1. Współczesne systemy polityczne

1. Zasady prawno - konstytucyjne państw demokratycznych.

• System polityczny,

Ogół organów władzy publicznej, a także partii politycznych, organizacji społecznych oraz grup formalnych i nieformalnych, uczestniczących w działaniach politycznych w ramach danego państwa, jak również ich wzajemne stosunki tworzące funkcjonalną całość z punktu widzenia bezpośredniego lub pośredniego kreowania organów i decyzji państwowych.

Podsystemy:

• Instrumentalny,

• Funkcjonalny,

• Regulacyjny, normatywny,

• Komunikacyjny,

• Klasyfikacja systemów politycznych:

a) charakter reżimu politycznego, środki i metody działania używane przez aparat państwowy w stosunku do ludzi (państwo demokratyczne, państwo totalitarne, państwo autorytarne);

b) zasady organizacji aparatu państwowego (monarchia i republika, systemy prezydialne i parlamentarne oraz systemy: parlamentarno-gabinetowy, gabinetowo-parlamentarny, prezydencki, mieszany, parlamentarno-komitetowy;

c) strukturę terytorialno - administracyjną państwa (państwo unitarne, państwo złożone - federacyjne, państwo autonomiczne).

• Demokracja jako system polityczny.

a) demokracje skonsolidowane, czyli system rządów, który spełnia wszystkie proceduralne kryteria demokracji i w którym wszystkie znaczące siły polityczne akceptują istniejące polityczne oraz demo­kratyczne reguły gry;

b) demokracje nie skonsolidowane, istniejące tam, gdzie występują instytucje proceduralnej demokracji, ale gdzie brak jest rzeczywistego konsensusu elit odnośnie do demokratycznego porządku w polityce;

c) demokracje ograniczone, istniejące tam, gdzie elity podzielają demokratyczny konsensus i są strukturalnie zintegrowane, ale ze względu na różne cenzusy wyborcze uczestnictwo polityczne obywateli jest ograniczone;

d) pseudo demokracje, czyli systemy, gdzie pomimo demokratycznej fasady nie występuje rywalizacja polityczna.

• Zasady państw demokratycznych:

• Zasada suwerenności narodu, fundamentalna zasada ustrojowa państwa demokratycznego, rozumiana i interpretowana obecnie jako suwerenność społeczeństwa obywatelskiego, wynika stąd, iż społeczeństwo, jako ogół obywateli, jest źródłem władzy państwowej, a jedyną racjonalną legitymacją władzy jest fakt wyłonienia jej poprzez ujawnioną wolę suwerena.

• Przedstawicielstwo, określa pozycję i obowiązki wybranych reprezentantów, oraz powiązań między nimi a społeczeństwem.

Obywatele sprawują władze:

• Pośrednio, przez wybór reprezentantów, rodzaje mandatów:

• Imperatywny, uzależniony od wyborców, można odwołać

• Wolny, reprezentant narodu, nieodwołalny, głosuje jak chce

• Bezpośrednio, samodzielnie podejmują decyzje:

• Referendum, głosowanie ludowe dotyczące określonego politycznego rozstrzygnięcia, może być:

• Konstytucyjne

• Ustawowe

• Stanowiące lub wiążące, muszą być brane pod uwagę

• Opiniodawcze,

• Inicjatywa ludowa, prawo konstytucyjne określonej grupy obywateli do przedłożenia parlamentowi własnego projektu ustawy (ludowa inicjatywa ustawodawcza) lub konstytucji

• Plebiscyt

• Konstytucjonalizm, podstawą jest konstytucja szczególny akt prawny, zawierający prawa i obowiązki obywateli, dotyczący ustroju państwa, rodzaje ustawy zasadniczej:

• Pełne i niepełne (mała konstytucja)

• Elastyczne (GB) i sztywne (zmieniane w szczególny sposób)

• Jednolite (jeden akt prawny) i złożone (Szwajcaria)

• Sens materialny, treść konstytucji,

Sens formalny, akt w postaci artykułów

• gwarancja praw i wolności obywatelskich, wyznaczenie praw jednostki i granic działalności państwa, przez prawo cywilne(gwarancja wolności i równości) zawarte w konstytucji i innych aktach i ustawach

• Podział władzy,

• Ustawodawcza, parlament

• Wykonawcza, król, prezydent, ministrowie, premier

• Sądownicza, niezawisłe sądy

• Pluralizm polityczny, jest to dopuszczenie do legalnej walki o zdobycie lub utrzymanie władzy państwowej ugrupowań zróżnicowanych pod względem ideologiczno-programowym,

• Państwo prawa, państwo, w którym rządzi prawo

• Związanie państwa prawem, organy władzy opierają swoje istnienie i funkcjonują zgodnie z prawem

• W państwie prawa przyjmowana jest koncepcja prawno naturalna zakładająca, że państwo jest fenomenem społecznym obecnym w naturze

• W państwie prawa ustanowione są instytucjonalne i proceduralne gwarancje praw podmiotowych obywateli

• Kontrola konstytucyjności ustaw:

• Ombutsmen, rzecznik praw obywatelskich czuwający nad przestrzeganiem ustaw,

• Skarga konstytucyjna, odwołanie, zażalenie.

• Większość, to zasada proceduralna, stosowana przy wyłanianiu władzy i podejmowaniu decyzji (bezwzględna, względna, ważona, kwalifikowana)

• Systemy rządów:

a) system prezydencki, czyli zespół zasad prawno ustrojowych, określających w szczególny sposób stosunki pomiędzy parlamentem jako władzą ustawodawczą, prezydentem jako szefem państwa i zarazem szefem rządu (administracji) oraz ministrami jako doradcami prezydenta i realizatorami jego polityki, a także sądami jako organami sprawującymi wymiar sprawiedliwości i zarazem kontrolującymi konstytucyjność ustaw parlamentu oraz aktów prezydenta i innych organów administracyjnych;

b) system pół prezydencki, czyli zespół zasad prawno ustrojowych, według których prezydent posiadając szerokie uprawnienia osobiste jest powoływany niezależnie od parlamentu w wyborach powszechnych, powołuje następnie rząd, odpowiedzialny zarówno przed nim, jak i przed parlamentem;

c) system parlamentarno-gabinetowy,

czyli zespół zasad prawno ustrojowych charakteryzujący się szczególnym stosunkiem do siebie trzech naczelnych organów państwa: parlamentu, prezydenta i rządu, przy czym prezydent, będąc organem nieodpowiedzialnym politycznie, powołuje rząd (początkowo jedynie premiera, a następnie, na wniosek premiera, innych członków rządu), licząc się przy tym z układem sił politycznych w parlamencie, a rząd realizując władzę wykonawczą odpowiada przed parlamentem za swoją działalność i za działalność prezydenta;

d) system parlamentarno-komitetowy

(rządów zgromadzenia), czyli zespół zasad prawno ustrojowych, które w szczególny sposób określają stosunki pomiędzy trzema naczelnymi organami państwowymi, tj. parlamentem, głową państwa i rządem, że parlament jako najwyższy organ państwowy bezpośrednio powołuje głowę państwa i rząd.

2. Ustrój polityczny Stanów Zjednoczonych.

• Konstytucja USA (1789) i jej zasady naczelne

O elastyczności konstytucji decyduje interpretacja tej konstytucji złożona z 7 artykułów i 27 poprawek, artykuły:

1. Władza ustawodawcza

2. Władza wykonawcza

3. Władza sądownicza

4. Federalizm

5. Tryb zmiany konstytucji

6. System źródeł prawa

7. Wejście w życie konstytucji

Pierwsze 10 poprawek 1789 dotyczące deklaracji praw obywateli:

Zasady suwerenności narodu, podziału władzy, federalizmu. Poprawki do konstytucji proponuje Kongres na wniosek ²/₃ obu izb lub na wniosek ²/₃ stanów, które to zwołują konwencję konstytucyjną, poprawka musi być zatwierdzona przez ¾ stanów

• Prezydent,

• Tryb wyboru: 35 lat, 14 lat mieszka i urodzony w USA, nominowany przez partię lub sam zgłasza swoją kandydaturę:

• Prawybory, instytucja wewnątrz partyjna, co 4 lata wiosną

• Nominacje partii politycznej, dokonywana na konwencji krajowej latem, Demokraci VII, Republikanie VIII, platforma wyborcza wypadkowa między programem a hasłem

• Kampania właściwa, IX - X, jeździ i pokazuje się

• Wybory powszechne, XI głosowanie w pierwszy wtorek po pierwszym poniedziałku, sposób głosowania:

• Zwykły, obywatele głosują na elektorów, wysuwanych przez komitety wyborcze kandydatów,

• Skrócony, najpierw głosują na kandydata na prezydenta, później gromadzeni są elektorzy

• Wybór przez kolegium elektorów:

• Każdy stan ma tyle mandatów elektorskich ile ma miejsc w Kongresie

• Elektorzy z danego stanu głosują na kandydata, który wygrał i ma najwięcej elektorów

• Prezydentem zostaje kandydat, który zdobył bezwzględną większość 270 głosów.

• Pozycja ustrojowa: funkcje:

• Reprezentuje państwo wewnątrz i na zewnątrz

• Szef administracji państwowej

• Powołuje i odwołuje pracowników administracji federalnej, sędziów federalnych i sądu najwyższego

• Powołuje wyższych urzędników państwowych (13 sekretarzy, dyrektorów centralnych agencji) i sędziów po zasięgnięciu rady i otrzymaniu zgody senatu

• Przysługuje mu prawo łaski

• Wykonawca ustaw,

Promotor ustaw, nie posiada formalnego prawa inicjatywy ustawodawczej mimo to 80% pochodzi od niego, przez coroczne orędzie informuje kongres o projektach, układa się z kongresmanami ze swojej partii i oni występuję z projektami, podpisuje ustawy w ciągu 10 dni, posiada:

• Biura zarządzania i budżetu

• Radę ekonomiczną i radę bezpieczeństwa

Rodzaje weta:

• zwykłe,

• regularne (obalane większością 2/3 głosów),

• kieszonkowe, otrzymuje do podpisu w ciągu ostatnich 10 dni pracy kongresu, zablokowanie wejścia projektu w życie

• nieformalne, może nie przyznać funduszy na realizację lub nie wydać rozporządzeń wykonawczych

• Wydaje rozporządzenia wykonawcze

• Szef dyplomacji, zawiera umowy międzynarodowe za radą i zgodą 2/3 głosów senatu

• Dowódca sił zbrojnych, ale wojnę wypowiada Kongres, w praktyce prezydent dysponuje siłami zbrojnymi w wypadku zagrożenia życia, zdrowia i mienia amerykanów

• Kongres,

• Skład: izba reprezentantów 435, wiek 25 lat, 7 lat obywatel, na 2 lata, kadencja senatorów 100, wiek 30 lat, 9 lat obywatel, 6 lat. Wybory do kongresu większościowe względnie wybory powszechne do obu izb.

• Organizacja, przewodniczącym obu izb reprezentantów jest speaker

• Organy wewnętrzne:

• Komisje,

• Stałe, przygotowują projekty ustaw

• Specjalne, ułatwiają określone sprawy

• Wspólne, podjęcie wspólnej dla obu izb rezolucji

• Uzgadniające, przełamanie sprzeczności pomiędzy izbami w kwestii ustawodawczej.

• Frakcje parlamentarne, kluby partyjne, 2 Kongres, 2 Senat, pierwszoplanową rolę pełni przewodniczący komisji stałych

• Funkcje:

• Ustrojodawcza, wprowadzanie poprawek do konstytucji

• Ustawodawcza,

• Prawo inicjatywy ustawodawczej, członkowie kongresy i komisje

• Kierowanie i praca w komisji

• Przedstawianie projektu na posiedzeniu plenarnym izb

• Trzy czytania ustawy większość zwykła względnie połowa członków

• Kreacyjna, wybiera prezydenta w jednym wypadku

• Kontrolna,

• Władza nad sakiewką

• Kontrola komisyjna

• Instytucja impeachment, powołanie w stan oskarżenia i skazanie wyższych funkcjonariuszy federalnych w tym prezydenta i sędziów federalnych. Oskarżenie za:

• Zdradę, każde działanie przeciwko USA

• Przestępstwo, przekroczenie swoich kompetencji

• Ciężkie wykroczenie, przewinienie

• Uprawnienia w dziedzinie m/n

• Senat ratyfikuje traktaty

• Kongres wypowiada wojnę, przyznaje fundusze na pomoc m/n

• Uprawnienia kadrowe, powoływanie i znoszenie urzędów centralnych zatwierdzanie prezydenckich nominacji

• Władza sądownicza.

• Rodzaje sądów:

• Stanowe

• Federalne

• Dystryktowe, najniższe 100 sztuk

• Apelacyjne, 11 sztuk

• Sąd Najwyższy, 9 sędziów dożywotnio

• Funkcje sądownictwa:

• Kreacyjna, tworzenie precedensów, orzekanie sądu jest wiążące w orzekaniu spraw podobnego rodzaju

• Interpretacyjna, sądy dokonują wykładni ustaw kongresu

• Ustrojodawcza,

• Badanie zgodności aktów prawnych zgodnie z instytucją

• Sąd najwyższy dokonuje interpretacji konstytucji

3. Ustrój polityczny Wielkiej Brytanii

• Ewolucja ustroju politycznego Wielkiej Brytanii.

• 1688-1689, chwalebna rewolucja, przejście w konstytucjonalizm

• od XII-XVI wieku przewagę posiadał król

• XVII wiek walka króla z parlamentem

• XVIII-XIX wiek umocnienie i przewaga parlamentu

• XIX-XX wiek umocnienie się pozycji egzekutywy

• Konstytucja brytyjska.

Jest to konstytucja elastyczna, opiera się na różnego rodzaju konwenansach, precedensach, zwyczajach

• System źródeł brytyjskiego prawa konstytucyjnego.

• Prawo zwyczajowe, common low, nie ma charakteru pisanego, informuje o istnieniu parlamentu, tajnej rady(rządu), proregatyw królewskich, zasady suwerenności parlamentu, zasady politycznej i konstytucyjnej nieodpowiedzialności króla

• Prawo precedensowe, proregatywy królewskie

• Konwenanse konstytucyjne, trwały i powszechnie uznawany sposób postępowania w określonych sytuacjach ustrojowych, uważany za prawną regułę działania

• Prawo pisane stanowione, ustawy uchwalane przez parlament dotyczące prawa ustrojowego,

• Dzieła i traktaty prawnicze, Bagehot - „Konstytucja angielska”, Disey - „Wstęp do nauki konstytucyjnej”1885,

• Izba Gmin-

• Prawo wyborcze,

• Czynne prawo 18, bierne prawo 21

• 651 jedno mandatowych okręgów wyborczych, mandat otrzymuje ten co ma większą liczbę głosów, podział:

• pewne 520, wygrywa kandydat partii kilka lat

• marginalne 130, rotacja wygranych

• Organizacja,

• 651 posłów, kadencja 5 lat, quorum 40 posłów,

• roczne sesje X-VI, sesję rozpoczyna mowa tronowa monarchy a kończy prerogacja - zgoda króla na uchwalenie ustawy

• przewodniczący izby speaker, wiele lat ten sam, bezstronny, pośrednik między izbą a monarchą, uprawnienia:

• czuwanie nad procedurą obrad

• decyduje o kolejności zabierania głosu

• decyduje czy projekt ma charakter ustawy finansowej

• dokonuje wykładni zasad procedury parlamentarnej

• decyduje czy przypadek stanowi naruszenie przywilejów poselskich

• WHIP, rzecznik dyscypliny partyjnej, utrzymuje komunikacje między kierownictwem a szeregowymi posłami, instytucja dobierania w pary,

• Komisje:

• Całej izby, na wniosek jednego członka izby, debata budżetowa, Ustrojodawcza, przewodniczy szef komisji budżetowej

• Stała, rozpatruje projekty ustaw,

• Wyspecjalizowana, resortowe, problemowe,

• Wspólna,

• Projektów prawnych

• Funkcje

• Ustawodawcza, inicjatywę posiadają parlamentarzyści

• Kontrolna, pociągnięcie członka rządu do odpowiedzialności politycznej - wotum nieufności lub konstytucyjny impeachment

• Izba Lordów,

• Lordowie duchowni, 26 biskupów kościoła anglikańskiego i prezbiteriańskiego,

• Lordowie prawa, 21 prawników dożywotnio,

• Lordowie dożywotnio mianowani przez królową za zasługi

• Przewodniczy Lord Kanclerz, reprezentuje rząd

• Funkcje:

• Ustawodawcza, bezwzględna zgoda do odwołania izby gmin, weto zawieszające - opóźnienie prac ustawodawczych o 1 rok, przygotowywanie projektów ustaw, poprawianie projektów ustaw

• Sądownicza, tworzą ja lordowie prawa, Najwyższy Sąd Prawa Administracyjno Karnego bez Szkocji

• Monarcha, organ władzy wykonawczej, dualizm rząd król,

• Funkcje: reprezentacyjna, centralizująca, ceremonialna, integrująca, symboliczna

• prawo udzielania rady-ostrzeganie lub zachęcanie,

• każdy akt końcowy jest kontr asygnowany, prócz mianowania premiera to bez kontrasygnaty,

• Proregatywy, uprawnienia władcy

• Dowództwo nad armią

• Mianuje sędziów, lordów, biskupów,

• Zwoływanie i rozwiązywanie parlamentu

• Mowa tronowa, prawo łaski,

• Promulgacja ustaw, prawo weta ostatecznego,

• Powoływanie i odwoływanie premiera i członków rządu

• Nadawanie orderów i odznaczeń, reprezentacja państwa na zewnątrz

• Władza wykonawcza:

• ­Rząd, suma stanowisk politycznych w administracji państwowej, 100 osób w tym 95 z izby gmin, nie obraduje, nie spotyka się cały

• Gabinet, organ kolegialny 20 osób, ministrowie najważniejszych resortów, lord kanclerz jest ministrem sprawiedliwości

• Ustawodawstwo delegowane, prawo rządu do wydawania aktu prawnego z mocą ustawy(dekrety, rozporządzenia) na podstawie ustawy parlamentu upoważniającej ten organ do wydania tego rodzaju aktów

• Uprawnienia rządu:

• Wyznaczenie kierunków polityki państwa i realizacja jej

• Koordynacja i kontrola poszczególnych resortów

• Przygotowywanie projektów ustaw i rozporządzeń

• Realizowanie polityki zagranicznej i spraw bezpieczeństwa

• Premier, pierwszoplanowa rola: (Tony Bler)

• Szef rządu i władzy wykonawczej, kazus przywódcy

• Lider partii rządzącej, izby gmin, narodu,

• Patronaż nad stanowiskami administracji państwowej

• Szef służby cywilnej (wszystkich urzędników)

• Praktyczne prawo rozwiązywania parlamentu

• Władczo kieruje pracami egzekutywy

4. Ustrój polityczny RFN

• Powstanie RFN, 1949 konstytucja, 16 landów

• Konstytucja RFN,

• Zasada państwa socjalnego, prawnego(nadrzędność zasad prawa)

• Zasada demokracji przedstawicielskich(brak referendum i inicjatywy)

• Zasada federalizmu

• Aby zmienić potrzeba 2/3 głosów obu izb

• Parlament federalny, Bundestag:

• sposób wyboru,

• system mieszany większościowo-proporcjonalny, połowa wybierana w jedno mandatowych okręgach 328, przy większości względnej,

• druga rozdysponowana na 16 landów proporcjonalnie do obszaru i ludności a następnie podział na listy

• każdy ma dwa głosy jeden na krajową listę drugi na mandat jednoosobowy, klauzula zaporowa 4% dla partii

• organizacja,

• 656 posłów, obraduje permanentnie - ciągle co 2 tyg. przez 4 lata.

• Przewodniczący + zastępcy = konwent seniorów

• Rada seniorów reprezentuje frakcje parlamentu

• Komisje,

• Frakcje: CDU-chadecja, SPD- socjaldemokraci, FPD- demokraci

• funkcje,

• Ustrojodawcza

• Ustawodawcza:

• Uchwala budżet,

• Inicjatywa ustawodawcza, 5% członków ok. 30 osób

• Kontrolna,

• Możliwość pociągnięcia kanclerza do odpowiedzialności, wotum konstruktywne,

• Prawo żądania od kanclerza i ministrów ich obecności na posiedzeniu izby, prawo zajmowania stanowiska w określonych sprawach

• Debaty nad wystąpieniem kanclerza i projektami budżetu

• Komisja dochodzeniowo śledcza,

• Kreacyjna, wybiera kanclerza i prezydenta

• uchwalanie ustaw federalnych

• Rada Związkowa, Bundesrad:

• 68 członków, od 3 do 7 przedstawicieli z landu, nie jest organem kadencyjnym, mandat imperatywny, nie połączalność stanowisk, przedstawiciele landu głosują tak samo

• organizacja: przewodniczący co roku inny land starszeństwo, 3 wice, stała rada doradcza,

• Uchwały bezwzględna większość krajów, ograniczony udział w ust.

• Może postawić prezydenta w stan oskarżenia

• Prawo zatwierdzania rozporządzeń wykonawczych

• Prezydent Federalny, (Johans Rau)

• Urząd reprezentacyjny, na 5 lat z reelekcją,

• Zgromadzenie federalne, Bundestag, 356 reprezentantów landów proporcjonalnie do liczby ludności, wygrywa bezwzględną większością, 2 tury, w trzeciej większość kwalifikowana

• Akty bez kontrasygnaty, mianowanie i odwołanie kanclerza, rozwiązanie parlamentu,

• Rząd Związkowy i Kanclerz (Gerchard Shreder)

• I- kanclerza wybiera Bundestag na wniosek prezydenta bezwzględną większością, II- Bundestag z własnej inicjatywy 14 dni bezwzględna większość, III- Bundestag z własnej inicjatywy względna większość

• Kompetencje: prawo określenia składu rządu, kieruje pracami, mianuje ministrów, odpowiedzialny za politykę

• Skład: 20 osób, ministrowie, kanclerz, wice z MSZ

• Wygaśnięcie funkcji: z chwilą zebrania się nowego parlamentu, przez wybór nowego kanclerza, śmierć lub rezygnację.

• Wzmocniona pozycja: jako jedyny ponosi odpowiedzialność przed parlamentem, wytycza linię polityki państwa,

• Trybunał Konstytucyjny.

• 6 sędziów na 12 lat, 2 składy orzekające, połowę wyższa drugą niższa izba parlamentu powołuje.

• Kompetencje: badanie zgodności ustaw z konstytucją, badanie sporów kompetencyjnych, badanie konstytucyjności działania niektórych organów działania, rozpatrywanie skarg konstytucyjnych,

5. Ustrój polityczny Włoch.

• Konstytucja Włoch.

• XII 1947 konstytucja, charakter unitarny, szerokie kompetencje władz lokalnych

• Instytucje demokracji bezpośredniej.

• Referendum

• Konstytucyjne

• Ustawodawcze,

• Ludowa inicjatywa ustawodawcza, 500 tys. obywateli z projektem

• Parlament

• Wybory większościowo proporcjonalne, ¾ deputowanych wybiera się w jedno mandatowych okręgach, pozostali w proporcjonalnych wyborach klauzula zaporowa 4%, senatorowie wyłącznie w jedno mandatowych okręgach, wybory są obowiązkowe,

• Organizacja,

• izba deputowanych 630, senat 315, kadencje 5 lat, przewodniczący,

• prezydium, kwestorzy, komisje,

• obraduje permanentnie w dwóch sesjach

• Funkcje,

• Ustawodawcza,

• Prawo inicjatywy(deputowani i senatorowie, rząd, Rady regionalne, 500 tys. obywateli, Narodowa Rada Gospodarki i Pracy),

• Tryby ustawodawcze, normalne, skrócone, uchwalanie ustaw przez komisje parlamentarne

• Kontrolna, możliwość pociągania rządy do odpowiedzialności

• Kreacyjna, wspólnie wybór prezydenta, oskarżenie prezydenta lub członków rządu, powołanie 1/3 Trybunału i 1/3 Sądu Najwyższego

• Rząd, kieruje i koordynuje politykę państwa, akty prawne rządu:

• Dekrety ustawodawcze ( dekreti legislativi) akty prawne z mocą ustawy wydane na mocy upoważnienia parlamentu

• Dekrety z mocą ustawy(dekreti legle) bez zgody parlamentu

• Rozporządzenia wykonawcze do ustaw

• Prezydent (Amato Juliani)

• 7 lat, wiek od 50 lat, bez ograniczeń kadencji, głowa państwa, reprezentant, 4 władza, neutralny, wybory pośrednie, przez zgromadzenie i przedst. regionów po 3 z 19 i 1 z Vale de Osta, tajne, kwalifikowana większość 2/3, po 3 głosowaniu bezwzględna większość

• Uprawnienia w stosunku do parlamentu:

• Zarządza wybory, kieruje orędzie do izb, rozwiązuje izby,

• Podpisuje ustawy, veto ustawodawcze do rządu,

• Powołuje premiera, 5 członków trybunału, prawo łaski,

• Przewodniczy Najwyższej Radzie Sądowej

• Zarządza referendum, mediator, koordynator, arbiter,

• Trybunał Konstytucyjny.

• 15 członków, 1/3 prezydent, 1/3 parlament, 1/3 NSA,

• Bada zgodność z konstytucją

• Rozstrzyga spory konstytucyjne między organami

• Sądzi prezydenta i członków rządu

6. Ustrój polityczny Francji.

• Ewolucja ustroju - III i IV Republika

• III 1871-1940, powstała po klęsce w wojnie z Prusami II Cesarstwa, w której cesarz Napoleon III dostał się do niewoli, powstał wtedy Rząd Obrony Narodowej, zakończona powstaniem Francji Vichy w 1940

• IV 1946-1958, powstała po II wojnie po Rządzie Tymczasowym na emigracji w Londynie i rezygnacji Degola zniechęconego sporami

• Powstanie V Republiki i jej konstytucja

• V 1958 - dziś, na skutek nieumiejętnych procesów dekolonizacyjnych parlament przekazał władzę Degolowi i pełnomocnictwa do sformułowania konstytucji

• Cechy konstytucji: priorytet władzy wykonawczej, najwyższa rola prezydenta, ograniczenie roli parlamentu, ogólność i nieprecyzyjność, system rządów pół prezydenckich lub prezydencko premierowskich.

• Prezydent

• 7 lat, wybory powszechne od 62, wcześniej przez zgromadzenie

• Kandydaci zgłaszani przez 500 podpisów popierających, co najmniej z 30 departamentów, kandydat wpłaca kaucję, wygrywa ten co ma 50%, dwa tygodnie później druga tura,

• Silna pozycja przez legitymację narodu, odpowiedzialność konstytucyjna, a politycznej nie ponosi, zwyczaje konstytucyjne

• Supremacja, zgodność orientacji politycznej prezydenta z większością parlamentarna i rządem

• Hegemonia, stan gdy prezydent i parlament to ta sama partia, wtedy jest szefem egzekutywy i premierem

• Cohabitacja, prezydent sprawuje władzę konkurencyjnie do premiera gdyż ten pochodzi z innej orientacji politycznej parlamentu

• Uprawnienia osobiste bez kontrasygnaty:

• Nominowanie premiera,

• Rozwiązanie zgromadzenia narodowego

• Zarządzanie referendum

• Kierowanie orędzia do parlamentu

• Mianowanie 3 członków rady konstytucyjnej w tym przewodniczącego oraz zwoływanie posiedzeń tej rady

• Nadzwyczajne uprawnienia z art. 16, w przypadku zagrożenia państwa lub przerwaniu funkcjonowania władzy państwowej, może stosować wszystkie możliwe działania z wyjątkiem rozwiązania parlamentu i ma za zadanie przywrócić prawidłowe funkcjonowanie usprawiedliwione okolicznościami

• Uprawnienia wymagające kontrasygnaty

• Nominowanie i dymisjonowanie ministrów

• Podpisywanie ustaw, prawo veta, prawo łaski

• Nominacje prezydenckie, zwoływanie i zamykanie sesji parlamentu

• Sprawy zagraniczne i obrony, reprezentacja na zewnątrz

• Podpisywanie aktów prawnych rządu, dekretów i ordonansów

• Przewodniczy cotygodniowym posiedzeniom rządu

• Dysponuje bronią nuklearną

• Rząd,

• Ponosi odpowiedzialność przed parlamentem, ale nie przed prezydentem, nie połączalność stanowisk rząd parlament

• Uprawnienia premiera: kieruje działalnością rządu, prawo inicjatywy, powołuje komisję mieszaną przy niezgodzie w izbach, kieruje działalność reglamentacyjną

• Rząd może zwrócić się do parlamentu o wydanie ustawy upoważniającej i wydać z mocą ustawy ordonansów

• Parlament

• Zgromadzenie narodowe 577 deputowanych, 5lat, dwie tury I bezwzględna, II względna, okręgi jedno mandatowe

• Senat 323 senatorów, 9 lat, co 3 lata w 1/3 odnawiany, wybory w departamentach, sesje X-VI,

• Porządek obrad narzuca parlamentowi rząd, do 6 komisji w izbie

• Rada Konstytucyjna.

• Sąd konstytucyjny, 9 członków, 9 lat, po 1/3 wyznaczają: prezydent, senat , przewodniczący zgromadzenia narodowego

• Uprawnienia: rozstrzyganie z konstytucją aktów prawnych, działania w sferze spraw wyborczych, możliwości opiniodawcze

7. Ustrój polityczny Szwajcarii

• Określenie ustroju

• 6 ml, 20 kantonów, 6 pół kantonów, państwo związkowe, konstytucja 1874 rok, konfederacja szwajcarska, posiada jednak federalna strukturę,

• System rządów zgromadzenia, parlamentarno komitetowy z dyrektoriatem, nadrzędność parlamentu

• Dyrektoriat, powierzenie organowi kolegialnemu całości władzy wykonawczej przyjęcie zasady nie połączalności członkostwa w rządzie i parlamencie, odpowiedzialność rządu przed parlamentem

• Instytucje demokracji bezpośredniej.

• Obligatoryjne referendum konstytucyjne

• Fakultatywne referendum ustawodawcze

• Ludowa inicjatywa konstytucyjna

• Referendum fakultatywne w sprawie umów m/n

• Obligatoryjne referendum w sprawie uchwał parlamentu niezgodnych z konstytucją

• Referendum fakultatywne w sprawie ustaw pilnych

• Parlament

• Struktura,

• Rada Narodowa, 200 deputowanych przedstawicieli narodu, 4 lata

• Rada Kantonów, 46 członków, po 2 z kantonu i po 1 z pół kantonu

• Sposób wyboru

• Wybory powszechne większość względna, jednakowe uprawnienia

• Wyborca ma 4 głosy: kumuluje swój głos lub zestawia swoją listę, tworzy nową listę,

• Mandaty rozdzielane w okręgach proporcjonalnie do zdobytych

• Funkcje:

• Kreacyjna, wybiera rząd (reprezentant kantonów, grup językowych, partii politycznych, prezydenta i wice na 1 rok, członków Trybunału i generała głównodowodzącego armii,

• Prawodawcza, udział w zmianach w konstytucji i stanowieniu ustaw, inicjatywa (członkowie parlamentu, rząd, kantony)

• Kontrolna, w formie dyskusji, interpelacji i zapytań, komisji,

• Zarządzająca, uchwalanie budżetu, ratyfikacja traktatów, wypowiadanie wojny powołanie pokoju, zapewnienie bezpieczeństwa, nadzór nad administracją i wymiarem sprawiedliwości, uchwala wytyczne dla rządu,

• Sprawiedliwości, prawo łaski, rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między organami związkowymi, rozpatrywanie skarg na orzeczenia rządu w sprawach administracji,

• Rząd,

• Rada federalna, 7 członków, organ kadencyjny, ministrami są ci sami ludzie, rząd wielopartyjny ale nie koalicyjny, forum koordynacji m/p

• Organ kolegialny a obecnie resortowy

• Uprawnienia:

• Realizują bezpieczeństwo państwa, sprawy zagraniczne, zarządzanie i nadzór nad administracją,

• Realizacja aktów prawnych parlamentu, delegacja ustawodawcza,

• Tworzą akty w sferze porządku publicznego, inicjatywa i postępowanie przed parlamentarne

• Prezydent

• Członek rady federalnej, nie jest głową państwa, nie ma premiera a prezydent nie pełni tej roli, funkcja reprezentacyjna, kieruje pracami rządu, co roku inny wg starszeństwa

• Kanclerz federalny, stoi na czele kancelarii parlamentu federalnego

• System partyjny.

