Wstęp do motywu TANIEC
Taniec od zarania dziejów zajmuje niezwykle ważne miejsce niemalże we wszystkich kręgach kulturowych. Taniec jest zwykle rezultatem i wyrazem radości. Ponadto ma moc jednoczenia ludzi. Poza radością może też wyzwalać agresję, bunt, nastrój wojowniczy. Taniec rytualny z kolei odgrywa szczególną rolę w religiach prymitywnych, a znany był prawdopodobnie już w okresie paleolitu. Średniowieczne tańce śmierci symbolizowały nicość, przemijanie, a przede wszystkim równość człowieka wobec śmierci.
Taniec odgrywa bardzo ważną rolę w życiu człowieka i może właśnie dlatego stał się niezwykle nośnym symbolem literackim. Spróbujemy pokazać w naszym opracowaniu, na przykładach zaczerpniętych ze znanych dzieł literatury polskiej, jak ważną, a jednocześnie różnorodną rolę może odgrywać motyw tańca.
 
Polonez, pięknie ukazany w przez Adama Mickiewicza, to polska tradycja narodowa; w utworze jest wyrazem pojednania, nadziei na przyszłość. z kolei chocholi taniec, kończący słynne Stanisława Wyspiańskiego, symbolizuje marazm społeczeństwa polskiego, jakby pogrążonego we śnie - jest oceną stanu jego świadomości. to tytuł nie mniej znanego dramatu Sławomira Mrożka, a zarazem kolejny motyw w literaturze polskiej, który posłużył autorowi do ukazania poglądów politycznych.
to tytułowy bohater pięknego wiersza Czesława Miłosza wypełnia on salę balową w noc sylwestrową, uspokaja kołysze, wprawia przestrzeń w ruch.
 
Polonez, chocholi taniec, walc, tango stały się niejako „bohaterami" literatury polskiej, na stałe wchodząc do kanonu jej symboliki. Niekiedy taniec nie pełni roli symbolu, lecz staje się po prostu tłem do ukazania przeżyć bohaterów. W ten sposób motyw tańca wykorzystany został przez Stefana Żeromskiego w powieści Autor posłużył się tym motywem dla bardziej wyrazistego przedstawienia postaci, ich wyglądu, zachowania, temperamentu, dla ukazania uczucia miłości i zazdrości.
 

Sławomir Mrożek „Tango”
W scenie finałowej dramatu S. Mrożka dwaj bohaterowie, (Eugeniusz) i (Edek) tańczą „La Cumparsitę":
 
Choć sytuacja z pozoru wydaje się banalna, jest to finał równie przerażający, jak obezwładniający chocholi taniec w zakończeniu
Tango tańczą bowiem nie tylko Edek z Eugeniuszem. To tango możemy zatańczyć wszyscy.
Przed czym ostrzega nas S. Mrożek?
 
Jesteśmy w mieszkaniu Stomila i Eleonory, rodziców Artura. Charakterystyczny nieład nie jest przypadkowy; dokonało się tu zwycięstwo chaosu, bezładu nad formą i uporządkowaniem. Pokolenie Stomila i Eleonory wychowało się bowiem w świecie zupełnie innym i - jak każde młode pokolenie - postanowiło się przeciwko niemu zbuntować:
 
Rodzice Artura zrobili to, co zrobić musi każde młode pokolenie; zbuntowali się przeciw swoim rodzicom i wyznanym przez nich zasadom. Tak było zawsze. Nowością było to, że rodzicom Artura się udało: zwyciężyli i wprowadzili swoje reguły, czyli tak naprawdę - brak wszelkich reguł:
 
W odwiecznym kręgu konfliktu pokoleń dla Artura nie ma już miejsca. Odebrano mu prawo do buntu, ponieważ wyzwolony świat otrzymał jako gotowy - w spadku po rodzicach. Jednak jego wolność jest pozorna: wolność polega bowiem na możliwości wyboru, a tej Artur nie ma. W domu Stomila i Eleonory brak formy staje się przymusem, paradoksalnie - nową, narzuconą formą. Babcia w sukni z trenem, dżokejce i trampkach czy ojciec w wiecznie porozpinanej piżamie wcale nie są wolni; niewola wyraża się tu poprzez przymus zachowań spontanicznych:
 
W tej sytuacji bunt Artura, paradoksalnie, może zrealizować się jedynie poprzez powrót do określonych form i reguł. Dlatego właśnie młody człowiek, studiujący na trzech fakultetach, starannie ubrany (ciemny garnitur, biała koszula, krawat), nie chce zaakceptować typowego sposobu bycia i zachowań członków swojej rodziny.
 
