I J. Klinger „Zagubiona egzegeza dwóch wierszy z Ewangelii św. Marka (14, 51-
52)”
„A pewien młodzieniec szedł za Nim, odziany prześcieradłem na gołym ciele.
Chcieli go chwycić,

52

lecz on zostawił prześcieradło i nago uciekł od nich.”

Można ten fragment interpretować na sposób dwóch szkół egzegetycznych:
antiocheńskiej (dosłownie) i aleksandryjskiej (symbolicznie). Klinger wybiera drugą
drogę - porównawczą tego wersu i tekstów ze Starego Testamentu – mianowicie
figury Józefa, ponieważ we wczesnym chrześcijaństwie był on figurą taką jak Jezus
w Nowym Testamencie  Józef jest zapowiedzią Jezusa.

Postać młodzieńca z Ewangelii św. Marka: biel szat, nagość to czystość, która nie jest
obrazą, ale pełnym oddaniem Bogu, porzucenie cielesnej powłoki i powrót do
pierwotnej nagości, postać młodzieńca jako symbol chrztu.

Taka egzegeza została odrzucona przez sekty gnostyckie i zapomniana, gdyż
odrzucały one jakikolwiek związek Jezusa z cielesnością fizyczną w dogmacie o
boskości Chrystusa. Praca Klingera polegała tu na porównaniu wersu z tekstami w
ST oraz sztuką i tradycją wczesnochrześcijańską. Klinger szuka sensów w
zamkniętym systemie treści, w tekście (podobnie jak Eco i Ricoeur).

II P. Ricoeur „Mit adamicki i eschatologiczna wizja dziejów”
Mity są zawsze antropologiczne, np. mit etiologiczny: zło jako element prajedni z
dobrem lub mit adamicki z Adamem/człowiekiem w centrum uniwersum. Mit jest
ahistoryczny i aczasowy, to hermeneutyka symboli pierwotnych. 3 funkcje mitu:
uniwersalizacja doświadczeń, napięci między początkiem a końcem, prześledzenie
związków pierwotne – dziejowe.
Mit adamicki usuwa problem mitu kosmogonicznego i teogonicznego, bo stworzenie
nie jest walką, ale Słowem. Czy w takim razie Bóg stworzył zło? Czy sam jest zły i
jego zło przeszło na Adama?

III P. Ricoeur „Symbol daje do myślenia”
Krąg kulturowy, w którym porusza się Ricoeur to wpływy Junga, Freuda i Eliadego.
Rozważania nad symbolem mają prowadzić od mowy jako środka do „odzyskania
pamięci pośrodku słowa”. Ricoeur za Gadamerem sugeruje, że język w dobie
technicyzacji ma funkcję jedynie administracyjną i zatracił wyrażanie znaczeń
naddanych (tzw. Moment zapomnienia).

Symbol nie ma sensu nadawanego przez odbiorcę, ale ma emanować poprzez
symbol. Hermeneutyką symbolu rządzi jej przedmiot, a nie podmiot.

I Obszary występowania symbolu:

a) symbol obrzędy i rytuały, tworzące sferę sacrum – funkcja prawzorzec
b) symbol jako zastępowanie wewnątrz obrazów wspólnych dla kultury

(archetypy Junga, teoria marzeń sennych Freuda)

c) symbol jako wyobraźnia poetycka (Bachelard), język poetycki jest z tej samej

rodziny co marzenia senne i sacrum, więc może najlepiej uobecniać symbol

II Struktura symbolu:

a) symbol jest znakiem, ale nie każdy znak jest symbolem. Symbol nabiera

znaczenia w obrębie języka. Ricoeur: trzeba zżyć się z pierwotnym sensem,
aby móc dojść do sensu intencjonalnego (języka umownego)

b) symbol nie jest alegorią, gdyż alegoria dotyczy przekładu, po przełożeniu

alegoria staje się zbędna, symbol nie

c) symbol w logice formalnej jest oddzielony od treści
d) mit to symbol rozwinięty w czasie i przestrzeni

