„O stereotypach niesterotypowo...” Paweł Boski

• trzy orientacje badawcze problematyki stereotypów:

• psychodynamiczna

• historyczno-kulturowa

• poznawcza [dominująca]

STEREOTYPY I ALTERNATYWNE POSTACIE REPREZENTACJI UMYSŁOWEJ ŚWIATA SPOŁECZNEGO

• definicja Hamiltona i Hermana - „z perspektywy poznawczej, stereotyp może być zdefiniowany jako struktura poznawcza, zawierająca wiedzę, przekonania i oczekiwania podmiotu pod adresem grupy ludzkiej. […] stereotypy są abstrakcyjnymi strukturami wiedzy, wiążącymi grupę społeczną ze zbiorem cech lub właściwości zachowania”. krytyczny komentarz:

• zbyt pojemna formuła

• „grupy społeczne” powodują pominięcie naturalnych kategorii społecznych - płciowych, wiekowych, rasowych itp.

• [Ida Kurcz] składniki:

• upraszczający charakter

• nadmierna generalizacja

• sztywność, odporność na zmiany

• [Chlewiński]:

• upraszczający charakter

• nadmierna generalizacja

• sztywność, odporność na zmiany

• treść ewaluatywno-emocjonalna

• spójność

• odniesienie do grup społecznych

• kod werbalny

• subiektywna pewność

• czyli: stereotypy to struktury poznawcze, których desygnatami są grupy społeczne, zaś predykatami właściwości psychologiczne przypisywane ich członkom; struktury te charakteryzują się szeregiem właściwości, takich jak nadogólnienie i upraszczający rzeczywistość status wyrażanych sądów, odporność na zmiany, zawarty w nich ładunek afektywno-oceniający i konsens społeczny wśród ich nosicieli.

• stereotyp = błąd poznawczy w dwóch rozumieniach:

• ilościowym [stereotypy zawierają źdźbło prawdy, a błąd tkwi w nadgeneralizacji] - statystycznym

• jakościowym [stereotyp jest błędem, gdyż sąd, który go stanowi, wyrażono przy użyciu instrumentarium poznawczego nieodpowiedniego do opisu grupy społecznej i właściwości jej członków]

• ATRYBUTY KRYTERIALNE - warunki definicyjne <np. dla płci narządy>

• błąd kryterialny - np. ideologie lub „teorie” rasistowskie - uzasadniające wyższość lub niższość niektórych społecznych kategorii naturalnych

• ATRYBUTY KORELATYWNE - związane z danym pojęciem słabiej, na zasadzie statystycznej prawidłowości [zwiększają wariancję wewnątrzgrupową danej cechy a zmniejszają jej wariancję międzygrupową] {jaki on jest?} <np. dla płci wzrost, waga, siła fizyczna>; osobowościowe cechy przymiotnikowe np. cechy osobowościowe, zdolności

• grupa społeczno zawodowa:

• wykształcenie

• kompetencje

• styl życia

• kryterialne błędy percepcyjno-poznawcze:

• nietrafne rozpoznanie bądź brak wiedzy odnoszącej się do atrybutów kryterialnych, a także skryptów behawioralnych charakterystycznych dla danej kulturze

• trudność rozszerzania tradycyjnego schematu kultury na nowe elementy lub osoby.

• atrybuty korelatywne: niepisane wartości oraz normatywne zasady zachowań społecznych = skrypty kulturowe

• ślepota społeczna - bezrefleksyjny, oczywisty i nie kwestionowany charakter wielu założeń normatywnych [skryptów kulturowych]

• adekwatna wiedza o kulturze grupy zewnętrznej jest udziałem niewielu; przez wieki brak było sprzyjających warunków uczenia się. sytuacja deficytu, a nie nadmiaru informacyjnego, jak tego chce szkoła poznania społecznego, stwarza podatny grunt dla powstawania i trwania stereotypów etnicznych.

• stereotypami są wszystkie takie sądy, które wykraczają poza wiedzę o kryterialnych i korelatywnych atrybutach bądź zastępują ją; ze stereotypami mamy do czynienia wówczas, gdy atrybuty korelatywne tożsamości i percepcji pojedynczej osoby, a więc cechy przymiotnikowe, używane są dla scharakteryzowania całych grup etnicznych oraz ich poszczególnych członków, nieznanych z kontaktów osobistych; istotą błędu tych przekonań jest jednak nie tyle nieuprawniona generalizacja, czy nawet iluzoryczność korelacji cech z grupami społecznymi, ile użycie nieadekwatnego języka opisu [jednostkowe atrybuty osobowości] do obiektu [poziom grupowy, kulturowy]

• przeciwieństwem stereotypu jest trafna wiedza o kulturze danej grupy, w szczególności o jej wartościach i przekładalnych na język zachowań skryptach.

