„Nowe afektywne i deskryptywne mechanizmy spostrzegania innych ludzi” - Maria Lewicka

obiekty społeczne = przekaziciele i autonomiczni twórcy wartości

spostrzegając drugiego człowieka odbieramy informacje:

• „obiektywne” - „deskryptywne” - opisowe [inf. o cechach fizycznych, zachowaniach, ogólnych właściwościach, które są przekładalne na zachowania, relacjach wiążących ludzi ze sobą, przynależności do grup, atrybutach społecznych [wykszt.] = cechach niezależnych od stosunku opisującego || można zidentyfikować klasy zachowań, które powinien przejawiać ktoś posiadający cechę]

• o wartości* - afektywne - emocjonalne

* wartość:

1. doznanie emocjonalne [przyjemne lub nie]

2. ocena obiektu [„pozytywny” lub „negatywny”]

3. abstrakcyjny standard stanu idealnego obiektu lub klasy obiektów [„sprawiedliwość”]

4. ważność obiektu dla podmiotu [„mój kraj”, „moja rodzina”, „mój wróg”]

5. użyteczność obiektu dla realizacji celu [„dobre pióro”, „zły młotek”] [wartość instrumentalna]

ad 2. typ ocen, który jest:

1. pochodną przyjemnych lub przykrych emocjonalnie doświadczeń z obiektem

2. wynikiem porównania cech deskryptywnych ze standardem stanu idealnego

ocena jest zdeterminowana czynnikami podmiotowymi, jest funkcją emocjonalnego stosunku podmiotu do obiektu

• pierwsze stadia rozwoju ontogenetycznego: afektywne znaczenie nadawanie bodźcom jest wyłącznie poznawczym zapisem doznań emocjonalnych, których podmiot doświadcza w bezpośrednim kontakcie z obiektem [przyjemność, przykrość, ból wstręt]

• z czasem: kształtowanie się trwałych poznawczych przesłanek formułowania ocen ewaluatywne ramy odniesienia dla właściwości realnych obiektów

ewal. ramy odn. dla właściwości realnych obiektów = standardy stanów idealnych

1. pochodne indywidualnych doświadczeń emocjonalnych podmiotu z obiektami

2. wynik zinternalizowania funkcjonujących w danym kręgu kulturowym wzorców i norm postępowania

3. funkcja tych celów podmiotu, w których realizację obiekty te były uwikłane i w tym sensie są wytworem samego podmiotu [wiedza deskryptywna o instrumentalnych własnościach obiektu i jego relacjach z innymi obiektami]

standardy stanu idealnego zbiór pozycji na opisujących obiekt wymiarach deskryptywnych, które według podmiotu obiekt ów powinien posiadać.

u podstaw każdej informacji afektywnej leży również informacja deskryptywna

• im większy dystans między obiektem a jego standardem, tym bardziej negatywna ocena obiektu

• w pewnych warunkach podmiot odbiera więcej informacji o charakterze wartościującym niż deskryptywnym, w innych zaś odwrotnie.

• nie wszystkie wymiary deskryptywne są ewaluatywnymi [nie na wszystkich wymiarach można opisać standard stanu idealnego obiektu]

• ewaluatywność wymiaru = funkcja jego ważności z punktu widzenia możliwości formułowania przewidywań nie tylko o charakterze ewaluatywnymi, ale także deskryptywnym

• można potraktować deskryptywny aspekt właściwości obiektu jako środek porównania tej własności ze standardem nieistotne wówczas kryterium deskryptywne porównania, tylko sam jego wynik - pozytywna lub negatywna ocena.

• mechanizm orientacji afektywnej - zespół procesów poznawczych ukierunkowanych na odbiór i przetwarzanie informacji afektywnych.