III Filozofia symbolu, skoro nie daje się go sprowadzić do powyższych. Ricoeur
proponuje ująć symbol jako zagadkę w twórczej interpretacji. Rozumienie/przeżycie
symbolu w trzech stadiach:

a) rozumienie przez inne symbole (fenomenologia) – spoistość systemu znaczeń

(ale prawda w takim wypadku będzie jedynie koherentna); dynamika
symbolu w przeżyciu – Eliade 1. Wydobywanie i zestawianie wartości tego
samego symbolu 2. Rozumienie symbolu poprzez inny na zasadzie analogii
intencjonalnej 3. Rozumienie symbolu przez obrzędy i mity 4. Symbol zawiera
różne sfery doświadczenia/przedstawień

b) wżycie się w symbol poprzez interpretację (hermeneutyka) – nastąpiła

dekonstrukcja sacrum, która nie pozwala ponownie uwierzyć w symbole .
Hermeneutyka musi być na nowo konstruowana do każdego osobnego tekstu.
Koło rozumienie  wyjaśnianie, wyjaśnianie  rozumienie

c) myślenie wychodzące od symboli, filozofia wychodząca od symbolu zwraca

uwagę na podstawy bycia zawarte w dynamice symbolu

Koło hermeneutyczne „aby rozumieć trzeba wierzyć, aby wierzyć trzeba rozumieć”.
Wżycie się w symbol pozwala odkryć jego istnienie w początków ludzkiej myśli,
która kształtowała język. Taki sposób rozumienia symbolu zwraca nam jego
pierwotny sens, oddaje język człowiekowi.

S. Awiernicew „Symbol”
Symbol to obraz wzięty w swojej znakowości, to znak w wieloznaczności obrazu i
mitu. Symbol przenosi obraz, jego sens poza jego ramy. Aby zrozumieć symbol
należy odkryć jego wewnętrzną dialektykę i według niej starać się go odczytać (
Ricoeur). Symbol łączy ludzi, którzy rozumieją jego sens, jest elementem
jednoczącym społeczności.
Pytanie o sens symbolu nie może przebiegać według reguł badań naukowych, gdyż
są one w tym wypadku bezradne. Objaśnianie symbolu musi być oparte na dialogu,
współpracy z twórcą symbolu, z kulturą.

J. Łotman „Symbol w systemie kultury”
Symbol różni się tym od znaku, że posiada element ikoniczny. Znak to obraz, który
działa na zasadzie iluzji powielanie, symbol zaś to ikona, wskazująca pośrednio na
coś poza sobą.
Symbol przechowuje w formie skompresowanej to, co najistotniejsze z archaicznej
świadomości człowieka, to pamięć kultury. Zapewniają ciągłość kulturze, jej jedność,

a zarazem różnorodność. Na przykładzie literatury rosyjskiej pokazuje jak
odtwarzanie symbolu przez pisarza łączy się z wywołaniem odpowiedniego
rozumienia u czytelnika.

IV S. Awiernicew „W poszukiwaniu symboli mitu o Edypie”
Cel – interpretacja sensów zawartych w tragedii, które wcześniej istniały w postaci
mitu w okresie antyku (taki jest też zakres kulturowy i czasowy).
Nie można odczytywać go dosłownie, bo mit o Edypie jest paradygmatem, wzorcem
nieświadomie popełnionej winy i świadomie przyjętej kary. Wina ma dwojaki
charakter: a) ojcobójstwo – syn-obywatel b) kazirodztwo – władca-małżonek ( info
ze Słownika snów, a sny są wyrazem znanych od dawna interpretacji.
Awiernicew na zasadzie koła hermeneutycznego wciąż powraca do tragedii od
różnych stron, z różnych tekstów.

R. Girard „Edyp a kozioł ofiarny”
Analiza psychologiczna Edypa jest niewykonalna, ponieważ Sofokles nadał mu
cechy nieuniwersalne, ale wyróżniające go, mianowicie – gniew, który obecny jest w
kluczowych elementach tragedii, jest jej motorem. Sytuacja symetrii nie jest naturalna
dla mitu, jej rozwiązaniem okazuje się zrzucenie całej winy na Edypa, znalezienie
kozła ofiarnego. Ojcobójstwo + kazirodztwo = potworność Edypa.
Girard proponuje zestawienie ze sobą literatury i mitologii takie odczytanie mitu
miałoby pokazać jak sam Sofokles wchodził w dialog z mitem. Trzy elementy
(ojcobójstwo, kazirodztwo, narodziny bliźniąt) składają się na kryzys ofiarniczy,
trudny do kontroli i wymagający ujścia. Wina zostaje zsunięta na Edypa, kryzys
ofiarniczy ustępuje. Nowe odczytanie mitu o Edypie, brak literatury porównawczej
itd.