• System współdziałania i kooperacji, konkurencja partii w wyborach a w rządach współpraca,

• Partie:

• Radykałowie 20%, 2 stanowiska

• Chadecy 20%, 2 stanowiska

• Socjaliści 20%, 2 stanowiska

• Ludowcy 10%, 1 stanowisko

• Trybunał Federalny

• Jedyny organ sądownictwa federalnego reszta to organy kantonalne

• Funkcje:

• Instancja apelacyjna,

• Orzeka w sprawach cywilnych gdy stroną jest kanton

• Orzeka w sprawach konstytucyjnych i federalnych:

• Spory kompetencyjne federacja - kantony

• Skargi kompetencyjne obywateli

• Akty prawne parlamentu są wiążące

CW

System polityczny (wg Kowalskiego):

1. Ogół organów władzy publicznej w państwie (organy państwowe + organy samorządowe)

2. Partie i organizacje polityczne.

3. Normy i zasady regulujące wzajemne relacje między elementami systemu politycznego.

Ustrój polityczny (jest częścią systemu politycznego): to zasady i regulacje dotyczące organów władzy publicznej i wzajemnych między nimi relacji.

Klasyfikacja systemów politycznych:

1. Reżim polityczny - to środki i metody jakimi posługuje się władza w stosunkach z obywatelami.

1. państwa demokratyczny

2. państwa niedemokratyczne

• autorytarne

• totalitarne

W państwie demokratycznym jedna władza musi być kontrolowana przez drugą.

2. Głowa państwa - charakter:

Zależy od tego, czy jest monarcha czy prezydent.

Rodzaje monarchii:

• absolutna - król był rzeczywistym suwerenem, miał władzę niepodzielną, istniała do XVIII w.

• Konstytucyjna z ograniczoną władza króla XIX w.

• Parlamentarna - słaba, symboliczna władza króla, naród jest suwerenem.

Głowa państwa - najczęściej jednoosobowy organ w państwie, pełniący funkcje reprezentacyjne w stosunkach zewnętrznych i wewnętrznych. Głowa państwa jest symbolem państwa.

3. System rządów - normy i zasady regulujące wzajemne relacje między władzą ustawodawczą a wykonawczą.

Systemy:

• Prezydencki - amerykański

• Parlamentarny - angielski

• Pół prezydencki - francuski

• Parlamentarno - komitetowy

4. Ustrój terytorialny państwa.

• Unitarne - jednolite

• Złożone - federacje i konfederacje

W federacjach kompetencje władz centralnych są wymienione w konstytucji. Przyjmowana zasada domniemania kompetencji władzy lokalnej.

Państwa demokratyczne są to państwa w których:

• Demokratyczne wybory przeprowadzone cyklicznie, wolne

• Kontrola władzy - ponosi odpowiedzialność

• Wolność zrzeszania się, wolność tworzenia partii politycznych

• Wolne media - dostęp do niezależnych od rządu źródeł informacji

Zasady w państwie demokratycznym:

ZASADA SUWERENNOŚCI

Sposób wykonywania władzy przez lud:

• Demokracja pośrednia - naród sprawuje władzę poprzez wybór reprezentantów, w każdym państwie demokratycznym z wyborów powszechnych i bezpośrednich pochodzi pierwsza izba parlamentu.

• Demokracja bezpośrednia:

• Referendum - w sprawach polityki państwowej. Głosowanie ludowe dotyczące określonego politycznego rozstrzygnięcia. Może być w sprawach o szczególnej wadze (we Włoszech w sprawach ustaw). Nie ma referendum w Niemczech (jest plebiscyt); stany Zjednoczone - na poziomie federacji. Rodzaje:

• Ustawodawcze - w sprawie ustawy

• Konstytucyjne - w sprawie przyjęcia nowej konstytucji bądź zmian w obecnej konstytucji

• Ogólnokrajowe - dotyczy wszystkich

• Lokalne, regionalne

• Wiążące lub stanowiące - wynik wiąże organy państwowe

• Opiniodawcze - nie wiążące organów państwowych

• Inicjatywa Ludowa - prawo konstytucyjne daje określonej grupie obywateli do wystąpienia z projektem ustawy lub zmiany konstytucji (ludowa inicjatywa konstytucyjna - Szwajcaria, Włochy).Ludowa inicjatywa ustawodawcza istnieje w Polsce, Włoszech, Hiszpanii, na Węgrzech.

• Plebiscyt - nie jest instytucją prawa konstytucyjnego, jest instytucją prawa międzynarodowego. Jest głosowaniem przynależności ziem.

• Veto ludowe - sprzeciw obywateli w stosunku do władzy lub określonej decyzji władzy, np. w Niemczech, Czechach

• Zgromadzenie ludowe - decydowanie przez wszystkich obywateli uprawnionych, zgromadzonych w jednym miejscu. Nawet w tak małych państwach jak Litwa czy Łotwa obywateli zgromadzić się nie da.

ZASADA PRZEDSTAWICIELSTWA

Dotyczy wzajemnych reguł między wyborami a wybranymi.

Rodzaje mandatów:

• Mandat imperatywny - wybrany jest związany wolą wyborców; może być odwołany przez wyborców, należy do przeszłości - istnieje tylko w drugiej izbie niemieckiego parlamentu, był tez w państwach socjalistycznych

• Mandat wolny - wybrany głosuje nie z wolą wyborców tylko z interesem narodu i/lub z własnym sumieniem

ZASADA PRAWA WYBORCZEGO

1. Powszechne - obywatele za granicą mają prawo do głosowania, wiek prawa biernego i czynnego, osoby pozbawione prawomocnym wyrokiem sądowym praw wyborczych nie mogą głosować.

2. Równe - siła każdego głosu jest taka sama do pierwszej izby, muszą być równe do drugiej izby

3. Bezpośrednie - głosowanie na konkretnego kandydata kandydującego na dany urząd

4. Tajne - lokal wyborczy musi być odpowiednio wyposażony

5. Wolne - wybieramy kogo chcemy

Czynniki wpływające na głosowanie obywateli:

• Kategorie społeczne - do jakiej grupy socjo społecznej obywatele należą (wiek, płeć, stan majątkowy)

• Religia - większość religijna w danym państwie głosuje na prawicę

• Kampania wyborcza

• Wychowanie i tradycja rodzinna

• Prawo wyborcze - nikt nie chce oddać głosu nieskutecznego

Etapy procesu wyborczego:

1. Zgłaszanie kandydatów - kandydaci są zgłaszani przez partie polityczne lub grupy wyborców

2. Głosowanie - personalne na kandydata; na listę; mieszane - z danej listy wybieramy jest jeden kandydat.

3. Ustalanie wyników - większościowy system; proporcjonalny system; mieszany system

System większości względnej - system anglosaski, zwycięża ten kto ma najwięcej procent poparcia.

System większości bezwzględnej - zwycięża ten kto ma bezwzględną większość głosów

System dwublokowy - wielopartyjny ukształtował się we Francji (w drugiej turze są kandydaci z lewicy, prawicy i frontu narodowego)

System proporcjonalny - Szwajcara, Szwecja, Włochy

System mieszany - Niemcy, Rosja, Węgry

System większościowy eliminuje małe parte, mogą być tworzone stabilne rządy.

System proporcjonalny jest sprawiedliwy, obywatele posiadają swoich przedstawicieli w parlamencie (parlament jest rozbity, rozczłonkowany), niestabilność rządów.

ZASADA KONSTYTUCJONALIZMU

Zakłada nadrzędność konstytucji pisanej w systemie aktów prawnych. Konstytucja - nadrzędny akt prawa pisanego w państwie regulujący prawa i obowiązki obywateli; akt uchwalany i zmieniany w sposób szczególny.

Cechy szczególne konstytucji: szczególna treść, szczególna forma, najwyższa moc prawna, szczególny sposób zmiany

Treść konstytucji zawiera:

• zasady ustroju państwa

• wskazane naczelne organy władzy (sposób ich wyboru, kompetencje, rodzaj i zakres ponoszonej odpowiedzialności

• prawa, wolności i obowiązki obywatela

• sposób zmiany konstytucji

Sposób uchwalania i zmiany konstytucji.

Tryb uchwalania - treść konstytucji przygotowana przez parlament, zatwierdzenie konstytucji przez obywateli drogą referendum.

Konstytucja może być zmieniana częściowo w sposób kwalifikowany - utrudniony w stosunku jak są wymieniane ustawy; w każdym państwie jest inny sposób zmieniania konstytucji.

Dwa modele:

• bezwzględna większość głosów w parlamencie + referendum

• kwalifikowana większość głosów w parlamencie (niemiecki sposób)

Rodzaje konstytucji:

• pisane i niepisane

• w znaczeniu formalnym (w postaci artykułów) i materialnym (treść konstytucji)

• elastyczne i sztywne - zmieniana w szczególny sposób

• pełna (reguluje całą materię konstytucyjną) i niepełna (nie jest uregulowana materią konstytucyjną)

• proste (jest w jednym akcie) i złożone (jest w kilku aktach)

ZASADA PODZIAŁU WŁADZ

Etapy podziału władz:

1. podział funkcjonalny (Monteskiusz)

• funkcja prawodawcza (ustawodawcza) - parlament

• funkcja wykonawcza - król

• funkcja sądownicza

• podział organizacyjny, każdą funkcje ma wykonywać inny organ

• funkcja ustawodawcza - parlament

• funkcja wykonawcza - król

• funkcja sądownicza - niezawisłe sądy

• władze mają być równoważne - równowaga między władzami

• pomiędzy władzami istnieje system nakładania się władz na siebie i możliwość kontrolowania siebie.

Zasada pluralizmu - pochwała różnorodności.

Zasada pluralizmu politycznego - partie polityczne i organy polityczne mogą powstawać i działać swobodnie (na płaszczyźnie wyborczej i parlamentarnej)

Zasada państwa prawa - to rządy prawa; prawo jest wartością nadrzędną.

Zasada demokratycznego państwa prawa - element demokratyzmu.

Skład zasady państwa prawa:

1. Związanie państwa prawem.

Zasada legalizmu - każdy organ powstaje i działa na podstawie prawa, każdy organ administracyjny wykonuje prawo (podstawa prawna).

2. Prawno - naturalna koncepcja prawa w odróżnieniu od koncepcji pozytywistycznej.

Pozytywistyczna - każde prawo pochodzące od legalnej władzy obowiązuje i musi być przestrzegane przez obywateli.

Prawno - naturalna - prawo jest fenomenem społecznym istniejącym w naturze; prawa te muszą być respektowanie przez rządzących.

Idee, które muszą być respektowane: wolność, równość. Rolą ustawodawcy nie jest tworzenie prawa, ale odkrywanie go z natury.

3. W państwie prawa musza istnieć instytucje stojące na straży praworządności; różnego rodzaju organy, do których może być złożona skarga.

Reguły dotyczące konstrukcji systemu prawnego.

1. Zasada hierarchiczności aktów prawnych

2. Zasada nadrzędności konstytucji

3. Zasada niesprzeczności aktów prawnych z konstytucją

4. Zasada zupełności aktów prawnych

4. Zasada większości - rządy większości, ale przy zachowaniu praw mniejszości w tym opozycji. Przy podejmowaniu ważnych decyzji państwowych ważny jest udział opozycji.

Większość jest zasada proceduralną. Sposób podejmowania decyzji; większość: zwykła (więcej za niż przeciw), kwalifikowana (3/4, 2/3, 3/5, głosów), bezwzględna, absolutna (50+1), względna (więcej jest za niż przeciw, decyzja nie może być podejmowana bez wymaganej liczby osób danego ciała).

Systemy rządów - normy i zasady regulujące wzajemne stosunki między władzą ustawodawcza a wykonawczą; nazywane modelami ustrojowymi. Są konstrukcją sztuczną stworzona prze teoretyków, którzy wybrali zasady wartości z innych państw i stworzyli system rządów. Modele ustrojowe są brane pod uwagę przy tworzeniu nowych modeli rządów. Władza sądownicza jest władzą oddzieloną od władzy ustawodawczej i wykonawczej - jest trzecią władzą.

4 podstawowe modele:

1. System rządów prezydenckich - USA

2. System parlamentarny - Wlk. Brytania

3. System półprezydencki - V Republika Francuska

4. System parlamentarno - komitetowy - Szwajcaria

Ad.1.

System ten był przenoszony do innych państw, przede wszystkim do Ameryki Łacińskiej; system ten wymaga silnego społeczeństwa. System z charakterystyczną konstrukcją władzy prezydenta. W systemie wszystkie organy władzy są silne; Kongres Stanów Zjednoczonych jest najsilniejszym na świecie parlamentem.

Zasady systemów rządów prezydenckich:

1. Prezydent jest jedynym konstytucyjnym organem władzy wykonawczej. Prezydent jest jednoosobową, jednoczłonową, jednolitą, monokratyczną egzekutywą. Rząd w USA ma charakter nieformalny, poza konstytucyjny. Został skonstruowany, aby lepiej wykonywać władzę wykonawczą. Rząd składa się z 13 sekretarzy, są oni jedynie pomocnikami prezydenta. Mianowani przez prezydenta w każdej chwili mogą być prze niego odwołani. Sekretarze działają w ramach kompetencji prezydenta.

2. Prezydent i Kongres pochodzą z odrębnych wyborów powszechnych.

3. Stosunki miedzy Kongresem a prezydentem opierają się na zasadzie separacji - maksymalnego oddzielenia tych organów od siebie, ale nie oznacza izolacji.

Przykłady separacji:

• Prezydent nie może rozwiązać parlamentu

• Prezydent nie może zostać odwołany z przyczyn politycznych (nie ponosi odpowiedzialności przed Kongresem)

• Zasada niepołączalności stanowisk (członek Kongresu nie może być członkiem administracji federalnej)

IV Pomiędzy władzami (prezydentem a Kongresem) został ustanowiony system wzajemnej równowagi i hamowania wzajemnego - ma służyć wzajemnemu kontrolowaniu władz.

Przykłady hamulców:

• Instytucja „impeachment” - rodzaj odpowiedzialności konstytucyjnej (prezydent może być odwołany poprzez naruszenie prawa)

• Mianowanie prze prezydenta wyższych urzędników administracji federalnej za radą i zgodą Senatu

• Veto prezydenta

Ad.2.

System popularny: Szwecja, Norwegia, Dania, Włochy, Holandia, Polska, Kanada, Australia, Niemcy.

Cechy systemu parlamentarnego:

• Władza wykonawcza ma charakter dualistyczny (głowa państwa, rząd)

• Głowa państwa ma charakter reprezentacyjny, symboliczny

• Rząd jest naczelnym organem władzy wykonawczej, jest mianowany przez prezydenta, pochodzi z większości parlamentarnej, rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem

• Głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności politycznej (kontrasygnata - niemal każdy akt głowy państwa powinien być wydany za kontrasygnatą). W Europie prezydenci ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną.

• Głowa państwa może rozwiązać parlament; w Szwecji robi to rząd

• Rząd posiada prawo inicjatywy ustawodawczej

• Członkostwo w parlamencie jest połączone z członkostwem w rządzie (oprócz Szwecji).

Funkcjonowanie systemu parlamentarnego zależy od systemu partyjnego. System parlamentarny funkcjonuje stabilnie w połączeniu z systemem dwupartyjnym. W połączeniu z systemem wielopartyjnym system parlamentarny funkcjonuje niestabilnie.

Przykładem racjonalizacji systemu parlamentarnego, a więc wzmocnienia w jego ramach władzy wykonawczej.

Ad.3.

Cechy systemu pół prezydenckiego:

• Dualizm władzy wykonawczej: prezydent i rząd z premierem na czele

• Prezydent jest wybierany w wyborach powszechnych

• Pozycja prezydenta jest silna; posiada szeroki zakres uprawnień, w tym uprawnienia osobiste

• Rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem

We Francji w 1958r. system ten powstał poprzez wzmocnienie pozycji prezydenta na bazie sytemu parlamentarnego.

System istnieje w: Finlandia, Francja, Portugalia, Litwa, Rumunia, Rosja.

Ad.4.

Parlament ma władze nadrzędną nad innymi organami; parlament wybiera, kontroluje, odwołuje wszystkie pozostałe organy. Rząd jest komitetem wykonawczym parlamentu. System należy do przeszłości, w Szwajcarii istnieje, ale nie w formie czystej.

Organy władzy ustawodawczej.

PARLAMENT

Struktura parlamentu: (jednoizbowa - unikameralizm lub dwuizbowy - bikameralizm), Dwuizbowa struktura parlamentu obecnie wynika przede wszystkim z federalnej struktury państwa, z tradycji; jest uzasadniona poprawianiem ustawodawstwa.

Bikameralizm może mieć charakter :

- bikameralizmu symetrycznego, równoważnego - obie izby posiadają jednakowe prawa, np. Włochy, Szwajcaria, Rumunia

- bikameralizmu niesymetrycznego, nie równoważnego - zakres uprawnień jednej izby jest większy

Kadencja: optymalna 4-5 lat; bywa krótsza - rozwiązanie parlamentu; prezydent rozwiązuje przez upływem kadencji.

Tryb funkcjonowania: permanentny (cały czas) lub sesyjny (konstytucyjnie wyznaczane są sesje).

Organizacja wewnętrzna parlamentu:

• organy kierujące - przewodniczenie w obradach i reprezentacja na zewnątrz, mogą być jednoosobowe - USA, Wlk. Brytania lub wieloosobowe i mieszane.

• organy pracujące - komisje stałe powołane na stały okres i komisje nadzwyczajne. Są również komisje resortowe, nieresortowe i śledcze.

• organy grupujące posłów (kluby parlamentarne) - parlamentarzysta niezależny nie zostanie wybrany do składu kierowniczego, do komisji. Ma małe szanse uczestniczenia w debatach parlamentarnych.

Funkcje parlamentu:

• politologiczne

- rekrutowanie polityczne

- reprezentacja polityczna

- legitymizacja polityczna

• prawnicze

- ustawodawcza

- ustrojodawcza

- uchwałodawcza

- kontrolna (kontroluje rząd i administrację rządową)

- kreacyjna (może wybierać albo uczestniczyć w wybieraniu organów państwowych)

Proces stanowienia ustaw:

1. Etap - inicjatywa ustawodawcza

2. Etap - uchwalenie przez izbę

3. Etap - udział głowy państwa - podpisanie przez głowę państwa (ewentualne veto)

Podmioty posiadające katalog inicjatywy ustawodawczej:

1. Parlament - każdy parlamentarzysta; określona grupa posłów; cała izba

2. Obywatele - ludowa inicjatywa ustawodawcza

3. Rząd

4. Prezydent - prawo inicjatywy ustawodawczej prezydenta jest w Europie Środkowej i Wschodniej np. Polska, Rumunia, Węgry, Rosja, Ukraina, Litwa. Na zachodzie żadna głowa państwa nie posiada takiego uprawnienia.

5. Części składowe federacji np. kantony w Szwajcarii

6. Inne podmioty np. Narodowa Rada Gospodarki i Pracy we Włoszech, Federalny Trybunał Konstytucyjny w Rosji

Gdy są dwie izby zwykle proces ustawodawczy może być przeprowadzony jednocześnie. Jeżeli dwie izby maja jednakowe prawa to projekt musi być przyjęty przez obie izby. Jeżeli izby nie mają takich samych kompetencji to druga izba ma prawo veta.

Proces uchwalania ustaw:

I czytanie obejmuje:

• Przedstawienie projektu przez ustawodawcę

• Dyskusja nad złożonym projektem

• Skierowanie do komisji projektu

II czytanie - sprawozdanie komisji

• Debata nad projektem

• Zgłaszanie poprawek

• Jeżeli jest dużo poprawek do z powrotem do komisji, jeśli jest mało to następuje III czytanie

III czytanie

• Debata komisji

• Głosowanie (projekty ustaw są przyjmowane zwykłą większością głosów).

Jeżeli jest druga izba to ma prawo veta. Udział głowy państwa - podpisanie; od 10 do 30 dni.

Prawa veta nie posiada: król Hiszpanii, Szwecji, prezydent w Niemczech.

Veto prezydenta jest obalane większością kwalifikowaną. Po podpisaniu przez prezydenta ustawy zarządza on publikacje w „Dzienniku Ustaw”.

Funkcja kontrolna parlamentu:

1. Możliwość odwołania rządu, wotum nieufności:

• Zwykłe

• Konstruktywne - wniosek o odwołanie z rządu musi zawierać imienne wskazanie osoby na stanowisko szefa rządu

• udzielanie przez parlament tzw. inwestytury nowo powołanemu rządowi - zgoda parlamentu na utworzenie rządu.

• Tworzenie komisji kontrolnych, śledczych

• Interpelacje (rzeczy ważniejsze, ogólne) i zapytania (bieżące); kierowane na piśmie do rządu lub jego członka. Odpowiedź na interpelacje jest udzielana na posiedzeniu plenarnym parlamentu. Odpowiedź na zapytanie jest udzielana na piśmie (poza posiedzeniem plenarnym).

• Każda debata budżetowa i udzielanie rządowi absolutorium.

• Możliwość egzekwowania odpowiedzialności konstytucyjnej.

• Możliwość uchwalania przez parlament lub izby rezolucji czy apeli wzywających organy państwowe do określonego działania lub zawierające opinie danego parlamentu w określonej sprawie.

Funkcja kreacyjna:

• Uczestnictwo w wyborze premiera, w tworzeniu rządu

• Wybiera cały albo część Trybunału Konstytucyjnego

• Uczestniczy w wyborze prezydenta np. Włochy, Niemcy

Władza wykonawcza

• Model monokratyczną, jednolity, jednoosobowy; egzekutywa nie jest podzielona np. Stany Zjednoczone - prezydent, Szwajcaria - rząd (charakter wieloosobowy - 7 osób)

• Władza wykonawcza dualistyczna - 2 organy - głowa państwa i rząd z premierem na czele

Głowa państwa - monarcha prezydent. Pozycja polityczna wynikająca z przepisów prawnych, rzeczywiste funkcjonowanie danego organu, wynikająca z konstytucji.

Czynniki pozycji konstytucyjno - prawnej prezydenta:

• Sposób wyboru (powszechne wybory prezydenta wpływają na wzmocnienie jego pozycji)

• Powszechne i bezpośrednie

• Powszechne i pośrednie - wybierany przez Kolegium Elektorów, np. USA

• Pośrednie albo niepowszechne - wybierane przez ciało wyborcze, np. Niemcy, Włochy

• Kompetencje - ważna jest jakość, samodzielność decydowania, np. Francja, Rosja

• Zakres ponoszonej odpowiedzialności - najwęższy we Francji, jedynie za zdradę państwa; najszerszy w USA

Rząd

Pozycja rządu zależy od przyjętego systemu rządów. Rząd kolegialny, naczelny i centralny organ władzy wykonawczej; określający i wykonujący politykę państwa.

Procedury kształtowania rządu:

1. Parlamentarna - rząd pochodzi z większości parlamentarnej

2. Pozaparlamentarna - prezydent wybiera członków rządu

Kompetencje rządu:

• Wykonywanie ustaw

• Kontrolowanie i koordynowanie administracją rządową i państwową

• Prowadzanie polityki wewnętrznej, bezpieczeństwa i obrony

• Kierowanie polityką zagraniczną

• Wydawanie aktów prawnych - akty wykonawcze w stosunku do ustaw wydawane przez rząd to rozporządzenia

• Wydawanie aktów wynikających z delegacji ustawodawczej parlamentu (w Polsce teraz takie akty nie istnieją)

• Rząd może na podstawie delegacji ustawodawczej parlamentu (wyrażonej w formie ustawy) wydawać akty prawne z mocą ustawy (noszą one nazwy: rozporządzenia z mocą ustawy, dekrety ustawodawcze, ordonans)

• Wydawanie innych aktów prawnych

• Rząd przygotowuje projekt ustawy budżetowej i wykonuje budżet

Odpowiedzialność władzy wykonawczej:

1. Odpowiedzialność polityczna.

2. Odpowiedzialność prawna (konstytucyjna)

Ad.1.

Rząd ponosi odpowiedzialność polityczną za decyzje polityczne, za kierunki prowadzonej polityki.

Odpowiedzialność polityczną powinien ponosić ten organ, który podejmuje decyzje. Z reguły głowa państwa tej odpowiedzialności nie ponosi. Rząd ją ponosi. Cały rząd może zostać rozwiązany lub tylko minister.

Procedury odpowiedzialności politycznej (przed parlamentem):

1. Wotum zaufania - od premiera

2. Wotum nieufności - od parlamentu

- zwykłe wotum nieufności - jest stawiany wniosek o wotum nieufności, przegłosowany bezwzględną większością głosów - przechodzi

- konstruktywne wotum nieufności - parlament nie może odwołać istniejącego rządu, jeżeli nie może utworzyć nowego rządu (bezwzględna większość głosów); wniosek musi zawierać imienne wskazanie szefa rządu; głosowanie musi być bezwzględna większość głosów, np. Hiszpania, Polska, Niemcy, Węgry

Ad.2.

Odpowiedzialność prawna za naruszanie prawa (delikt konstytucyjny, przestępstwo, zdrada stanu). Odpowiedzialność ma charakter indywidualny.

Procedury egzekwowania:

• Zwykła - oskarża parlament a sądzi sąd: powszechny, specjalny, konstytucyjny

• Impeachment - odpowiedzialność egzekwowana w ramach parlamentu (parlament oskarża i sądzi)

Stany Zjednoczone Ameryki Północnej.

Jest najstarszą obowiązującą konstytucją. 1787 - uchwalona, weszła w życie 1789

Cechy charakterystyczne konstytucji:

1. Wyjątkowo krótka, ogólna - 7 artykułów i 27 poprawek

2. Jest aktualna do dnia dzisiejszego, dlatego, że jest poddawana ciągłym interpretacjom i reinterpretacji przed Sąd Najwyższy

3. Kompromisowy charakter konstytucji, co było wyrazem mądrości twórców konstytucji

4. Konstytucja ta wprowadza w życie idee oświeceniowe, które obowiązują do dnia dzisiejszego - racjonalności, indywidualizm, poszanowanie godności jednostki.

Pierwsze 10 poprawek zostało uchwalone przez Kongres w 1789r, weszły w życie 1791 i stanowi tzw. Deklarację Praw.

Zasady:

• Suwerenności narodu

• Demokratyzmu - wolności, sprawiedliwości

• Federalizmu

1. Podział na stany

2. Do władz centralnych należą kompetencje wymienione w konstytucji

3. Zasada pełnej wiary, zaufania - dokumenty z danego stanu są ważne w każdym innym stanie

4. Zasada przywilejów i swobód - obywatele każdego stanu korzystają w innych stanach praw i przywilejów obywateli danego stanu

5. Zasada ekstradycji

Zmiana konstytucji - poprawki do konstytucji proponuje stanom Kongres na wniosek 2/3 Kongresu (własny wniosek) lub Konwencji ds. poprawek zwołany na wniosek 2/3 stanu.

Poprawki są zatwierdzane przez stany - przynajmniej ¾ stanów - legislatury lub specjalnie zwołane konwencje.

Kongres w USA jest najsilniejszym na świecie. Składa się z Izby Reprezentantów i Senatu.

Izba Reprezentantów - 435 deputowanych - kadencja 2 lata. Kandydatem może być osoba, która ukończyła 25 lat, od 7 lat jest obywatelem.

Senat - 100 senatorów - kadencja 6 lat, co 2 lata senat jest odnawiany w składzie 1/3. Kandydatem może być osoba, która ukończyła 30 lat, od 9 lat jest obywatelem.

Obie Izby wybierane są w wyborach powszechnych, bezpośrednich wg systemu większości względnej.

Kraj jest podzielony na okręgi wyborcze (435). Każdy stan ma przynajmniej 1 okręg wyborczy do Izby Reprezentantów.

Organizacja Kongresu:

• Na czele Izby Reprezentantów stoi speaker

• Senat - przewodniczący wiceprezydent i zastępujący przewodniczący tymczasowy

• W Kongresie frakcji parlamentarnych jest 4 (partie amerykańskie nie maja nastawienia ideologicznego).

Komisje w USA są najsilniejsze na świecie, są nieliczne, mają zdolność inicjowania poprawek i zmian.

Rodzaje Komisji:

• Komisje stałe - powoływane na okres kadencji Izby

• Komisje specjalne - powoływane do określonej sprawy

• Komisje wspólne - członkowie obu izb, powoływane do przyjęcia tekstu, rezolucji

• Komisje uzgadniające - członkowie obu izb

Funkcje Kongresu:

1. Ustrojodawcza - inicjowanie poprawek i zmian

2. Ustawodawcza

Obie izby mają jednakowe prawa. Projekt ustawy może być skierowany do jednej lub drugiej izby. Prawo inicjatywy ustawodawczej posiadają: członkowie i komisje Kongresu, w praktyce 80% inicjatyw pochodzi od prezydenta (pomimo, że konstytucja tego nie przewiduje). Administracja prezydenta przygotowuje projekt ustawy; prezydent wygłasza coroczne orędzie o stanie państwa, podczas tego orędzie informuje Kongres o projektach ustaw przygotowanych przez jego administrację. Prezydent układa się z kongresmanami, członkami własnej partii i daje im poszczególne projekty ustaw, aby przedstawili je którejś z izb. Prezydent może wystąpić jedynie z projektem ustawy budżetowej. Prezydent nazywany jest promotorem ustaw i przywódcą legislacji. Istotną role w procesie ustawodawczym odgrywają komisje nazwane małymi legislatorami. Projekt ustawy musi być przyjęty przez dwie izby, uchwalony przekazywany jest prezydentowi. Kongres obraduje na sesjach. Jedna sesja rozpoczyna się 3 stycznia i trwa do końca czerwca. Prezydent może w kwestii ustawy: 1. podpisać ją w ciągu 10 dni 2. zawetować a) wraz z uzasadnieniem przesyła ustawę z powrotem do Kongresu (weto zwykłe, regularne), Kongres obala je 2/3 głosów b) prezydent posiada weto kieszonkowe - jeżeli prezydent otrzyma ustawę do podpisania w ciągu ostatnich 10 dni sesji Kongresu może nie zająć stanowiska c) weto nieformalne - prezydent nie wydaje przepisów wykonawczych albo nie przydziela funduszy

3. Kontrolna - Kongres nie może odwołać prezydenta.

Podstawowe sposoby realizacji funkcji:

• Władza nad sakiewką - dysponowanie funduszami

• Poprzez komisje kontrolne - wyniki badan komisji wpływają na opinie publiczną i budują tą opinie.

