AKCJA KATOLICKA
Organizacja religijno-społeczna katolickiego laikatu działająca na rzecz ewangelizacji społeczeństw. Genezy Akcji Katolickiej należy szukać w XVIII i XIX w., kiedy to ukształtowały się wrogie Kościołowi katolickiemu prądy: Oświecenie, sekularyzm, liberalizm. Przeciwstawiając się tym prądom, powstały wówczas grupy katolickie, które usiłowały odpowiedzieć z jednej strony na pytania nurtujące ludzi w danej epoce, a z drugiej, na wymagania stawiane przez Ewangelię. Akcja Katolicka oficjalnie została założona przez Piusa XI w 1922 r. jako apostolat świeckich, który rozumiany był wówczas jako "przedłużenie ramienia apostolatu hierarchicznego".
W Polsce teren działania Akcji Katolickiej przygotowały różne organizacje, a zwłaszcza Liga Katolicka, która istniała w archidiecezji poznańsko-gnieźnieńskiej od 1920 r., a w archidiecezji warszawskiej od 1926 r. Akcja Katolicka w Polsce korzystała z doświadczeń Ligi i na jej strukturze oparła swoją działalność. Oficjalnie Akcja Katolicka została w Polsce założona w 1930 r. Celem jej było z jednej strony pogłębienie życia religijno-moralnego katolików oraz pobudzenie ich do aktywnej działalności społeczno-religijnej, z drugiej zaś, przeciwdziałanie procesom laicyzacji oraz walka z ugrupowaniami lewicowymi. Głosząc "poza i ponad" partyjność, dążyła ona do przemiany życia społecznego wedle wskazań nauczania społecznego Kościoła. Jednym z jej zadań była koordynacja działalności wszystkich organizacji kościelnych. Dla swych celów budowała domy parafialne i diecezjalne, w których urządzała kaplice, biblioteki, czytelnie, sale konferencyjne, sale widowiskowo-kinowe itd. Członkowie jej pracowali na polu kulturalno-oświatowym, wydawniczym, charytatywnym, misyjnym itp. W 1934 r. nastąpiła reorganizacja Akcji Katolickiej, w wyniku czego w jej ramach ukształtowały się cztery Kolumny: Katolicki Związek Kobiet, Katolicki Związek Mężczyzn, Katolicki Związek Młodzieży Żeńskiej i Katolicki Związek Młodzieży Męskiej. W 1936 r. organizacja ta zrzeszała łącznie 519 666 członków. Większość z nich pochodziła ze środowisk wiejskich. Odsetek robotników i inteligencji w jej szeregach nie był duży. Opierając się na wzorze włoskim (a nie francuskim) Akcja Katolicka w Polsce przeakcentowała, jak się wydaje, znaczenie zewnętrznej aktywności na niekorzyść religijnej formacji członków.
Sobór Watykański II w Dekrecie o apostolstwie świeckich (DA, 20) wymienił cztery cechy konstytutywne Akcji Katolickiej, odróżniające ją od innych organizacji katolickich: a) cel identyczny z celem Kościoła; b) przyjęcie przez świeckich odpowiedzialności w Kościele i za Kościół; c) zorganizowana działalność; d) działalność "pod zwierzchnim kierownictwem samej hierarchii, która może nawet zatwierdzić tę współpracę przez wyraźne udzielenie (...) mandatu".
(Słownik Katolickiej Nauki Społecznej, Ks. prof. dr hab. W.Piwowarski (red.), W-wa 1993, s.12-13)