• mechanizm orientacji deskryptywnej - zespół procesów odbioru i przetwarzania informacji deskryptywnych.

funkcja procesów orientacyjnych = zapewnienie podmiotowi poznawczej kontroli nad rzeczywistością = dostarczenie wiedzy, na podstawie której możliwe jest przewidywanie przyszłych stanów obiektu, oraz dostosowanie struktury działań do właściwego obiektu [dla realizacji celów]

nastawienie poznawcze decyduje o rodzaju gromadzonych inf. [afektywnych lub deskryptywnych]

• nastawienie oceniające - organizacja afektywna [ze względu na afektywny aspekt informacji]

• nastawienie diagnostyczne - organizacja deskryptywna

• różnica między formami organizacji = rodzaj reguły integrowania napływających informacji:

• orientacja afektywna zasada maksymalizowania ewaluatywne zgodności.

• orientacja deskryptywna zasada maksymalizowania zgodności deskryptywnej.

ZASADA MAKSYMALIZOWANIA ZGODNOŚCI EWALUATYWNEJ:

• naturalna reguła, gdy realizowany cel oraz warunki jego realizacji bardziej sprzyjają odbiorowi informacji o wartości niż deskryptywnych.

• niezgodność ewaluatywna:

• inf. opisują dwie odmienne pod względem aspektu wartościującego właściwości jednego obiektu

• różnie wartościowane obiekty powiązane są ze sobą relacją pozytywną

• jednakowe wartościowanie elementów powiązanych relacją negatywną

• jak wielka powinna być rozbieżność, żeby była wystarczająca dla niezgodności poznawczej:

• odmienne znaki [konfrontacja dodatniej i ujemnej oceny, ambiwalencja niezgodność]

• różnica natężeń obu ocen, niezależnie od znaku

• KONSEKWENCJA stosowania zasady rozgraniczenie pozytywów od negatywów, spolaryzowany, „czarno biały” obraz rzeczywistości zubożenie obrazu, ale i ułatwienie, f.psycholog. pozwala efektywniej realizować niektóre psychologiczne cele

• orientacja afektywna nie dopuszcza dwuznaczności, wiadomo jak postępować.

• samopodtrzymanie - odebranie inf. o innej niż poprzednio wartości obiektu wymaga bądź zahamowania procesu emocjonalnego bądź konieczności zmiany jego znaku.

empiria:

• nietolerancja niezgodności ewaluatywnej jest tym większa im bardziej centralnego [angażującego emocjonalnie] obiektu niezgodność ta dotyczy

• stopień ewaluatywnej zgodności jest wyższy w obrębie przekonań dotyczących obiektów angażujących emocjonalnie aniżeli obiektów neutralnych

• im wyższa emocjonalność jednostki, tym wyższa polaryzacja jej postaw, tym bardziej ewaluatywnie jednoznaczne postawy.

• orientacja dwuwartościowa, tzn. kategoryzacja obiektów i zjawisk według binarnego kryterium „prawda - fałsz”, „dobro - zło” uaktywnia się znacząco częściej w sytuacjach wymagających podjęcia działań aniżeli w sytuacjach niedecyzyjnych.

• zasada „współsądzenia”

• reguły ewaluatywne są częściej stosowane w tych sytuacjach, w których nastawienie diagnostyczne nie może zostać zaktualizowane z powodów obiektywnych:

• w odniesieniu do obiektów nieznanych

• gdy przesłanką dla wniosków jest zbiór wyizolowanych z naturalnego kontekstu cech

• gdy brak jest widocznych związków deskryptywnych między cechami wyjściowymi i wnioskowanymi

• gdy za podstawę wniosków bierze się silnie obciążone afektywnie właściwości osobowości

ZASADA MAKSYMALIZOWANIA ZGODNOŚCI DESKRYPTYWNEJ:

• sprzeczność:

• dwie informacje wzajemnie się wykluczają na gruncie dotychczasowej wiedzy podmiotu

• [orientacja afektywna dostarczanie informacji pragmatycznych, umożliwiających podjęcie jednoznacznych działań]

• orientacja deskryptywna przygotowanie podmiotu do działań przyszłych, niekoniecznie o charakterze praktycznym [inf. = podstawa do planowania własnych przyszłych działań i przewidywania ich konsekwencji, wiedza o świecie, umożliwienie celów typowo poznawczych]