• Impeachment - prawo Kongresu do postawienia w stan oskarżenia i skazania wyższych urzędników administracji federalnej, w tym prezydenta za zdradę, przekupstwo, przestępstwo. Oskarża Izba reprezentantów, sądzi Senat. Wyrok skazujący zapada większością 2/3 głosów. Kary: usuniecie ze stanowiska, zakaz wykonywania funkcji publicznych w przyszłości. Funkcja kontrolna przejawia się w tym, że senat wyraża zgodę na nominację wydane przez prezydenta, senat ratyfikuje umowy międzynarodowe.

• Kreacyjna - gdy prezydent nie zostanie wybrany prze kolegium elektorów, to wtedy wybiera go Kongres. W polityce zagranicznej Kongres wypowiada wojnę, Senat ratyfikuje umowy międzynarodowe. Kongres przyznaje pomoc dla zagranicy.

Prezydent

Pozycja prezydenta:

- sposób wyboru

- program

- Konstytucja USA

- Praktyka polityczna

- Osobowość

Sposób wyboru:

Może kandydować obywatel amerykański, urodzony w USA. Od co najmniej 14 lat zamieszkujący Stany Zjednoczone. Musi mieć ukończone 35 lat. Kadencja 4 lata, max 2 razy.

Etapy wyborów:

1. Prawybory - instytucja partyjna. Partia szuka najlepszego kandydata. Kandydaci na kandydatów na prezydenta jeżdżą po poszczególnych stanach i prowadza swój marketing wyborczy. Odbywają się na wiosnę.

2. Nominacje partyjne - w lecie odbywają się konwencje partyjne, podczas których wybierany jest jeden kandydat. Przedstawia on swoją platformę (wypadkowa między hasłem a programem) wyborczą i kandydata na wiceprezydenta (ma być uzupełnieniem kandydata na prezydenta).

3. Kampania wyborcza - wrzesień-październik - spotkania, wiece, wywiady

4. Głosowanie powszechne - Wybory są w pierwszy wtorek po pierwszym poniedziałku miesiąca listopada.

Reguły wyborów:

• Każdy stan ma tyle mandatów elektorskich ile ma miejsc w Kongresie

• Zwycięzca bierze wszystko - jeżeli kandydat wygra w danym stanie to dostaje wszystkie głosy elektorów

• Prezydentem zostaje wybrany ten kandydat, który otrzymuje bezwzględna większość głosów elektorów (270)

• Głosowanie elektorów - około 15 grudnia. Przyjeżdżają do stolic stanów i wtedy głosują.

• Obliczanie głosów i przejęcie urzędu - 3 styczeń - Kongres na posiedzeniu oznajmia kto został wybrany. 20 styczeń - przejęcie władzy.

Funkcje i uprawnienia prezydenta:

• Głową państwa - reprezentuje na zewnątrz, posiada prawo łaski, przyjmuje listy uwierzytelniające od przedstawicieli innych państw, mianuje ambasadorów

• Przywódcą narodu

• Przywódcą swojej partii

• Szefem administracji federalnej - mianuje sędziów federalnych, wyższych urzędników administracji, może ich w każdej chwili odwołać, jedyny organ władzy wykonawczej.

• Wykonawca ustaw - 3 mln urzędników wykonuje ustawy

• Posiada uprawnienia w dziedzinie ustawodawczej - Prezydent jest promotorem ustaw, podpisuje ustawy, ma prawo weta, wydaje akty wykonawcze w stosunku do ustaw, wydaje ustawodawstwo delegowane.

• Kreatorem polityki zagranicznej - wyznacza strategię działań w stosunkach międzynarodowych, administracja prezydenta negocjuje traktaty i prezydent je podpisuje, ratyfikuje je Senat większością 2/3 głosów. Prezydent może zawierać porozumienia administracyjne niewymagające ratyfikacji.

• Naczelnym dowódca sił zbrojnych - rzeczywiście dowodzi armią. Może użyć sił zbrojnych poza granicami państwa, gdy zagrożone jest bezpieczeństwo i interesy stanów Zjednoczonych, a także życie, zdrowie i mienie amerykanów.

• Posiada uprawnienia w sferze kadrowej - prezydent mianuje sekretarzy, działają w ramach jego kompetencji, odpowiadają tylko przed prezydentem, w każdej chwili może ich odwołać.

Sądownictwo:

1. Stanowe - prawo stanowe

2. Federalne:

• Sądy dystryktowe

• Sądy apelacyjne

• Sąd Najwyższy

Sędziów federalnych mianuje prezydent za radą i zgodą Senatu (dożywotnio). Sędziów Sądu Najwyższego jest 9.

Funkcje sądownictwa:

• Kreacyjna - sądy tworzą precedensy (orzeczenie sądowe, czyli wyroki i postanowienia) mające wiążący charakter w orzekaniu spraw podobnego rodzaju

• Interpretacyjna - dokonuje wykładni ustaw

• Ustrojodawcza - orzekanie o zgodności aktów prawnych z konstytucją oraz dokonywanie interpretacji konstytucji

Wielka Brytania

Ustrój kształtował się przez wieki. Etapy:

1. Do XVI wieku - przewaga monarchy

2. XVII wiek - Wielka Rewolucja, okres walki z parlamentem

3. XVIII wiek do połowy XIX - przewaga parlamentu

4. II połowa XIX wieku do I połowy XX - przewaga gabinetu i rządu

5. Od połowy XX wieku do czasów obecnych - przewaga premiera

Konstytucja.

Nie ma w formie pisanej, co nie oznacza, że jej nie ma w znaczeniu materialnym. Są pewne przepisy i zwyczaje, które wchodzą w skład konstytucji.

Źródła brytyjskiego prawa konstytucyjnego:

1. Prawo powszechne (zwyczajowe - common law)

2. Precedensy

3. Konwenanse konstytucyjne

4. Prawo pisane (ustawy parlamentarne)

5. Dzieła i traktaty prawnicze

Ad.1.

Jest to prawo niepisane, przekazywane z pokolenia na pokolenie.

Zasady prawa ustrojowego pochodzące z prawa powszechnego:

• Zasada politycznej i konstytucyjnej nieodpowiedzialności monarchy wynikając z zasady, że król nie może działać źle, bo nie działa sam

• Zasada bezwzględnego obowiązywania ustaw

• Zasada suwerenności narodu

Ad.2.

Izba Lordów jest najwyższym sądem w Wielkiej Brytanii.

Ad.3.

Utarty i uznany za właściwy sposób postępowania w określonych sytuacjach ustrojowych. Przykłady:

• Premierem zostaje lider partii, która wygrała wybory

• Gdy premier składa dymisję, ustępuje cały rząd

• Partia, która przegrała wybory traci rządy

• Zmiana prawa wyborczego musi być uzgodniona z opozycją

• Nieobecność króla w parlamencie

Ad.4.

Ustawy stanowione przez parlament dotyczące ustroju państwa, Np. akty o charakterze historycznym, akty prawne współcześnie stanowione.

Ad.5.

• Walter Bagehot „Konstytucja angielska”

• Albert Dicey „Wstęp do brytyjskiego prawa konstytucyjnego” - opisał rzeczywistą pozycję króla; pogodził suwerenność parlamentu z suwerennością narodu. Podzielił suwerenność na: polityczną przysługującą ludowi i prawną przysługującą parlamentowi.

Parlament brytyjski składa się z 3 izb: Izba Gmin, Izba Lordów, monarcha.

Sposób wyboru Izby Gmin - kadencja do 5 lat. IG jest rozwiązywana przez monarchę na wniosek premiera. Opozycja ciągle musi być przygotowana na nowe wybory.

Wybory - system większości względnej. Są jednomandatowe okręgi wyborcze. 659 miejsc i IG i tyle samo okręgów wyborczych.

Kandydatów mogą zgłaszać: grupy wyborców; do rejestracji potrzebnych jest 10 osób popierających, wybory mają charakter partyjny.

Charakter partyjny przedstawia się w:

Przywódca partii (większościowej) wybiera moment wyborów

Instytucja listu polecającego - każdy kandydat każdej partii otrzymuje od przywódcy partyjnego wyrażający zgodę na jego kandydowanie

Podział na okręgi:

Pewne - to takie, w której od kilku lat wygrywa przedstawiciel jednej partii

Marginalne - to takie okręgi gdzie wygrywa kandydat raz jednej raz drugiej partii; one decydują która partia wygrywa

Organizacja Izby Gmin.

Przewodniczącym IG jest speaker - jest bezstronny; ustanawia precedensy dotyczące funkcjonowania IG.

Wyróżniamy podział na rząd i opozycję Jej Królewskiej Mości. Liderem większości jest premier. Lider opozycji tworzy „gabinet cieni”.

Sesja IG trwa od października do czerwca. Rozpoczyna się mową tronową wygłaszaną przez monarchę, jest ona napisana przez premiera. Kończy się prorogacją (zgoda króla na ustawy podjęte przez parlament).

IG może obradować gdy jest 40 posłów. Występują komisje - są ustanawiane, gdy jest praca na danym projektem.

Funkcje Izby Gmin:

1. Ustawodawcza

2. Kontrolna

Ad.1.

Podział ustaw:

• Pochodzące od rządu

• Pochodzące od posłów

Projekt ustaw może być wniesiony do jednej lub drugiej izby.

Prawo inicjatywy ustawodawczej posiadają członkowie parlamentu (IG i IL).

Ustawy są uchwalane zwykłą większością głosów.

Izba Lordów posiada prawo weta - ma charakter zawieszający (obalone może być jeśli IG na dwóch kolejnych sesjach w ciągu jednego roku przyjmie ustawę). Ustawa wchodzi w życie, monarcha podpisuje ją. Rząd może wydawać akty prawne z mocą ustawy na mocy upoważnienia parlamentu.

Ad.2.

Instytucje kontrolne:

• Możliwość odwołania rządu przez IG (wniosek o wotum nieufności, bezwzględna większość)

• Impeachment - odpowiedzialność konstytucyjna członków rządu za naruszenie konstytucji. Oskarża IG a sądzi IL

• Dyskusja nad mową tronową oraz debata nad ustawami budżetowymi

• Kontrola poprzez komisje

• Interpelacje i zapytania

• Komisja całej Izby - cała IG przekształcona na wniosek przewodniczącego. Jest powoływana aby szczegółowo debatować nad projektami ustaw ustrojowych i finansowanych. Obrady mają charakter odformalizowany co umożliwia swobodną, nie skrępowaną debatę na temat ustaw.

Izba Lordów

Skład na podstawie zmiany z 1999r. - około 700 lordów.

Podział:

• 92 lordów dziedzicznych

• Lordowie mianowani przez Koronę (królowa na wniosek premiera)

• 26 biskupów i arcybiskupów Kościoła anglikańskiego i prezbiteriańskiego w Szkocji

• Lordowie duchowni

• 21 lordów prawa - istota Izby Lordów - najlepsi adwokaci, sędziowie

• Lordowie mianowani za zasługi

Propozycje zmiany IL:

• Zmniejszenie składu do 550

• 80% składu ma pochodzić z wyboru

• 20% mianowani

Funkcje Izby Lordów:

1. Ustawodawcza.

2. Sądownicza.

Ad.1.

• Zgoda IL jest niezbędna do przedłużenia kadencji IG

• Lordowie mogą występować z inicjatywą ustawodawczą, posiadają prawo weta

• Poprawia ustawodawstwo

• Odciążenie Izby Gmin

Ad.2.

Izba Lordów jest najwyższym sądem w sprawach cywilnych i karnych dla Zjednoczonego Królestwa (oprócz spraw karnych w Szkocji).

Na czele IL stoi Lord Kanclerz - jest rzecznikiem gabinetu IL, jest także ministrem sprawiedliwości.

Monarcha

Jest częścią dualistycznej władzy wykonawczej, 3 izba parlamentu. Charakter dziedziczny, pozycja słaba. Monarcha pełni funkcje: reprezentacyjną, symboliczną, integrującą.

Król jest rezerwą polityczna - jeżeli inne autorytety padłyby w gruzach to zostaje monarcha.

Nie ponosi on żadnej odpowiedzialności (każdy akt wymaga kontrasygnaty, oprócz mianowania premiera)

Prerogatywy (uprawnienia) monarchy:

• Reprezentuje państwo w stosunkach wewnętrznych i zewnętrznych

• Mianuje ambasadorów

• Podpisuje umowy i traktaty międzynarodowe

• Jest zwierzchnikiem sił zbrojnych

• Mianuje premiera i pozostałych członków rządu (na wniosek premiera)

• Mianuje lordów na wniosek premiera

• Mianuje na wyższe stanowiska administracji rządowej na wniosek premiera

• Posiada prawo łaski

• Posiada prawo podpisywania ustaw

• Posiada prawo weta

Rząd

Około 100 osób. Suma stanowisk politycznych w administracji rządowej, np. ministrowie, wice, sekretarze. Rząd jest ciałem kolegialnym, wieloosobowym. Rząd nigdy wspólnie nie obraduje. 95 członków Izby Gmin może wchodzić w skład rządu.

Gabinet

Jądro rządu. W skład wchodzi 20-25 osób wybranych prze premiera:

Premier

Lord Kanclerz

Ministrowie najważniejszych resortów

Sekretarze stanu ds. Anglii, Szkocji i Irlandii Północnej

Zbiera się na wspólne posiedzenia. Główny organ władzy wykonawczej.

Premier

Lider: gabinetu, rządu, większości Izby Gmin, partii która ma większość w parlamencie, państwa, Izby Gmin.

Stanowisko premiera jest wzmocnione tym, że on decyduje kiedy są wybory do Izby Gmin.

Posiada prawo wyboru osób na wyższe stanowiska w administracji państwowej - patronage

W rzeczywistości pozycja premiera zależy od pozycji w partii.

Republika Federalna Niemiec

Konstytucja została uchwalona w 1949r.

W 1955 roku został uchwalony stan okupacji Niemiec. Całkowitą suwerenność Niemcy uzyskały w 1968r., a w 1973 zostały przyjęte do ONZ.

3 października 1990 - zjednoczenie Niemiec

1991 - zmieniona konstytucja (preambuła, liczba landów z 10 na 16, zwiększona liczba posłów do obu izb parlamentu).

Cechy charakterystyczne konstytucji:

• Powstała w opozycji do III Rzeszy i Republiki Weimarskiej

• Wprowadzono demokratyczne instytucje, które miały zapobiegać powrotowi do ustroju III Rzeszy

• Dzieło obszerne i szczegółowe, uwzględniające wszelkie możliwości

• Wzmocnienie władzy wykonawczej

Konstytucja Niemiec zawiera zasady nienaruszalności, które drogą legalną nie mogą być zmienione.

Niezmienialne zasady to:

• Zasada federalizmu

• Współudział landów w ustawodawstwie (poprzez Bundesrat)

• Prawa człowieka

• Zasada państwa socjalnego

• Zasada suwerenności narodu

• Zasada podziału władzy

• Zasada demokracji przedstawicielskiej

• Zasada państwa prawa

• Prawo do oporu

Niemiecka konstytucja jest zmieniana poprzez przyjęcie nowelizacji przez obie izby większością 2/3 w każdej z izb.

Parlament

Składa się z 2 izb

1. Parlament związkowy (federalny) Bundestag - reprezentacja całego narodu (656 deputowanych).

2. Rada Związkowa (federalna) Bundesrat - reprezentacja rządów poszczególnych landów (68 członków).

Ad.1.

Kadencja wynosi 4 lata. Wybory powszechne i bezpośrednie. Mają charakter mieszany (większościowo - proporcjonalne) - połowa członków Bundestagu jest wybierana w jednomandatowych okręgach wyborczych (328), a druga połowa jest wybierana wg systemu proporcjonalnego w poszczególnych landach. Próg wyborczy 4%.

Każdy wyborca ma dwa głosy. Głos pierwszy daje na kandydata w okręgu jednomandatowym a drugi na landową listę partyjną.

Uchwalanie ustaw federalnych:

1. Projekt ustawy musi być przedstawiony Bundestagowi

2. Prawo inicjatywy ustawodawczej posiadają: członkowie Bundestagu (5% członków), Bundesrat jako izba, rząd

3. Rząd i Bundesrat posiadają tzw. Związane prawo inicjatywy ustawodawczej polegające na wzajemnym opiniowaniu

4. Bundestag uchwala ustawy, przekazuje je Bundesratowi

5. Wyróżnia się dwa rodzaje ustaw:

• Federalne - ustawy dotyczące interesów poszczególnych landów. Bundesrat ma prawo weta ostatecznego

• Zwykłe - Bundesrat ma prawo weta zawieszającego. Bundestag może obalić to weto, taką samą większością głosów jaką zostało ono uchwalone w Bundesracie.

• Jeżeli są rozbieżności między izbami to powołuje się komisja mediacyjną - cel: uzgodnienie tekstu możliwego do przyjęcia

• Ustawy uchwalane przez parlament podpisuje prezydent - nie ma formalnego prawa weta, ale w niemieckiej doktrynie jest, że może odmówić podpisania ustawy jeśli wg niego jest ona niezgodna z konstytucją. Prezydent pełni funkcję strażnika konstytucji.

Funkcja kontrolna Bundestagu:

• Możliwość pociągnięcia Kanclerza do odpowiedzialności politycznej tylko przy konstruktywnym wotum nieufności

• Komisje, interpelacje, zapytania

• Możliwość postawienia kanclerzowi i członkom rządu żądania obecności na posiedzeniu parlamentu lub komisji i żądania informacji na dany temat

Ad.2.

Cechy charakterystyczne Bundesratu:

• Jest przedstawicielstwem rządów poszczególnych landów

• Skład od 3 do 6 przedstawicieli rządu danego landu w zależności od liczby ludności danego landu

• Są to członkowie rządu danego landu z kanclerzem lub premierem na czele

• Nie ma kadencji

• Nie ma frakcji partyjnych

• Ma imperatywny (związany) mandat

• Głosy są liczone większością landów a nie członków

• Wszyscy reprezentanci danego landu muszą glosować tak samo, jeśli ktoś się wyłamie, to jest głos nieważny

• Przewodniczący jest wybierany na 1 rok, po kolei zostają nim szefowie rządów kolejnych landów

• Przewodniczący zastępuje prezydenta

Funkcje Bundesratu:

• Udział w ustawodawstwie

• Wybiera połowę (8 z 16) członków Trybunału Konstytucyjnego

• Zatwierdza rozporządzenia rządu realizowane przez landy (2/3 rozporządzeń)

• Może postawić prezydenta w stan oskarżenia

Prezydent

Słaba pozycja. Wybierany na 5 lat, max 2 kadencje. Wybiera go Zgromadzenie Federalne - ciało złożone z członków Bundestagu oraz takiej samej liczby reprezentantów parlamentu poszczególnych landów. 1, 2 tura większość bezwzględna, 3 względna.

Prezydent rozwiązuje parlament w dwóch przypadkach:

• Z własnej inicjatywy (jeżeli Bundestag nie wybierze kanclerza większością bezwzględną a prezydent nie zgodzi się na mianowanie kanclerza mniejszościowego)

• Na wniosek kanclerza, któremu Bundestag nie udzielił wotum zaufania

Uprawnienia prezydenta niewymagające kontrasygnaty:

• Rozwiązanie parlamentu z własnej inicjatywy

• Mianowanie kanclerza

• Żądanie od kanclerza wypełnienia swoich obowiązków do czasu wyboru następcy w sytuacji gdy kanclerz poda się do dymisji

Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej, ponosi konstytucyjną przed trybunałem Konstytucyjnym. W stan oskarżenia stawia do jedna lub druga izba (bezwzględną większością głosów).

Rząd

Składa się z kanclerza i ministrów.

Sposób wyboru kanclerza:

I na wniosek prezydenta Bundestag wybiera bezwzględną większością głosów

II z inicjatywy Bundestagu bezwzględną większością głosów

III Bundestag z własnej inicjatywy względną większością głosów

Prezydent musi mianować kanclerza (I i II tryb); w III trybie prezydent może mianować kanclerza mniejszościowego lub rozwiązać parlament.

Silna pozycja kanclerza wynika z (kanclerski system rządów):

• Kanclerz dobiera sobie współpracowników

• Kanclerz ustala wytyczne dla działalności poszczególnych ministerstw

• Kanclerz może być odwołany tylko przy konstruktywnym wotum nieufności

• Jednoosobowa odpowiedzialność polityczna kanclerza

Środki ochrony kanclerza mniejszościowego:

• Kanclerz który stał się kanclerzem mniejszościowym stawia wniosek o wotum zaufania

• Jeżeli wniosek zostanie odrzucony to kanclerz może wystąpić do prezydenta o rozwiązanie parlamentu

• Kanclerz mniejszościowy może wystąpić do prezydenta o wprowadzenie tzw. Ustawodawczego stanu wyjątkowego (stan wyższej konieczności ustawodawczej). Stan ten jest wprowadzany przez prezydenta zgodą Bundesratu i polega na tym, że rządowe projekty ustaw wchodzą w życie pomimo nie uchwalenia ich przez Bundestag, jeśli Bundesrat je uchwali. Stan ten może obowiązywać najdłużej 6 miesięcy i może być wprowadzony tylko raz za kadencji jednego kanclerza.

Trybunał Konstytucyjny.

Składa się z 16 sędziów wybieranych po połowie przez Bundestag i Bundesrat na 12 lat.

Funkcje:

• Badanie zgodności aktów prawnych z konstytucją

• Rozpatrywanie sporów kompetencyjnych

• Badanie konstytucyjności działania niektórych organów, np. prezydenta, partii politycznych

• Rozpatrywanie skarg konstytucyjnych

Włochy

Konstytucja została uchwalona w 1947r., weszła w życie 15 stycznia 1948r. i obowiązuje z licznymi zmianami do dzisiaj.

Szeroki katalog Praw i Obowiązków Obywateli.

Instytucje demokracji bezpośredniej:

1. Referendum ustawodawcze i konstytucyjne

2. Ludowa inicjatywa ustawodawcza i konstytucyjna

Ad.1.

Referendum ustawodawcze - w sprawie ustawy już uchwalonej przez parlament. Ma ono charakter negatywny. W ciągu 3 miesięcy można złożyć wniosek o przeprowadzenie referendum. Z wnioskiem może wystąpić 500 tyś wyborców lub 5 rad regionalnych. Referendum zarządza prezydent. Jest ważne, jeśli frekwencja przekroczy 50%. Jest ograniczenie materialne, niektóre sprawy nie mogą być poddawane referendum, np. amnestie, ułaskawienia, podatkowe.

Referendum konstytucyjne - w ciągu 3 miesięcy od przyjęcia zmiany konstytucji przez parlament może być przeprowadzone referendum, jeśli zażąda tego 500 tyś wyborców, 5 rad regionalnych lub 1/5 członków którejś z izb. Referendum nie jest przeprowadzane, jeśli zmiana została przyjęta większością 2/3 w każdej z izb. Przedmiotem zmiany konstytucji nie może być republikańska forma rządów.

Ad.2.

Ludowa inicjatywa - 50 tyś obywateli może wystąpić do parlamentu z projektem ustawy lub zmiany konstytucji. W praktyce przyjmuje często formę inspiracji członków parlamentu.

Parlament

Dwie izby: Izba deputowanych (ok. 660) i Senat (ok. 620).

Obie izby posiadają takie same prawa. Wybory na 4 lata, powszechne i bezpośrednie.

Do 1993r. był system wyborczy proporcjonalny, który sprawił, że parlament była rozbity. Od tego roku jest system mieszany - większościowo - proporcjonalny. ¾ w wyborach większościowych i ¼ proporcjonalnych. W 2004 roku z inicjatywy Berlusconiego został wprowadzony system proporcjonalny.

Cechą charakterystyczną parlamentu jest procedura stanowienie ustaw:

• Zwykła

• Pilna

• Przez komisje parlamentarne - przyjęcie tej procedury decyduje przewodniczący izby. Komisja uchwala projekt ustawy o czym przewodniczący informuje parlament.

Rząd odpowiada prze obiema izbami. Rząd któremu zostało uchwalone wotum nieufności nie musi podać się do dymisji.

Prezydent

Pozycja prezydenta jest słaba, ale silniejsza od pozycji prezydenta w Niemczech. W sytuacji kryzysowej może odegrać znacząca rolę.

Wybierany jest w wyborach pośrednich przez obie izby i przez reprezentantów regionów. Jest wybierany na 7 lat.

Rząd włoski oprócz aktów wykonawczych do ustaw, czyli rozporządzeń oraz aktów prawnych z mocą ustawy wydaje także dekreti lege (dekrety z mocą ustawy). Są to akty rządu wydawane w wyjątkowych przypadkach nagłej konieczności, które muszą być przekształcone w ustawę w ciągu 60 dni w przeciwnych razie tracą moc prawną.

Republika Francuska

I Republika jakobińska - rewolucja; rządy parlamentarno - gabinetowe

II Republika 1848-52 - Ludwik Napoleon; prezydenckie

III Republika 1875-39 - parlamentarne

IV Republika 1946-1958 - parlamentarne

V Republika 1958-

Cechy charakterystyczne III i IV Republiki:

• Systemy rządów parlamentarno - gabinetowe

• Miała miejsce wszechwładza parlamentu

• Parlament składał się z kilkunastu partii

• Rząd miał charakter koalicyjny, bardzo często zmieniały się (niestabilność rządów)

• Rząd był zależny od parlamentu

• Proporcjonalny system wyborczy

Przyczyny ustanowienia V Republiki:

• Niestabilne funkcjonowanie systemu IV Republiki oraz nieprawidłowe wykorzystywanie instytucji demokratycznych przez polityków

• Kryzys kolonialny

Ostatni parlament IV Republiki w dniach 1-2 czerwca 1958r uchwalił dwie ustawy:

• Zwykła - dotycząca przekazania władzy wykonawczej rządowi generała Charles de Gaulle

• Konstytucyjna - dawała rządowi de Gaulle prawo do przygotowania nowej konstytucji

Następnie parlament dokonał aktu samorozwiązania się.

Konstytucja V Republiki była przygotowania przez rząd de Gaulle i bez udziału parlamentu.

4 września - konstytucja została przedstawiona opinii publicznej

28 września - odbyło się referendum ws przyjęcia

4 październik 1958 - konstytucja weszła w życie

Cechy charakterystyczne konstytucji V Republiki:

• Ma wyraźnie anty parlamentarny charakter, rola parlamentu została ograniczona

• Na pierwszy plan zostały wysunięte organy władzy wykonawczej, przede wszystkim prezydent

• Konstytucja tworzona przez de Gaulle i dla de Gaulle

• Konstytucja jest źle napisana (zła redakcja tekstu). W ten sposób może być różnie interpretowana

• Konstytucja ustanowiła nowy system rządów - półprezydencki

System francuski funkcjonuje w różny sposób, w zależności od układu sił politycznych w państwie. Można wyróżnić dwa sposoby funkcjonowania:

• Hegemonii prezydenta - funkcje prezydenta sprawuje pochodząca z tej samej opcji politycznej, która ma większość w parlamencie, która tworzy rząd. Wówczas prezydent staje się szefem władzy wykonawczej. Rząd i premier podporządkowują się prezydentowi. Prezydent przejmuje kompetencje rządu, jest szefem rządu, liderem parlamentu i narodu.

• Koabitacja - współ sprawowanie władzy przez prezydenta i rząd pochodzący z określonej większości parlamentarnej pochodzącej z różnych opcji politycznych. Ostatnio miała miejsce w 1997-2002 - Chirac (prawica) i większość (lewica); pierwszy raz w 1986r.

System partyjny we Francji jest dwublokowy: socjaliści i komuniści, a drugi prawicowy. Istnieje również Front Narodowy, ale jest on izolowany.

Prezydent

Silna pozycja wynika z konstytucji. Kadencja obecnie wynosi 5 lat. Wybory powszechne i pośrednie. Kandydatów na prezydenta zgłaszają wyborcy kwalifikowani, czyli członkowie rad regionalnych, departamentów w liczbie co najmniej 500 i pochodzących z co najmniej 30 departamentów.

Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej, do 2007 ponosił jedynie odpowiedzialność za zdradę stanu. 8 marca 2007r obie izby parlamentu obradujące wspólnie jako Kongres ustanowiły odpowiedzialność prezydenta za: popełnienie czynów jawnie niezgodnych ze sprawowanym urzędem. W stan oskarżenia stawiają go izby większością 3/5, a sądzi go Wysoki Trybunał złożony z parlamentarzystów.

Uprawniania prezydenta:

• Za kontrasygnatą - mianowanie ambasadorów; zwierzchnik sił zbrojnych; reprezentacja państwa na zewnątrz; mianuje na wyższe stanowiska w administracji państwowej i rządowej; podpisuje ustawy i ma prawo weta; podpisuje dekrety i ordonanse; ma prawo rządu łaski; nadawanie obywatelstwa

• Osobiste:

• Mianuje premiera. W sytuacji hegemonii prezydent rzeczywiście wybiera osobę na stanowiska premiera, zazwyczaj są to technokraci. W sytuacji koabitacji prezydent wybiera lidera większości parlamentarnej; prezydent nie ma prawa odwołać premiera

• Rozwiązuje zgromadzenie narodowe po zasięgnięciu opinii przewodniczących izb. Rozwiązuje go w celu poszukiwania korzystnej dla siebie większości w zgromadzeniu narodowym.

• Zarządza referendum na wniosek rządu, obu izb

• Prezydent wygłasza orędzie do parlamentu

• Mianuje 3 z 9 członków Rady Konstytucyjnej w tym jej przewodniczącego oraz zarządza posiedzenie tej Rady, tzn. może wystąpić do Rady Konstytucyjnej z wnioskiem o zbadanie konstytucyjności ustaw zwykłych i umów międzynarodowych

• Może korzystać z uprawnień wyjątkowych z art. 16 w sytuacji gdy: jest bezpośrednie zagrożenie państwa i zostaje przerwane funkcjonowanie władz publicznych. Prezydent podejmuje środki jakich wymagają okoliczności. Środki te mają zmierzać do zapewnienia regularnego funkcjonowania władz publicznych, w jak najkrótszym czasie.

Wyłącznym prawem prezydenta jest dysponowanie bronią atomową. Przewodniczy również obradom sejmu.

Rząd

Określa i prowadzi politykę państwa. Jest odpowiedzialny politycznie przed Zgromadzeniem Narodowym. Obowiązuje zasada niepołączalności stanowisk w rządzie i parlamencie.

Parlament

Składa się z dwóch izb: Zgromadzenie Narodowe - 570 deputowanych i Senatu - 322 senatorów. ZN wybiera się w wyborach wg zasady większości bezwzględnej.

Rola parlamentu została ograniczona przez:

• Ograniczenie organizacyjne - w każdej z izb może być tworzonych 6 stałych komisji

• Ograniczenie funkcji przede wszystkim ustawodawczej

• Są tylko zapytania (ograniczenie funkcji kontrolnej)

• Materia prawodawcza została podzielona na:

• Materię ustawodawczą należąca do parlamentu i obejmująca dziedziny wymienione w art. 34 konstytucji

• Strefa reglamentacyjna przynależna rządowi i obejmująca materie nienależące do zakresu ustawy

Domniemanie prawodawstwa należy do rządu. Ponadto rząd może wkraczać w materię ustawową parlamentu i na mocy upoważnienia parlamentu wydawać ordonanse.

!!!!!!!!!!Współczesne systemy polityczne!!!!!!!!

!!Notatki własne i zebrane!!

SYSTEM POLITYCZNY - składa się z 3 elementów:

1. Ogół organów władzy publicznej (aparat państwowy lub system organów państwowych) + samorządy,

2. Partie polityczne i organizacje polityczne (grupy nacisku, grupy interesu) np. związki zawodowe,

3. Normy i zasady regulujące ich wzajemne stosunki (między elementami systemu politycznego) np. prezydent RP i partia polityczna.

