Sejmowi coroczne sprawozdanie z wykonania polityki pieniężnej.



Niezależność finansowa polega na stworzeniu przejrzystych, a przede wszystkim stałych zasad
regulujących kwestie finansowe. Zasady dotyczą zapewnienia środków finansowych na
funkcjonowanie banku centralnego, a następnie tworzenie i podział funduszy. Ustalenie stałych i
klarownych zasad pozwala na uniezależnienie się NBP od ewentualnych prób nacisku na jego
decyzje ze strony władz państwowych. Tym, co najbardziej podkreśla autonomiczną pozycję
banku centralnego w tym obszarze, jest zakaz finansowania przez NBP deficytu budżetu
państwa.



Niezależność personalna oznacza ścisłe określenie w regulacjach prawnych (ustawa o NBP)
sposobu powoływania i odwoływania członków, okresu kadencji na poszczególnych
stanowiskach oraz konkretnych wymagań stawianych członkom organów NBP. Do tych

wymagań zalicza się apolityczność; członkowie organów NBP mają ponadto zakaz zajmowania
innych stanowisk i podejmowania działalności zarobkowej i publicznej poza pracą naukową lub
dydaktyczną.



Niezależność instytucjonalna – tak rozumiana autonomia NBP oznacza ścisłe uregulowanie
współpracy banku centralnego z innymi organami państwa, tak aby bank mógł podejmować
decyzje i wykonywać swoje zadania, nie podlegając przy tym rządowi czy parlamentowi.
Współdziałanie polega więc na opiniowaniu aktów prawnych, przekazywaniu informacji i
analiz, a także realizacji polityki walutowej.

 Tzw. piąte kryterium konwergencji (niezależność konieczna dla integracji banków w ramach

ESBC)

13. Rola NBP

 Bank emisyjny
 Cel podstawowy: Utrzymanie stabilnego poziomu cen (art. 3) -> odpowiedzialność za wartość

złotówki

 Cel uzupełniający: Wspieranie polityki gospodarczej rządu (art. 3) - o ile nie wpływa na

realizację celu podstawowego

14. Zadania NBP

 Podstawowe: emisja i polityka pieniężna
 Regulowanie płynności banków i ich refinansowanie, organizowanie rozliczeń pieniężnych

 Bankowa obsługa budżetu państwa, gospodarka rezerwami dewizowymi, działalność

dewizowa, opracowywanie statystki pieniężnej i bankowej

15. Organy NBP

 Prezes NBP

◦ Kompetencje



Odpowiedzialny za organizację i funkcjonowanie NBP

 Przewodniczy organom kolegialnym


Reprezentuje interesy RP w międzynarodowych instytucjach bankowych
oraz, o ile Rada Ministrów nie postanowi inaczej, w międzynarodowych
instytucjach finansowych



Wydaje zarządzenia i podejmuje decyzje administracyjne

◦ Kreacja



Powoływany i odwoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta

 6 lat, maksymalnie 2 kadencje
 Praktycznie nieusuwalny (art. 9 ustawy o NBP)
 Art. 227 ust. 4 Konstytucji

 Rada Polityki Pieniężnej

◦ Kompetencje



Kształtowanie polityki pieniężnej (art. 12 ustawy o NBP)

 Realizacja polityki pieniężnej


Kompetencje właściwe dla rady nadzorczej



Zatwierdza plan finansowy NBP i sprawozdanie z jego działalności

 Przyjmuje roczne sprawozdanie finansowe

[staną się dominujące w razie przystąpienia Polski do strefy euro]

◦ Skład

 Prezes NBP – przewodniczący


9 członków (po 3: Sejm, Senat i Prezydent RP)

 6 lat, jedna kadencja


Zakaz działalności politycznej, związkowej, zajmowania innych stanowisk i
podejmowania działalności zarobkowej lub publicznej poza pracą naukową,
dydaktyczną lub twórczą (art. 14)

 Zarząd NBP

◦ Kompetencje



Kierowanie działalnością NBP (art. 17 ust. 1)