• stosowanie zasady istotne dla adekwatnego obrazu świata

• wewnętrznie sprzeczny obraz rzeczywistości jest obrazem nieadekwatnym i niefunkcjonalnym prowadzi do sprzecznych przewidywań odnośnie do natury tej rzeczywistości i konsekwencji własnych działań.

wiedza:

• ogólna [ogólne prawidłowości, którym podlegają obiekty danej klasy]

• idiograficzna [zespół inf. o prawidłowościach i właściwościach opisujących dany, konkretny obiekt czy zjawisko]

sprzeczności logiczne = najbardziej ogólne, nie zrelatywizowane do aspektu treściowego wiedzy

deskryptywny charakter orientacji prowadzi do ukształtowania ambiwalentnego systemu reprezentacji

			reguły identyfikacji			reguły wnioskowania
reguły selekcji									sąd o obiekcie
			reguły kategoryzacji			reguły kombinacji informacji
faza selekcji wskaźników			faza identyfikacji i kategoryzacji własności			faza tworzenia całościowego sądu			ostateczny sąd o obiekcie

schemat procesu spostrzegania społecznego

FAZA SELEKCJI WSKAŹNIKÓW

1. REGUŁY SELEKCJI INFORMACJI

• decydują o przebiegu pierwszej fazy spostrzegania

• określają od czego zależy, że dany obiekt będzie dla podmiotu w ogóle źródłem informacji; takich, a nie innych.

• określają na jakie cechy spostrzeganego obiektu podmiot zwróci uwagę i wykorzysta informacje o nich w procesie dalszej obróbki osądu

• rodzaj odbieranych informacji zależy od samego podmiotu od treści tworzących strukturę poznawczą jego konstruktów osobistych

FAZA IDENTYFIKACJI I KATEGORYZACJI WŁASNOŚCI

2. REGUŁY KATEGORYZACJI

• określają, na jakich wymiarach w strukturze kategoryzowane będą bodźce

• cechy skrajne [biegunowe] lub pośrednie

3. REGUŁY IDENTYFIKACJI

• reguły podporządkowywania przypisanych obiektowi pozycji na wymiarach służących do opisu zewnętrznych jego własności określonym pozycjom na tych wymiarach, które służą do opisu własności nieobserwowalnych [predyspozycji, cech]

FAZA TWORZENIA CAŁOŚCIOWEGO SĄDU

4. REGUŁY WNIOSKOWANIA

• reguły kojarzenia

• reguły przyporządkowywania sobie rozmaitych względnie stałych właściwości obiektów

• pozwalają określić, z jak dużym prawdopodobieństwem podmiot, otrzymawszy informację o wystąpieniu u kogoś jednej cechy [tzn. kategoryzując go na określonej pozycji na wymiarze np. serdeczny-chłodny] skłonny będzie przypisać mu określone inne cechy.

• „ukryta teoria osobowości” - zbiór reguł wnioskowania na temat innych ludzi

5. REGUŁY KOMBINACJI INFORMACJI

• zespół reguł, którymi posługuje się podmiot ingerując różne, często rozbieżne informacje o przedmiocie sądu

• sąd jest procesem dynamicznym, nieustanna weryfikacja lub falsyfikacja

kategorie czynników determinujących rodzaj wykorzystanych reguł selekcji informacji:

• czynniki leżące po stronie spostrzeganego obiektu [siła i treść wzbudzonych emocji]

• czynniki leżące po stronie sytuacji, w której akt percepcyjny zachodzi [jej emocjogenność lub neutralność, sytuacja decyzyjna bądź nie]

• czynniki związane z realizacją zadania, którego elementem jest dany akt percepcyjny [w jakim stopniu zadanie wymaga oceny sytuacji, a w jakim diagnozy]

• czynniki leżące po stronie spostrzegającego podmiotu, tzn. charakterystyczna dlań względna przewaga nastawienia oceniającego nad diagnostycznym lub odwrotnie.