SYSTEM USTROJOWY = 1+3-2= ogół organów władzy w państwie oraz zasady i normy regulujące stosunki.

Klasyfikacje systemów politycznych:

1. ZE WZGLĘDU NA REŻIM POLITYCZNY (sposoby sprawowania władzy, środki i metody jakimi posługuje się władza w stosunku do obywateli) wyróżniamy:

• demokratyczne - wybór i kontrola władzy,

• niedemokratyczne - wybór i kontrola są ograniczone lub ich w ogóle nie ma, (wyróżniamy tu totalitarne - wszechogarniająca ideologia, autorytarne - ograniczony).

1. ZE WZGLĘDU NA CHARAKTER GŁOWY PAŃSTWA wyróżniamy:

• monarchie - wyróżniamy: absolutna do XVIII wieku, konstytucyjna XIX, parlamentarna w Europie,

• republiki - głową państwa jest prezydent pochodzący z wyborów,

2. ZE WZGLĘDU NA SYSTEM RZĄDÓW (system rządów to wzajemne stosunki między władzą wykonawczą a ustawodawczą) wyróżniamy:

• prezydencki,

• parlamentarny,

• półprezydencki,

• parlamentarno - komitetowy,

2. ZE WZGLĘDU NA USTRÓJ TERYTORIALNY wyróżniamy:

• unitarne - jednolite wewnętrznie,

• złożone (federacje lub konfederacje), w państwie federalnym kompetencje władz centralnych są wyliczone w konstytucji i przyjęta jest zasada domniemania kompetencji dla władz lokalnych np. Niemcy, Rosja, USA, Szwajcaria, Belgia. Konfederacja to luźny związek państw - Wspólnota Brytyjska.

Demokracja klasyczna - synonim praw i wolności obywatelskich. Demokracja jest to system polityczny w którym władze sprawuje lud pośrednio lub bezpośrednio i w którym są zagwarantowane praw i wolności obywateli.

Partie polityczne mogą powstawać i działać swobodnie. Jest to fundamentalna zasada. Współcześnie politolodzy odwołują się do konkretów, wśród procedur najważniejszą jest procedura wyborów (Joseph Schumpeter). Przeprowadzane regularnie, dopuszcza jak najszerszą liczba obywateli, 4 przymiotniki zgodne z demokracją. Inne procedury:

• wolność tworzenia stowarzyszeń i ich działania,

• wolność mediów, tworzenia należnych dostępów do źródła informacji,

• kontrolowanie władzy.

Zasada suwerenności narodu - władza suwerenna to najwyższa, to ostatecznie decydująca. Obecnie powszechnie przyjmowana poza Wielką Brytania (suwerenność parlamentu). Lud to suma poszczególnych jednostek. Naród to pojęcie abstrakcyjne - czy suwerenność ludzi czy narodu? Tam gdzie państwo było rozbite to przyjmuje się naród.

Naród może sprawować władze poprzez:

• demokracja pośrednia (wybory),

• demokracja bezpośrednia (referendum, inicjatywa ludowa, plebiscyt, Zgromadzenie Narodowe, Veto narodowe).

Referendum - głosowanie ludowe dotyczy określonej polityki rozstrzygnięcia. Może być filarem ustroju (Szwajcaria) lub jednym z instrumentów (referendum nie ma w USA i Niemczech). Zarządzone przez głowę państwa lub parlament, lub na wniosek lub bez wniosku. Referendum może być: ustawodawcze (w sprawie ustawy), konstytucyjne (w sprawie konstytucji), lokalne, ogólnopaństwowe, wiążące (stanowiące), opiniodawcze.

Inicjatywa ludowa - prawo konstytucyjne określonej grupy do wystąpienia do parlamentu z projektem ustawy, tj. ludowa inicjatywa ustawodawcza lub zmiany konstytucji tj. ludowa inicjatywa konstytucyjna. Występuje w Włoszech, Hiszpanii, Polska, Litwa, Węgry - ustawodawcza, Wł, Szwajcaria - konstytucyjna. Obywatelom łatwiej korzystać z ciał pośredniczących np. partie polityczne.

Veto ludowe - sprzeciw obywateli w stosunku do decyzji władzy lub poczynaniami władzy. Na Ukrainie jest obecnie veto ludowe. Np. manifestacje, wiece, strajki. Jest w Niemczech i Czechach - prawo do oporu.

Plebiscyt - nie jest instytucją prawa konstytucyjnego tylko prawa międzynarodowego, głosowanie dotyczące ziem, ich przynależności. W doktrynie prawa konstytucyjnego mówi się o plebiscytarnym charakterze tzn. ludzie masowo poszli do wyborów, masowo opowiedzieli się za konkretną opcją i należy dodać, jeszcze emocje, np. 04.06.1989 roku wybory Solidarność, wybory w państwach socjalistycznych, IX 1958 referendum dotyczące przyjęcia nowej konstytucji we Francji.

Zgromadzenie Narodowe - demokracja ateńska, decyduje ciało złożone z wszystkich uprawnionych obywateli.

ZASADA PRZEDSTAWICIELSTWA - reguluje stosunki między wybranymi a wyborcami. Rodzaje mandatu:

• imperatywny - związany, wybrany jest związany wolą i głosuje tak jak jego wyborcy sobie tego życzą. Jest tylko w II izbie parlamentu niemieckiego - BUDESRAT.

• wolny - poseł, deputowany z momentem wyborów odrywa się od wyborcy, reprezentuje naród zgodnie z własnym sumieniem, ale jest dyscyplina partyjna, są też inne czynniki, które wpływają na głosowanie np. wielki człowiek (np. Józef Piłsudski).

Jak głosują obywatele wybierając określone partie??

Decyzje powinny być optymalne, odpowiedzialna, legalna, racjonalna. Obywatel powinien kierować się programem partii. Do czynników wpływających na wybory dokonywane przez obywateli:

• sytuacja społeczno - socjologiczna,

• religia,

• tradycja i wychowanie,

• kampania wyborcza,

• efekt kuli śnieżnej.

W określonej sytuacji:

• gdy są wybory w dwóch turach to w 1 ludzie wybierają a w drugiej eliminują,

• gdy są wybory proporcjonalne ale z progiem wyborczym, to jeżeli nasza partia nie osiąga tego progu to nie oddajemy na nią głosu ale przerzucamy na inną podobną partię (teoria głosu skutecznego) np. UW w ostatnich wyborach,

• gdy jest system większościowy w jednej turze to też działa głos skuteczny.

Prawo wyborcze wiąże się z zasadą reprezentacji. Musi charakteryzować się:

• powszechne,

• równe,

• głosowanie tajne,

• bezpośrednie - głosuje się na tego kandydata który kandyduje na dany urząd - muszą być do I izby parlamentu.

Cechy procesu wyborczego:

• zgłaszanie kandydatów -proces wyborczy jest procesem partyjnym ale teoretycznie też grupy wyborców,

• głosowanie - głosuje się albo na listę (na partię), albo imiennie (konkretny kandydat wybory większościowe), albo charakter mieszany (do Sejmu)

• ustalanie wyników - wyróżniamy system proporcjonalne, większościowe, mieszane. System większościowy - 1 mandat otrzymuje ten kandydat który uzyskał większą liczbę główną. Większość może być względna lub bezwzględna (50%+1 głosów). System większości względnej - charakterystyczny dla państw anglosaskich. System większości bezwzględnej - system V Republiki Francuskiej - między turami są porozumienia wyborcze. System większościowy sprawia, że do parlamentu wchodzi kilka partii (mała ilość) - co daje możliwość stworzenia stabilnego rządu, np. WB są 2 partie które mają realne szanse zdobycie miejsca w parlamencie. System większościowy nie jest sprawiedliwy. System proporcjonalny - w wielomandatowych okręgach wyborczych, mandaty rozdzielane proporcjonalnie między partie (listy) w zależności od oddanych na tę listę głosów. Obecnie do systemu proporcjonalnego wprowadza się klauzulę zaporową, albo progi wyborcze aby eliminować partie małe i stworzyć stabilny rząd (zwykle 4-5%). System stosowany w Szwecji, Norwegii, Holandii, Hiszpanii, Danii, Polsce do Sejmu, Szwajcaria). system proporcjonalny jest sprawiedliwszy, korelujący w zasadą pluralizmu, powoduje wielopartyjność parlamentu, parlament jest rozdrobniony.

ZASADA KONSTYTUCJONALIZMU - odnosi się do konstytucji, konstytucja jest nadrzędnym aktem prawnym w państwie, obejmująca podstawy ustroju państwa ora prawa i wolności obywateli. Konstytucja jest aktem uchwalanym i zmienianym w szczególny sposób.

Konstytucje -jej cechy:

• szczególny tryb stanowienia i zmiany - konstytucja powinna być uchwalona przez parlament, często ma charakter konstytuanty (w Polsce zwykły) czyli parlament jest po to tylko by uchwalić konstytucję, konstytucja ma być też przyjęta przez obywateli w drodze referendum,

• szczególna nazwa - tylko jeden akt może nazwany jako Konstytucja, ale np. w Niemczech - ustawa zasadnicza,

• szczególna treść - żeby była konstytucją pełną musi mieć pewne elementy: musi zawierać podstawy ustroju czyli zasady ustroju państwa, wskazanie naczelnych organów państwowych, ich sposób wyboru i kompetencje,

• najwyższa moc prawna - stosunek norm do siebie, w hierarchicznym systemie praw, z konstytucją muszą być zgodne wszystkie pozostałe akty, nie mogą być nią sprzeczne,

• moc obowiązująca - stosunek normy do adresata albo obaw i trzeba przestrzegać, albo nie. Moc obowiązująca wszystkich aktów jest taka sama.

RODZAJE KONSTYTUCJONALIZMU:

• pisane, niepisane (WB),

• ujęcie materialne (treść konstytucji, regulacje konstytucyjne) i formalne (forma konstytucyjna, artykuły),

• pełne (zawierają wszystkie niezbędne sprawy które muszą być w konstytucji regulowane) i niepełne (małe),

• proste (konstytucja to jeden akt np. Polska, Niemcy, Wły, Szwajcaria) i złożone (kilka aktów np. Szwecja).

ZASADA PODZIAŁU WŁADZY:

Stworzył ją Monteskiusz. Co było jego celem? Uważał, że ustrój WB był najlepszy, a celem najważniejszym była wolność dla obywateli. Postulował:

• podział funkcjonalny władzy (władza ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza),

• podział organizacyjny (przydzielenie do funkcji organu),

• pomiędzy władzami ma obowiązywać system wzajemnej kontroli, hamulców i zabezpieczeń,

• względna równowaga między władzami.

Pomiędzy władzami mogą być ustanowione:

• izolacja - brak powiązań pomiędzy władzami (Francja w czasie rewolucji - dyrektoriaty),

• separacja - oddzielenie władz od siebie, ustanowienie powiązań (USA),

• współpraca - nałożenie się na siebie władz (ustawodawcza i wykonawcza).

Pluralizm polityczny - różnorodność, ludzie się różnią między sobą, tworzenie płaszczyzny politycznej to swoboda i wolność działania partii politycznych uczestniczących w procesie wyborczym i sprawowaniu władzy.

ZASADA PAŃSTWA PRAWA.

Powstała w Niemczech, polega na tym, że w państwie rządzi prawo, ale nie każde tylko demokratyczne. Na tą zasadę składa się:

• zasada związania państwa prawem, lub zasada legalności, organy państwa mają bezwzględnie przestrzegać prawa,

• zasada prawno - naturalna teoria prawa - prawo jest fenomenem społecznym, istnieje ono w naturze a rolą ustawodawcy jest to prawo odkrywać,

• w państwach prawa muszą być ustanowione instytucje stojące na straży prawa, gwarantujące przestrzeganie prawa (zażalenia, odwołania, skargi, petycje), np. sądy, trybunał konstytucyjny, OMBUDSMAN - rzecznik praw obywatelskich.

ZASADA WIĘKSZOŚCI.

Demokracja to rządy większości przy zachowaniu praw mniejszości. Wyeksponowanie pozycji opozycji. W strategicznych decyzjach państwowych uczestniczy opozycja.

Większość jest obecnie procedurą: większością podejmowane są następujące decyzje:

• wybór reprezentantów (większościowy system wyborczy),

• stanowienie prawa w parlamencie,

większość kwalifikowana (⅔, 3/5):

większość bezwzględna,

większość zwykła.

SYSTEMY RZĄDÓW

System rządów - modele wzajemnych relacji między władzą ustawodawczą a wykonawczą, władza sądownicza jest władza odrębną, niezależną od innych władz.

SYSTEM Prezydencki - tylko w USA! - 1787 roku - konstytucja jest on wymagający, silne organy władzy centralnej silni obywatele (społeczeństwo). Władza jest podzielona nie tylko między organy centralne ale i między centralną a lokalną (pionowo i poziomo). Zasady systemu prezydenckiego:

• prezydent jest jednym organem władzy wykonawczej, nieformalny rząd składający się z sekretarzy (13) jest podporządkowany prezydentowi, rząd jest wykonawcą poleceń prezydenta,

• prezydent, kongres pochodzą z odrębnych wyborów powszechnych (dysponują podobną legitymacją).

• Zasada separacji - maksymalne oddzielenie od siebie władzy wykonawczej i władzy ustawodawczej (kongresu) przejawia się w:

• prezydent nie może rozwiązać Kongresu, Kongres nie może odwołać prezydenta z przyczyn politycznych,

• zasada niepołączalności władzy w Kongresie i władzy wykonawczej,

• zasada separacji została przełamana i przyjęte zostały powiązane, pomiędzy władzami np. impeachment (forma pociągania do odpowiedzialności prezydenta), veto prezydenta, potrzebna rada i zgoda Senatu przy nominacji prezydenta.

SYSTEM PARLAMENTARNO (parlamentarno - gabinetowy).

To system brytyjski, Wły, Hiszpania, Dania, Szwecja, Norwegia, Polska, Czechy, Węgry, Kanada.

Cechy:

• dualizm egzekutywy (głowa państwa i rząd),

• głowa państwa pełni przede wszystkim funkcje reprezentacyjne (ma słabą wiedzę),

• rządzi rząd,

• rząd powoływany jest przez głowę państwa, ale z większości parlamentarnej,

• rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem,

• głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności politycznej (nigdzie) ale konstytucyjną, monarchowie nie ponoszą żadnej odpowiedzialności,

• głowa państwa może rozwiązać parlament (najczęściej),

• rząd uczestniczy w procesie ustawodawczym, posiada prawo inicjatywy ustawodawczej,

• członkowie rządu mogą być członkowie parlamentu (zasada połączalności).

Funkcjonowanie systemu parlamentarnego zależy od systemu partyjnego. Gdy jest system 2-partyjny (WB) system parlamentarny funkcjonuje stabilnie i sprawnie. Gdy jest system wielopartyjny to system funkcjonuje niestabilnie i dochodzi do częstej zmiany rządów (Wł. lat 60 i 70), potrzebne są koalicje. W połowie XX wieku wprowadzano racjonalizacje systemu parlamentarnego, polegającą na wzmacnianiu władzy wykonawczej a zwłaszcza rządu - system niemiecki kanclerski tzw. parlamentaryzm zracjonalizowany.

SYSTEM PÓŁPREZDENCKI (parlamentarna - prezydencki, semi-prezydencki).

Powstał na bazie systemu parlamentarnego poprzez wzmocnienie pozycji prezydenta, przyjęciu pewnych zasad systemu prezydenckiego. Powstał we Francji (V Republika Francuska).

Zasady:

• dualizm egzekutywy (prezydent i rząd),

• prezydent wybierany w wyborach powszechnych,

• prezydent posiada szeroki zakres uprawnień, w tym osobiste nie wymagające kontrasygnaty (sam decyduje o ich wykorzystaniu),

• rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem a niekiedy też przed prezydentem.

Ten system funkcjonuje w Austrii, Islandii, Irlandii, Portugalii, Finlandii, Litwie, Rumunii.

Na funkcjonowanie systemu półprezydenckiego musi być zgoda partii. W Rosji wszystkie cechy odpowiadają systemowi półprezydenckiemu, ale wzorem dla systemu jest Francja i gołym okiem widać różnice w funkcjonowaniu. System rosyjski jest nazwany prezydencko - parlamentarnym jak i Ukraiński - silne ośrodki władzy w Rosji, premier nic nie znaczy, parlament jest takim drugim biegunem prezydenta. System półprezydencki jest najświeższy, najnowszy.

SYSTEM PARLAMENTARNO - KOMITETOWY, system rządów zgromadzenia lub konwentu.

Nadrzędność parlamentu, nie ma zasady podziału władzy, parlament wybiera, kontroluje i odwołuje pozostałe organy. W wersji czystej nigdzie nie funkcjonuje ale pewne elementy występują w Szwajcarii. W historii taki system funkcjonował we Francji za rządów Jakobinów, Komuna Paryska (1861), przedwojenna Estonia (1920), konstytucja PRL 52, państwa socjalistyczne.

Organ państwowy - wyodrębnienie organizacyjny zespół ludzi posiadających określone prawem kompetencje, działają na podstawie i w granicach prawa, może korzystać z przymusu państwowego.

Parlament:

• sposób wyboru parlamentu: większościowy,

• struktura parlamentarna: jednoizbowy (unikameralizm) lub 2-izbowy (bikameralizm, może być równorzędność izb, egalitaryzm, nierównorzędny różne kompetencje), druga izba jest powoływana w państwie federalnym, albo jej istnienie wynika z tradycji i jest uzasadniana poprawieniem ustawodawstwa,

• kadencja - czas pełnomocnictw zwykle 4-5lat,

• głowa państwa rozwiązuje parlament gdy parlament nie może powołać rządu

• organizacja wewnętrzna parlamentu:

• organy kierownicze - powoływane po t aby ktoś przewodniczył posiedzeniu i reprezentował na zewnątrz. Mają charakter jednoosobowy (WB speaker), lub organy mieszane (przewodniczący i prezydium. Na urząd przewodniczącego wybierana jest osoba reprezentująca większość.

• Organy pracy (Komisje) - organy opniodawcze, doradcze, przygotowują sprawy na posiedzenie parlamentu (nie zawsze), rodzaje komisji: zastępujące parlament (decyduje zamiast izby np. komisje ustawodawcze we Włoszech i Hiszpanii oraz w USA, Szwecja, komisje stałe, ad hoc, komisje resortowe, pozaresortowe, komisje nadzwyczajne (dla załatwienia określonej sprawy), komisje śledcze.

• Organy grupujące, skupiające posłów (frakcje parlamentarne) - każdy parlamentarzysta chce należeć do frakcji bo mu się to opłaca.

• Funkcje parlamentu:

• prawodawcza wyróżniamy tu funkcję ustrojodawczą (zmiana konstytucji), ustawodawczą, uchwałodawczą,

• kontrolna (kontrola nad rządem),

• kreacyjna - wybór osób na sprawowanie określonych funkcji.

USTAWODAWSTWO to proces. Etapy:

1. inicjatywa ustawodawcza - prawo inicjatywy najczęściej posiadają parlamentarzyści (każdy, grupa posłów lub cała izba), rząd, obywatele, w zachodniej Europie prezydent nie ma inicjatywy, tylko w Europie środkowo wschodniej ma inicjatywę (Polska, Ukraina, Litwa, Węgry, Rosja, Chorwacja), części składowe federacji (kantony w Szwajcarii). Inicjatywa może być kierowana do jednej lub drugiej izby, gdzie ma większą szansę przejścia (oprócz Niemiec i Polski). Prace są prowadzone w obu izbach jednocześnie. Projekt ustawy budżetowej jest zawsze kierowany do izby pierwszej (niższej).

2. przejęcie projektu przez izbę - są różne warianty: konieczne jest przyjęcie przez obie izby (USA, Rumunia), pierwsza izba ma prawo veta - drugi rodzaj (Polska, WB), projekt jest kierowany do głowy państwa i głowa państwa go podpisuje, promulguje (zgodna z konstytucją i wzięcie obowiązku za jej wykonanie) i sankcjonuje (charakter ostateczny). Głowa państwa zwykle dysponuje prawem veta (zawieszające - może być ponownie przegłosowane przez izbę, ostateczne - ustawa nie wchodzi w życie, absolutne - tylko w WB ale królowa z tego nie korzysta). Weto głowy państwa jest obalane: większością zwykła lub kwalifikowaną (wzmacnia rolę głowy państwa np. Polska 3/5, USA2/3, Rosja 2/3, Ukraina 2/3).

WŁADZA WYKONAWCZA (EGZEKUTYWA) - może być monokratyczna (jednolita), jeden organ sprawuje władze wykonawczą (USA, Szwajcaria), lub dualistyczna składająca się z głowy państwa oraz rządu z premierem na czele.

Głową państwa może być prezydent lub monarcha. Czynniki wpływające na pozycję głowy państwa:

• polityczno - konstytucyjna pozycja wyróżniamy tu:

• pozycja konstytucyjna - wpływają na nią:

1. sposób wyboru - wybór prezydenta w głosowaniu powszechnym zwiększa jego legitymizacje i wpływa na podniesienie jego pozycji oraz jej wzmocnienie,

2. zakres i jakość posiadanych kompetencji - dyskrecjonalne (własne, władcze, osobiste), ograniczone (wnioskiem, okolicznościami wskazanymi w konstytucji),

3. zakres i rodzaj ponoszonej odpowiedzialności,

• pozycja wynikająca z poza konstytucji:

1. osobowość polityczna prezydenta, styl sprawowania władzy,

2. kontekst sytuacyjny (sytuacja polityczna), układ sił politycznych w parlamencie.

RZĄD to nadrzędny i kolegialny organ władzy wykonawczej, którego głównym zadaniem jest wykonywanie ustaw i kierowanie administracją rządową. Zadania każdego rządu w państwie parlamentarnym:

• wykonywanie ustaw,

• projekt budżetu, wykonywanie, przedstawianie realizowanie, kierowanie i koordynowanie resortami administracyjnymi,

• polityka zagraniczna i bezpieczeństwa (dzielą z głową państwa),

• wypełnia swoje funkcje w władzy ustawodawczej,

• inicjatywa ustawodawcza,

• wydaje akty wykonawcze,

• wydaje akty z mocą ustawy (w Polsce obecnie nie ma takiej regulacji).

Delegacja ustawodawcza (ustawodawstwo delegowane) polega na tym, że rząd na mocy ustawy uchwalonej przez parlament (ustawa delegująca uprawnienia) może wydawać akty prawne z mocą ustawy. Akty te noszą nazwę rozporządzenia z mocą ustawy lub dekret z mocą ustawy (dekrety ustawodawcze). Nie są to rozporządzenia ustawowe!!! w ustawie delegacyjnej parlament wskazuje organ (rząd), sprawę która ma być przedmiotem regulacji oraz wskaźniki, zasady, wytyczne (charakter wiążący). Delegacja ustawodawcza sprawia, że parlament traci wyłączność ustawodawczą. Jedynie parlament może wydawać ustawy ale inne organy wydaje akty prawne z mocą ustawy. Delegacja jest dla szybkości, sprawności i fachowości.

SPOSOBY FORMOWANIA RZĄDU:

• parlamentarny (pochodzi z większości parlamentarnej),

• pozaparlamentarny (sposób amerykański i niekiedy francuski).

Rząd ponosi zawsze odpowiedzialność polityczną i zwykle też odpowiedzialność konstytucyjną.

Sądy Konstytucyjne - 2 sposoby powoływania:

• parlamentarny (parlament powołuje sędziów) - Niemcy, Polska.

• mieszany (różne organy powołują).

UPRAWNIENIA:

• badanie zgodności ustaw z konstytucji i innych aktów prawnych z konstytucją i ustawami,

• badanie konstytucyjności działania niektórych organów,

• rozpatrywanie sporów kompetencyjnych.

STANY ZJEDNOCZONE (USA)

USA posiada najstarszą z obowiązujących konstytucji. 04.07.1776 zadeklarowana niepodległość. Zostały uchwalone artykuły konfederacji. 1787 uchwalenie konstytucji. 1789 konstytucja wchodzi w życie. Konstytucja ta jest ogólna i krótka. Czynniki decydujące o możliwości obowiązywania konstytucji do dnia dzisiejszego:

• sfera aksjologiczna - pochodzące z oświecenia, odwołuje się do myśli politycznej J. Locka i Montesgna,

• aktualność konstytucji zapewnia jej interpretacja przez sądy a głównie przez Sąd Najwyższy. Przepisy mają charakter ogólny,

• mądrość twórców konstytucji (70% to prawnicy, politycy, mający doświadczenie polityczne).

Konstytucja składa się z wstępu, 7 artykułów i 27 poprawek. Poprawki to specyficzna forma zmiany konstytucji - dopisywanie.

Artykuł pierwszy - traktuje o kongresie. Artykuł drugi - mówi o władzy wykonawczej. Artykuł trzeci - władza sądownicza. Artykuł czwarty - o federalizmie. Artykuł piąty - zmiana konstytucji. Artykuł szósty - o systemie źródeł prawa. Artykuł 7 - wejście konstytucji w życie.

Pierwszych 10 poprawek to tzw. Deklaracja Praw - prawa i wolności obywateli - 1789 przez Kongres. Są tu podstawowe prawa obywateli.

ZMIANA KONSTYTUCJI:

Zmiana konstytucji jest bardzo trudna. Poprawki proponuje Kongres na wniosek 2/3 w obu izbach Kongresu, 2/3 stanów. Zwołuje się konwencje konstytucyjną która proponuje tą poprawkę kongresowi. ZATWIERDZIĆ POPRAWKĘ MUSI ¾ STANÓW. Na 17 poprawek - stany zaproponowały 1 (dotyczyła zniesienia prohibicji).

ZASADY ZAWARTE W KONSTYTUCJI:

1. ZASADA PODZIAŁU WŁADZY - wyinterpretowana, władze są od siebie odseparowane i są przyjęte między nimi relacje minimalne.

2. ZASADA FEDERALIZMU - poprawka 10 - uprawnienia władz centralnych noszą nazwę delegowanych i są wyliczone w konstytucji. Kongres ma uprawnienia pochodne czyli prawo stanowienia ustaw. Stanom przysługują te uprawnienia które nie zostały zastrzeżone dla władz federalnych. Uprawnienia równoległe - przysługują organom stanowym i federalnym (podatki). Zasady federalizmu:

• Pełna wiara i zaufanie - dokumenty i akty wydawane w jednym stanie muszą być uznawane w innych stanach,

• Zasada przywilejów, swobód - wszyscy amerykanie mogą korzystać z przywilejów i praw obowiązujących w innym stanie,

• Zasada ekstradycji - oskarżony - wydalony.

KONGRES

Składa się z 2 izb:

• Izba Reprezentantów - 2 lata kadencji, 435 reprezentantów,

• Senat - 100 senatorów, 6 letnia kadencja, wymiana 1/3 co 2 lata.

Pozycja senatora jest silniejsza bo reprezentuje stan, i kadencja jest dłuższa. WYBORY: obie izby są wybierane w oddzielnych wyborach. Do Izby Reprezentantów - 25 lat obywatel amerykański - 7 lat musi być zamieszkiwać w stanie w którym się kandyduje. Stany podzielone są na okręgi uzależnione od liczby mieszkańców. Najwięcej reprezentantów ma Kalifornia, a najmniej Alaska (1). Senat - 30 lat, obywatel amerykański - 9 lat zamieszkiwać w stanie, okręgiem w wyborach do senatu jest stan, każdy stan wybiera 2 senatorów. Członkowie Kongresu są wybierani wg zasady większości względnej.

ORGANIZACJA KONGRESU:

• Izbie Reprezentantów przewodniczy speaker,

• Senatowi przewodniczy wiceprezydent z urzędu, ale często jest nieobecny więc wybierany jest przewodniczący tymczasowy.

• KOMISJE wyróżnia się:

• stałe - powoływane do opracowania ustaw,

• specjalne - do zbadania określonej sprawy,

• wspólne - spośród członków obu izb do opracowania tekstów rezolucji (opinia, stanowiska),

• uzgadniające - złożone z członków obu izb powołują……………..

• Frakcje:

• Partia republikańska

• Partia demokratyczna,

Najważniejsze stanowiska to:

• Przewodniczący izb,

• Przewodniczący partii,

• Przewodniczący komisji, głównie stałych (bo decydują o projektach ustaw).

UPRAWNIENIA KONGRESU:

1. ustrojodawcze - udział w procesie zmiany konstytucji,

2. ustawodawcza,

3. kontrolna - sądowniczo - śledcza,

4. kreacyjna,

5. w polityce zagranicznej - kongres wypowiada wojnę, senat ratyfikuje traktaty międzynarodowe 2/3, kongres przyznaje pomoc zagraniczną,

6. „uprawnienia kadrowe” - senat wyraża zgodę na nominacje dokonywane przez prezydenta.

Uprawnienia obu izb w procesie ustawodawczym są jednakowe. Ale w innych uprawnieniach to Senat ma szersze uprawnienia.

Kongres pracuje w trybie sesyjnym - od 3 stycznia obraduje do końca czerwca, ale mogą też być sesje nadzwyczajne. Proces ustawodawczy musi być zamknięty w jednej sesji.

2. AD. 2

Proces inicjatywy ustawodawczej:

• członkowie Kongresu i komisje kongresu mają prawo inicjatywy ustawodawczej,

• prezydent nie ma prawa inicjatywy ustawodawczej, ale 80% inicjatyw pochodzi od prezydenta - jest promotorem ustaw. Projekty ustaw są przygotowywane przez administrację prezydenta (ok. 3mln ludzi!). prezydent występuje do Kongresu z orędziami i informuje Kongres o tym jakie ustawy przygotowuje jego administracja. Prezydent „układa się” z członkami kongresu i ci występują w kongresie z prezydenckimi projektami ustaw. Projekt może być skierowany do jednej lub do drugiej izby. Prezydent występuje z projektem ustawy BUDŻETOWEJ. Debaty odbywają się w obu izbach (jednocześnie). W komisjach stałych prace nad projektami ustawy. (komisje = małe legislatury). Aby projekt był przyjęty w kongresie muszą go przyjąć obie izby. Gdy obie będą na tak to podpisany zostaje przez przewodniczących izb i przesłany jest do prezydenta, który w ciągu 10 dni podpisuje ustawę. Gdy nie zajmie stanowiska to wchodzi w życie. Ma też prawo veta, odesłanie do kongresu z uzasadnieniem. Wyróżniamy następujące veta prezydenckie:

• zwykłe (regularne) - odmawia podpisania ustawy, potrzeba 2/3 głosów do obalenia veta,

• kieszonkowe (szufladowe, półkowe) - odłożenie projektu, jeżeli prezydent otrzyma ustawę do podpisania w ciągu ostatnich 10 dni sesji kongresu i nie ma tych konstytucyjnych 10 dni to może nie zareagować, a kongres nie ma możliwości zareagowania na reakcje prezydenta,

• nieformalne - prezydent w tym przypadku nie wydaje przepisów wykonawczych lub nie przyna na ten cel pieniędzy

3. AD. 3

Funkcja kontrolna - kongres kontroluje czy ustawy są wykonywane zgodnie z zasadą kongresu.