Realizuje uchwały RPP i podejmuje uchwały w sprawach niezastrzeżonych
do wyłącznej kompetencji innych organów NBP (art. 17 ust. 3)



Analiza stabilności krajowego systemu finansowego

◦ Skład

 Prezes NBP – przewodniczący
 6 – 8 członków, w tym 2 wiceprezesów NBP (powoływani i odwoływani

przez Prezydenta RP na wniosek Prezesa NBP – 6 lat)

◦ Zakres działania Zarządu m.in.

 ocena funkcjonowania systemu bankowego,


uchwalanie planu działalności i planu finansowego NBP,



uchwalanie rocznego sprawozdania z działalności NBP,



sporządzanie bilansu NBP oraz rachunku zysków i strat,



przygotowywanie i rozpatrywanie projektów uchwał i innych materiałów
kierowanych do Rady Polityki Pieniężnej

16. Sieć bezpieczeństwa finansowego

 Uogólnienie rozwiązań instytucjonalnych służących ochronie systemu finansowego przed

destabilizacją

 Komitet Stabilności Finansowej

◦ Celem działania Komitetu jest zapewnienie efektywnej współpracy w zakresie

wspierania i utrzymania stabilności krajowego systemu finansowego poprzez
wymianę informacji, opinii i ocen sytuacji w systemie finansowym w kraju i za
granicą oraz koordynację działań w tym zakresie.

◦ Członkami Komitetu są:



1) Minister Finansów;

 2) Prezes Narodowego Banku Polskiego;
 3) Przewodniczący Komisji Nadzoru Finansowego.

◦ Przewodniczącym Komitetu jest Minister Finansów.

◦ Posiedzenia Komitetu odbywają się co najmniej raz na sześć miesięcy.

 NBP: pożyczkodawca ostatniej instancji – dopiero w fazie zagrożenia kryzysem albo

istniejącego kryzysu

◦ Rola w sferze prewencyjnej (stabilne ceny, kształtowanie warunków niezbędnych dla

rozwoju systemu bankowego, organizowanie i nadzorowanie systemów płatniczych)

 Nadzór bankowy: Komisja Nadzoru Finansowego (1.01.2008)

17. Nadzór bankowy

 Zapewnienie bezpieczeństwa działalności instytucji bankowych;

 Obowiązek przestrzegania przez podmioty poddane nadzorowi przepisów prawa;

 Zastosowanie określonych prawem środków nadzoru w razie stwierdzenia naruszeń;
 Ochrona mechanizmów rynkowych

 Podstawy prawne:

◦ Prawo bankowe

◦ Ustawa o nadzorze nad rynkiem finansowym

◦ Uchwała KNF w sprawie trybu wykonywania nadzoru bankowego

 Cechy konstytutywne nadzoru bankowego

◦ Zdefiniowanie w przepisach prawa bankowego uprawnionego organu oraz podmiotów

◦ Normatywne określenie celów nadzoru, przesłanek dopuszczalności interwencji i

środków

◦ Zagwarantowanie podmiotom nadzorowanym odpowiednich środków ochrony

prawnej

◦ Uregulowanie organizacji oraz trybu wykonywania aktami, które nie mogą być

zmieniane przez organ nadzorujący

◦ Brak strukturalnej / organizacyjnej zależności (nadzór prawny; wiążący charakter

środków nadzoru wynika z woli ustawodawcy)

 Funkcje organu nadzorczego (są szersze od zakresu pojęciowego nadzoru bankowego)

◦ Licencyjna



Decyzja zezwalająca na rozpoczęcie działalności



Reglamentacja dostępu osób i kapitału

◦ Regulacyjna



Określanie standardów bezpieczeństwa i nadzorowanie ich przestrzegania



Regulacje ostrożnościowe: wzorzec wg którego w ramach tzw. nadzoru
właściwego ocenia się działalność banków i na tej postawie stosuje środki
nadzorcze; określone liczbowo parametry ekonomiczne wyznaczające
minimalny dopuszczalny poziom bezpieczeństwa banku, reguły mające na
celu ograniczenie ryzyka w działalności banku związanego z prowadzeniem
działalności na rynku finansowym

 poziom i struktura funduszy własnych


współczynnik wypłacalności

 limity ryzyka walutowego


limity koncentracji zaangażowań

◦ Kontrolno – administracyjna



Wykonywanie czynności nadzoru (art. 133 PrBank) i stosowanie środków
nadzoru (art. 138 i 138a PrBank)