REGUŁY IDENTYFIKACJI

• osoby przejawy cech nie zawsze znaczą że te cechy się posiada trafna interpretacja = powierzchowne cechy zachowania + kontekst sytuacyjny + kulturowy

• podmiot w tym większym stopniu będzie przejawiał tendencję do posługiwania się jednoznacznymi regułami identyfikacji, im silniejsze jest dlań emocjonalne znaczeni cechy, której identyfikacji służy dana reguła

• identyfikacja danej cechy jest warunkiem podjęcia przez podmiot działania wobec obiektu posiadającego tę cechę

• im ważniejsza emocjonalnie jest dana cecha, w tym większym stopniu reguły identyfikacji pełnią równocześnie funkcję reguł podejmowania decyzji prowadzących bądź do działań typu „dążenie” bądź typu „unikanie”

• jednoznaczność reguł identyfikacji tym wyższa:

1. im bardziej angażującej emocjonalnie cechy obiektu dotyczy identyfikacja

2. w im bardziej emocjogennej sytuacji zachodzi proces identyfikacji własności

3. im bardziej zadanie stawiane przed podmiotem będzie wymagało oceny

4. im bardziej orientacja ewaluatywna będzie preferowanym przez podmiot stylem regulacji.

• reguły atrybucji = poszukiwanie źródeł zachowań ludzi w ich trwałych cechach

• fundamentalny błąd atrybucyjny = stosowanie wewnętrznych raczej niż zewnętrznych atrybucji, gdy wyjaśniamy zachowanie innych osób naszym otoczeniu konsekwencja dominacji orientacji afektywnej nad deskryptywną.

REGUŁY KATEGORYZACJI

• jednym z czynników odpowiedzialnym za spostrzegane natężenie cechy jest proporcja oceniającego i deskryptywnego czynnika w procesie poznawania obiektu [afektywna ekstremalne oceny]

• orientacja afektywna taka organizacja pola poznawczego, by obiekty się od siebie możliwie dobrze odróżniały pod względem wartości [najskuteczniejsze - dwie klasy - pozytywne i negatywne]

• preferowanie afektywnego stylu orientacji prowadzi nie tylko do „czarno-białego” pod względem ocen obrazu świata, lecz również do „czarno-białego” spostrzegania jego deskryptywnych właściwości

• cechy mogą korelować [wynik obiektywnego współwystępowania lub przekonania przedmiotu o ich interkorelacji]

• jeżeli oba kryteria porównań [podstawowe i uboczne] są ze sobą skorelowane, wówczas równoczesne posługiwanie się nimi wpływa na ostrzejsze dostrzeganie różnic pomiędzy porównywanymi obiektami na wymiarze podstawowym.

• przypisywanie bardziej ekstremalnych pozycji niż im przysługują

• im wyraźniej kryterium uboczne narzuca się w trakcie spostrzegania

• wyostrzenie w zakresie kryterium podstawowego międzyklasowych różnic przy równoczesnym niwelowaniu ich zróżnicowania wewnętrzklasowego

• teoria akcentuacji im silniejsze nasycenie wymiaru deskryptywnego czynnikiem oceny [im wyższa ewaluatywność wymiaru] w tym większym stopniu kategoryzując obiekty na wymiarze deskryptywnym podmiot będzie wyostrzał ich zróżnicowanie deskryptywne, czyli przypisywał im bardziej ekstremalne natężenia własności deskryptywnych niż faktycznie one posiadają.

• niedocenianie różnic między własnymi przekonaniami, a tymi kategoryzowanymi, które są zbliżone do własnych [asymilacja]

• przecenianie różnic między własnymi przekonaniami, a tymi, które się różnią [kontrast]

klasyfikacja przekonań do:

• obszaru akceptacji

• obszaru odrzucenia [zwiększenie obszaru odrzucenia, kosztem zmniejszenia neutralności]

• obszaru neutralności

„pozytywność postawy wobec obiektu” jest deskryptywnym wymiarem skorelowanym z wymiarem ewaluatywnym [„akceptacja przekonania przez podmiot”]

dogmatyczna struktura przekonań [sposób redukcji napięcia lękowego]:

1. podkreślanie różnic między przekonaniami akceptowanymi [własnymi] a nieakceptowanymi