3 formy kontrolowania:

• impeachment - prawo kongresu do postawienia w stan oskarżenia, ma możliwość skazania członków administracji federalnej w tym prezydenta za zdradę przekupstwo, przestępstwo lub inne wykroczenie. Odpowiedzialność ponoszą prezydent, viceprezydent, wyżsi urzędnicy administracji federalnej np. sekretarze i sędziowie federalni. W stan oskarżenia stawia Izba Reprezentantów a orzeczenie wydaje Senat. Gdy oskarżony jest prezydent to Senatowi przewodniczy sędzia Sądu Najwyższego. Prezydent może zostać usunięty z urzędu oraz mieć zakaz wykonywani funkcji publicznych w przyszłości. Senat podejmuje tą decyzje 2/3 głosów obecnych senatorów. Orzeczenie nie wyklucza odpowiedzialności przed sądami powszechnymi, senat nie jest sadem. W stan oskarżenia postanowiono 28 wyższych funkcjonariuszy, połowę skazano (PREZYDENCI: Jonsson - uniewinniony, Nixon - ustąpił ze stanowiska, Clinton - uniewinniony)

PREZYDENT

Sposób wyboru: 4 letnia kadencja, może kandydować obywatel amerykański od urodzenia, 35 lat żeby kandydować, mieszkać w USA przez 14 lat.

ETAPY WYBORU PREZYDENTA:

1. prawybory - wiosna roku prezydenckiego - jest to instytucja partyjna, aby dowiedzieć się który z ich kandydatów ma szansę wyboru na urząd prezydenta, ma wyłonić kandydata partii,

2. nominacje partyjne - lato - partia demokratyczna dokonuje tego w lipcu a republikańska w sierpniu, dokonywana jest przez partie i obwieszcza ona, że dana osoba jest oficjalnym kandydatem na prezydenta tej partii. Podczas nominacji kandydata na prezydenta ogłasza też swojego kandydata na wiceprezydenta i swoją platformę wyborczą tj wypadkową między hasłem a programem,

3. kampania wyborcza - IX - X - kandydaci jeżdżą do poszczególnych stanów, prowincje itd., 1 głos to 150 uścisków dłoni, ważny kontakt bezpośredni,

4. głosowanie powszechne - odbywa się w listopadzie dokładnie w 1 wtorek po pierwszym poniedziałku - wybierani są elektorzy, zasady obowiązujące: każdy stan ma tyle miejsc elektorskich ile ma miejsc w kongresie (co najmniej 3),

5. ogłoszenie wyników wyborów - 3 styczeń na sesji Kongres ogłasza,

6. objęcie urzędu przez nowo wybranego prezydenta.

POZYCJA USTROJOWA PREZYDENTA:

• jest jednoosobową egzekutywą,

• przepisy konstytucji są ogólne stosuje się interpretacją rozszerzającą,

• w czasach kryzysu - prezydent jako organ jednoosobowy jest zdolny do szybkiego działania,

• jego pozycja jest też silna z powodu sposobu jego wyboru (wybory powszechne).

KOMPETENCJE PREZYDENTA:

• jest głową państwa - reprezentuje państwo w stosunkach wewnętrznych i zewnętrznych, mianuje ambasadorów, nadaje odznaczenia, ma prawo łaski, nadaje obywatelstwo, przyjmuje listy uwierzytelniające,

• jest szefem rządu i administracji federalnej - stoi na czele maszyny urzędników federalnych ok. 3 mln urzędników, mianuje wyższych urzędników (szefów FBI, CIA) pracują na rzecz prezydenta, rząd ma charakter nieformalny (sekretarze stojący na czele departamentów zwykle 13-15 odpowiedniki naszych ministerstw), może odwoływać sekretarzy,

• jest wykonawcą ustaw - realizuje ustawę i podlegają mu: urząd wykonawczy (biuro Białego Domu), bierne zarządzanie budżetem, urząd obrony narodowej,

• jest kreatorem polityki zagranicznej - tworzy politykę zagraniczną państwa i jest jego domeną, zawiera umowy międzynarodowe, zawiera porozumienia administracyjne (nie wymaga zgody Senatu),

• jest naczelnym Sił Zbrojnych - dowodzi armią w czasie wojny i pokoju, wydaje decyzje, gdy jest zagrożone życie, zdrowie i mienie Amerykanów, kongres wydał 5 decyzji o wojnie, prezydent 150,

• uprawnienia prawodawcze - jest promotorem ustaw, podpisuje ustawy ma na to 10 dni, ma prawo veta, wydaje rozporządzenia wykonawcze w stosunku do ustaw,

• jest liderem opinii publicznej i szefem partii której jest reprezentantem.

WŁADZA SĄDOWNICZA

Dzieli się na:

• sądownictwo stanowe,

• sądownictwo federalne.

SĄDOWNICTWO FEDERALNE jest trójstopniowe:

• sądy dystryktowe (95),

• sądy apelacyjne (13),

• Sąd Najwyższy - zajmuje się sprawami uregulowanymi w ustawach federalnych, zajmuje się rozstrzyganiem sporów. Sąd Najwyższy niema odmiennych kompetencji, ale decyduje ostatecznie. Sędziów mianuje prezydent za radą i zgodą Senatu. Odwołani tylko drogą impeachmentu, ale mogą sami zrezygnować. Jest 9 sędziów. UPRAWNIENIA WŁADZY SĄDOWNICZEJ:

• jest 3 władzą,

• funkcja kreacyjna - tworzenie precedensów - orzeczenie sądu najwyższego ma charakter wiążący w orzekaniu sporów podobnych,

• funkcja interpretacyjna - interpretują ustawy, wykładnia prawa,

• funkcja ustrojodawcza - dokonują interpretacji konstytucji, orzekają w sprawach zgodności ustaw z konstytucją.

WIELKA BRYTANIA

System WB to wzór systemu parlamentarnego. Nie ma konstytucji pisanej.

EWOLUCJA SYSTEMU POLITYCZNEGO OKRESY:

1. XII - XVI wiek → przewaga króla, 1215 Wielka Karta Swobód (Wolności), władza króla to władza absolutna,

2. XVII wieku → walka króla z parlamentem, 1688-89 tzw. Chwalebna Rewolucja, wprowadzono monarchie konstytucyjną, 1701 - akt o następstwie tronu,

3. XVIII do połowy XIX wieku → przewaga parlamentu, przewaga gabinetu,

4. od połowy XIX do teraz→ przewaga premiera.

BRYTYJSKIE PRAWO KONSTYTUCYJNE (źródła):

• prawo powszechne, prawo zwyczajowe, nie mające charakteru pisanego, ale obowiązywało zawsze, na jego podstawie wydawano precedensy, wyróżniamy:

• zasada suwerenności parlamentu - od XVIII wieku do dziś. Parlament może stanowić dowolne ustawy,

• zasada politycznej i konstytucyjne nieodpowiedzialności monarchy - król nie może czynić źle bo nie może czynić sam,

• zasada nadrzędności ustawy,

• orzecznictwo sądowe - orzeczenie dotyczące uprawnień monarchy,

• konwenanse konstytucyjne - utarty i uznany za właściwy sposób postępowania w określonej sytuacji ustrojowej, np.:

• premierem zostaje lider partii która wygrała wybory,

• wraz z ustąpieniem premiera ustępuje cały gabinet,

• partia która przegrała wybory podaje się do dymisji,

• odbywanie się zebrań parlamentu co roku,

• prawo wyborcze może być zmieniane ale z udziałem obu partii,

• instytucja opozycji jej królewskiej mości,

• prawo pisane - ustawy uchwalone przez parlament np. akty historyczne,

• dzieła i traktaty prawnicze, głównie Waltera Bagehot`a i Alberta Dicey`a - pozycja króla jes ceremonialna, symboliczna jak ołtarz w kościele.

1. PARLAMENT

Parlament brytyjski składa się z trzech izb:

1. IZBA GMIN,

2. IZBA LORDÓW,

3. Królowa (Monarcha).

1. IZBA GMIN

PRAWO WYBORCZE DO IZBY GMIN:

• Kadencja do 5 lat, dolnej granicy nie ma,

• Izbę Gmin rozwiązuje Królowa na wniosek premiera,

• Premier wybiera czas kiedy mają odbyć się wybory (najbardziej korzystny czas dla własnej partii),

• Na przedłużenie kadencji IZBY GMIN musi wyrazić zgodę Izba Lordów (w czasie I i II wojny światowej),

• System wyborczy - system większości względnej, kraj podzielony na jedno mandatowe okręgi (jest ich 659),

• Wybory w WB mają charakter partyjny - kandydatów zgłaszają wyborcy (potrzeba 10 podpisów wyborców) ,potrzebny jest też list polecający - wszyscy kandydaci powinni mieć taki list od lidera partii, wybory odbywają się w terminie korzystnym dla partii rządzącej bo premier decyduje o dacie wyborów, (21 dni jest na kampanie wyborczą).

ORGANIZACJA IZBY GMIN.

Izba Gmin składa się z 659 członków. Na czele stoi speaker - jest jednoosobowym organem przewodniczącym, jest bezstronny, nie bierze udziału w głosowaniu. Urząd jest sprawowany przez bardzo długi okres czasu (dopóki nie umrze). Funkcje które wzmacniają jego pozycję - jest ustami izby, dopuszczany przed oblicze królowej. Tworzy precedensy - decyduje czy ustawa jest ustawą zwykłą czy finansową (bez udziału Izby Lordów). Czuwa na straży immunitetów poselskich.

Izba Gmin dzieli się na: rząd większości i opozycja Jej Królewskiej Mości. Większości rządowej przewodniczy Premier, ale w praktyce zastępuje go Lider Izby Gmin. Opozycja formułuje swój gabinet cieni - mają też Lidera Partii Opozycyjnej.

WHIP - rzecznik dyscypliny partyjnej - dba o dobre stosunki między posłami zasiadającymi w tylnej ławie a kierownictwem partii, informuje o decyzji kierownictwa, informuje posłów kiedy ich obecność jest wskazana, konieczna lub niekonieczna. Whipowie partii porozumiewają się ze sobą i ustalają kto będzie nieobecny.

KOMISJE podział:

• komisja całej Izby - cała Izba Gmin przekształca się w Komisję, gdy rozpatrywane są sprawy szczególnej rangi (konstytucyjne, budżetowe). Obrady mają wtedy charakter odformalizowany - każdy może zabrać głos. Obradom Izby Gmin wtedy nie przewodniczy Spiker tylko przewodniczący komisji budżetowej. Izba Gmin jest przekształconą w komisję z mocy wniosku (1poseł),

• komisje stałe - (ad hoc),

• komisje specjalne (śledcze),

• komisje wspólne - spośród członków obu Izb gdy są rozbieżności między Izbami,

• komisja projektów ustaw prywatnych.

Izba Gmin pracuje na rocznych sesjach (od końca października do czerwca). Każdą sesję rozpoczyna mowa tronowa wygłaszana przez Królową, napisaną przez Premiera. Jest to plan działań rządu na najbliższy rok sesja kończy się prorogacją - pochodzi od Króla.

FUNKCJE IZBY GMIN: ustawodawcza i kontrolna.

Rodzaje ustaw (projekty):

• publiczne - sprawy dotyczące państwa,

• prywatne - sprawy dotyczące prywatnych rzeczy,

• mieszane

Projekty ustaw mogą być:

• rządowe - mają przewagę, występuje z nimi minister,

• pochodzące od indywidualnych osób.

Prawa inicjatywy ustawodawczej posiadają członkowie obu IZB. Projekt jest uchwalony w czytaniach. Izba Lordów ma prawo veta w stosunku do ustaw Izby Gmin ale rzadko do tego dochodzi. VETO Izby Lordów jest obalone przez Izbę Gmin, jeśli ta w ciągu roku w dwóch kolejnych sesjach ponownie uchwali ten projekt. Ustawy podpisuje Królowa, ale ma prawo veta - to veto ma charakter ostateczny, ale to tylko teoria. Od 1707 Królowa z tego uprawnienia nie skorzystała. Rząd ma też prawo wydawanie rozporządzeń z mocą ustawy, ale parlament musi go wcześniej do tego upoważnić.

FUNCKJA KONTROLNA IZBY GMIN:

• możliwość pociągnięcia rządu do odpowiedzialności politycznej (postawienie wniosku o votum nieufności), ale ma to charakter iluzoryczny,

• możliwość pociągnięcia rządu do odpowiedzialności konstytucyjnej (impeachment), Izba Gmin oskarża Izba Lordów sądzi, od II wojny światowej żaden członek nie został pociągnięty do odpowiedzialności,

• komisja cały Izby - debata,

• dyskusja nad mową tronową,

• interpelacje i zapytania,

• kontrola komisyjna.

Izba Gmin działa pod dyktando rządu bo partia rządząca ma większość.

IZBA LORDÓW

Jest reliktem. Od 8 lat zmieniona koncepcja Izby Lordów. Izba ta nie pochodzi z wyborów, tylko z nominacji.

SKŁAD:

• lordowie dziedziczni - do 1999 roku w skład Izby Lordów wchodzili wszyscy Lordowie dziedziczni, było ich około 900, od 1999 jest ich 92 - jest to reprezentacja lordów dziedzicznych,

• lordowie prawa - 21 - mianowani przez Koronę, mianuje Królowa na wniosek Premiera - są to najwybitniejsi prawnicy, adwokaci, sędziowie, prokuratorzy, profesorzy prawa, wykonują większość kompetencji Izby Lordów, wchodzą w skład komisji apelacyjnej,

• lordowie duchowni - 26 arcybiskupów i biskupów kościoła anglikańskiego i prezbiteriańskiego, mianowani przez Koronę,

• lordowie mianowani przez Koronę za wybitne zasługi w różnych dziedzinach, kultura, intelektualiści - ok. 350 - 400.

Lordów jest ok. 650. ale generalnie to podział na lordów świeckich lub duchowych lub lordów mianowanych i z dziedziczenia.

Kworum w Izbie Gmin wynosi 40, a w Izbie Lordzie 3.

UPRAWNIENIA IZBY LORDÓW:

• udział w ustawodawstwie,

• sądownicze.

Izba Lordów nie kontroluje rządu.

Uprawnienia ustawodawcze:

• zgoda Izba Lordów jest konieczna do przedłużenia kadencji Izby Gmin,

• veto ustawodawcze,

• prawo inicjatywy ustawodawczej,

• poprawianie prawa,

• zajmuje się przygotowaniem nie kontrowersyjnych ale skomplikowanych pod względem prawa projektów ustaw.

UPRAWNIENIA SĄDOWNICZE (komisja apelacyjna):

• najwyższy sąd apelacyjny w sprawach cywilnych i karnych zjednoczonego Królestwa (oprócz spraw karnych w Szkocji),

• ewolucja prawa konstytucyjnego przebiegała logicznie.

MONARCHA

Teoretycznie jest to 3 izba parlamentu. Jest częścią władzy wykonawczej, nie ponosi odpowiedzialności politycznej i konstytucyjnej. Każdy akt monarchy oprócz mianowania premiera wymaga kontrasygnaty.

Prerogatywy monarchy:

• mianowanie premiera a na jego wniosek składu rządu,

• reprezentowanie państwa w stosunkach międzynarodowych,

• rozwiązywanie parlamentu i zarządzanie wyborów,

• prawo łaski,

• zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi,

• podpisywanie ustaw i prawa veta,

• mianowanie lordów.

Królowa ma charakter symboliczny, integracyjny. Ma prawo ostrzegania, udzielania rady (ale tylko jak się premier zapyta). Królowa jest apolityczna.

RZĄD I GABINET

Rząd i gabinet to nie to samo.

RZĄD - w jego skład wchodzi ok. 100 osób. Jest to suma stanowisk politycznych w administracji rządowej. 95 z nich może pochodzić z Izby Gmin a reszta z Izby Lordów lub z poza parlamentu. Rząd nigdy nie zbiera się na wspólne posiedzenia.

Gabinet to istota rządu - 20 - 24 osoby. Jest to organ kolegialny. Najbliżsi współpracownicy premiera. Gabinet to wybrani spośród rządu. W skład wchodzi premier, wybrani przez premiera ministrowie (najważniejszych resortów), lord kanclerz (przewodniczący Izby Lordów, nie jest apolityczny). Jest też minister sprawiedliwości, sekretarze stanu ds. Anglii, Szkocji i Irlandii Północnej, Walii. W skład rządu oprócz członków gabinetu wchodzą pozostali ministrowi (starsi, młodsi), wyżsi funkcjonariusze.

Rząd jest ciałem łączącym Gabinet z Izbą Gmin. Można wyróżnić Gabinet:

• wewnętrzny - premier + 2,3 osoby,

• częściowy (komitety gabinetu).

UPRAWNIENIA GABINETU:

• prowadzenie polityki wewnętrznej i zagranicznej państwa poprzez występowanie z inicjatywami ustawodawczymi,

• wykonanie ustaw,

• zapewnienie bezpieczeństwa państwa,

• kierowanie i koordynacja administracją.

PREMIER - jest najważniejszy, jego pozycja jest szczególna. Jest liderem większości parlamentarnej. Jest liderem Izby Gmin, szefem rządu i gabinetu. Może się powoływać na to, że został wybrany w wyborach pośrednich. Prowadzi politykę personalną - on decyduje a Królowa nominuje, obsadza stanowiska administracyjne w gospodarce (w firmach państwowych), jest szefem służby cywilnej, zwierzchnikiem wszystkich pracowników administracyjnych. Dysponuje instytucją patronażu (obsadzania) mianowania na wyższe stanowiska państwowe. Kieruje pracami rządu on decyduje o rozwiązaniu parlamentu. Rzeczywista pozycja premiera zależy od jego pozycji w partii.

NIEMCY

Po II wojnie światowej Niemcy były okupowane. Konstytucja Niemiec została uchwalona w 1949. konstytucja ta była tworzona pod dyktando Komisji Alianckiej. Tworzona oddolnie. W 1968 została wprowadzona całkowita suwerenność RFN. W 1973 RFN w ONZ. W 1955 został uchylony stan okupacji. 3.X.1990 zjednoczenie Niemiec. IX 1991 zmiana konstytucji (kosmetyczna, powierzchowna) nie naruszająca istotnych regulacji. Dotyczy głównie ilości landów, reprezentacji (448 było wcześniej teraz 658 Bundestag), liczba reprezentantów Bundesracie (48 - 68).

Konstytucja Niemiec - to akt tworzony przez chadecję i socjaldemokracje. Akt kompromisowy. Akt nawiązujący do Niemieckiej tradycji prawnej (szczegółowy akt bardzo obszerny). Stanowiący reakcje na doświadczenie okresu hitlerowskiego, wprowadziła zasady demokracji, utworzono instytucje zabezpieczające, odrzucenie demokracji bezpośredniej (w Niemczech nie referendum nie dotyczy landów). Wprowadziła silną władzę wykonawczą (kanclerz). System Niemiec to system parlamentarno zracjonalizowany, kanclerski silna pozycja kanclerza. Zasady systemu kanclerskiego:

1. kanclerz dobiera sobie współpracowników i wytycza kierunki polityczne państwa które wiązą poszczególnych ministrów,]

2. konstruktywne wotum nieufności,

3. jedynie kanclerz ponosi odpowiedzialność polityczną przed Bundestagiem.

W Niemczech nie ma odpowiedzialności indywidualnej poszczególnych ministrów. Tylko raz kanclerz został wybrany zgodnie z prawem 2 (1982)

ZASADY KONSTYTUCJI:

Konstytucja przewiduje zasady nienaruszalne (niezmienialne). Są to zasady które w sposób legalny nie można zmienić (art. 79 ust. 3). Zasady nienaruszalne to:

• zasada federalizmu,

• współudziału kraju w ustawodawstwie,

• prawa człowieka (godność człowieka),

• zasada państwa socjalnego,

• zasada suwerenności narodu,

• zasada podziału władzy,

• zasada demokracji pośredniej,

• zasada państwa prawa,

• prawo do oporu.

W Niemczech dopuszczane jest referendum, ale tylko w kwestii zmiany granic landów.

ZMIANA KONSTYTUCJI:

• w sposób zwykły - zmiana musi uzyskać poparcie 2/3 w obu izbach,

• pośrednia - gdy przyjmowane umowy międzynarodowe których przedmiotem jest redukcja ustroju prawno okupacyjnego, to gdy umowa ta jest sprzeczna z konstytucją, to wtedy wystarcza deklaracja obu izb (2/3) że nie jest sprzeczna i zmieniane są w pośredni sposób przepisy konstytucyjne.

PARLAMENT

Są dwie izby:

1. parlament federalny (Bundestag),

2. Rada Federalna (Budesrat).

BUNDESTAG

Bundestag to reprezentacja narodowa wybierany na kadencję 5 - letnią. Skład 656. Sposób wyboru: system mieszany, większościowo - proporcjonalny. Połowa członków (328) jest wybierana na 1 - mandatowych okręgach wyborczych wg zasady większości względnej. Druga połowa wybierana wg systemu proporcjonalnego. Obywatele oddają głos na listy partyjne w landach. Mandaty rozdzielane są proporcjonalne. Każdy wyborca ma 2 głosy, pierwszy głos oddaje na kandydata w jednomandatowym okręgu a głos drugi na listę landową. W listach landowych jest klauzula zaporowa 4% lub 3 mandaty bezpośrednie. Mandaty nadwyżkowe - jeżeli partia zdobyła więcej mandatów w Bundestagu niż w Bundesracie to jej dodaje się mandaty.

System partyjny - wielopartyjny dwubiegunowy (2 partie dominujące) - chadecja i socjaldemokracja.

ZASADY TWORZENIA RZĄDÓW:

1. kanclerz pochodzi z wielkiej partii,

2. obywatele muszą być informowani o nawiązanych koalicjach, dlatego partie tworzą koalicje wyborcze a nie parlamentarne,

3. duże partie nie wchodzą ze sobą w koalicje,

4. kanclerz jest wybierany w wyborach pośrednich (lider danej partii która wygrała wybory). Osoba kandydująca na stanowisko kanclerza jest eksponowana opinii publicznej.

ORGANIZACJA BUDESTAGU:

• prezydium - przewodniczący z zastępcami,

• komisje,

• konwent seniorów - opiniodawczy,

• frakcje parlamentarne.

FUNKCJE BUNDESTAGU:

• ustrojodawcza - dla zmiany konstytucji potrzeba 2/3 poparcia,

• ustawodawcza - proces ustawodawczy rozpoczyna się w Bundestagu,prawo inicjatywy ustawodawczej posiadają: 1. członkowie parlamentu w liczbie potrzebnej do utworzenia frakcji = 5%, 2. rząd, 3. Bundesrat. Rząd i Bundesrat mają tzw. związane prawo inicjatywy ustawodawczej polegające na wzajemnym opiniowaniu. Projekty przyjęte przez Bundestag są kierowane do Bundesratu. Bundesrat ma prawo veta w stosunku do ustaw. Dysponuje dwoma rodzajami veta w zależności od rodzaju ustawy. Można wyróżnić: ustawy federalne - dotyczą interesów poszczególnych landów. W stosunku do tych ustaw Bundesrat ma prawo veta ostatecznego, ustawy zwykłe - wszystkie pozostałe - veto zawieszające - sprzeciw który może być obalony. Veto Bundesratu w Bundestagu jest obalone co najmniej taką samą większości głosów jaką zostało uchwalone w Bundesracie. W przypadku rozbieżności między izbami powoływania jest komisja mediacyjna. Projekt uchwalony przez obie izby podpisuje Prezydent który nie posiada konstytucyjnego prawa veta. Lecz wg doktryny uznaje się, że prezydent może odmówić podpisania ustawy jeżeli jest ona sprzeczna z konstytucją (jest strażnikiem konstytucji).

• Funkcja kontrolna: 1. Bundestag ma możliwość odwołania kanclerza i przy tym rządu ale tylko w wyniku konstruktywnego wotum nieufności, 2. możliwość żądania obecności i informacji od kanclerza i członku rządu - postawienie pisemnego żądania, 3. możliwość powołania komisji (śledcze czyli dochodzeniowo śledcze, ankietowe gdy chcą uzyskać niezależne od rządu informacje), 4. interpelacje (duże zapytania, odpowiedź udzielana jest na posiedzeniach plenarnych) i zapytania (charakter pisemny, odpowiedź pisemna), pytania (udzielanie odpowiedzi w godzinie pytań), 5. debata budżetowa, 6. debata nad expose kanclerza.

1. BUNDESRAT

Składa się z 68 członków, jest to reprezentacja rządów poszczególnych landów. Skład:

• Reprezentacja landów nie jest równa (2-6), zależy od liczby mieszkańców, są to członkowie rządów landów,

• Jest mandat imperatywny (związany), przedstawiciele landów muszą głosować tak jak nakazują im rządy tych landów,

• Decyzje w Bundesracie są podejmowane większością głosów landów a nie członków,

• Reprezentacje poszczególnych landów muszą głosować tak samo, w przeciwnym razie głos jest nieważny,

• W Bundesracie nie ma frakcji partyjnych i nie ma dyscypliny partyjnej.

Przewodniczący Bundesratu jest wybierany na rok i zostaje nim kolejno premier każdego landu. Przewodniczący zastępuje w razie potrzeby zastępuje Prezydenta.

UPRAWNIENIA BUNDESRATU:

• w dziedzinie ustawodawstwa: ma prawo inicjatywy ustawodawczej, prawo opiniowania projektów rządu, prawo veta,

• wybiera połowę Trybunału Konstytucyjnego (8),

• może postawić Prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Konstytucyjnym,

• zatwierdza rozporządzenia, realizowane przez administracje landową (2/3 rozporządzeń ma taki charakter),

• Bundesrat uczestniczy w kontrolowaniu rządu, w wyborze prezydenta i kanclerza.

1. PREZYDENT FEDERALNY

Wybierany na 5 lat i wybierany tylko raz. Wybierany w wyborach pośrednich. Wybiera go Zgromadzenie Federalne, które składa się z członków Bundestagu (656) i z takiej samej liczby reprezentantów parlamentów landowych. Głosowanie jest tajne. W I turze - bezwzględną liczbę głosów, w II turze też, w 3 turze większość względna.

Prezydent pełni przede wszystkim funkcje reprezentatywne. Jego akty wymagają kontrasygnaty. Kontrasygnaty nie wymaga:

• Mianowanie kanclerza,

• Żądanie od kanclerza sprawowania funkcji do momentu wyboru następcy,

• Rozwiązywanie Bundestagu w przypadku gdy Bundestag nie wybierze kanclerza bezwzględną większością głosów, a prezydent nie zgadza się na wybór kanclerza mniejszości.

Ponadto prezydent rozwiązuje Bundestag na wniosek rządu (kanclerza), któremu Bundestag odmówił udzielenia wotum zaufania. W takiej sytuacji Bundestag może obronić się przed rozwiązaniem jeżeli w ciągu 21 dni dokona wyboru kanclerza bezwzględną większością głosów.

UPRAWNIENIA PREZYDENTA:

• Prawo łaski,

• Odznaczenia,

• Obywatelstwo,

• Ambasadorowie,

• Reprezentuje państwo,

• Nie jest zwierzchnikiem sił zbrojnych (jest nim minister obrony).

Ponosi odpowiedzialność konstytucyjną ale nie polityczną. Za naruszenie konstytucji lub ustawy prezydent może być pociągnięty do odpowiedzialność przed Trybunał Konstytucyjny na wniosek Bundestagu lub Bundesratu.

1. RZĄD - KANCLERZ

RZĄD ZWIĄZKOWY = KANCLERZ+VICEKANCLERZE+MINISTROWIE

Sposób wyboru kanclerza:

1. na wniosek prezydenta Bundestag wybiera kanclerza bezwzględną większością głosów w ciągu 14 dni (lider wielkiej partii) - jak dotychczas kanclerze byli tak wybierani,

2. z inicjatywy Bundestagu bezwzględną większością głosów, 14 dni,

3. z inicjatywy Bundestagu - względną większością głosów, 14 dni.

Prezydent musi mianować kanclerza wybranego bezwzględną większością głosów. W przypadku wybranego kanclerza mniejszościowego to wtedy prezydent ma 2 możliwości: 1. może mianować kanclerza mniejszości, 2. może rozwiązać Bundestag.

WYGAŚNIĘCIE FUNKCJI KANCLERZA:

• gdy zostanie wybrany nowy Bundestag,

• gdy kanclerz umrze lub zrzeknie się urzędu,

• gdy zostaje rozwiązany Bundestag.

POZYCJA RZĄDU I KANCLERZA:

• pierwsza osoba w państwie,

• szefem rządu jest kanclerz,

• decyduje o składzie personalnym,

• wytycz kierunki polityki,

• ponosi odpowiedzialność polityczną (tylko on),

• tylko konstruktywne wotum nieufności może go usunąć.

FUNKCJE RZĄDU:

• są takie same jak wszędzie,

• polityka wewnętrzna państwa,

• funkcja ustawodawcza,

• funkcja kontrolna,

• bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne,

• ochrona rządu i kanclerza,

• polityka zewnętrzna,

• kierowanie i koordynowanie administracją rządową,

• wydanie aktów normatywnych (rozporządzenie).

ŚRODKI OCHRONY KANCLERZA MNIEJSZOŚCI:

Gdy kanclerz staje kanclerzem mniejszościowym to wówczas stawia wniosek o wotum zaufania. Jeżeli go nie otrzyma to występuje z wnioskiem (może) do prezydenta o rozwiązanie Bundestagu. Prezydent musi się do niego przychylić. Parlament może obronić się przed rozwiązaniem wybierając w ciągu 21 dni nowego kanclerza w wyniku konstruktywnego wotum nieufności, wcześniej musi być zawiązana większościowa koalicja. Kanclerz mniejszościowy funkcjonowałby do czasu wyboru nowego kanclerza. Gdyby nie wnioskował o rozwiązanie parlamentu to nadal jest kanclerzem. Kanclerz mniejszościowy może zabiegać o poparcie prezydenta. Kanclerz mniejszościowy może wystąpić do prezydenta z prośbą o wprowadzenie tzw. ustawodawczego stanu wyjątkowego lub stanu wyższej konieczności ustawodawczej. Stan ten jest wprowadzony przez prezydenta za zgodą Bundesratu. Polega on na tym, że każdy rządowy projekt ustawy odrzucony przez Bundestag staje się obowiązującym jeżeli zostanie uchwalony przez Bundesrat (uchwalanie ustaw ponad parlamentem). Stan ten nie może trwać dłużej niż 6 miesięcy i może być wprowadzony tylko raz podczas pełnienia funkcji przez danego kanclerza - nigdy nie wykorzystany.

ZWIĄZKOWY TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY.

Składa się z 16 członków, 8 wybiera Bundestag, 8 Bundesrat na 12 lat. Mandat nie jest odnawialny, wydaje orzeczenia ostateczne. Kompetencje:

• badanie zgodności aktów ustaw z konstytucją,

• rozpatrywanie sporów kompetencyjnych,

• badanie konstytucyjności działania prezydenta i partii politycznych (rozwiązał partie komunistyczną),

• rozpatrywanie skargi konstytucyjnej.

WŁ. ITALIA -:)

Jest to klasyczny system parlamentarny. Rządy niestabilne a to wynikało z wielopartyjności, system wyborczy proporcjonalny. Do lat 80 tych najsilniejszą partią Wł. Była partia komunistyczna. Partia komunistyczna była izolowana nie była dopuszczana do rządów. Partią istotną była partia chadecka - zwykle w rządach. 1993 zmiana systemu wyborczego co wywołało zmianę systemu partyjnego a to wpłynęło na stabilność rządu. Konstytucje uchwalono 27.XII.1947 a weszła w życie 1.I.1948. była wielokrotnie nowelizowana. Ustanowiła szereg demokratycznych instytucji np. TK, szeroki katalog praw i wolności obywateli. Wprowadza szeroką regionalizację (pozostając państwem unitarnym).