 Cel nadzoru bankowego

◦ Zapewnienie bezpieczeństwa środków pieniężnych gromadzonych na rachunkach

bankowych;

◦ Zgodności działalności banków z przepisami PrBank, ustawy o NBP, statutem oraz

decyzją o wydaniu zezwolenia na utworzenie banku;

◦ Zgodności wykonywanej działalności maklerskiej z ustawą o obrocie instrumentami

finansowymi, PrBank oraz statutem

 Zakres podmiotowy nadzoru

◦ Działalność banków krajowych; oddziałów i przedstawicielstw banków

zagranicznych; oddziałów i przedstawicielstw instytucji kredytowych – w zakresie i
na zasadach określonych w PrBank oraz ustawie o nadzorze nad rynkiem finansowym

◦ Zasada nadzoru państwa macierzystego nad działalnością instytucji kredytowych

świadczących usługi przez oddział lub transgranicznie

◦ Zasada współdziałania organów nadzoru – współpraca z właściwymi władzami

nadzorczymi innych państw

 Zakres przedmiotowy nadzoru

◦ Kontrola tworzenia i organizacji banków, a następnie ich funkcjonowania (szerokie)

◦ Tzw. nadzór bieżący (ścisłe)



Ze względu na cel nadzoru: działalność banków, nie ich tworzenie czy
likwidacja

 Nadzór zintegrowany nad rynkiem finansowym – Komisja Nadzoru Finansowego

◦ KNF nadzoruje Prezes Rady Ministrów

 Coroczne sprawozdanie KNF


Powołuje i odwołuje przewodniczącego KNF oraz jego zastępców



Wpływ na sposób wynagradzania członków KNF i pracowników Urzędu
KNF

◦ Organ centralny i pozaresortowy (poza strukturą resortów administracji)

◦ Organ kolegialny (7 osób):



Przewodniczący i dwóch zastępców



Czterech członków:



Minister właściwy ds. instytucji finansowych albo jego przedstawiciel

 Minister właściwy ds. zabezpieczenia społecznego albo jego

przedstawiciel

 Prezes NBP albo delegowany przez niego wiceprezes NBP
 Przedstawiciel Prezydenta RP

 Komisja Nadzoru Finansowego

◦ Postępowanie: stosowanie przepisów k.p.a.

◦ Techniczna i merytoryczna pomoc: Urząd KNF (statut nadawany przez PRM w

drodze zarządzenia)

18. Środki nadzoru bankowego: instrumenty pozwalające na władczą ingerencję w działalność
nadzorowanych banków – indywidualne środki (sankcje) nadzorcze

 Art. 138 i 138a PrBank

◦ Środki ogólne (ad rem) – dotyczące instytucji

 Zalecenia - mogą być formułowane w każdej materii, szczególnie:

 - opracowanie i stosowanie procedur zapewniających utrzymywanie,

bieżące szacowanie i przegląd kapitału wewnętrznego oraz
funkcjonowanie systemu zarządzania bankiem

 - zastosowanie szczególnych zasad tworzenia rezerw na ryzyko

związane z działalnością banków lub odpisów z tytułu utraty wartości
aktywów

 - ograniczenie ryzyka występującego w działalności banku



Nakaz wstrzymania wypłat z zysku i zakaz ekspansji organizacyjnej



Ograniczenie zakresu działalności



Uchylenie licencji głównej



Podjęcie decyzji o likwidacji banku



Zobowiązanie banku do zwiększenia funduszy własnych



Nałożenie dodatkowego wymogu kapitałowego

◦ Środki ad personam – dotyczące osób



Wystąpienie o odwołanie członków zarządu



Zawieszenie członków zarządu w czynnościach do czasu podjęcia uchwały
przez radę nadzorczą w sprawie w/w wniosku