2. niespostrzeganie różnic w obrębie klasy przekonań nieakceptowanych

3. nietolerancja wobec osób o przekonaniach odmiennych

• większa skrajność ocen na wymiarach generowanych przez samego siebie, niż na narzuconych skalach

REGUŁY WNIOSKOWANIA

• „ukryte teorie osobowości”

• teorie złożoności poznawczej:

• osoby złożone poznawcze mają pewną wyższość nad prostymi w zakresie społecznych umiejętności [brak tendencji do projekcji asymilatywnej, zdolność dokonywania subtelnych rozróżnień między osobami ze swojego otoczenia, tolerancja na ambiwalencję, niechęć do pochopnych i ryzykownych sądów, tolerancja sytuacji konfliktowych]

• „złożoność poznawcza” = brak korelacji między konstruktami mała zawartość „ukrytych teorii osobowości”

• proste liniowe wnioskowanie ma miejsce wówczas, gdy i cechy wyjściowe i implikowane rozpatrywane są na jednym i tym samym wymiarze. [wymiar oceny ewaluatywny] silne schematy implikacyjne uzyskuje się między cechami o tym samym znaku oceny.

• wnioskowanie konfiguracyjne:

• stosowanie odmiennych schematów wnioskowania odnośnie do tych samych cech w zależności od grupy społecznej z której wywodzi się postrzegana osoba.

• wnioskowanie o posiadaniu przez jakiegoś człowieka danej cechy nie na podstawie posiadania przez niego jakiejś jednej cechy, lecz całej konfiguracji innych właściwości

REGUŁY WNIOSKOWANIA UWZGLĘDNIAJĄCE OBIEKTYWNY, „INFORMACYJNY” ASPEKT CECHY

• sposób, w jaki człowiek dokonuje wnioskowań o cechach innego człowieka opierając się na ograniczonej puli informacji ograniczony jest od niektórych strukturalnych właściwości reprezentowania cech w jego systemie poznawczym.

• cechy człowieka są reprezentowane w systemie poznawczym w taki sposób, że zajmują pewne stałe pozycje na ogólniejszych wymiarach [skalach] osobowości, których są konkretyzacjami.

• wartość deskryptywna cechy = pozycja cechy względem biegunów

• wartość afektywna cechy = ocena cechy, jej pozycja na wymiarze ewaluatywnym.

• cechy ekstremalne - negatywna ocena; cechy umiarkowane - pozytywna.

• [Peabody] reguły decyzyjne, przy przypisywaniu cech na podstawie znanych:

• maksymalizowanie afektywnej spójności wybieranie cech mających zbliżoną wartość afektywną do znanej

• maksymalizowanie deskryptywnej spójności wybieranie cech, których wartość deskryptywna nie jest zbyt odległa od znanej

• [McGuire] typy zgodności poznawczej między przekonaniami:

1. zgodność logiczna [niesprzeczność w formalno-logicznym znaczeniu tego terminu]

2. myślenie życzeniowe [zgodność aktualnego stanu rzeczy ze stanem pożądanym przez podmiot]

odchylenia od procesu wnioskowania zgodnego z regułami logiki formalnej są skutkiem działania tendencji do życzeniowej reprezentacji rzeczywistości

REGUŁY KOMBINACJI INFORMACJI

• integracja dwóch lub większej liczby informacji, które podmiot otrzymuje równocześnie, lub sukcesywnie w o przedmiocie swojego sądu.

• stopień złożoności zastosowanej reguły kombinacji informacji jest funkcją relatywnej wagi, jaką ma dla podmiotu afektywne znaczenie kombinowanych informacji [badania reguły są tym prostsze im bardziej emocjogenna jest sama sytuacja badania || i gdy zbyt mało lub zbyt dużo informacji jest dostępnych podmiotowi]

• proste reguły kombinacji w warunkach:

• uaktywniających afektywną formę orientacji

• uniemożliwiających uaktywnienie deskryptywnej formy orientacji

• rozwój systemu poznawczego = stopniowe odchodzenie od tych technik redukcji niezgodności, których efektem zastosowania jest uzyskanie jednoznacznego pod względem oceny obrazu przedmiotu sądu [utrzymanie bądź radykalna zmiana sądu], do takich technik, które umożliwiają uwzględnienie wszystkich informacji o przedmiocie sądu oraz ich pełną integrację [techniki uogólniania i różnicowania informacji] stopniowe wyzwalanie się od sterującej roli oceniającego czynnika w spostrzeganiu i koncentrowanie się w coraz większym zakresie na deskryptywnym aspekcie otrzymywanych informacji.