INSTYTUCJE DEMOKRACJI BEZPOŚREDNIEJ:

1. Referendum są dwa rodzaje:

• konstytucyjne - jest ono zarządzane przez prezydenta, jeżeli w ciągu 3 miesięcy od zmiany konstytucji uchwalanej przez parlament przeprowadzenia referendum zażąda 500 tysięcy obywateli, 1/5 członków którejś z Izb lub 5 rad regionalnych. Referendum konstytucyjne nie jest przeprowadzane jeżeli w każdej z izb ta została uchwalona 2/3 głosów,

• ustawodawcze - zarządza prezydent jeżeli w ciągu 3 miesięcy od uchwalenia ustawy przeprowadzenia referendum zażąda 500 tysięcy obywateli lub 5 rad regionalnych. Nie może być przeprowadzone referendum w następujących sprawach: podatkowych, budżetu, amnestii i ułaskawienia, upoważnienia do ratyfikacji umów międzynarodowych.

Referendum ma we WŁ. Charakter negatywny i fakultatywny, jest przeprowadzane na wniosek określonych podmiotów. Prawo udział w referendum mają ci sami co do Izby Deputowanych - 18 lat, pełnia praw obywatelskich. Referendum jest ważne gdy głosuje ponad 50 %.

2. LUDOWA INICJATYWA:

• Ustawodawcza - 50 tysięcy może wystąpić z projektem ustawy. Często ta ludowa inicjatywa ma charakter wskazania problemu do regulacji ustawowej albo w parlamencie nie są prowadzone nad nią prace. Często nazywana jest INSPIRACJĄ,

• Ludowa inicjatywa konstytucyjna - na wniosek 50 tysięcy obywateli.

ZMIANA KONSTYTUCJI.

Inicjatywę konstytucyjną mają: członkowie parlamentu, rząd, 50 tysięcy obywateli, Rady Regionalne, Narodowa Rada Gospodarki i Pracy, ale tylko w dziedzinie w której się zajmuje.

Zmiana jest uchwalana przez każdą z Izb parlamentu w 2 następujących po sobie głosowaniach z przerwą nie większą 3 miesięcy, bezwzględną większością głosów. Następnie jest zarządzane referendum jeżeli jest wniosek i dalej tak samo jak w referendum konstytucyjnym. Nie może być zmieniana republikańska forma rządów.

1. PARLAMENT

Parlament włoski składa się z 2 IZB:

• Izba Deputowanych,

• Senat

W skład Izby Deputowanych wchodzi 630 deputowanych, w skład senatu 315 senatorów i może się to zmieniać, bo wchodzą dodatkowe osoby mianowane przez prezydenta. Obie izby mają takie same uprawnienia jest to BIKAMERALIZM unitarny lub równoważny.

WYBORY DO IZB:

Wybory do parlamentu to wybory powszechne i za pomocą systemu mieszanego. ¾ członków izb jest wybieranych w systemie większościowych a ¼ wg systemu proporcjonalnego (4% próg zaporowy).

FUNKCJE IZB:

• ustrojodawcza - zmiana konstytucji,

• ustawodawcza - stanowienie ustaw, potrzebna jest zgoda obu izb, prawo inicjatywy mają te same podmioty co inicjatywę konstytucyjną. Przewidziane są 3 procedury stanowienia: 1. normalna 3 czytania, 2. skrócona krótsze terminy, 3. w komisjach parlamentarnych - ustawy są uchwalane szybko i sprawnie, przewodniczący decyduje o tym czy projekt jest kierowany do komisji. Projekty mogą wrócić na posiedzenie plenarne izby na wniosek 1/10 składu Izby lub 1/5 składu komisji lub rządu. Komisje nie mogą uchwalać projektów sprawie: prawa wyborczego, ustroju państwa, budżetu, delegacji ustawodawczej, upoważnienia do ratyfikacji umów międzynarodowych. O uchwaleniu ustaw przez komisję przewodniczący izby informuje izbę. Na forum izby nie jest przeprowadzane głosowanie. Ustawy uchwalone przez parlament są podpisywane przez prezydenta, ma prawo veta zawieszającego.

• Funkcja kontrolna - możliwość odwołania rządu - parlament może uchwalić wotum nieufności. Musi się podpisać pod nim 1/10 składu izby i wniosek jest głosowany po 3 dniach. Rząd któremu uchwalone zostało wotum nieufności nie musi podać się do dymisji. Do funkcji kontrolnej należą też: interpelacje i zapytania, komisje śledcze, możliwości pociągnięcia prezydenta lub członków rządu do odpowiedzialności politycznej.

1. PREZYDENT

Jest wybierany w wyborach pośrednich. Jest to klasyczna głowa państwa w systemie parlamentarnym. Ma spełniać funkcje arbitrażowe. Kadencja trwa 7 lat i może być wybierany dowolną ilość razy. Ale żaden nie został wybrany ponownie. Prezydenta wybierają obie izby parlamentarne oraz po 3 delegatów z 19 regionów i 1 delegat z Valle d`Aosta. Aby zostać wybranym na prezydenta kandydat musi osiągnąć 2/3 głosów (w pierwszych 3 turach, potem wystarcza większość bezwzględna). Najwięcej był 20 głosowań. Prezydent został politycznie zneutralizowany, nie ponosi odpowiedzialności politycznej tylko konstytucyjną za naruszenie konstytucji i ustaw oraz zdradę stanu. W stan oskarżenia stawiają go obie izby parlamentu a sądzi TK + 16 obywateli wybranych w drodze losowania (posiadają bierne prawo wyborcze do Senatu 40 lat). Prezydentem można być po przekroczeniu 50 lat.

Uprawnienia prezydenta:

• w stosunku do parlamentu: zarządza wybory, wyraża zgodę na rządowy projekt ustawy, podpisuje ustawy i ma prawo veto zawieszającego, rozwiązuje parlament - rozwiązuje go gdy ten nie jest w stanie sformować nowego rządu, rozwiązanie jest ostatecznością, zarządza referendum,

• w stosunku do rządu: mianuje premiera, a na jego wniosek resztę rządu, mianuje 5 z 15 członków TK, ma prawo łaski, zwierzchnik sił zbrojnych, ogłasza stan wojenny, mianuje ambasadorów, ratyfikuje umowy międzynarodowe.

1. RZĄD

Pochodzi z większości parlamentarnej, ponosi odpowiedzialność przed 2 izbami. Rząd jest powoływany przez prezydenta. W ciągu 10 dni rząd ma uzyskać zaufanie parlamentu. Rząd ponosi odpowiedzialność konstytucyjną za naruszanie konstytucji i przestępstwa popełnione w czasie sprawowania urzędu. Uprawnienia: prawodawcze, dokonawcze??.

RZĄD WYDAJE NASTĘPUJĄCE AKTY PRAWNE:

• dyrektywy ustawodawcze - (decreti legislatiwi) są to akty prawne wydawane na podstawie upoważnienia parlamentu wynikające z delegacji ustawodawczej. Parlament uchwala ustawę upoważniającą na mocy której przekazuje rządowi wykonywanie funkcji ustawodawczej. Ta ustawa upoważniająca zawiera: wskazanie spraw które rząd ma uregulować, czas w jakim ma to zrobić, zasady i kierunkowe wytyczne.

• Dyrektywy z mocą ustawy (decreti legge) - charakterystyczne dla Wł. I Hiszpanii. Są to akty wydawane w wyjątkowych wypadkach nagłej konieczności. Natychmiast wprowadza w życie. Musi być natychmiast przedstawiany parlamentowi do przekształcenia go w ustawę. Jeżeli to przekształcenie nie nastąpi w ciągu 60 dni to ten dekret z mocą ustawy traci moc prawną,

• Rozporządzenia wykonawcze w stosunku do ustaw.

1. TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY

Składa się 15 członków. 5 mianuje prezydent, następnych 5 obie izby, i 5 NSA. Kadencja trwa 15 lat można być wybranym raz. Uprawnienia:

• Zgodność aktów prawa z konstytucją i ustawami,

• Rozpatruje spory kompetencyjne,

• Sądzi prezydenta i człowiek rządu.

1. FRANCJA

Obecnie to V Republika, najczęściej ustrój i konstytucje się tam zmieniały. Były wszystkie możliwe ustroje.

I Republika - w czasie rewolucji francuskiej,

II Republika - Napoleon,

III Republika - 1871 - 1946,

IV Republika - 1946 - 1958,

V Republika - 1958 do dziś.

III i IV to republiki parlamentarne, III republika podobna do Wł. Lat 50,60,70. Republika parlamentarna ale miał parlament miał przewagę bo był rozdrobniony, ok. 15 partii więc trudno było utworzyć rząd. O stabilności rządu decydowali ludzie. III republika to rozczłonkowanie parlamentu i wielopartyjność był to system rządów zgromadzenia. W 1945 roku referendum i odrzucono tą lewicową konstytucję. Kolejna konstytucja proponowała system parlamentarno - gabinetowy (trójpodział władzy, 2 izby, rząd sprawujący władzę, ograniczona rola prezydenta). Obowiązywała do 1958 roku. Dużą rolę odegrał Ch. De Gaulle. W 1958 upadek IV republiki. Przyczyny upadku IV republiki i powstania V republiki:

• Niestabilne funkcjonowanie systemu (rozczłonkowany parlament),

• Nieumiejętność rozwiązania problemu kolonialnego - to była główna przyczyna (wojna w Indochinach, problem Algierii).

W dniach 1,2.06.1958 parlament uchwalił 2 ustawy (zwykła i konstytucyjną). Ustawa zwykła - przekazano ugodowo władzę generałowi de Gaulle. Ustawa konstytucyjna - przekazywała rządowi gen de Gaulla prawo do przygotowania nowej konstytucji. Ta konstytucja miała być zatwierdzona w referendum. Umieszczono tam fundamentalne zasady: podziału władzy, suwerenność narodu, zasada odpowiedzialności rządu przed parlamentu.

Gdy parlament uchwalił te 2 ustawy to dokonał aktu samorozwiązania. Latem 58 nie było parlamentu, był tylko rząd. Projekt był przygotowany w zaciszu gabinetów. Był gotowy pod koniec sierpnia. Referendum odbyło się we wrześniu. W referendum uczestniczyło 80 % i takie sama liczba za. Obywatel nie znali tej konstytucji ale chcieli porządku który gwarantował de Gaulle. W wyborach pośrednich wybrano prezydenta i parlament.

CECHY KONSTYTUCJI:

• antyparlamentarny charakter,

• na pierwszy plan wysunięte organy władzy wykonawczej głównie prezydent, rola parlamentu ograniczona,

• była to konstytucja stworzona przez de Gaulla i na miarę de Gualla,

• wprowadzała system rządów półpreyzdenckich - ale system parlamentarny był punktem wyjścia, ale dodano system prezydencki. W 1962 zmieniono konstytucje i wybierano prezydenta w wyborach powszechnych,

• bardzo źle napisana, zła redakcja tekstu, może być interpretowana zależnie od sytuacji,

• nie zawiera praw i wolności obywateli i trzeba się odnieść do konstytucji z 1946.

1. PREZYDENT

• wybierany na 7lat, tak było na podstawie konstytucji z 1958, w 2000 roku zmieniono to i teraz kadencja trwa 5 lat,

• można być wybranym wielokrotnie,

• pozycja prezydenta jest silna wynika to ze sposobu jego wyboru, ma dużo uprawnień, bardzo zawężony zakres jego odpowiedzialności,

• pozycja polityczna prezydenta zależy od sytuacji politycznej w państwie (kontekst sytuacyjny, układ partii politycznych w parlamencie), można wyróżnić 2 sytuacje polityczne:

1. sytuacja supremacji - dominacja, hegemonia prezydenta - gdy opcje polityczne prezydenta oraz większości parlamentarnej (rządu) są takie same (np. lewica +lewica), w takiej sytuacji pozycja prezydenta wzmacnia się (prezydent jest nieformalnym szefem rządu i Zgromadzenia Narodowego). Główny ośrodek władzy państwowej. Prezydent przyjmuje i wykorzystuje uprawnienia rządu a premier podporządkowuje się prezydentowi. Jest to rząd prezydenta, obecnie jest taka sytuacja,

2. sytuacja koabitacji (kohabitacji, cohabitacja) - prezydent i większość parlamentarna pochodzi z różnych opcji politycznych. Pozycja polityczna prezydenta słabnie, jest ograniczony do swoich konstytucyjnych uprawnień. Może korzystać tylko z tych uprawnień które daje mu konstytucja. Rola premiera i rządu wzrasta. Rząd staje się samodzielnym ośrodkiem decyzyjnym. Wtedy ten system jest nazywany prezydencko - premierowskim. Po raz pierwszy taka sytuacja pojawiła się w 1986-88 (prezydent lewica, rząd prawica), potem 1993-95,1997-2002.

PREZYDENCI V REPUBLIKI:

• DE GAULLE 58-69

• POMPIDOU

• GISCARD d`ESTAING,

• MINTERAND 81-95,

• CHIRAC.

SPOSÓB WYBORU PREZYDENTA:

• wybierany w wyborach powszechnych,

• kandydaci są zgłaszani przez wyborców (500 podpisów wyborców kwalifikowanych czyli parlamentarzyści, członkowie lokalnych rad samorządowych pochodzących z co najmniej 30 różnych departamentów),

• w I turze zwycięża kandydat który otrzyma 50% + 1 głosów, a jeśli nikt nie uzyskał ich to dochodzi do II tury - startuje w niej 2 kandydatów z największą liczbą głosów i zwycięża ten który uzyska bezwzględną większość.

Prezydent nie ponosiodpowiedzialności politycznej, ponosi tylko za zdradę stanu. W stan oskarżenia stawiają go obie izby parlamentu bezwzględną większością głosów (nie doszło do tego nigdy), prezydent jest sądzony przez Wysoki Trybunał Sprawiedliwości (składa się z członków Zgromadzenia Narodowego i Senatu w równej liczbie). Jeżeli prezydent nie może tymczasowo sprawować funkcji zastępuje go przewodniczący Senatu.

UPRAWNIENIA PREZYDENTA:

1. wymagające kontrasygnaty np.:

• uprawnienia w stosunkach międzynarodowych,

• reprezentowanie państwa,

• mianowanie ambasadorów,

• podpisywanie umów międzynarodowych,

• podpisuje ustawy,

• prawo veta (zawieszające) obalane przez powtórne przyjęcie ustawy zwykła większością,

• prawo łaski,

• w dziedzinie obrony,

• zwierzchnik sił zbrojnych,

• mianuje generałów,

• dysponuje bronią atomową,

• podpisuje akty prawne rządu (dekrety i ordonanse) może ich nie podpisać i wtedy wpływa na politykę rządu,

• inicjatywa w przedmiocie zmiany konstytucji (na wniosek premiera)

• prezydent przewodniczy posiedzeniu rządu - nie należy ani do pierwszej ani do 2 grupy kompetencji, prezydent jest zawsze obecny, w wyjątkowych sytuacjach uprawnienia premierowi,

1. uprawnienia osobiste nie wymagające kontrasygnaty to:

• mianowanie premiera (ale nie odwołanie),

• zarządzanie referendum (referendum było traktowane przez de Gaulle i potem jako swoiste wotum zaufania dla prezydenta),

• rozwiązuje Zgromadzenie Narodowe (1 rok ma spokój)

• mianuje 3 z 9 członków Rady Konstytucyjnej w tym jej przewodniczącego oraz zarządza jej posiedzenia, ma prawo wystąpienia z wnioskiem o zbadanie zgodności z konstytucją,

• ma możliwość wprowadzenia stanu nadzwyczajnego jeżeli: 1. zagrożone są instytucje, niepodległość, integralność, bezpieczeństwo republiki, 2. gdy zostało przerwane regularne funkcjonowanie konstytucyjnych organów republik prezydent może podjąć środki które uważa za stosowne. Środki mają wynikać z zapewnienia konstytucyjnej władzy ich funkcjonowanie w jak najkrótszym czasie. W tym stanie prezydent nie może rozwiązać Zgromadzenia Narodowego.

1. RZĄD

Określa i prowadzi politykę (ale tylko wtedy gdy jest koabitacja). Funkcje w rządzie są niepołączalne z funkcjami parlamentarnymi. Premier ma w rządzie pozycje szczególną. Ma prawo inicjatywy ustawodawczej, powołuje komisję mieszaną, posiada władzę reglamentacyjną.

2. PARLAMENT

Jest 2 izbowy:

• Zgromadzenie Narodowe - 577 deputowanych, kadencja 5 lat, wybierani w wyborach powszechnych i bezpośrednich,

• Senat - izba wyższa, 315 senatorów, wybierani w wyborach pośrednich na 6 lat, co 2 lata 1/3 wymieniana.

Senatorowie są wybierani przez kolegia wyborcze złożone z członków rad samorządowych.

Wybory do Zgromadzenia Narodowego - wg zasady większości bezwzględnej, okręgi jednomadatowe, zwycięża ten który w I turze ma bezwzględną liczbę głosów, w II turze większość względna zmieniła to system partyjny. System partyjny można nazwać wielopartyjnym 2 blokowym z wyraźnym podziałem na lewice i prawice. Lewica to: partia socjalistyczna, partia komunistyczna. Prawica to: Zgromadzenie na rzecz Republiki, Unia na rzecz demokracji Francji. Jest jeszcze Front Narodowy (szowinistyczna). W I turze każda partia wysuwa własnego kandydata, między turami dochodzi do BALOTAŻU porozumienie koalicyjne. W drugiej turze jest 3 kandydatów.

Parlament obraduje na sesjach, sesja zwyczajna rozpoczyna się od października do czerwca ale liczba obrad nie może przekroczyć 120 dni. Może zbierać się też na sesje nadzwyczajne z określonym porządkiem obrad na żądanie premiera lub większości Zgromadzenia Narodowego. Jeżeli porządek obrad wcześniej zostanie wyczerpany to sesja nadzwyczajna jest zamykana. Nie może trwać dłużej niż 12 dni.

ORGANIZACJA IZBY:

W każdej Izbie nie może być więcej niż 6 komisji stałych (mają być niezbyt sprawnie działające). Konstytucja francuska szczegółowo reguluje możliwości wpływania rządu na działalność parlamentu. Konstytucja rozdzieliła materię prawodawczą na:

• Ustawową zastrzeżoną dla parlamentu - została wskazana w art. 34 - zostały wymienione dziedziny w których parlament stanowi ustawę np.: prawo karne, administracyjne, wyborcze, pracy, finansowe.

• Reglamentacyjną zastrzeżoną dla rządu - zaliczono tu wszystkie sprawy nie należące do zakresu ustawy.

Ponadto rząd może wydawać ordonanse- czyli akty prawa z mocą ustawy na podstawie upoważnienia parlamentu.

Przykłady wpływu rządu na parlament:

1. dzienny porządek obrad Izb jest przygotowywany z udziałem rządu, a rządowe projekty ustaw mają pierwszeństwo nad parlamentarnymi,

2. dyskusja nad rządowymi projektami ustaw toczy się nad projektem rządu a nie nad sprawozdaniem komisji,

3. prawo inicjatywy ustawodawczej ma premier i członkowie parlamentu. Premier jeżeli istnieją rozbieżności między izbami może zdecydować o powołaniu komisji mieszanej,

4. jeżeli są rozbieżności pomiędzy izbami to rząd może żądać od Zgromadzenia Narodowego ostatecznego rozstrzygnięcia (w formie uchwały),

5. jeżeli parlament w ciągu 70 dni nie uchwali budżetu jest on wprowadzany w życie ordonansem,

6. uchwalanie ustaw bez głosowania - premier może związać kwestie zaufania z projektem ustawy. Projekt uważa się za przyjęty jeżeli w ciągu 48 godzin (bez głosowania), chyba że w ciągu 24 godzin po postawieniu kwestii zaufania zostanie złożony wniosek o wotum nieufności - musi być podpisany przez1/10 członków parlamentu, głosowanie nad nim odbywa się po upływie co najmniej 48 godzin, jest przyjmowane bezwzględną większością głosów.

1. RADA KONSTYTUCYJNA

Składa się z 9 członków, wybieranych na 9 lat, 1/3 wymieniana co 3 lata. Można być wybranym tylko raz. 3 członków wybiera prezydent w tym przewodniczącego Rady, po 3 wybiera Senat i Zgromadzenie Narodowe. W skład Rady Konstytucyjnej wchodzą dożywotnio byli prezydenci. Funkcje RK:

• badanie zgodności aktów prawa z konstytucją - ustawy zwykłe i umowy międzynarodowe RK bada na wniosek fakultatywny i wniosek ten może pochodzić od prezydenta, premiera, przewodniczącego ZN i Senatu, oraz 60 deputowanych lub 60 senatorów. Obligatoryjne RK bada ustawy organiczne i regulaminy parlamentarne. Ustawy organiczne są to ustawy konstytucyjne, akty prawa traktujące o ustroju państwa, dłuższy czas uchwalania. Regulaminy parlamentarne bada po to aby parlament nie rozszerzał swoich praw.

• Stwierdza ważność oraz czuwa nad prawidłowością wyborów prezydenckich i wyborów parlamentarnych oraz referendum,

• Funkcja opiniodawcza.

1. RADA STANU

Organ pomocniczy rządu w sprawach administracyjnych, prototyp sądownictwa administracyjnego.

1. SZWAJCARIA

Nowa konstytucja weszła w życie 01.01.2000 ale to nowa - stara konstytucja. Wzorowana na konstytucji z 1874 (a ta na tej z 1848).

CECHY SZWAJCARSKIEGO SYSTEMU TO:

• Zasada federacji - przejawia się tym że jest nienaruszalność części składowych federacji. Zasada domniemania kompetencji działa na rzecz kantonów. Najbardziej istotne kwestie należą do federacji, a reszta do kantonów. Kantony mają wpływ na funkcjonowanie federacji czyli mają udział w funkcji ustawodawczej poprzez Radę Kantonów, która jest ich przedstawicielem. Kantony mają prawo inicjatywy ustawodawczej. Szwajcaria jest szeroko zakrojony lobbing zapoznanie się z opinią kantonów. Kantony muszą wyrazić zgodę na zmianę konstytucji. Administracja jest głównie administracją kantonalną - do nich należy wykonywanie ustaw.

• Obowiązuje system parlamentarno - komitetowy, ale nie jest on wersją czystą, połączenie systemu zgromadzenia z systemem rządów dyrektorialnych. System zgromadzenia czyli nadrzędności parlamentu. W konstytucji Szwajcarii można znaleźć argumenty przemawiające na rzecz podziału władzy oraz nadrzędności parlamentu. Kompetencje rządu i parlamentu pokrywają się. Parlament sprawuje nadzór i kierownictwo, a rząd je wykonuje - można to domniemywać. Parlament wykonuje te funkcje które są wykonywane przez inne organy. Nie ma środków ograniczających władzy parlamentu (skrócenie kadencji, veta egzekutywy). Parlament ma też funkcje zarządzające - organ prowadzący politykę, to jest wskazanie na niego. Ale są też elementy podziału władzy - nazwy organów, zasada niepołączalności. Interpretacja konstytucji Szwajcarii jest taka, że wyraźnie zaznaczone jest podział władzy. System dyrektorialny - to specyficzna konstrukcja władzy wykonawczej, władza wykonawcza jest odizolowana od władzy ustawodawczej. Członkowie są sobie równi (zasada kolegialności), wspólnie podejmują decyzje w każdej sprawie, nie ma resortów. Zasada niepołączalności członkostwa w rządzie z członkostwem w parlamencie. Członek rządu nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem. Większość z tych zasad w Szwajcarii obowiązuje. Jest jednolitość egzekutywy - jedynym organem władzy wykonawczej jest rząd.

• INSTYTUCJE DEMOKRACJI BEZPOŚREDNIEJ:

1. REFERENDUM - w ramach federacji może być: 1. w sprawie zmiany konstytucji - obligatoryjne, za tą zmianą musi opowiedzieć się większość kantonów (kantonów jest 20 i 6 półkantonów) i większość obywateli, 2. obligatoryjne referendum w sprawie przystąpienia do organizacji typu UE (gdy organy państwowe przekazują część swych praw), 3. fakultatywne referendum ustawodawcze - jest przeprowadzone gdy w ciągu 3 miesięcy z inicjatywą wystąpi 50 tysięcy obywateli lub 8 rządów kantonalnych, 4. fakultatywne referendum w sprawie umowy międzynarodowej, 5. referenda w sprawach uchwał parlamentarnych (pilnych zwykłych itd.),

2. LUDOWA INICJATYWA KONSTYTUCYJNA - zgłosić musi go 100 tysięcy obywateli może wystąpić z projektem częściowej lub całkowitej zmiany konstytucji.

1. PARLAMENT

Nazywa się Zgromadzeniem Federalnym, są dwie izby:

• Rada Narodowa - jest przedstawicielstwem narodu, kadencja 4 lata, wybory powszechne i bezpośrednie, w skład wchodzi 200 deputowanych,

• Rada Kantonów - przedstawicielstwo kantonów, 46 członków, każdy kanton ma po 2 przedstawicieli, półkanton po 1. nie ma kadencji bo to zależy od poszczególnych kantonów (zwykle wybierani w wyborach powszechnych, system większości bezwzględnej).

4. Rada Narodowa WYBORY - są to wybory proporcjonalne, okręgiem jest kanton, to ile kanton ma deputowanych zależy od liczby mieszkańców. Wyborca ma 4 głosy, głosuje na listę i kandydatów - równocześnie. I swoje głosy wyborca może:

• Skumulować - oddać 4 głosy na tą samą osobę,

• Zestawić - wymieniać kandydatów na liście,

• Stworzyć własną listę.

Parlament nie może być rozwiązany, obie izby mają jednakowa uprawnienia.

FUNKCJE PARLAMENTU:

• Funkcja kreacyjna -parlament wybiera członków rządu (7), wybiera prezydenta i vice prezydenta co roku, wybiera TK, wybiera główno dowodzącego armią,

• Funkcja prawodawcza - może proponować poprawki do konstytucji,

• Funkcja ustawodawcza - prawo inicjatywy mają członkowie parlamentu, rząd, kantony. Projekt musi być przyjęty przez obie Izby. Rząd przeprowadz tzw. postępowanie parlamentarne - konsultuje projekty ustaw z zainteresowanymi grupami społecznymi. Wszystkie zainteresowane grupy są dopuszczane do podejmowania decyzji - demokracja konsensualna i kompromisowa,

• Funkcja uchwałodawcza - wyróżniamy uchwały zwykłe (nie przeprowadza się referendum), wykonawcze, pilne, niezgodne z konstytucją,

• Funkcja kontrolna - najczęściej w stosunku do rządu, sprawowanie nadzoru nad TK. Rząd nie może być odwołany bo nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem. Kontrola przejawia się w (parlamentu nad rządem) dyskutowaniu nad ustawą budżetową, wytycznymi politycznymi rządu, rządowymi projektami ustaw, programami rządu, można krytykować ale nie można odwołać rządu. Jest też kontrola nad komisyjna: nadzoru, dochodzeniowe, finansowe. Trzeci rodzaj kontroli to interpelacje i zapytania - adresatem jest rząd jako całość,

• Funkcja zarządzająca - zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego, uchwalanie budżetu, zwierzchni nadzór nad administracją i wymiarem sprawiedliwości, może uchwalać realizacje i postulaty dla rządu - nie są to wytyczne! więc nie są wiążące. Ratyfikacja traktatów i umów międzynarodowych. Uprawnienia w stosunku do wymiaru sprawiedliwości: prawo łaski, rozstrzyga spory kompetencyjne między organami związkowymi.

1. RZĄD

Jest jedynym organem władzy wykonawczej. Inaczej nazywa się Rada Federalna. 7 członków wybranych przez obie izby parlamentu na 4 lata. Swoje urzędy ministerialne spełniają osoby praktycznie aż do śmierci. Członkowie mają być reprezentatywni: główne partie polityczne, największych kantonów, najważniejszych grup językowych. Rząd nie jest rządem koalicyjnym, ale jest rządem wielpartyjnym. Jest rządem koncyliacyjnym (jednoczącym). Rząd nie jest odpowiedzialny politycznie przed parlamentem, jest organem kolegialnym (wspólnego decydowania).

FUNKCJE RZĄDU:

• Funkcje dotyczące „rządzenia” - czuwanie nad bezpieczeństwem, kierowanie administracją, kierowanie sprawami dotyczącym wojska,

• Funkcja wykonawcza - wykonywanie aktów prawnych

• Funkcje prawodawcze - posiada inicjatywę ustawodawczą, opiniuje projekty ustaw.

PREZYDENT

Jeden z członków rządu wybierany przez parlament na 1 rok, czyli co 7 lat jest się prezydentem. Nie jest szefem rządu ani głową państwa. 2 funkcje prezydenta:

• Reprezentowanie państwa w stosunkach wewnętrznych i zewnętrznych,

• Przewodniczy posiedzeniom rządu.

Jest też wyróżniony kanclerz federalny.

1. TRYBUNAŁ FEDERALNY

Jedyny organ sądowniczy. Jest wybierany i nadzorowany przez parlament. TF pełni funkcję apelacyjną w spawach cywilnych i karnych. W sprawach rozstrzygania kompetencji między organami federalnymi a kantonalnymi. Rozpatruje też skargi obywateli dotyczące konstytucji ale tylko dotyczy kantonów.

System partyjny:

Jest wielopartyjny, ale jest to system kooperacji parlamentarnej, współpracy. 4 główne partie:

• Partia radykalne,

• Partia chadeckie,

• Partia socjalistyczna,

• Partia ludowa.

Partie kontrolują ze sobą w procesie wyborczym ale w parlamencie współpracują 3 partie otrzymują ok. 20 % a partia ludowa ok. 10% i to się przekłada na miejsca w parlamencie i reprezentacje w rządzie.

1. ROSJA

KONSTYTUCJA

Przewidywała takie rozwiązania jakie podobały się Jelcynowi. Wprowadził silną pozycję urzędu prezydenta. Przygotowana konstytucję bez udziału parlamentu. Wprowadzono system prezydencko - parlamentarny. Porównywalny z systemem Francji (co do zasad) i USA (jeśli chodzi o siłę prezydenta). Jest konstytucją demokratyczną. Wprowadza zasadę federalizmu - części składowa mają wpływ na sprawowanie władzy, jest to też widoczne w systematyce konstytucyjnej.

1. PREZYDENT art. 80

Określa podstawowe kierunki wewnętrznej i zagranicznej polityki państwa - to jest najważniejsze. W państwie parlamentarnym robi to rząd. Prezydent jest wybierany w wyborach powszechnych i bezpośrednich, mając nie mniej niż 35 lat, 4 letnia kadencja.

UPRAWNIENIA:

• UPRAWNIENIA w zakresie rządzenia - to co było wyżej,

• Zatwierdza doktrynę wojskową,

• Najwyższy zwierzchnik sił zbrojnych,

• Kieruje polityką zagraniczną,

• Uprawnienia w stosunku do parlamentu:

1. zarządza wybory do Dumy Państwowej,

2. rozwiązuje Dumę ale w przypadkach określonych w konstytucji: 1. potrzykrotne odrzucenie przez Dumę kandydata proponowanego na Premiera przez prezydenta, 2. gdy Duma w ciągu 3 miesięcy ponownie wyrazi rządowi wotum nieufności. Wtedy prezydent dymisjonuje rząd albo rozwiązuje Dumę, 3. gdy Duma odmówi wyrażenia rządowi wotum zaufania i potem tak jak wyżej.

• Podpisuje ustawy i ma prawo veta w stosunku do ustaw federalnych,

• Veto prezydenta jest obalane większością 2/3,

• Prezydent ma prawo inicjatywy ustawodawczej,

• Uprawnienia w stosunku do rządu:

1. wybiera osobę na stanowisko premiera,

2. w każdym czasie może zdymisjonować rząd,

3. prezydent ma prawo przewodniczenia posiedzeniom rządu,

• uprawnienia w stosunkach międzynarodowych:

1. kieruje polityką międzynarodową i określa jej kierunki,

2. reprezentuje państwo w stosunkach międzynarodowych,

3. mianuje ambasadorów,

4. podpisuje traktaty,

• uprawnienia w zakresie obrony narodowej:\

1. najwyższy zwierzchnik sił zbrojnych,

2. wprowadza stan wojenny,

3. mianuje, powołuje, odwołuje najważniejsze stanowiska w armii,

• kreacyjne - powoływanie sędziów, mianowanie prezesa Naczelnego Sądu Arbitrażowego.