C. Levi – Strauss „Struktura mitów”
Istota mitu zasadza się na relacjach między nimi. Mit zawsze odnosi się do
przeszłości, jest uniwersalny, a w historii zachowuje swój rdzeń.

1. Znaczenie mitu wynika ze sposobu relacji między składnikami mitu.
2. Mit stanowi część mowy, choć jest powyżej poziomu wyrazu językowego.



Mity składają się z jednostek konstytutywnych, stworzonych na bazie
jednostek językowych.

Tekst jest sztandarowym przykładem analizy strukturalnej: funkcjonowanie struktur
pomaga odkryć sens mechanizmów umysłu ludzkiego we współpracy z psychologią.
Levi-Strauss twierdzi, że mity nie są zagadkami, ale są w pełni odkrywane i
zrozumiałe.

V U. Eco „Interpretacja i nadinterpretacja”
Trzy nurty wokół których kształtowała się myśl europejska: gnoza, hermetyka i
racjonalizm.
Interpretacja nie jest nieograniczona i dowolna (przeciwko nieograniczonej
semiozie), jej granicami są granice zdrowego rozsądku, a w każdym razie z
pewnością można ją definiować apofatycznie. Porównania znaczeń w tekstach mają
się kierować kategorią oszczędności, brzytwą Ockhama. Sens w tekście nie jest dany
po prostu, ale umyka wciąż w nowe porównania, w tajemnicę.

Tekst można odczytywać według intencji autora, intencji interpretatora/czytelnika i
intencji tekstu, ten ostatni jest najważniejszy według Eco. Intencja tekstu to rezultat
domysł czytelnika. Tekst tworzy modelowego czytelnia, który stawia domysły, a ten
z kolei tworzy modelowego autora (innego od empirycznego). Tekst jest budowany
przez interpretację, a ona potwierdza się na zasadzie tego, co sama buduje  koło
hermeneutyczne. Domysły czytelnika są sprawdzane w kontekście całego tekstu.

VI Z. Benedyktowicz „Marta i Maria. Uwagi o Uczcie Babette”
Kluczem interpretacji ma być przypowieść o Marcie i Marii, vita contemplativa i Vita
activa – siostry i Babette. Nie do końca jednak wiadomo, kto jest kim. Inną linią
interpretacji jest przeciwwaga chrześcijaństwa i pogaństwa.

M. Leśniakowska „O grzechu łakomstwa…”
Uczta Babette – zderzenie dwóch światów. Uczta to przełamanie dystansu midzy
nimi, konflikt zostaje rozwiązany.

W. Juszczak „Dzieło a granica sensu”
Dzieło sztuki ma odsłaniać granicę sensu, tj. sens ostateczny. Widzi się go dopiero
podczas uczty, która ogarnia i wchłania swoich uczestników bez reszty (iluminacja?).
Sens ostateczny to ukazanie jak sztuka wciela się w człowieka, jak widz staje się
uczestnikiem. Uczta to moment uderzenia „gromu łaski”. Odniesienia biblijne: uczta
– ostatnia wieczerza, siostry i Babette – Marta i Maria, dar języków – mowa Generała.

VII P. Ricoeur „Konflikt hermeneutyk. Epistemologia interpretacji.
Problem naukowości interpretacji. Ricoeur poprze przegląd dziedziny symboli,
pokazanie konfliktu dwóch nurtów interpretacyjnych, a następnie ukazanie
iluzoryczności konfliktu, chce przedstawić interpretacje symboli jako koło
hermeneutyczne.

Niejasność symbolu poszukiwanie sensów  milczenie słowa, tajemnica symbolu

I Przegląd dziedziny symbolu
Symbol jest częścią języka, ale w okresie technicyzacji zatracił swoją naturę, zatracił
znaczenia, które można odzyskać jeśli odzyska się znaczenie symbolu. Trzy sfery
występowania symbolu: fenomenologia religii (sacrum, hierofanie), freudyzm
(marzenia senne, archetypy) i wyobraźnia poetycka (Bachelard, źródło mówiącego
bytu).

Wyznacznikiem dynamiki symbolu (wskazywanie na wiele rzeczy poza sobą) jest
proces analogii pomiędzy sensami, a ich przyswajanie jest ich przeżywaniem, a nie
tylko porównaniem.