• ograniczenia w ujęciu SDG Kofty:

• nie ma podstaw, by był ograniczony wyłącznie do przypisywania skrytych intencji panowania nad światem [bo wtedy wiele narodowości byłoby pozbawione duszy grupowych]

• nie ma podstaw, aby reprezentacje zbiorowe były skazane na paranoidalne zniekształcenia [niektóre mocarstwa z definicji dążą do panowania nad światem]

• trafny stereotyp - sądy, które są ilościowo [statystycznie] uzasadnione

WSPÓŁCZESNE STRATEGIE BADAWCZE

• metody opisowo-reaktywne pomiaru stereotypów - lista przymiotników [procentowy konsensus badanych co do cechy]:

• trafność stereotypu grupy własnej jest wyraźnie większa, niż grupy zewnętrznej

• eksperyment Gilberta i Nixona - wypełnianie pustych miejsc w słowach przy różnych ludziach

• nieświadome potwierdzanie automatycznie aktywizowanych stereotypów w zachowaniu

• wartości kulturowe mogą być określane:

• deskryptywnie - co jest realnie obecne i cenione w życiu społecznym?

• ewaluatywnie - do czego należy przykładać dużą wagę, a co zasługuje na odrzucenie?

GENEZA STEREOTYPOW

• cztery etapy w genezie stereotypów:

• kategoryzacja społeczna

• skłonność do percepcyjnego pomniejszania różnic wewnątrzgrupowych, a zwłaszcza zjawisko homogenizacja grup obcych

• powstanie w umyśle jednostki korelacji iluzorycznych, między przynależnością do grup mniejszościowych a częstością cech i zachowań emitowanych przez członków tych grup [tłumaczone przez mechanizm przykuwania uwagi przez fakty rzadko występujące w doświadczeniu obserwatora, a przez to percepcyjnie dla niego wyraziste]

• tendencja do poszukiwania i zapamiętywania informacji potwierdzających nasze hipotezy przy jednoczesnym pozostawianiu na uboczu informacji zaprzeczających

• nie doszłoby do powstawania złudzenia korelacji, gdyby przypadki zaprzeczające były rozpatrywane równie uważnie, jak przypadki potwierdzające daną prawidłowość.

MODYFIKACJA STEREOTYPÓW

• sposoby uwalniania się od stereotypów:

• pozytywne, bezpośrednie interakcje z osobami należącymi do innych grup, oraz pośrednie oddziaływania informacyjne naruszające strukturę stereotypu

• hipoteza kontaktu - samo fizyczne obcowanie przedstawicieli obu grup, zwłaszcza bez rywalizacji i przy równym statusie, doprowadzi do lepszego wzajemnego poznania i redukcji antagonizmów.

• kontakt personalizujący - zacierający grupową przynależność; może prowadzić do:

• wyłączenia wyjątkowej osoby poza obręb kategorii

• subtypizacji [„Achmed i Yusuf to doprawdy przyzwoici Arabowie”]

• kontakt międzygrupowy - akcentujący przynależność grupową osób wchodzących w pozytywną interakcję

• rozbicie stereotypu poprzez podawanie informacji niezgodnych z jego sztywną strukturą lub wskazanie na możliwość innych, alternatywnych sposobów kategoryzacji.

• oddziaływanie informacyjne, podkreślające pozytywne emocje między ludźmi, zróżnicowanie wewnątrz grupy i podobieństwo międzygrupowe:

• ludzie są zasadniczo podobni pomimo ich takiej lub innej etnicznej, religijnej lub seksualnej orientacji

• istnieje ogromne zróżnicowanie wewnątrz każdej kategorii społecznej

• próby manipulacji kategoriami społecznymi:

• dekategoryzacja - nieadekwatność prostej struktury stereotypu; obejmuje zarówno personalizację, jak i hierarchiczną subtypizację jednorodnej struktury pojęciowej [np. Murzyni Nigeryjczycy]

• rekategoryzacja - nowe wytyczenie granic grupowych, w szczególności tak, iż dotychczasowi Inni oraz My znajdują się w obszarze wspólnej kategorii - zabiegi językowe poprawności politycznej - AfroAMERYKANIN

• skrzyżowane kategoryzacje - wielorakie przynależności grupowe utrudniają jakąkolwiek pojedynczą identyfikację i zwiększają prawdopodobieństwo tożsamości wspólnotowych.

• ludzie spostrzegają innych w kategoriach grupowych, bo rzeczywistość jest społeczno-kulturowa, a nie jest przestrzenią, wypełnioną izolowanymi indywiduami.

• warunki biegunowe treningu kulturowego:

• przebywanie z ludźmi

• nabywanie wiedzy podręcznikowej

• stadia kompetencji kulturowej:

• nieświadoma niekompetencja - nieświadomość ignorancji

• świadoma niekompetencja - zdaje sobie sprawę z nieadekwatności swego repertuaru poznawczego i behawioralnego do zaistniałego kontekstu kulturowego, jednak jest zagubiony w nowej rzeczywistości.

• świadoma kompetencja - ekspert - wiedza deklaratywna w zakresie znajomości reguł danej kultury i rozumienia przebiegów interakcji - brak pełnego przełożenia na własne zachowania [wiedza proceduralna]

• nieświadoma [automatyczna] kompetencja - zaawansowany ekspert

• asymilator kulturowy = strategia treningu międzykulturowego, która posługuje się metodą krytycznego epizodu w celu wyeliminowania nieporozumień zachodzących między jednostkami o różnym pochodzeniu kulturowym

- 3 -