Odwołanie członków zarządu banku



Nałożenie na członków zarządu kar pieniężnych

 Przesłanki stosowania środków nadzorczych

◦ Brak realizacji zaleceń lub nakazów, działalność z naruszeniem prawa lub statutu albo

stwarzająca zagrożenie dla interesów posiadaczy rachunków bankowych – po
uprzednim pisemnym upomnieniu:



Wniosek o odwołanie prezesa, wiceprezesa lub innego członka zarządu banku
bezpośrednio odpowiedzialnego za stwierdzone nieprawidłowości



Zawieszenie w czynnościach odpowiedzialnych członków zarządu do czasu
podjęcia uchwały przez radę nadzorczą

 Ograniczenie zakresu działalności banku lub jego jednostek organizacyjnych


Kara finansowa do 1 mln zł

 Uchylenie zezwolenia na utworzenie banku


Podjęcie decyzji o likwidacji banku

◦ Zawieszenie w czynnościach członka zarządu:



Postawienie zarzutów w postępowaniu karnym lub karnym skarbowym, lub
spowodowanie znacznych strat majątkowych banku

◦ Obligatoryjne odwołanie członka zarządu:



Skazanie prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo umyślne lub
przestępstwo skarbowe, z wyłączeniem przestępstw ściganych z oskarżenia
prywatnego

◦ Kary pieniężne do wysokości trzykrotnej miesięcznej pensji brutto (środki

odprowadzane na rzecz Bankowego Funduszu Gwarancyjnego)



niewykonywanie zaleceń dotyczących prowadzenia działalności z
naruszeniem prawa, statutu



odmowa udzielenia wyjaśnień / informacji

◦ Zobowiązanie do zwiększenia funduszy własnych



Negatywne ustalenia w toku czynności

◦ Dodatkowy wymóg kapitałowy – utrzymanie funduszy własnych na poziomie

przekraczającym minimalne wymogi określone w przepisach

 J.w.
 Stwierdzenie niedostosowania kapitału wewnętrznego do skali ryzyka

występującego w działalności banku



Istotne nieprawidłowości w zarządzaniu ryzykiem

19. Środki nadzoru w stosunku do instytucji kredytowej

 Wezwanie – pisemne, do zaprzestania naruszeń, w przypadku nieprzestrzegania przepisów

prawa polskiego

 Zawiadomienie - właściwych władz nadzorczych państwa macierzystego (po bezskutecznym

upływie terminu do usunięcia nieprawidłowości)

 Jeżeli mimo podjęcia działań przez władze nadzorcze państwa macierzystego instytucja

kontynuuje naruszenia, lub gdy działania te nie były adekwatne – możliwe zastosowanie
niektórych z wcześniej opisanych środków

20. Stosowanie środków nadzorczych

 Uchwała KNF (art. 11 u.n.r.f.)

◦ W ograniczonym zakresie może upoważnić przewodniczącego (art. 12)

 W większości decyzje administracyjne (art. 11 PrBank)
 Zasady:

◦ Wybór środka należy do KNF

◦ Co do zasady środki są fakultatywne

◦ Ustawowo sformułowane przesłanki

◦ Niewykluczona możliwość skumulowania niektórych środków

◦ Określona procedura stosowania

◦ Środki nie mogą oddziaływać na sytuację prawną kontrahentów banku

Prawo walutowe i dewizowe
1. Prawny charakter systemu pieniężnego

 całokształt różnych znaków pieniężnych wyrażonych w tych samych jednostkach pieniężnych,

które określają ich względną siłę płatniczą;

 ma charakter stały (nie podlega zmianie stanowiąca jego podstawę jednostka pieniężna),

zmiana siły płatniczej znaków pieniężnych co do zasady nie narusza istoty i struktury systemu
pieniężnego