II Konflikt dwóch nurtów interpretacyjnych:

a) Styl demistyfikacji – Freud, Nietsche, Marks – demistyfikacja/dekonstrukcja

rozwiązuje sensy symbolu, odwołując się do korzeni biologicznych albo
ekonomicznych

b) Styl rekolekcyjny – ma przywracać znaczenie, odgrzebywać pierwotny sens.

Różnica między nimi opiera się na trzech elementach: cel (w pierwszym wypadku
symbol jest środkiem do celu jakim jest wyjaśnienie np. seksualności człowieka,
symbol to przykrywka), funkcję (w pierwszym wypadku to maskowanie, w drugim
symbol ma ujawniać intencje człowieka, mowa (w pierwszym nadmiar słów nie
zbliża do sensu symbolu, w drugim jest słowo ściśle związane z bytem).

III Konflikt jest pozorny ponieważ te interpretacje się uzupełniają. Sacrum i
profanum to dwie strony symbolu.

VIII M. Heidegger „Źródło dzieła sztuki”
Źródło oznacza tu istotę dzieła sztuki. Źródłem jest artysta, ale działa to w dwie
strony, ponieważ dzieło tworzy też artystę. Zaś obydwoje istnieją dzięki kategorii
sztuki. Jedną z cech dzieła sztuki jest jego rzeczowość, fizyczność, drugą jest coś
ponadmaterialnego, wartość naddana  symbol.
Rzeczowość odpowiada zmysłowości dzieła, ale to nie stanowi o jego istocie, a coś
ponadzmysłowego. Rzeczowość rzeczy to połączenie materii i formy. Rzecz (w tym
wypadku buty van Gogha) podpada pod kryterium narzędzia, jego niezawodności


istota. Heidegger twierdzi, że w dziele sztuki prawda o rzeczach, tj. o bycie

narzędzia jako narzędzie, ogólna istota rzeczy. Postulat powrotu do rzeczy w opisie
fenomenologicznym opisie.

M. Schapiro „Martwa natura jako przedmiot osobisty”
Odwołanie do tekstu Heideggera i jego tezy o sztuce jako źródle prawdy. Buty van
Gogha to wzór wielu jego obrazów, co Heidegger według Schapiro wiedział, więc
nieodpowiedni i niepełny był opis, którego dokonał. Schapiro określa opis H. jako to,
co chciał w nich widzieć, a czego tam nie ma (chłopki, pracy etc.), a ominął to, co
istotne (postać autora, czas powstania etc.). Czy wciąż można mówić o prawdzie
sztuki, skoro w samym obrazie jej nie ma?
Buty z „Głodu” Hamsuna - buty to cząstka Ja, autoportret.

J. Derrida „Restytucje”
O tekstach Heideggera i Schapiro odnośnie butów van Gogha: pewność H. co do
posiadacza butów – wieśniak, trud, praca, wedle Schapiro to tylko projekcja i
pomyłka, to buty z miasta, buty autora. Derrida skupia się zaś na tym czym jest para
(mówi się para butów, ale nie mówi się para nóg), którą to powyżsi wzięli za
pewnik.. Spór o prawdę w obrazie. Schapirowska restytucja butów z analizy
Heideggera, zjada sama siebie – Schapiro wpada w projekcję, którą zarzucił
Heideggerowi. Le lacet – sznurowadło, pułapka – pułapka na Schapiro i Heideggera,
którzy ją obchodzą. „Skoro istnieje para, możliwy jest kontrakt, można zatem zacząć
szukać podmiotu – wciąż jest nadzieja” na prawdę w obrazie.
O tekście Heideggera - „Ta sama prawda” mogłaby być „zaprezentowana” przez
jakikolwiek obraz, na którym namalowano buty, albo raczej „prezentować się” we
wszelkim doświadczeniu butów oraz „wytworu” w ogól; prawda ta jest prawdą
bycia-wytworem. Obraz to nie jest u niego replika (jak u Schapiro), ale źródło
prawdy. Rozbieżność kategorii myślenia i celu Heideggera i Schapiro pozwala uznać
krytykę Schapiro za bezzasadną.