• afektywny charakter sytuacji, w której znajduje się podmiot, sprzyja czasowemu obniżeniu typowego dlań poziomu zróżnicowania i integracji systemu poznawczego.

• w warunkach nastawienia na ocenę osoby bodźcowej badani tworzą mniej zróżnicowane i gorzej zintegrowane sądy o tej osobie aniżeli w warunkach nastawienia na diagnozę

WIELOPOZIOMOWOŚĆ FUNKCJONOWANIA SYSTEMU POZNAWCZEGO. WZAJEMNE ZWIĄZKI POMIĘDZY AFEKTYWNĄ I DESKRYPTYWNĄ FORMĄ ORIENTACJI

• ontogenetyczna zasada rozwoju nawet po osiągnięciu jakościowo wyższego poziomu rozwojowego organizm nie zatraca swych umiejętności funkcjonowania na poziomie rozwojowo niższym i aktualizuje je w sytuacjach tego wymagających [np. nietolerowanie ambiwalencji w sytuacjach nastawionych na ocenę, tolerowanie przy nastawieniu na diagnozę]

warunki wystąpienia różnych form orientacji:

orientacja we wskaźnikach wartości

spójność deskryptywna

gdy nie jest korzystne, bądź możliwe posługiwanie się orientacją deskryptywną: gdy wymagana jest ocena a nie diagnoza w sytuacjach tak silnie angażujących, że orientacja deskryptywna jest niemożliwa [zbyt wysoki poziom aktywacji] w warunkach, w których orientacja deskryptywna jest z różnych innych względów utrudniona, np. w sytuacjach niedoboru informacji deskryptywnych, u osób o mało sprawnym aparacie intelektualnym, u dzieci itp.

gdy sytuacja wymaga diagnozy obiektów przy niewysokim poziomie emocjonalnego zaangażowania przy dostatecznym dostępie do informacji deskryptywnych

• aktywizacja afektywnej formy orientacji ułatwiać może regulację na poziomie deskryptywnym [zwiększać zdolność struktury do odbioru informacji deskryptywnych oraz ich integracji wg zasady spójności deskryptywnej]:

• nastawienie na ocenę jest czynnikiem podnoszącym ogólny poziom aktywacji organizmu i wpływa na poziom wykonania każdej czynności [również na poziom integracji informacji]

• niezgodności ewaluatywne stają się częstokroć niezgodnościami deskryptywnymi [uaktywnienie nastawienia na ocenę może w takich przypadkach ułatwić integrowanie informacji wg ich deskryptywnego char.]

• inf. afektywna ma zawsze u podstaw inf. deskryptywną

• odbierając inf. o wartości, podmiot koncentruje się na tych aspektach rzeczywistości, których deskryptywne znaczenie jest warunkiem jego prawidłowej adaptacji.

• intuicja [prawdopodobnie] orientacja w afektywnych znaczeniach bodźców, których znaczenie deskryptywne jest nieuświadomione przez jednostkę.

uproszczenie, które daje orientacja afektywna:

• ocena - średnia ważona szczegółowych pozycji obiektu na poszczególnych wymiarach

• sposoby zmniejszenia ambiwalencji reprezentacji:

• deformacja obrazu obiektu reinterpretacja informacji, zmieniając pozycje cech na wymiarze ewaluatywnym [żeby ostatecznie tylko + albo tylko -]

• zmniejszenie lub zwiększenie wagi wymiarów

• nadmierna labilność ocen tego samego obiektu może prowadzić do głębokiego nieprzystosowania [labilna samoocena, psychozy maniakalne]

- 1 -

---