2. Pieniądz = przedmiot, któremu ustawodawca nadaje charakter środka płatniczego

 Elementy

◦ Jednostka pieniężna – nazwa pieniądza

◦ Suma pieniężna – suma jednostek pieniężnych określonych w znaku pieniężnym lub

znakach pieniężnych

◦ Znak pieniężny – emitowany przez państwo (albo inne podmioty) znak posiadania

przez okaziciela określonej ilości pieniądza

 Funkcje pieniądza

◦ Wymiany – pieniądz jako środek wymiany; pośrednik w wymianie towarów; łatwość

wymiany dóbr na pieniądz

◦ Obrachunkowa – jako miernik abstrakcyjnej wartości; wycena towaru – wyrażenie w

ilości jednostek pieniężnych; pieniądz – ekwiwalent towarów podlegających wycenie;
realizacja funkcji związana z siłą nabywczą

◦ Tezauryzacyjna – jako środek przechowywania wartości; zgromadzone pieniądze

mogą przenosić w sobie zdolność płatniczą w przyszłości; siła nabywcza – j.w.

◦ Płatnicza – jako środek płatniczy; związany z instytucją zobowiązania pieniężnego,

którego elementem składowym jest instytucja długu; realizacja – rejestracja długu i
jego umorzenie; suma zadłużenia wyrażana w jednostkach pieniężnych

◦ Pieniądz światowy – określone znaki pieniężne uzyskały większe zaufanie

podmiotów niż inne; współcześnie – dolar amerykański, euro, funt sterling, jen

3. Ustrój pieniężny Polski

 Art. 31 ustawy o NBP: Znakami pieniężnymi Rzeczypospolitej Polskiej są banknoty i monety

opiewające na złote i grosze.

 Art. 32 ustawy o NBP: Znaki pieniężne emitowane przez NBP są prawnymi środkami

płatniczymi na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej.

 Prezes NBP w drodze zarządzenia ustala:

◦ Wzory i wartość nominalną banknotów oraz wzory, wartość nominalną, stop, próbę i

masę monet

◦ Wielkości emisji znaków pieniężnych i terminy ich wprowadzenia do obiegu

◦ Zasady i tryb wymiany zużytych lub uszkodzonych znaków pieniężnych

◦ Zasady i tryb postępowania ze znakami pieniężnymi podejrzanymi co do

autentyczności i fałszywymi

4. Wymienialność pieniądza

 Waluta jest zaliczana do wymienialnych, gdy prawo dopuszcza jej stosowanie w obrocie

dewizowym

 Obrót dewizowy

◦ Z zagranicą: dochodzi do przemieszczania środków finansowych przez granicę; mogą

to być transfery finansowe między rezydentem i nierezydentem

◦ W kraju: zachowuje charakter wewnętrzny; czynności dokonywane w kraju albo

między rezydentami, albo między nierezydentami

 Wartości dewizowe = przedmiot czynności obrotu dewizowego = zagraniczne środki płatnicze

oraz złoto dewizowe i platyna dewizowa

 Im mniej restrykcyjne prawo dewizowe, tym większy zakres wymienialności

 Wymienialność złotego

◦ Wymienialny wg standardu zbliżonego do wymienialności pełnej (tzw. standardu

OECD) – w zakresie obrotów bieżących, kapitałowych długoterminowych i
częściowo kapitałowych krótkoterminowych

◦ Uzyskał standard szerokiej wymienialności waluty krajowej wymagany przez UE

◦ od 2000 kurs złotego jest płynny i nie podlega ograniczeniom

5. Międzynarodowy system walutowy

 MIĘDZYNARODOWY BANK ODBUDOWY I ROZWOJU (International Bank for

Reconstruction and Development) – tzw. Bank Światowy

◦ powstanie: Bretton Woods, 1944 r.