IX P. Ricoeur „Model tekstu: działanie znaczące rozważane jako tekst”
Dwa sensy hermeneutyki – reguły interpretacji i interpretacja tylko pisma. Teza:
hermeneutyka jako interpretacja pisma jest elementem nauk humanistycznych. Czy
metodologia hermeneutyczna może być używana w naukach humanistycznych?

Dyskurs – zdarzenie/użycie języka pisanego lub mówionego (de Saussure język –
mowa, Hjemslev schemat – użytek, Chomsky kompetencja – dokonanie).
Lingwistyka dyskursu jest jednak inna od lingwistyki języka, gdyż jej podstawowym
elementem jest zdanie, a nie znak, tekst, a nie mowa.

1. Dyskurs odbywa się w teraźniejszości, system mowy jest poza czasem.
2. Język nie ma podmiotu, a „mgnienie dyskursu” jest dyskursu podmiotem, jest

on autoreferencyjny.

3. Dyskurs czegoś dotyczy, a język to tylko wektor, kierunek.
4. Dyskurs ma odbiorcę, a język to środek komunikacji  mowa to zdarzenie,

dyskurs to działanie znaczące (meaninigful action).

Takie same są punkty skategoryzowanie języka pisanego i mówionego, co dyskursu i
języka.

Akty per formatywne Austina: akt lokucyjny (potwierdzenia czegoś o znaczeniu),
akt illokucyjny (intencjonalny), prelokucyjny (wymagający emocji).
Działanie znaczące (wiedza jak, wiedza nieobserwacyjna) może nabrać pewnej
obiektywizacji w piśmie (gdzie oderwane jest znaczenie od zdarzenia działania), jeśli
wzorzec zostanie odpowiednio zinterpretowany. Obiektywność działań potwierdza
się w sferze społecznej, gdzie jest zapamiętane i utrwalone. Działanie znaczące jest
adekwatne, uprawomocnione przez pamięć społeczną.

ERGO: działanie może być tekstem otwartym na interpretację.
Autonomiczny paradygmat hermeneutyczny wymaga utrwalenie znaczenia,
oberwania od intencji, ekspozycji nieostensywnych odniesień, uniwersalnego
odbiorcę obiektywność tekstu, który umożliwia proces wyjaśniania i rozumienia
(koło hermeneutyczne).

Rozumienie  wyjaśnianie: konstrukcja znaczeń, domysł, sąd o istotności na
podstawie prawdopodobieństwa interpretacji, proces jednostronny.
Wyjaśnianie  rozumienie: indywidualne rozumienie to przystosowanie ogólnych
reguł do poszczególnego przypadku.

Koło hermeneutyczne + wielość interpretacji = esencja humanistyki. Teza
potwierdzona.

X J. Tokarska – Bakir „Hermeneutyka Gademerowska w etnograficznym badaniu
obcości”
Gadamerowska hermeneutyka ma być ratunkiem dla epistemologii i teorii wartości.
Jej punktem wyjścia jest przyswajanie obcości, takiej wyznaczanej dystansem
geograficznym i kulturowym oraz takiej wewnątrz własnej kultury. „Obcość to stan

rzeczy własnych, które uległy zapomnieniu”. Widać to w języku, w umykaniu
znaczeń, dlatego rzeczy musza być na nowo odczytywane, a conditio humana to
ciągły ruch.

W badaniu obcości chodzi o poszerzanie horyzontów, poszerzanie tradycji i
doświadczeń , aż obejmą one też obcego. Aby zrozumieć obcego, trzeba zrozumieć
jego poglądy w konfrontacji. Dystans historyczny to warunek rozumienia, a nie
próba zrównania przeszłości z teraźniejszością. Znaczenie tekstu zawsze przekracza
autora.
Trzy typy spotkania z obcym a) szukanie regularności działań, by móc przewidywać
kolejne, b) stawianie siebie na pozycji uprzywilejowanej, rozumienie lepiej niż sam
autor c) świadomość hermeneutyczna, odrzucanie kryterium ja – obcy.
Dialogiczność.

Koło hermeneutyczne, jak u Heideggera, jest konstatacją ontologiczną, opisem stanu
rzeczy a nie metodą. Prerozumienie, domysły  weryfikacja w tekście.