Prezydent jest nietykalny, wydaje dekrety i rozporządzenia. Są aktami samo istniejącymi. Dekrety nie mogą być sprzeczne z konstytucją i ustawami. Prezydent rządzi za pomocą dekretów. Nie ma w Rosji instytucji kontrasygnaty. Nie ponosi odpowiedzialności politycznej, ale ponosi karną. W stan oskarżenia stawia Duma (2/3 głosów). Sąd Najwyższy potwierdza zaistnienie przestępstwa, Sąd Konstytucyjny, że tryb jest przestrzegany. Rada Federacji w ciągu 3 miesięcy podejmuje decyzje, a jeśli nie podejmie to wniosek nieważny.

PARLAMENT

Składa się z:

• Dumy Państwowej - 450 deputowanych, wybieranych w wyborach powszechnych i bezpośrednich na 4lata, system wyborczy większościowo proporcjonalny z klauzulą zaporową 5%, każdy wyborca ma 2 głosy.

• Rada Federacji - jeden przedstawiciel organu ustawodawczego i organu wykonawczego razem178.

KOMPETENCJE IZB:

• Izby mają pewne kompetencje ustawodawcze i każda ma własne,

• Prawo inicjatywy ustawodawczej ma prezydent, Rada Federacji, członkowie Rady Federacji, członkowie Dumy, rząd, organy przedstawicielskie podmiotów federacji Rosyjskiej, Sąd Konstytucyjny, Naczelny Sąd administracyjny, Sąd Najwyższy.

Konstytucja wyróżnia:

• Federalne ustawy konstytucyjne - uchwalone przez obie izby, 2/3 w Dumie, ¾ w RF. Prezydent nie ma do nich prawa veta.

• Ustawy federalne - wszystkie inne niezastrzeżone dla tych wyżej.

Veto ma RF, może być odrzucone większością 2/3 Dumy.

Parlament ma funkcję kontrolną ale jest ona słaba rozwinięta i wyraża się poprzez interpelacje i zapytania oraz przez Izbę Obrachunkową.

Parlament posiada też funkcję kreacyjną (powołuje i odwołuje prezesa Banku Centrlnego).

RZĄD

PRZEWODNICZĄCY powoływane przez prezydenta za zgodą Dumy a reszta przez prezydenta za zgodą Przewodniczącego. Rząd ponosi odpowiedzialność przed Prezydentem i Dumą. Odpowiedzialność przed Prezydentem jest silniejsza.

SĄD KONSTYTUCYJNY

Składa się z 19 sędziów powoływanych przez RF na wniosek Prezydenta na 12 lat. UPRAWNIENIA:

• Badanie zgodności z konstytucją,

• Rozpatrywanie sporów kompetencyjnych,

• Rozpatrywanie skarg konstytucyjnych obywateli.

HISZPANIA

Konstytucja pochodzi z grudnia 1978. na czele przemian stał Król Carlos. W1981 próba zamachu Tejero.

Najważniejszą konstytucji jest pluralizm polityczny. Hiszpania to monarchia parlamentarna.

Ta konstytucja korzysta z rozwiązań niemieckich, francuskich, włoskich. Przewiduje instytucje demokracji bezpośredniej - referendum, jest też ludowa inicjatywa ustawodawcza (500 tysięcy obywateli).

KRÓL

Jest szefem państwa, głową państwa. Ma szereg uprawnień. Ale jego uprawnienia wynmagają kontrasygnaty. Tylko nominacje na dworze nie wymagająkontrasygnaty, król nie ma prawa veta. Może rozwiązywać parlament ale tylko w 3 okolicznościach. Królma zwykłe kompetencje głowy państwa.

PARLAMENT = KORTEZY GENERALNE

Składają się z:

• Senatu,

• Kongresu Deputowanych - wybory powszechne, kadencja 4 lata, 350 deputowanych, wybory proporcjonalne.

Nie ma równowagi KD ma szersze kompetencje. Ustawy mogą być uchwalone przez komisje parlamentarne. Jest podział ustaw - organiczna. W procesie ustawodawstwa Senat ma veto zawieszająca. Rząd jest politycznie odpowiedzialny przed KD. Jest tylko konstruktywne wotum nieufności. Rząd jest powoływany z udziałem Króla i za zgodą. Rząd (jak we Wł.) może wydawać dekrety wykonawcze na mocy upoważnienia parlamentu i dekrety z mocą ustawy.

SZWECJA

Konstytucja składa się z 3 aktów:

• O formie rządu,

• O następstwie tronu,

• O Riksdagu.

1. Parlament jednoizbowy - RICKSDAG - WYBORY POWSZECHNE, BEZPOŚREDNIE, PRPORCJONALNE. Przewodniczący parlamentu to talman.

2. Praca zawsze prowadzone są w komisjach.

3. Głosowanie przez aklamację (milcząca zgoda).

4. W przepisach prawa jest wyeksponowana ustawa budżetowa. Są ścisłe terminy.

5. Ustawę kontrasygnuje premier i właściwy minister. Nie podpisuje KRÓL.

6. Król ma najsłabszą pozycję wśród monarchów europejskich. Król jest głową państw a jego uprawnienia to:

• Ceremonialne otwarcie Ricksdagu,

• Reprezentuje Szewcje w stosunkach z innymi głowami państwowymi,

• Zwierzchnikiem kościoła ewangelicko - luterańskiego,

• Ma prawo do bycia informowania od premiera o stanie państwa i o tym co jest przedmiotem prac rządu,

• Przewodniczy posiedzeniem gabinetu (RADA PAŃSTWA),

• Premier powoływany przez Ricksdag na wniosek talmana.

• niepołączalność stanowiska w rządzie i parlamencie, rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed Ricksdagiem, odrębność rządu i urzędów centralnych,

• instytucja Ombudsmana nasz Rzecznik Praw Obywatelskich,

• zasada zupełnej przejrzystości administracji publicznej,

• każdy obywatel ma dostęp do aktów administracji.

System polityczny (wg Kowalskiego):

1. Ogół organów władzy publicznej w państwie (organy państwowe + organy samorządowe)

2. Partie i organizacje polityczne.

3. Normy i zasady regulujące wzajemne relacje między elementami systemu politycznego.

Ustrój polityczny (jest częścią systemu politycznego): to zasady i regulacje dotyczące organów władzy publicznej i wzajemnych między nimi relacji.

Klasyfikacja systemów politycznych:

1. Reżim polityczny - to środki i metody jakimi posługuje się władza w stosunkach z obywatelami.

1. państwa demokratyczny

2. państwa niedemokratyczne

• autorytarne

• totalitarne

W państwie demokratycznym jedna władza musi być kontrolowana przez drugą.

2. Głowa państwa - charakter:

Zależy od tego, czy jest monarcha czy prezydent.

Rodzaje monarchii:

• absolutna - król był rzeczywistym suwerenem, miał władzę niepodzielną, istniała do XVIII w.

• Konstytucyjna z ograniczoną władza króla XIX w.

• Parlamentarna - słaba, symboliczna władza króla, naród jest suwerenem.

Głowa państwa - najczęściej jednoosobowy organ w państwie, pełniący funkcje reprezentacyjne w stosunkach zewnętrznych i wewnętrznych. Głowa państwa jest symbolem państwa.

3. System rządów - normy i zasady regulujące wzajemne relacje między władzą ustawodawczą a wykonawczą.

Systemy:

• Prezydencki - amerykański

• Parlamentarny - angielski

• Pół prezydencki - francuski

• Parlamentarno - komitetowy

4. Ustrój terytorialny państwa.

• Unitarne - jednolite

• Złożone - federacje i konfederacje

W federacjach kompetencje władz centralnych są wymienione w konstytucji. Przyjmowana zasada domniemania kompetencji władzy lokalnej.

Państwa demokratyczne są to państwa w których:

• Demokratyczne wybory przeprowadzone cyklicznie, wolne

• Kontrola władzy - ponosi odpowiedzialność

• Wolność zrzeszania się, wolność tworzenia partii politycznych

• Wolne media - dostęp do niezależnych od rządu źródeł informacji

Zasady w państwie demokratycznym:

ZASADA SUWERENNOŚCI

Sposób wykonywania władzy przez lud:

• Demokracja pośrednia - naród sprawuje władzę poprzez wybór reprezentantów, w każdym państwie demokratycznym z wyborów powszechnych i bezpośrednich pochodzi pierwsza izba parlamentu.

• Demokracja bezpośrednia:

• Referendum - w sprawach polityki państwowej. Głosowanie ludowe dotyczące określonego politycznego rozstrzygnięcia. Może być w sprawach o szczególnej wadze (we Włoszech w sprawach ustaw). Nie ma referendum w Niemczech (jest plebiscyt); stany Zjednoczone - na poziomie federacji. Rodzaje:

• Ustawodawcze - w sprawie ustawy

• Konstytucyjne - w sprawie przyjęcia nowej konstytucji bądź zmian w obecnej konstytucji

• Ogólnokrajowe - dotyczy wszystkich

• Lokalne, regionalne

• Wiążące lub stanowiące - wynik wiąże organy państwowe

• Opiniodawcze - nie wiążące organów państwowych

• Inicjatywa Ludowa - prawo konstytucyjne daje określonej grupie obywateli do wystąpienia z projektem ustawy lub zmiany konstytucji (ludowa inicjatywa konstytucyjna - Szwajcaria, Włochy).Ludowa inicjatywa ustawodawcza istnieje w Polsce, Włoszech, Hiszpanii, na Węgrzech.

• Plebiscyt - nie jest instytucją prawa konstytucyjnego, jest instytucją prawa międzynarodowego. Jest głosowaniem przynależności ziem.

• Veto ludowe - sprzeciw obywateli w stosunku do władzy lub określonej decyzji władzy, np. w Niemczech, Czechach

• Zgromadzenie ludowe - decydowanie przez wszystkich obywateli uprawnionych, zgromadzonych w jednym miejscu. Nawet w tak małych państwach jak Litwa czy Łotwa obywateli zgromadzić się nie da.

ZASADA PRZEDSTAWICIELSTWA

Dotyczy wzajemnych reguł między wyborami a wybranymi.

Rodzaje mandatów:

• Mandat imperatywny - wybrany jest związany wolą wyborców; może być odwołany przez wyborców, należy do przeszłości - istnieje tylko w drugiej izbie niemieckiego parlamentu, był tez w państwach socjalistycznych

• Mandat wolny - wybrany głosuje nie z wolą wyborców tylko z interesem narodu i/lub z własnym sumieniem

ZASADA PRAWA WYBORCZEGO

1. Powszechne - obywatele za granicą mają prawo do głosowania, wiek prawa biernego i czynnego, osoby pozbawione prawomocnym wyrokiem sądowym praw wyborczych nie mogą głosować.

2. Równe - siła każdego głosu jest taka sama do pierwszej izby, muszą być równe do drugiej izby

3. Bezpośrednie - głosowanie na konkretnego kandydata kandydującego na dany urząd

4. Tajne - lokal wyborczy musi być odpowiednio wyposażony

5. Wolne - wybieramy kogo chcemy

Czynniki wpływające na głosowanie obywateli:

• Kategorie społeczne - do jakiej grupy socjo społecznej obywatele należą (wiek, płeć, stan majątkowy)

• Religia - większość religijna w danym państwie głosuje na prawicę

• Kampania wyborcza

• Wychowanie i tradycja rodzinna

• Prawo wyborcze - nikt nie chce oddać głosu nieskutecznego

Etapy procesu wyborczego:

1. Zgłaszanie kandydatów - kandydaci są zgłaszani przez partie polityczne lub grupy wyborców

2. Głosowanie - personalne na kandydata; na listę; mieszane - z danej listy wybieramy jest jeden kandydat.

3. Ustalanie wyników - większościowy system; proporcjonalny system; mieszany system

System większości względnej - system anglosaski, zwycięża ten kto ma najwięcej procent poparcia.

System większości bezwzględnej - zwycięża ten kto ma bezwzględną większość głosów

System dwublokowy - wielopartyjny ukształtował się we Francji (w drugiej turze są kandydaci z lewicy, prawicy i frontu narodowego)

System proporcjonalny - Szwajcara, Szwecja, Włochy

System mieszany - Niemcy, Rosja, Węgry

System większościowy eliminuje małe parte, mogą być tworzone stabilne rządy.

System proporcjonalny jest sprawiedliwy, obywatele posiadają swoich przedstawicieli w parlamencie (parlament jest rozbity, rozczłonkowany), niestabilność rządów.

ZASADA KONSTYTUCJONALIZMU

Zakłada nadrzędność konstytucji pisanej w systemie aktów prawnych. Konstytucja - nadrzędny akt prawa pisanego w państwie regulujący prawa i obowiązki obywateli; akt uchwalany i zmieniany w sposób szczególny.

Cechy szczególne konstytucji: szczególna treść, szczególna forma, najwyższa moc prawna, szczególny sposób zmiany

Treść konstytucji zawiera:

• zasady ustroju państwa

• wskazane naczelne organy władzy (sposób ich wyboru, kompetencje, rodzaj i zakres ponoszonej odpowiedzialności

• prawa, wolności i obowiązki obywatela

• sposób zmiany konstytucji

Sposób uchwalania i zmiany konstytucji.

Tryb uchwalania - treść konstytucji przygotowana przez parlament, zatwierdzenie konstytucji przez obywateli drogą referendum.

Konstytucja może być zmieniana częściowo w sposób kwalifikowany - utrudniony w stosunku jak są wymieniane ustawy; w każdym państwie jest inny sposób zmieniania konstytucji.

Dwa modele:

• bezwzględna większość głosów w parlamencie + referendum

• kwalifikowana większość głosów w parlamencie (niemiecki sposób)

Rodzaje konstytucji:

• pisane i niepisane

• w znaczeniu formalnym (w postaci artykułów) i materialnym (treść konstytucji)

• elastyczne i sztywne - zmieniana w szczególny sposób

• pełna (reguluje całą materię konstytucyjną) i niepełna (nie jest uregulowana materią konstytucyjną)

• proste (jest w jednym akcie) i złożone (jest w kilku aktach)

ZASADA PODZIAŁU WŁADZ

Etapy podziału władz:

1. podział funkcjonalny (Monteskiusz)

• funkcja prawodawcza (ustawodawcza) - parlament

• funkcja wykonawcza - król

• funkcja sądownicza

• podział organizacyjny, każdą funkcje ma wykonywać inny organ

• funkcja ustawodawcza - parlament

• funkcja wykonawcza - król

• funkcja sądownicza - niezawisłe sądy

• władze mają być równoważne - równowaga między władzami

• pomiędzy władzami istnieje system nakładania się władz na siebie i możliwość kontrolowania siebie.

Zasada pluralizmu - pochwała różnorodności.

Zasada pluralizmu politycznego - partie polityczne i organy polityczne mogą powstawać i działać swobodnie (na płaszczyźnie wyborczej i parlamentarnej)

Zasada państwa prawa - to rządy prawa; prawo jest wartością nadrzędną.

Zasada demokratycznego państwa prawa - element demokratyzmu.

Skład zasady państwa prawa:

1. Związanie państwa prawem.

Zasada legalizmu - każdy organ powstaje i działa na podstawie prawa, każdy organ administracyjny wykonuje prawo (podstawa prawna).

2. Prawno - naturalna koncepcja prawa w odróżnieniu od koncepcji pozytywistycznej.

Pozytywistyczna - każde prawo pochodzące od legalnej władzy obowiązuje i musi być przestrzegane przez obywateli.

Prawno - naturalna - prawo jest fenomenem społecznym istniejącym w naturze; prawa te muszą być respektowanie przez rządzących.

Idee, które muszą być respektowane: wolność, równość. Rolą ustawodawcy nie jest tworzenie prawa, ale odkrywanie go z natury.

3. W państwie prawa musza istnieć instytucje stojące na straży praworządności; różnego rodzaju organy, do których może być złożona skarga.

Reguły dotyczące konstrukcji systemu prawnego.

1. Zasada hierarchiczności aktów prawnych

2. Zasada nadrzędności konstytucji

3. Zasada niesprzeczności aktów prawnych z konstytucją

4. Zasada zupełności aktów prawnych

4. Zasada większości - rządy większości, ale przy zachowaniu praw mniejszości w tym opozycji. Przy podejmowaniu ważnych decyzji państwowych ważny jest udział opozycji.

Większość jest zasada proceduralną. Sposób podejmowania decyzji; większość: zwykła (więcej za niż przeciw), kwalifikowana (3/4, 2/3, 3/5, głosów), bezwzględna, absolutna (50+1), względna (więcej jest za niż przeciw, decyzja nie może być podejmowana bez wymaganej liczby osób danego ciała).

Systemy rządów - normy i zasady regulujące wzajemne stosunki między władzą ustawodawcza a wykonawczą; nazywane modelami ustrojowymi. Są konstrukcją sztuczną stworzona prze teoretyków, którzy wybrali zasady wartości z innych państw i stworzyli system rządów. Modele ustrojowe są brane pod uwagę przy tworzeniu nowych modeli rządów. Władza sądownicza jest władzą oddzieloną od władzy ustawodawczej i wykonawczej - jest trzecią władzą.

4 podstawowe modele:

1. System rządów prezydenckich - USA

2. System parlamentarny - Wlk. Brytania

3. System półprezydencki - V Republika Francuska

4. System parlamentarno - komitetowy - Szwajcaria

Ad.1.

System ten był przenoszony do innych państw, przede wszystkim do Ameryki Łacińskiej; system ten wymaga silnego społeczeństwa. System z charakterystyczną konstrukcją władzy prezydenta. W systemie wszystkie organy władzy są silne; Kongres Stanów Zjednoczonych jest najsilniejszym na świecie parlamentem.

Zasady systemów rządów prezydenckich:

1. Prezydent jest jedynym konstytucyjnym organem władzy wykonawczej. Prezydent jest jednoosobową, jednoczłonową, jednolitą, monokratyczną egzekutywą. Rząd w USA ma charakter nieformalny, poza konstytucyjny. Został skonstruowany, aby lepiej wykonywać władzę wykonawczą. Rząd składa się z 13 sekretarzy, są oni jedynie pomocnikami prezydenta. Mianowani przez prezydenta w każdej chwili mogą być prze niego odwołani. Sekretarze działają w ramach kompetencji prezydenta.

2. Prezydent i Kongres pochodzą z odrębnych wyborów powszechnych.

3. Stosunki miedzy Kongresem a prezydentem opierają się na zasadzie separacji - maksymalnego oddzielenia tych organów od siebie, ale nie oznacza izolacji.

Przykłady separacji:

• Prezydent nie może rozwiązać parlamentu

• Prezydent nie może zostać odwołany z przyczyn politycznych (nie ponosi odpowiedzialności przed Kongresem)

• Zasada niepołączalności stanowisk (członek Kongresu nie może być członkiem administracji federalnej)

IV Pomiędzy władzami (prezydentem a Kongresem) został ustanowiony system wzajemnej równowagi i hamowania wzajemnego - ma służyć wzajemnemu kontrolowaniu władz.

Przykłady hamulców:

• Instytucja „impeachment” - rodzaj odpowiedzialności konstytucyjnej (prezydent może być odwołany poprzez naruszenie prawa)

• Mianowanie prze prezydenta wyższych urzędników administracji federalnej za radą i zgodą Senatu

• Veto prezydenta

Ad.2.

System popularny: Szwecja, Norwegia, Dania, Włochy, Holandia, Polska, Kanada, Australia, Niemcy.

Cechy systemu parlamentarnego:

• Władza wykonawcza ma charakter dualistyczny (głowa państwa, rząd)

• Głowa państwa ma charakter reprezentacyjny, symboliczny

• Rząd jest naczelnym organem władzy wykonawczej, jest mianowany przez prezydenta, pochodzi z większości parlamentarnej, rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem

• Głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności politycznej (kontrasygnata - niemal każdy akt głowy państwa powinien być wydany za kontrasygnatą). W Europie prezydenci ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną.

• Głowa państwa może rozwiązać parlament; w Szwecji robi to rząd

• Rząd posiada prawo inicjatywy ustawodawczej

• Członkostwo w parlamencie jest połączone z członkostwem w rządzie (oprócz Szwecji).

Funkcjonowanie systemu parlamentarnego zależy od systemu partyjnego. System parlamentarny funkcjonuje stabilnie w połączeniu z systemem dwupartyjnym. W połączeniu z systemem wielopartyjnym system parlamentarny funkcjonuje niestabilnie.

Przykładem racjonalizacji systemu parlamentarnego, a więc wzmocnienia w jego ramach władzy wykonawczej.

Ad.3.

Cechy systemu pół prezydenckiego:

• Dualizm władzy wykonawczej: prezydent i rząd z premierem na czele

• Prezydent jest wybierany w wyborach powszechnych

• Pozycja prezydenta jest silna; posiada szeroki zakres uprawnień, w tym uprawnienia osobiste

• Rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem

We Francji w 1958r. system ten powstał poprzez wzmocnienie pozycji prezydenta na bazie sytemu parlamentarnego.

System istnieje w: Finlandia, Francja, Portugalia, Litwa, Rumunia, Rosja.

Ad.4.

Parlament ma władze nadrzędną nad innymi organami; parlament wybiera, kontroluje, odwołuje wszystkie pozostałe organy. Rząd jest komitetem wykonawczym parlamentu. System należy do przeszłości, w Szwajcarii istnieje, ale nie w formie czystej.

Organy władzy ustawodawczej.

PARLAMENT

Struktura parlamentu: (jednoizbowa - unikameralizm lub dwuizbowy - bikameralizm), Dwuizbowa struktura parlamentu obecnie wynika przede wszystkim z federalnej struktury państwa, z tradycji; jest uzasadniona poprawianiem ustawodawstwa.

Bikameralizm może mieć charakter :

- bikameralizmu symetrycznego, równoważnego - obie izby posiadają jednakowe prawa, np. Włochy, Szwajcaria, Rumunia

- bikameralizmu niesymetrycznego, nie równoważnego - zakres uprawnień jednej izby jest większy

Kadencja: optymalna 4-5 lat; bywa krótsza - rozwiązanie parlamentu; prezydent rozwiązuje przez upływem kadencji.

Tryb funkcjonowania: permanentny (cały czas) lub sesyjny (konstytucyjnie wyznaczane są sesje).

Organizacja wewnętrzna parlamentu:

• organy kierujące - przewodniczenie w obradach i reprezentacja na zewnątrz, mogą być jednoosobowe - USA, Wlk. Brytania lub wieloosobowe i mieszane.

• organy pracujące - komisje stałe powołane na stały okres i komisje nadzwyczajne. Są również komisje resortowe, nieresortowe i śledcze.

• organy grupujące posłów (kluby parlamentarne) - parlamentarzysta niezależny nie zostanie wybrany do składu kierowniczego, do komisji. Ma małe szanse uczestniczenia w debatach parlamentarnych.

Funkcje parlamentu:

• politologiczne

- rekrutowanie polityczne

- reprezentacja polityczna

- legitymizacja polityczna

• prawnicze

- ustawodawcza

- ustrojodawcza

- uchwałodawcza

- kontrolna (kontroluje rząd i administrację rządową)

- kreacyjna (może wybierać albo uczestniczyć w wybieraniu organów państwowych)

Proces stanowienia ustaw:

1. Etap - inicjatywa ustawodawcza

2. Etap - uchwalenie przez izbę

3. Etap - udział głowy państwa - podpisanie przez głowę państwa (ewentualne veto)

Podmioty posiadające katalog inicjatywy ustawodawczej:

1. Parlament - każdy parlamentarzysta; określona grupa posłów; cała izba

2. Obywatele - ludowa inicjatywa ustawodawcza

3. Rząd

4. Prezydent - prawo inicjatywy ustawodawczej prezydenta jest w Europie Środkowej i Wschodniej np. Polska, Rumunia, Węgry, Rosja, Ukraina, Litwa. Na zachodzie żadna głowa państwa nie posiada takiego uprawnienia.

5. Części składowe federacji np. kantony w Szwajcarii

6. Inne podmioty np. Narodowa Rada Gospodarki i Pracy we Włoszech, Federalny Trybunał Konstytucyjny w Rosji

Gdy są dwie izby zwykle proces ustawodawczy może być przeprowadzony jednocześnie. Jeżeli dwie izby maja jednakowe prawa to projekt musi być przyjęty przez obie izby. Jeżeli izby nie mają takich samych kompetencji to druga izba ma prawo veta.

Proces uchwalania ustaw:

I czytanie obejmuje:

• Przedstawienie projektu przez ustawodawcę

• Dyskusja nad złożonym projektem

• Skierowanie do komisji projektu

II czytanie - sprawozdanie komisji

• Debata nad projektem

• Zgłaszanie poprawek

• Jeżeli jest dużo poprawek do z powrotem do komisji, jeśli jest mało to następuje III czytanie

III czytanie

• Debata komisji

• Głosowanie (projekty ustaw są przyjmowane zwykłą większością głosów).

Jeżeli jest druga izba to ma prawo veta. Udział głowy państwa - podpisanie; od 10 do 30 dni.

Prawa veta nie posiada: król Hiszpanii, Szwecji, prezydent w Niemczech.

Veto prezydenta jest obalane większością kwalifikowaną. Po podpisaniu przez prezydenta ustawy zarządza on publikacje w „Dzienniku Ustaw”.

Funkcja kontrolna parlamentu:

1. Możliwość odwołania rządu, wotum nieufności:

• Zwykłe

• Konstruktywne - wniosek o odwołanie z rządu musi zawierać imienne wskazanie osoby na stanowisko szefa rządu

• udzielanie przez parlament tzw. inwestytury nowo powołanemu rządowi - zgoda parlamentu na utworzenie rządu.

• Tworzenie komisji kontrolnych, śledczych

• Interpelacje (rzeczy ważniejsze, ogólne) i zapytania (bieżące); kierowane na piśmie do rządu lub jego członka. Odpowiedź na interpelacje jest udzielana na posiedzeniu plenarnym parlamentu. Odpowiedź na zapytanie jest udzielana na piśmie (poza posiedzeniem plenarnym).

• Każda debata budżetowa i udzielanie rządowi absolutorium.

• Możliwość egzekwowania odpowiedzialności konstytucyjnej.

• Możliwość uchwalania przez parlament lub izby rezolucji czy apeli wzywających organy państwowe do określonego działania lub zawierające opinie danego parlamentu w określonej sprawie.

Funkcja kreacyjna:

• Uczestnictwo w wyborze premiera, w tworzeniu rządu

• Wybiera cały albo część Trybunału Konstytucyjnego

• Uczestniczy w wyborze prezydenta np. Włochy, Niemcy

Władza wykonawcza

• Model monokratyczną, jednolity, jednoosobowy; egzekutywa nie jest podzielona np. Stany Zjednoczone - prezydent, Szwajcaria - rząd (charakter wieloosobowy - 7 osób)

• Władza wykonawcza dualistyczna - 2 organy - głowa państwa i rząd z premierem na czele

Głowa państwa - monarcha prezydent. Pozycja polityczna wynikająca z przepisów prawnych, rzeczywiste funkcjonowanie danego organu, wynikająca z konstytucji.

Czynniki pozycji konstytucyjno - prawnej prezydenta:

• Sposób wyboru (powszechne wybory prezydenta wpływają na wzmocnienie jego pozycji)

• Powszechne i bezpośrednie

• Powszechne i pośrednie - wybierany przez Kolegium Elektorów, np. USA

• Pośrednie albo niepowszechne - wybierane przez ciało wyborcze, np. Niemcy, Włochy

• Kompetencje - ważna jest jakość, samodzielność decydowania, np. Francja, Rosja

• Zakres ponoszonej odpowiedzialności - najwęższy we Francji, jedynie za zdradę państwa; najszerszy w USA

Rząd

Pozycja rządu zależy od przyjętego systemu rządów. Rząd kolegialny, naczelny i centralny organ władzy wykonawczej; określający i wykonujący politykę państwa.

Procedury kształtowania rządu:

1. Parlamentarna - rząd pochodzi z większości parlamentarnej

2. Pozaparlamentarna - prezydent wybiera członków rządu

Kompetencje rządu:

• Wykonywanie ustaw

• Kontrolowanie i koordynowanie administracją rządową i państwową

• Prowadzanie polityki wewnętrznej, bezpieczeństwa i obrony

• Kierowanie polityką zagraniczną

• Wydawanie aktów prawnych - akty wykonawcze w stosunku do ustaw wydawane przez rząd to rozporządzenia

• Wydawanie aktów wynikających z delegacji ustawodawczej parlamentu (w Polsce teraz takie akty nie istnieją)

• Rząd może na podstawie delegacji ustawodawczej parlamentu (wyrażonej w formie ustawy) wydawać akty prawne z mocą ustawy (noszą one nazwy: rozporządzenia z mocą ustawy, dekrety ustawodawcze, ordonans)

• Wydawanie innych aktów prawnych

• Rząd przygotowuje projekt ustawy budżetowej i wykonuje budżet

Odpowiedzialność władzy wykonawczej:

1. Odpowiedzialność polityczna.

2. Odpowiedzialność prawna (konstytucyjna)

Ad.1.

Rząd ponosi odpowiedzialność polityczną za decyzje polityczne, za kierunki prowadzonej polityki.

Odpowiedzialność polityczną powinien ponosić ten organ, który podejmuje decyzje. Z reguły głowa państwa tej odpowiedzialności nie ponosi. Rząd ją ponosi. Cały rząd może zostać rozwiązany lub tylko minister.

Procedury odpowiedzialności politycznej (przed parlamentem):

1. Wotum zaufania - od premiera

2. Wotum nieufności - od parlamentu

- zwykłe wotum nieufności - jest stawiany wniosek o wotum nieufności, przegłosowany bezwzględną większością głosów - przechodzi

- konstruktywne wotum nieufności - parlament nie może odwołać istniejącego rządu, jeżeli nie może utworzyć nowego rządu (bezwzględna większość głosów); wniosek musi zawierać imienne wskazanie szefa rządu; głosowanie musi być bezwzględna większość głosów, np. Hiszpania, Polska, Niemcy, Węgry

Ad.2.

Odpowiedzialność prawna za naruszanie prawa (delikt konstytucyjny, przestępstwo, zdrada stanu). Odpowiedzialność ma charakter indywidualny.

Procedury egzekwowania:

• Zwykła - oskarża parlament a sądzi sąd: powszechny, specjalny, konstytucyjny

• Impeachment - odpowiedzialność egzekwowana w ramach parlamentu (parlament oskarża i sądzi)

Stany Zjednoczone Ameryki Północnej.

Jest najstarszą obowiązującą konstytucją. 1787 - uchwalona, weszła w życie 1789

Cechy charakterystyczne konstytucji:

1. Wyjątkowo krótka, ogólna - 7 artykułów i 27 poprawek

2. Jest aktualna do dnia dzisiejszego, dlatego, że jest poddawana ciągłym interpretacjom i reinterpretacji przed Sąd Najwyższy

3. Kompromisowy charakter konstytucji, co było wyrazem mądrości twórców konstytucji

4. Konstytucja ta wprowadza w życie idee oświeceniowe, które obowiązują do dnia dzisiejszego - racjonalności, indywidualizm, poszanowanie godności jednostki.

