J. Sławiński: Analiza, interpretacja i wartościowanie dzieła literackiego

Analiza, interpretacja i wartościowanie:

• nieokreślona rola w wiedzy o literaturze,

• analiza - najbardziej lokowana w kontekście historii literatury, interpretacja - pomiędzy historią literatury a „sztuką interpretacji”, wartościowanie - usuwane poza historię literatury.

ANALIZA:

• rozłożenie niestandardowej całości na standardowe elementy. Kierunek - od tekstu do stypizowanych jednostek - traktowany jako 1) odwrócenie procesu powstawania dzieła, 2) niszczenie dzieła,

• próba dotarcia do stanu wyjściowego dzieła,

• nie pyta o zasady wyborów, o to, czego autor nie użył,

• często odwołuje się do elementów różnych teorii utworu,

• jest opisem jeśli wystarczy jej rozpoznanie, wyodrębnienie i wyliczenie elementów,

• analiza wychodzi poza inwentarz składników, próbuje uchwycić relacje i uszeregowania jednostek,

• kategoria poziomu analizy - wywarły na nią wpływ lingwistyka strukturalna i teoria dzieła literackiego Ingardena - s.13 poziom analizy to sekwencja działań badawczych, skierowanych na odpowiedni poziom organizacji przekazu literackiego.

Koncepcje struktury dzieła:

1. tradycyjna - treść i forma,

2. tektoniczna - 4 warstwy (Ingarden),

3. fenotypowo-genotypowa - cechy i składniki + normy i reguły,

4. traktująca utwór jako sytuację komunikacyjną.

Strategia analityczna:

1. określenie poziomów,

2. uporządkowanie jednostek w odrębnych poziomach,

3. powiązania między jednostkami różnych poziomów:

• 2 modele - taksonomiczny - oddzielne badanie poszczególnych płaszczyzn; model generatywny - badanie przejść między poziomami,

• analiza - 2 skrajności - 1) każdy poziom utworu jest nieprzezroczysty dla pozostałych, 2) poziomy kolejne znikają w miarę postępu analizy,

• przekroczenie sfery słownej (bo analiza wnika w „sposób istnienia”) - poza zjawiska mowy do sfery wyznaczanej przez mowę. Tu 3 taktyki:uznanie konieczności przerwania ciągłości procesu badawczego,

• obie płaszczyzny są ujmowane analogicznie,

• ukazanie mechanizmów tworzenia się jednostek planu treści i jednostek planu wyrażania,

• pośredniczyć między planami może semantyka,

• analiza ma przysposobić utwór do włączenia do rozleglejszej całości,

• analiza nie wnika w konteksty,

• dociera do możliwości kontekstowych relatywizacji dzieła.

INTERPRETACJA:

• dwufazowy proces - 1) nawarstwianie się nad analizą, próba odnalezienia i zdefiniowania sensu dzieła, 2) dotarcie do własnego sensu utworu

Faza 1:

• rozróżnienie między kontekstem ukształtowanym przez kulturę a macierzystym kontekstem utworu,

• kontekst macierzysty - jest przedmiotem rekonstrukcji.

2 odniesienia przekazu literackiego do kontekstu macierzystego:

• odniesienie jak część do całości - interpretacje biografistyczne to wykorzystują,

• relacja tego, co jest, do tego, co potencjalne - interpretacja genologiczna.

Kontekst:

• raz jako układ przedmiotowy,

• raz jako język, którego reguły tekst spełnia,

• interpretacja dzieła powiązanego z biografią lub parafraza / parodia - mają inny charakter (parafraza - tu będzie tłumaczenie nieautonomiczności dzieła i określenie jego pozycji),

• sens = miejsce utworu w kontekście,

• kategoria kontekstu - skorelowana z kategorią analizy.

Interpretacja:

• zależna od analizy,

• wykracza poza dokonania pisarskie, przywołuje pozatekstowe klasy elementów,

• chce poza utworem znaleźć reguły, dyspozycje dla składników utworu,

• konteksty - jako zbiory możliwości częściowo zaktualizowanych przez dzieło,

• rzeczywistość interpretacji - stan przejściowy między obecnością i nieobecnością dzieła (konteksty przypominają stan z decyzji twórcy) - to utwór sprowadzony do roli miejsca krzyżowania się kontekstów.

Faza 2:

• ma dotrzeć do własnego sensu utworu - to negacja analizy i pierwszej fazy interpretacji - ich rezultaty mają znaczenie negatywne,

• chce szukać rozwiązania zagadki, tajemnicy, ale może się tylko przybliżać do tego rozwiązania, nie dogoni sensu (choć może się zakończyć rezygnacją),

• zasada koła hermeneutycznego,

• nieproceduralna, nieprzewidywalna, narusza system pojęć interpretacyjnych,

• próba powrotu do utraconej pierwszej lektury dzieła, przywraca dziełu nowość, jest odgrywaniem pierwszej lektury.

WARTOŚCIOWANIE:

• może obejmować całe dzieło, jego elementy, zespół utworów,

• dotyczy tego, co indywidualne, nie ma miejsca na oceny odnoszące się do możliwości spełnień (to zadanie krytyki literatury),

• odpowiedź na wartość:

Kryteria identyfikujące wartość:

1. umożliwiające rozróżnienie wartości ogólnych (emotywne, poznawcze itp.),

2. umożliwiające rozróżnienie wartości swoistych dla jakichś przedmiotów,

3. umożliwiające rozróżnienie wartości naczelnych,

• właściwe wartościowania odwołują się do języka wartości mieszczącego się z dziełem we wspólnej całości historycznoliterackiej,

• język musi być zrekonstruowany,

• język wartości - to jeden z kontekstów utworu.

---