Koło hermeneutyczne:

- koło to splot stosunków łączących symbol i ich interpretację

- jeżeli wchodzimy w świat symboli, to stają się żywe, wówczas koło zaczyna się toczyć,

- jeżeli koło się toczy, to idziemy do przodu, wzbogacamy się o nowe wiadomości,
zaczynamy wszystko rozumieć,

- koło – należy rozumieć, żeby uwierzyć i należy wierzyć, żeby zrozumieć,

- nie jest to błędne koło, jest to koło postępujące,

- jeżeli w coś wierzymy, to będziemy to rozumieć, stanie się to dla nas proste i przystępne, a
także odczytamy sensy danego tekstu,

- przez zrozumieniem tekstu następuje przedrozumienie, które daje nam możliwość
zakotwiczenia się w tekst,

- zrozumienie i wiara to nie jest stadium końcowe, koło się nadal toczy i przyniesie nam nowe
rozumienia,

- to jest coś podobnego do koła Schleimachera – nie zrozumiemy części bez całości,

M. Heidegger rozwinął, m.in. pojęcie koła hermeneutycznego na oznaczenie tego, iż
poznający podmiot nigdy nie jest bezstronny, ale uwikłany w jakąś tradycję i posługuje się,
często nieświadomie, założeniami z góry wyznaczającymi określony przebieg poznania;
rozumienie to „uczestnictwo we wspólnym sensie”). Rozumienie ma strukturę założeniową
albo kolistą, ponieważ odnosi się do określonego wcześniej układu odniesienia (sensu lub
sensownością), np. językowego, kulturowego; sens tego, co rozumiane, zawiera się już a
priori w samym rozumieniu.

P. Ricoeur: „Symbol daje do myślenia”
- rozmyślanie nad symbolem wychodzi od mowy pełnej i sensu zastanego, nie musi szukać
początku;
- symbol DAJE sens (więc nie ja ustanawiam sens, a sens dany jest przez symbol). Wszystko
zostało już powiedziane, ale powiedziane zagadkowo, wszystko trzeba przetwarzać.
Obszary panowania symbolu:
- powiązane (symbole) z obrzędami i mitami. Np. niebo jako symbol tego, co najwyższe,
potężne, uporządkowane. Symbol – nieprzebrany;
- sfery nocy i marzenia sennego – u Freuda symbol to nie każde przedstawienie, zastępujące
sobą coś innego, ale te elementy, które wykraczają poza dzieje indywidualne, są wspólne dla
całej kultury. U Junga – symbol pozwala na odkrycie tkwiących w nas możliwości. Jung widzi
w symbolach samorzutne przedstawienie energii psychicznej / archetypów. Symbol pomaga
stać się sobą;
- poetycka wyobraźnia – (Bachelard) – obraz-słowo, który nie jest już obrazem-
przedstawieniem jest symbolem. Symbol jest dalej obrazem pełniącym funkcję
unieobecniania, ale ten symbol jest uchwycony w początku mowy.
Struktura symbolu:
- symbole są znakami, są formami wyrazu udostępniającymi sens. Ale: każdy znak wskazuje
na coś poza sobą, a nie każdy znak jest symbolem. Ale symbole to znaki nieprzejrzyste. Ich
sens dosłowny wskazuje na drugi sens. Nie da się w symbolu ustalić stosunku analogicznego
wiążącego sens drugi z pierwotnym. Symbol to ruch sensu pierwotnego, pozwalający nam

uczestniczyć w sensie ukrytym, a analogia opiera się na porównaniu zewnętrznym;
- symbol a alegoria – w alegorii pierwotny element znaczony (sens) jest zewnętrzny,
uchwytny wprost. Między sensami zachodzi stosunek przekładu, a kiedy zajdzie – alegoria
znika. S. 13 alegoria była w większej mierze jedną z form hermeneutyki (czyli egzegezy
znaków, symboli, alegorii i mitów) niż samorzutnym stwarzaniem znaków. Symbol poprzedza
hermeneutykę, alegoria jest hermeneutyczna. Bo symbol podaje swój sens nie przez przekład
a przez zagadkę;
- symbol w logice – przeciwieństwo znaku charakterystycznego, bo 1) jest więź analogiczna,
przykuwająca sens wtórny do pierwotnego, 2) niemożność oddania sensu symbolicznego
inaczej niż przez analogię – to tworzy z mowy symbolicznej mowę związaną;
- mit a symbol – mit to rodzaj symbolu bardziej rozwinięty, w postaci opowieści w jakimś
czasie i w jakiejś przestrzeni. Jaspers odróżnia 1) język szyfrów (symboli), 2) język mitów i 3)
symbole trzeciego stopnia.

i.