◦ 186 państw

◦ Zadanie: „tworzenie podstaw zdrowego systemu finansowego w skali globalnej i

pomoc państwom potrzebującym”

◦ Forma pomocy: udzielanie preferencyjnych pożyczek państwom potrzebującym oraz

przedsiębiorcom posiadającym gwarancje rządowe

 MIĘDZYNARODOWY FUNDUSZ WALUTOWY (International Monetary Fund)

◦ powstanie: koniec 1945 r., na mocy porozumienia Konferencji Walutowej i

Finansowej Narodów Zjednoczonych

◦ Polska wśród krajów założycielskich, wystąpiła w 1950 r., ponowne przystąpienie:

1986

◦ Zrzesza 187 państw

◦ Cel: „kształtowanie globalnego ładu pieniężnego, poprzez rozwój współpracy

walutowej oraz stosowną troskę o stabilność kursów walutowych państw

członkowskich, co w konsekwencji oznacza także podejmowanie działań
stymulujących współpracę gospodarczą i handel zagraniczny”

◦ pożyczki

◦ jednostką rozrachunkową jest SDR (Special Drawing Rights): kształtowana „w

oparciu o pakiet walut, który tworzy funt brytyjski, jen japoński, dolar amerykański
oraz euro (Niemcy i Francja)”

◦ decyzyjność oparta na głosach ważonych: 18% USA

◦ jedne z najbardziej wiarygodnych analiz rynku finansowego i sytuacji gospodarczej

6. Europejski system pieniężny

 UGW – 1991; głównym celem jest wprowadzenie wspólnej waluty europejskiej euro oraz

przeniesienie polityki pieniężnej na szczebel Unii

 Rada Europejska w 1995 przyjęła wspólną walutę euro (= 100 centów) - prawny środek

płatniczy na terytorium państw należących do strefy jednolitej samodzielnej waluty
europejskiej

 Emisja banknotów należy do kompetencji EBC, który określa zasady emisji i nominały owych

banknotów, a także zasady wycofywania ich z obiegu albo wymianę, jeżeli są zniszczone;

 Państwa należące do UGW mają prawo do emisji monet euro, którymi można rozliczać się we

wszystkich państwach członkowskich; wielkość emisji monet określa decyzja EBC dla
każdego z uprawnionych państw

 1.01.1999 - euro do obrotu bezgotówkowego; w okresie przejściowym obowiązywała zasada

swobody wyboru waluty przez osoby fizyczne i prawne w rozliczeniach bezgotówkowych

 Od początku 2002 do obrotu gotówkowego zostały wprowadzone banknoty i monety euro; z

tą datą rozliczenia bezgotówkowe są realizowane wyłącznie w euro

 Do 30.06.2002 w obrocie gotówkowym mogły jeszcze występować waluty p.czł.

 Obecnie: 17 członków UGW

7. Obrót dewizowy

 Dozwolony, z zastrzeżeniem ograniczeń ustawowych (rozdz. 3 PrDewiz)
 Autonomia dewizowa: graniczeń nie stosuje się do obrotu dewizowego, o ile jedną z jego

stron jest:

◦ Skarb Państwa, w zakresie, w jakim jest reprezentowany przez ministra właściwego

do spraw budżetu, finansów publicznych i instytucji finansowych lub ministra
właściwego do spraw Skarbu Państwa,

◦ Narodowy Bank Polski,

◦ organ władzy publicznej podejmujący czynności w postępowaniu karnym, cywilnym

lub administracyjnym, w tym zabezpieczającym lub egzekucyjnym.

 Zezwolenia udzielane jako:

◦ Indywidualne w drodze decyzji Prezesa NBP

◦ Ogólne w drodze rozporządzenia ministra finansów

 Czynności objętej ograniczeniem można legalnie dokonać gdy:

◦ Jest objęta zezwoleniem ogólnym

◦ Przynajmniej jednej ze stron udzielono zezwolenia indywidualnego

 Ograniczenia szczególne

◦ Niezbędne do wykonania decyzji organów organizacji międzynarodowych albo

◦ Zapewnienia równowagi bilansu płatniczego

◦ Na okres 6 miesięcy

◦ Na mocy rozporządzeń Rady Ministrów po zasięgnięciu opinii RPP

 Obecnie ograniczenia znajdują zastosowanie wobec krajów trzecich (spoza UE, EOG i OECD

 Kontrola – przede wszystkim na zasadach i w trybie kontroli skarbowej