Sytuacja Artura jest rozpaczliwa; rodzice akceptująjego bunt, co odbiera mu wszelką zasadność:
 
Bunt Artura zawisł w próżni; nie ma on jak i z kim walczyć. Nie jest jednak w sytuacji bez wyjścia. , można bowiem przeciwstawić świat uporządkowany; wyrazem tego uporządkowania stanie się ślub Artura z kuzynką Alą, ślub tradycyjny, , ślubnym portretem i błogosławieństwem. Natomiast wrogą siłę, z którą należy się zmierzyć, reprezentuje Edek, „przyjaciel domu", sypiający z Eleonorą, indywiduum wstrętne i pospolite:
 
Należy sobie postawić pytanie: dzięki czemu Edek, prostak i cham, nie tylko może przebywać w domu Eleonory i Stomila (zamiast zostać po prostu stamtąd wyrzuconym), ale rządzi się w nim jak u siebie? Dlaczego wuj, krytykując Edka, mówi ciszej? Czy Stomila nie oburza to, że jego żona go zdradza?
 
Rodzice Artura są ludźmi wykształconymi, należą do inteligencji, ale nie potrafą byd twórczy, ich życie jest szare i bezbarwne. W swojej wymuszonej swobodzie są wręcz sztuczni. Stomil - to artysta zafascynowany teatrem; regularnie prezentuje rodzinie swoje eksperymenty teatralne, które sąjednak zupełnie jałowe i nieprzekonujące. Dla tych ludzi Edek stał się odkryciem; ma w sobie wszystko to, czego im brakuje i za czym tęsknią naturalnośd, prostotę i siłę. Wszystko, co robi Edek, Eleonorze wydaje im się piękne: i to, jak pije kawę, i to, jak nakrywa do stołu:
 
W zachwytach bohaterów nad Edkiem wyraźnie pobrzmiewają echa i ; podobnie krakowska inteligencja zachwycała się chłopem, a Miętus - parobkiem. Edek jest dla bohaterów koniecznością, na którą są skazani:
 
Edek fascynuje; jego prostactwo nazwano prostotą i uznano za cenną zaletę. Tęskniący za naturalnością, przeintelektualizowany Stomil nie chce widzieć tego, że ma do czynienia z tępym, całkowicie pozbawionym zasad moralnych, cynicznym typem:
 
W pozbawionym wartości świecie Stomila i Eleonory autorytetem staje się Edek, intelektualne zero; zafascynowani nim bohaterowie dostrzegają w nim zdrowy rozsądek, naturalną świadomość rzeczy i konkretność, której im brakuje:
 
Kiedy Artur dojdzie do wniosku, że jego próba zmiany otaczającego świata nie może się powieść, ponieważ brakuje mu idei, przypomni sobie o Edku. W nowej, uporządkowanej rzeczywistości wyznaczył mu rolę lokaja; wydawałoby się, że Edek znajduje się wreszcie na swoim miejscu. Okazało się to jednak nieprawdą. Dziejowa rola tego młodego człowieka jest inna. Nawet Artur potrzebuje jego siły:
 
Artur, który dzięki babci uświadomił sobie, ze śmierć to wspaniała forma, sięgnie po władzę:
 
Artur zaczyna swoje rządy od wydania Edkowi rozkazu rozwalenia wujcia (z którym to wujciem przecież uprzednio spiskował). Eugeniusz jednak nie zginie, wydarzenia potoczą się inaczej. Artur nie stanie się zbawcą świata. Zdradzony przez Alę i Edka, straciwszy wiarę w sens swoich poczynań, próbuje jeszcze rozpaczliwego, romantycznego gestu:
 
Artur zginie z ręki Edka, który stwierdzi krótko:
Edek wykorzysta ideę Artura i przejmie władzę: nadszedł jego czas:
 
Nadeszły rządy chama. Nie zbuntuje się nikt. Eugeniusz na polecenie Edka zdejmie mu buty
Edek nie bawi się w subtelności: A gardźże sobie pan, tylko zdejmuj! Wobec siły ten, kto się nie przeciwstawi - staje po jej stronie. Jednostka przestaje się liczyć. Żeby przetrwać, będzie przestrzegać narzuconych praw. Edek przebierze się w marynarkę zabitego Artura; ten symboliczny gest, przypominający włożenie zbroi pokonanego wroga, mówi nam wyraźnie, kto okazał się zwycięzcą. Artur myślał dobrze, ale nie miał dość duchowej mocy, by zrealizować swoje zamiary. Zwycięstwo odniósł Edek, który nie snuł rozważań, nie miał wątpliwości, nie przeżywał załamań - miał natomiast mocny cios.
Wszystko się skończyło. Minął czas buntu i rewolucji, kontrrewolucji i jej klęski. Ludzie, którzy nie potrafili odnaleźć w sobie siły, zagubili się w poczuciu wolności i intelektualnego wyrafinowania, ocknęli się pod rządami brutalnego chama. Historia wróciła do punktu wyjścia.
 
Nadeszła pora, by Edek zaprosił Eugeniusza do tanga.
 

---