W STRONĘ FILOZOFII SYMBOLU

- symbol oddaje sens niejasno, nie może być przełożony, nie dopuszcza alegoryzującej
egzegezy;
- nie ma symbolu, który wzbudza zrozumienie bez jakiejś interpretacji => jest powiązany z
hermeneutyką;
- 3 stadia do zrozumienia symbolu w połączeniu z hermeneutyką.
Pierwsze stadium: fenomenologia:
- rozumienie symbolu przez symbol, przez ogół symboli. Figury rozumienia u Eliadego
(Traktat o historii religii) –
1) wydobywanie i zestawianie wielu wartości jednego symbolu, rozumienie – permutacja
wszystkich wartości w obrębie jednego tematu;
2) rozumienie symbolu przez inny symbol;
3) symbol rozumiany przez obrzędy i mity; 4) jak w symbolu ulegają scaleniu liczne sfery
doświadczenia;
- interpretacja w fenomenologii – ukazanie spoistości symbolicznego systemu;
- osiągnięcie drugiego stadium – trzeba się poddać dynamice, brać udział w walkach między
symbolami – dopiero wtedy rozumienie może przejść w hermeneutykę, wtedy za każdym
razem trzeba przyjąć jakiś jeden system symboliczny.
Drugie stadium: hermeneutyka:
- tylko interpretując możemy ponownie słyszeć i rozumieć;
- koło hermeneutyczne – należy rozumieć, żeby uwierzyć, ale trzeba wierzyć, żeby rozumieć.
Kieruje się przedrozumieniem rzeczy;
- hermeneutyka upomina się o pokrewieństwo myśli z tym, ku czemu zwraca nas życie – o
pokrewieństwo myśli z rzeczą, o której się mówi;
- tylko interpretując możemy uwierzyć;
- złączenie wiary z krytyką – „symbol daje do myślenia” – krytyka zawsze demitologizuje.
Dzięki przyspieszeniu demitologizacji hermeneutyka zwraca uwagę na wymiar symbolu jako
pierwotnego znaku sacrum.
Trzecie stadium: myślenie wychodzące od symboli:
- symbol otwiera i odsłania dziedziny doświadczenia, jest zawsze znakiem kolei ludzkiego
doświadczenia ale i ludzkiej głębi;
- filozoficzna interpretacja symboli polega na opracowaniu ujęć egzystencjalnych;
- każdy symbol to przejaw więzi człowieka z sacrum;

- zadaniem filozofa (z smbl) jest przerwanie kręgu samowiedzy, kręgu subiektywności,
wyjście poza antropologię.

Koło hermeneutyczne – figura opisująca hermeneutyczny sposób rozumienia i interpretacji
tekstu. Zgodnie z tą figurą nie można zrozumieć całości bez zrozumienia szczegółu, a szczegół
nie może być zrozumiany bez odwołania się do całości. Tak więc skuteczna interpretacja
polega na ruchu kolistym – od całości do szczegółu i od szczegółu do całości. Natomiast sam
proces rozumienia jest względny i niezakańczalny. W procesie rozumienia musimy zacząć od
pobieżnego oglądu całego dzieła, które jest przedmiotem wykładni (rozumienia). Wstępne
rozumienie pozwala nam zgodnie z prawem koła hermeneutycznego na lepsze zapoznanie się
z interpretowanym dziełem i dalszą jego interpretacje. W procesie rozumienia posługujemy
się wykładnią gramatyczną i psychologiczną, pomijając inne takie jak historyczną, estetyczną i
rzeczową. W takim rozumieniu figurę koła wprowadził do hermeneutyki Friedrich
Schleiermacher.

Inaczej rozumie koło hermeneutyczne Martin Heidegger – według niego figura ta oznacza, że
zanim interpretator podejmie się interpretacji tekstu posiada już jakieś wyobrażenie o nim,
wynikające z jego wyobrażenia o świecie. Nie można rozpocząć procesu interpretacji od zera,
nie da się rozumieć bez wcześniejszego rozumienia. Interpretacja jest więc procesem
kolistym, ponieważ nie rozpoczyna się od punktu startowego, ale jest uwikłana we
wcześniejsze doświadczenia i procesy interpretacyjne interpretatora