Pierwsze 10 poprawek zostało uchwalone przez Kongres w 1789r, weszły w życie 1791 i stanowi tzw. Deklarację Praw.

Zasady:

• Suwerenności narodu

• Demokratyzmu - wolności, sprawiedliwości

• Federalizmu

1. Podział na stany

2. Do władz centralnych należą kompetencje wymienione w konstytucji

3. Zasada pełnej wiary, zaufania - dokumenty z danego stanu są ważne w każdym innym stanie

4. Zasada przywilejów i swobód - obywatele każdego stanu korzystają w innych stanach praw i przywilejów obywateli danego stanu

5. Zasada ekstradycji

Zmiana konstytucji - poprawki do konstytucji proponuje stanom Kongres na wniosek 2/3 Kongresu (własny wniosek) lub Konwencji ds. poprawek zwołany na wniosek 2/3 stanu.

Poprawki są zatwierdzane przez stany - przynajmniej ¾ stanów - legislatury lub specjalnie zwołane konwencje.

Kongres w USA jest najsilniejszym na świecie. Składa się z Izby Reprezentantów i Senatu.

Izba Reprezentantów - 435 deputowanych - kadencja 2 lata. Kandydatem może być osoba, która ukończyła 25 lat, od 7 lat jest obywatelem.

Senat - 100 senatorów - kadencja 6 lat, co 2 lata senat jest odnawiany w składzie 1/3. Kandydatem może być osoba, która ukończyła 30 lat, od 9 lat jest obywatelem.

Obie Izby wybierane są w wyborach powszechnych, bezpośrednich wg systemu większości względnej.

Kraj jest podzielony na okręgi wyborcze (435). Każdy stan ma przynajmniej 1 okręg wyborczy do Izby Reprezentantów.

Organizacja Kongresu:

• Na czele Izby Reprezentantów stoi speaker

• Senat - przewodniczący wiceprezydent i zastępujący przewodniczący tymczasowy

• W Kongresie frakcji parlamentarnych jest 4 (partie amerykańskie nie maja nastawienia ideologicznego).

Komisje w USA są najsilniejsze na świecie, są nieliczne, mają zdolność inicjowania poprawek i zmian.

Rodzaje Komisji:

• Komisje stałe - powoływane na okres kadencji Izby

• Komisje specjalne - powoływane do określonej sprawy

• Komisje wspólne - członkowie obu izb, powoływane do przyjęcia tekstu, rezolucji

• Komisje uzgadniające - członkowie obu izb

Funkcje Kongresu:

1. Ustrojodawcza - inicjowanie poprawek i zmian

2. Ustawodawcza

Obie izby mają jednakowe prawa. Projekt ustawy może być skierowany do jednej lub drugiej izby. Prawo inicjatywy ustawodawczej posiadają: członkowie i komisje Kongresu, w praktyce 80% inicjatyw pochodzi od prezydenta (pomimo, że konstytucja tego nie przewiduje). Administracja prezydenta przygotowuje projekt ustawy; prezydent wygłasza coroczne orędzie o stanie państwa, podczas tego orędzie informuje Kongres o projektach ustaw przygotowanych przez jego administrację. Prezydent układa się z kongresmanami, członkami własnej partii i daje im poszczególne projekty ustaw, aby przedstawili je którejś z izb. Prezydent może wystąpić jedynie z projektem ustawy budżetowej. Prezydent nazywany jest promotorem ustaw i przywódcą legislacji. Istotną role w procesie ustawodawczym odgrywają komisje nazwane małymi legislatorami. Projekt ustawy musi być przyjęty przez dwie izby, uchwalony przekazywany jest prezydentowi. Kongres obraduje na sesjach. Jedna sesja rozpoczyna się 3 stycznia i trwa do końca czerwca. Prezydent może w kwestii ustawy: 1. podpisać ją w ciągu 10 dni 2. zawetować a) wraz z uzasadnieniem przesyła ustawę z powrotem do Kongresu (weto zwykłe, regularne), Kongres obala je 2/3 głosów b) prezydent posiada weto kieszonkowe - jeżeli prezydent otrzyma ustawę do podpisania w ciągu ostatnich 10 dni sesji Kongresu może nie zająć stanowiska c) weto nieformalne - prezydent nie wydaje przepisów wykonawczych albo nie przydziela funduszy

3. Kontrolna - Kongres nie może odwołać prezydenta.

Podstawowe sposoby realizacji funkcji:

• Władza nad sakiewką - dysponowanie funduszami

• Poprzez komisje kontrolne - wyniki badan komisji wpływają na opinie publiczną i budują tą opinie.

• Impeachment - prawo Kongresu do postawienia w stan oskarżenia i skazania wyższych urzędników administracji federalnej, w tym prezydenta za zdradę, przekupstwo, przestępstwo. Oskarża Izba reprezentantów, sądzi Senat. Wyrok skazujący zapada większością 2/3 głosów. Kary: usuniecie ze stanowiska, zakaz wykonywania funkcji publicznych w przyszłości. Funkcja kontrolna przejawia się w tym, że senat wyraża zgodę na nominację wydane przez prezydenta, senat ratyfikuje umowy międzynarodowe.

• Kreacyjna - gdy prezydent nie zostanie wybrany prze kolegium elektorów, to wtedy wybiera go Kongres. W polityce zagranicznej Kongres wypowiada wojnę, Senat ratyfikuje umowy międzynarodowe. Kongres przyznaje pomoc dla zagranicy.

Prezydent

Pozycja prezydenta:

- sposób wyboru

- program

- Konstytucja USA

- Praktyka polityczna

- Osobowość

Sposób wyboru:

Może kandydować obywatel amerykański, urodzony w USA. Od co najmniej 14 lat zamieszkujący Stany Zjednoczone. Musi mieć ukończone 35 lat. Kadencja 4 lata, max 2 razy.

Etapy wyborów:

1. Prawybory - instytucja partyjna. Partia szuka najlepszego kandydata. Kandydaci na kandydatów na prezydenta jeżdżą po poszczególnych stanach i prowadza swój marketing wyborczy. Odbywają się na wiosnę.

2. Nominacje partyjne - w lecie odbywają się konwencje partyjne, podczas których wybierany jest jeden kandydat. Przedstawia on swoją platformę (wypadkowa między hasłem a programem) wyborczą i kandydata na wiceprezydenta (ma być uzupełnieniem kandydata na prezydenta).

3. Kampania wyborcza - wrzesień-październik - spotkania, wiece, wywiady

4. Głosowanie powszechne - Wybory są w pierwszy wtorek po pierwszym poniedziałku miesiąca listopada.

Reguły wyborów:

• Każdy stan ma tyle mandatów elektorskich ile ma miejsc w Kongresie

• Zwycięzca bierze wszystko - jeżeli kandydat wygra w danym stanie to dostaje wszystkie głosy elektorów

• Prezydentem zostaje wybrany ten kandydat, który otrzymuje bezwzględna większość głosów elektorów (270)

• Głosowanie elektorów - około 15 grudnia. Przyjeżdżają do stolic stanów i wtedy głosują.

• Obliczanie głosów i przejęcie urzędu - 3 styczeń - Kongres na posiedzeniu oznajmia kto został wybrany. 20 styczeń - przejęcie władzy.

Funkcje i uprawnienia prezydenta:

• Głową państwa - reprezentuje na zewnątrz, posiada prawo łaski, przyjmuje listy uwierzytelniające od przedstawicieli innych państw, mianuje ambasadorów

• Przywódcą narodu

• Przywódcą swojej partii

• Szefem administracji federalnej - mianuje sędziów federalnych, wyższych urzędników administracji, może ich w każdej chwili odwołać, jedyny organ władzy wykonawczej.

• Wykonawca ustaw - 3 mln urzędników wykonuje ustawy

• Posiada uprawnienia w dziedzinie ustawodawczej - Prezydent jest promotorem ustaw, podpisuje ustawy, ma prawo weta, wydaje akty wykonawcze w stosunku do ustaw, wydaje ustawodawstwo delegowane.

• Kreatorem polityki zagranicznej - wyznacza strategię działań w stosunkach międzynarodowych, administracja prezydenta negocjuje traktaty i prezydent je podpisuje, ratyfikuje je Senat większością 2/3 głosów. Prezydent może zawierać porozumienia administracyjne niewymagające ratyfikacji.

• Naczelnym dowódca sił zbrojnych - rzeczywiście dowodzi armią. Może użyć sił zbrojnych poza granicami państwa, gdy zagrożone jest bezpieczeństwo i interesy stanów Zjednoczonych, a także życie, zdrowie i mienie amerykanów.

• Posiada uprawnienia w sferze kadrowej - prezydent mianuje sekretarzy, działają w ramach jego kompetencji, odpowiadają tylko przed prezydentem, w każdej chwili może ich odwołać.

Sądownictwo:

1. Stanowe - prawo stanowe

2. Federalne:

• Sądy dystryktowe

• Sądy apelacyjne

• Sąd Najwyższy

Sędziów federalnych mianuje prezydent za radą i zgodą Senatu (dożywotnio). Sędziów Sądu Najwyższego jest 9.

Funkcje sądownictwa:

• Kreacyjna - sądy tworzą precedensy (orzeczenie sądowe, czyli wyroki i postanowienia) mające wiążący charakter w orzekaniu spraw podobnego rodzaju

• Interpretacyjna - dokonuje wykładni ustaw

• Ustrojodawcza - orzekanie o zgodności aktów prawnych z konstytucją oraz dokonywanie interpretacji konstytucji

Wielka Brytania

Ustrój kształtował się przez wieki. Etapy:

1. Do XVI wieku - przewaga monarchy

2. XVII wiek - Wielka Rewolucja, okres walki z parlamentem

3. XVIII wiek do połowy XIX - przewaga parlamentu

4. II połowa XIX wieku do I połowy XX - przewaga gabinetu i rządu

5. Od połowy XX wieku do czasów obecnych - przewaga premiera

Konstytucja.

Nie ma w formie pisanej, co nie oznacza, że jej nie ma w znaczeniu materialnym. Są pewne przepisy i zwyczaje, które wchodzą w skład konstytucji.

Źródła brytyjskiego prawa konstytucyjnego:

1. Prawo powszechne (zwyczajowe - common law)

2. Precedensy

3. Konwenanse konstytucyjne

4. Prawo pisane (ustawy parlamentarne)

5. Dzieła i traktaty prawnicze

Ad.1.

Jest to prawo niepisane, przekazywane z pokolenia na pokolenie.

Zasady prawa ustrojowego pochodzące z prawa powszechnego:

• Zasada politycznej i konstytucyjnej nieodpowiedzialności monarchy wynikając z zasady, że król nie może działać źle, bo nie działa sam

• Zasada bezwzględnego obowiązywania ustaw

• Zasada suwerenności narodu

Ad.2.

Izba Lordów jest najwyższym sądem w Wielkiej Brytanii.

Ad.3.

Utarty i uznany za właściwy sposób postępowania w określonych sytuacjach ustrojowych. Przykłady:

• Premierem zostaje lider partii, która wygrała wybory

• Gdy premier składa dymisję, ustępuje cały rząd

• Partia, która przegrała wybory traci rządy

• Zmiana prawa wyborczego musi być uzgodniona z opozycją

• Nieobecność króla w parlamencie

Ad.4.

Ustawy stanowione przez parlament dotyczące ustroju państwa, Np. akty o charakterze historycznym, akty prawne współcześnie stanowione.

Ad.5.

• Walter Bagehot „Konstytucja angielska”

• Albert Dicey „Wstęp do brytyjskiego prawa konstytucyjnego” - opisał rzeczywistą pozycję króla; pogodził suwerenność parlamentu z suwerennością narodu. Podzielił suwerenność na: polityczną przysługującą ludowi i prawną przysługującą parlamentowi.

Parlament brytyjski składa się z 3 izb: Izba Gmin, Izba Lordów, monarcha.

Sposób wyboru Izby Gmin - kadencja do 5 lat. IG jest rozwiązywana przez monarchę na wniosek premiera. Opozycja ciągle musi być przygotowana na nowe wybory.

Wybory - system większości względnej. Są jednomandatowe okręgi wyborcze. 659 miejsc i IG i tyle samo okręgów wyborczych.

Kandydatów mogą zgłaszać: grupy wyborców; do rejestracji potrzebnych jest 10 osób popierających, wybory mają charakter partyjny.

Charakter partyjny przedstawia się w:

Przywódca partii (większościowej) wybiera moment wyborów

Instytucja listu polecającego - każdy kandydat każdej partii otrzymuje od przywódcy partyjnego wyrażający zgodę na jego kandydowanie

Podział na okręgi:

Pewne - to takie, w której od kilku lat wygrywa przedstawiciel jednej partii

Marginalne - to takie okręgi gdzie wygrywa kandydat raz jednej raz drugiej partii; one decydują która partia wygrywa

Organizacja Izby Gmin.

Przewodniczącym IG jest speaker - jest bezstronny; ustanawia precedensy dotyczące funkcjonowania IG.

Wyróżniamy podział na rząd i opozycję Jej Królewskiej Mości. Liderem większości jest premier. Lider opozycji tworzy „gabinet cieni”.

Sesja IG trwa od października do czerwca. Rozpoczyna się mową tronową wygłaszaną przez monarchę, jest ona napisana przez premiera. Kończy się prorogacją (zgoda króla na ustawy podjęte przez parlament).

IG może obradować gdy jest 40 posłów. Występują komisje - są ustanawiane, gdy jest praca na danym projektem.

Funkcje Izby Gmin:

1. Ustawodawcza

2. Kontrolna

Ad.1.

Podział ustaw:

• Pochodzące od rządu

• Pochodzące od posłów

Projekt ustaw może być wniesiony do jednej lub drugiej izby.

Prawo inicjatywy ustawodawczej posiadają członkowie parlamentu (IG i IL).

Ustawy są uchwalane zwykłą większością głosów.

Izba Lordów posiada prawo weta - ma charakter zawieszający (obalone może być jeśli IG na dwóch kolejnych sesjach w ciągu jednego roku przyjmie ustawę). Ustawa wchodzi w życie, monarcha podpisuje ją. Rząd może wydawać akty prawne z mocą ustawy na mocy upoważnienia parlamentu.

Ad.2.

Instytucje kontrolne:

• Możliwość odwołania rządu przez IG (wniosek o wotum nieufności, bezwzględna większość)

• Impeachment - odpowiedzialność konstytucyjna członków rządu za naruszenie konstytucji. Oskarża IG a sądzi IL

• Dyskusja nad mową tronową oraz debata nad ustawami budżetowymi

• Kontrola poprzez komisje

• Interpelacje i zapytania

• Komisja całej Izby - cała IG przekształcona na wniosek przewodniczącego. Jest powoływana aby szczegółowo debatować nad projektami ustaw ustrojowych i finansowanych. Obrady mają charakter odformalizowany co umożliwia swobodną, nie skrępowaną debatę na temat ustaw.

Izba Lordów

Skład na podstawie zmiany z 1999r. - około 700 lordów.

Podział:

• 92 lordów dziedzicznych

• Lordowie mianowani przez Koronę (królowa na wniosek premiera)

• 26 biskupów i arcybiskupów Kościoła anglikańskiego i prezbiteriańskiego w Szkocji

• Lordowie duchowni

• 21 lordów prawa - istota Izby Lordów - najlepsi adwokaci, sędziowie

• Lordowie mianowani za zasługi

Propozycje zmiany IL:

• Zmniejszenie składu do 550

• 80% składu ma pochodzić z wyboru

• 20% mianowani

Funkcje Izby Lordów:

1. Ustawodawcza.

2. Sądownicza.

Ad.1.

• Zgoda IL jest niezbędna do przedłużenia kadencji IG

• Lordowie mogą występować z inicjatywą ustawodawczą, posiadają prawo weta

• Poprawia ustawodawstwo

• Odciążenie Izby Gmin

Ad.2.

Izba Lordów jest najwyższym sądem w sprawach cywilnych i karnych dla Zjednoczonego Królestwa (oprócz spraw karnych w Szkocji).

Na czele IL stoi Lord Kanclerz - jest rzecznikiem gabinetu IL, jest także ministrem sprawiedliwości.

Monarcha

Jest częścią dualistycznej władzy wykonawczej, 3 izba parlamentu. Charakter dziedziczny, pozycja słaba. Monarcha pełni funkcje: reprezentacyjną, symboliczną, integrującą.

Król jest rezerwą polityczna - jeżeli inne autorytety padłyby w gruzach to zostaje monarcha.

Nie ponosi on żadnej odpowiedzialności (każdy akt wymaga kontrasygnaty, oprócz mianowania premiera)

Prerogatywy (uprawnienia) monarchy:

• Reprezentuje państwo w stosunkach wewnętrznych i zewnętrznych

• Mianuje ambasadorów

• Podpisuje umowy i traktaty międzynarodowe

• Jest zwierzchnikiem sił zbrojnych

• Mianuje premiera i pozostałych członków rządu (na wniosek premiera)

• Mianuje lordów na wniosek premiera

• Mianuje na wyższe stanowiska administracji rządowej na wniosek premiera

• Posiada prawo łaski

• Posiada prawo podpisywania ustaw

• Posiada prawo weta

Rząd

Około 100 osób. Suma stanowisk politycznych w administracji rządowej, np. ministrowie, wice, sekretarze. Rząd jest ciałem kolegialnym, wieloosobowym. Rząd nigdy wspólnie nie obraduje. 95 członków Izby Gmin może wchodzić w skład rządu.

Gabinet

Jądro rządu. W skład wchodzi 20-25 osób wybranych prze premiera:

Premier

Lord Kanclerz

Ministrowie najważniejszych resortów

Sekretarze stanu ds. Anglii, Szkocji i Irlandii Północnej

Zbiera się na wspólne posiedzenia. Główny organ władzy wykonawczej.

Premier

Lider: gabinetu, rządu, większości Izby Gmin, partii która ma większość w parlamencie, państwa, Izby Gmin.

Stanowisko premiera jest wzmocnione tym, że on decyduje kiedy są wybory do Izby Gmin.

Posiada prawo wyboru osób na wyższe stanowiska w administracji państwowej - patronage

W rzeczywistości pozycja premiera zależy od pozycji w partii.

Republika Federalna Niemiec

Konstytucja została uchwalona w 1949r.

W 1955 roku został uchwalony stan okupacji Niemiec. Całkowitą suwerenność Niemcy uzyskały w 1968r., a w 1973 zostały przyjęte do ONZ.

3 października 1990 - zjednoczenie Niemiec

1991 - zmieniona konstytucja (preambuła, liczba landów z 10 na 16, zwiększona liczba posłów do obu izb parlamentu).

Cechy charakterystyczne konstytucji:

• Powstała w opozycji do III Rzeszy i Republiki Weimarskiej

• Wprowadzono demokratyczne instytucje, które miały zapobiegać powrotowi do ustroju III Rzeszy

• Dzieło obszerne i szczegółowe, uwzględniające wszelkie możliwości

• Wzmocnienie władzy wykonawczej

Konstytucja Niemiec zawiera zasady nienaruszalności, które drogą legalną nie mogą być zmienione.

Niezmienialne zasady to:

• Zasada federalizmu

• Współudział landów w ustawodawstwie (poprzez Bundesrat)

• Prawa człowieka

• Zasada państwa socjalnego

• Zasada suwerenności narodu

• Zasada podziału władzy

• Zasada demokracji przedstawicielskiej

• Zasada państwa prawa

• Prawo do oporu

Niemiecka konstytucja jest zmieniana poprzez przyjęcie nowelizacji przez obie izby większością 2/3 w każdej z izb.

Parlament

Składa się z 2 izb

1. Parlament związkowy (federalny) Bundestag - reprezentacja całego narodu (656 deputowanych).

2. Rada Związkowa (federalna) Bundesrat - reprezentacja rządów poszczególnych landów (68 członków).

Ad.1.

Kadencja wynosi 4 lata. Wybory powszechne i bezpośrednie. Mają charakter mieszany (większościowo - proporcjonalne) - połowa członków Bundestagu jest wybierana w jednomandatowych okręgach wyborczych (328), a druga połowa jest wybierana wg systemu proporcjonalnego w poszczególnych landach. Próg wyborczy 4%.

Każdy wyborca ma dwa głosy. Głos pierwszy daje na kandydata w okręgu jednomandatowym a drugi na landową listę partyjną.

Uchwalanie ustaw federalnych:

1. Projekt ustawy musi być przedstawiony Bundestagowi

2. Prawo inicjatywy ustawodawczej posiadają: członkowie Bundestagu (5% członków), Bundesrat jako izba, rząd

3. Rząd i Bundesrat posiadają tzw. Związane prawo inicjatywy ustawodawczej polegające na wzajemnym opiniowaniu

4. Bundestag uchwala ustawy, przekazuje je Bundesratowi

5. Wyróżnia się dwa rodzaje ustaw:

• Federalne - ustawy dotyczące interesów poszczególnych landów. Bundesrat ma prawo weta ostatecznego

• Zwykłe - Bundesrat ma prawo weta zawieszającego. Bundestag może obalić to weto, taką samą większością głosów jaką zostało ono uchwalone w Bundesracie.

• Jeżeli są rozbieżności między izbami to powołuje się komisja mediacyjną - cel: uzgodnienie tekstu możliwego do przyjęcia

• Ustawy uchwalane przez parlament podpisuje prezydent - nie ma formalnego prawa weta, ale w niemieckiej doktrynie jest, że może odmówić podpisania ustawy jeśli wg niego jest ona niezgodna z konstytucją. Prezydent pełni funkcję strażnika konstytucji.

Funkcja kontrolna Bundestagu:

• Możliwość pociągnięcia Kanclerza do odpowiedzialności politycznej tylko przy konstruktywnym wotum nieufności

• Komisje, interpelacje, zapytania

• Możliwość postawienia kanclerzowi i członkom rządu żądania obecności na posiedzeniu parlamentu lub komisji i żądania informacji na dany temat

Ad.2.

Cechy charakterystyczne Bundesratu:

• Jest przedstawicielstwem rządów poszczególnych landów

• Skład od 3 do 6 przedstawicieli rządu danego landu w zależności od liczby ludności danego landu

• Są to członkowie rządu danego landu z kanclerzem lub premierem na czele

• Nie ma kadencji

• Nie ma frakcji partyjnych

• Ma imperatywny (związany) mandat

• Głosy są liczone większością landów a nie członków

• Wszyscy reprezentanci danego landu muszą glosować tak samo, jeśli ktoś się wyłamie, to jest głos nieważny

• Przewodniczący jest wybierany na 1 rok, po kolei zostają nim szefowie rządów kolejnych landów

• Przewodniczący zastępuje prezydenta

Funkcje Bundesratu:

• Udział w ustawodawstwie

• Wybiera połowę (8 z 16) członków Trybunału Konstytucyjnego

• Zatwierdza rozporządzenia rządu realizowane przez landy (2/3 rozporządzeń)

• Może postawić prezydenta w stan oskarżenia

Prezydent

Słaba pozycja. Wybierany na 5 lat, max 2 kadencje. Wybiera go Zgromadzenie Federalne - ciało złożone z członków Bundestagu oraz takiej samej liczby reprezentantów parlamentu poszczególnych landów. 1, 2 tura większość bezwzględna, 3 względna.

Prezydent rozwiązuje parlament w dwóch przypadkach:

• Z własnej inicjatywy (jeżeli Bundestag nie wybierze kanclerza większością bezwzględną a prezydent nie zgodzi się na mianowanie kanclerza mniejszościowego)

• Na wniosek kanclerza, któremu Bundestag nie udzielił wotum zaufania

Uprawnienia prezydenta niewymagające kontrasygnaty:

• Rozwiązanie parlamentu z własnej inicjatywy

• Mianowanie kanclerza

• Żądanie od kanclerza wypełnienia swoich obowiązków do czasu wyboru następcy w sytuacji gdy kanclerz poda się do dymisji

Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej, ponosi konstytucyjną przed trybunałem Konstytucyjnym. W stan oskarżenia stawia do jedna lub druga izba (bezwzględną większością głosów).

Rząd

Składa się z kanclerza i ministrów.

Sposób wyboru kanclerza:

I na wniosek prezydenta Bundestag wybiera bezwzględną większością głosów

II z inicjatywy Bundestagu bezwzględną większością głosów

III Bundestag z własnej inicjatywy względną większością głosów

Prezydent musi mianować kanclerza (I i II tryb); w III trybie prezydent może mianować kanclerza mniejszościowego lub rozwiązać parlament.

Silna pozycja kanclerza wynika z (kanclerski system rządów):

• Kanclerz dobiera sobie współpracowników

• Kanclerz ustala wytyczne dla działalności poszczególnych ministerstw

• Kanclerz może być odwołany tylko przy konstruktywnym wotum nieufności

• Jednoosobowa odpowiedzialność polityczna kanclerza

Środki ochrony kanclerza mniejszościowego:

• Kanclerz który stał się kanclerzem mniejszościowym stawia wniosek o wotum zaufania

• Jeżeli wniosek zostanie odrzucony to kanclerz może wystąpić do prezydenta o rozwiązanie parlamentu

• Kanclerz mniejszościowy może wystąpić do prezydenta o wprowadzenie tzw. Ustawodawczego stanu wyjątkowego (stan wyższej konieczności ustawodawczej). Stan ten jest wprowadzany przez prezydenta zgodą Bundesratu i polega na tym, że rządowe projekty ustaw wchodzą w życie pomimo nie uchwalenia ich przez Bundestag, jeśli Bundesrat je uchwali. Stan ten może obowiązywać najdłużej 6 miesięcy i może być wprowadzony tylko raz za kadencji jednego kanclerza.

Trybunał Konstytucyjny.

Składa się z 16 sędziów wybieranych po połowie przez Bundestag i Bundesrat na 12 lat.

Funkcje:

• Badanie zgodności aktów prawnych z konstytucją

• Rozpatrywanie sporów kompetencyjnych

• Badanie konstytucyjności działania niektórych organów, np. prezydenta, partii politycznych

• Rozpatrywanie skarg konstytucyjnych

Włochy

Konstytucja została uchwalona w 1947r., weszła w życie 15 stycznia 1948r. i obowiązuje z licznymi zmianami do dzisiaj.

Szeroki katalog Praw i Obowiązków Obywateli.

Instytucje demokracji bezpośredniej:

1. Referendum ustawodawcze i konstytucyjne

2. Ludowa inicjatywa ustawodawcza i konstytucyjna

Ad.1.

Referendum ustawodawcze - w sprawie ustawy już uchwalonej przez parlament. Ma ono charakter negatywny. W ciągu 3 miesięcy można złożyć wniosek o przeprowadzenie referendum. Z wnioskiem może wystąpić 500 tyś wyborców lub 5 rad regionalnych. Referendum zarządza prezydent. Jest ważne, jeśli frekwencja przekroczy 50%. Jest ograniczenie materialne, niektóre sprawy nie mogą być poddawane referendum, np. amnestie, ułaskawienia, podatkowe.

Referendum konstytucyjne - w ciągu 3 miesięcy od przyjęcia zmiany konstytucji przez parlament może być przeprowadzone referendum, jeśli zażąda tego 500 tyś wyborców, 5 rad regionalnych lub 1/5 członków którejś z izb. Referendum nie jest przeprowadzane, jeśli zmiana została przyjęta większością 2/3 w każdej z izb. Przedmiotem zmiany konstytucji nie może być republikańska forma rządów.

Ad.2.

Ludowa inicjatywa - 50 tyś obywateli może wystąpić do parlamentu z projektem ustawy lub zmiany konstytucji. W praktyce przyjmuje często formę inspiracji członków parlamentu.

Parlament

Dwie izby: Izba deputowanych (ok. 660) i Senat (ok. 620).

Obie izby posiadają takie same prawa. Wybory na 4 lata, powszechne i bezpośrednie.

Do 1993r. był system wyborczy proporcjonalny, który sprawił, że parlament była rozbity. Od tego roku jest system mieszany - większościowo - proporcjonalny. ¾ w wyborach większościowych i ¼ proporcjonalnych. W 2004 roku z inicjatywy Berlusconiego został wprowadzony system proporcjonalny.

Cechą charakterystyczną parlamentu jest procedura stanowienie ustaw:

• Zwykła

• Pilna

• Przez komisje parlamentarne - przyjęcie tej procedury decyduje przewodniczący izby. Komisja uchwala projekt ustawy o czym przewodniczący informuje parlament.

Rząd odpowiada prze obiema izbami. Rząd któremu zostało uchwalone wotum nieufności nie musi podać się do dymisji.

Prezydent

Pozycja prezydenta jest słaba, ale silniejsza od pozycji prezydenta w Niemczech. W sytuacji kryzysowej może odegrać znacząca rolę.

Wybierany jest w wyborach pośrednich przez obie izby i przez reprezentantów regionów. Jest wybierany na 7 lat.

Rząd włoski oprócz aktów wykonawczych do ustaw, czyli rozporządzeń oraz aktów prawnych z mocą ustawy wydaje także dekreti lege (dekrety z mocą ustawy). Są to akty rządu wydawane w wyjątkowych przypadkach nagłej konieczności, które muszą być przekształcone w ustawę w ciągu 60 dni w przeciwnych razie tracą moc prawną.

Republika Francuska

I Republika jakobińska - rewolucja; rządy parlamentarno - gabinetowe

II Republika 1848-52 - Ludwik Napoleon; prezydenckie

III Republika 1875-39 - parlamentarne

IV Republika 1946-1958 - parlamentarne

V Republika 1958-

Cechy charakterystyczne III i IV Republiki:

• Systemy rządów parlamentarno - gabinetowe

• Miała miejsce wszechwładza parlamentu

• Parlament składał się z kilkunastu partii

• Rząd miał charakter koalicyjny, bardzo często zmieniały się (niestabilność rządów)

• Rząd był zależny od parlamentu

• Proporcjonalny system wyborczy

Przyczyny ustanowienia V Republiki:

• Niestabilne funkcjonowanie systemu IV Republiki oraz nieprawidłowe wykorzystywanie instytucji demokratycznych przez polityków

• Kryzys kolonialny

Ostatni parlament IV Republiki w dniach 1-2 czerwca 1958r uchwalił dwie ustawy:

• Zwykła - dotycząca przekazania władzy wykonawczej rządowi generała Charles de Gaulle

• Konstytucyjna - dawała rządowi de Gaulle prawo do przygotowania nowej konstytucji

Następnie parlament dokonał aktu samorozwiązania się.

Konstytucja V Republiki była przygotowania przez rząd de Gaulle i bez udziału parlamentu.

4 września - konstytucja została przedstawiona opinii publicznej

28 września - odbyło się referendum ws przyjęcia

4 październik 1958 - konstytucja weszła w życie

Cechy charakterystyczne konstytucji V Republiki:

• Ma wyraźnie anty parlamentarny charakter, rola parlamentu została ograniczona

• Na pierwszy plan zostały wysunięte organy władzy wykonawczej, przede wszystkim prezydent

• Konstytucja tworzona przez de Gaulle i dla de Gaulle

• Konstytucja jest źle napisana (zła redakcja tekstu). W ten sposób może być różnie interpretowana

• Konstytucja ustanowiła nowy system rządów - półprezydencki

System francuski funkcjonuje w różny sposób, w zależności od układu sił politycznych w państwie. Można wyróżnić dwa sposoby funkcjonowania:

• Hegemonii prezydenta - funkcje prezydenta sprawuje pochodząca z tej samej opcji politycznej, która ma większość w parlamencie, która tworzy rząd. Wówczas prezydent staje się szefem władzy wykonawczej. Rząd i premier podporządkowują się prezydentowi. Prezydent przejmuje kompetencje rządu, jest szefem rządu, liderem parlamentu i narodu.

• Koabitacja - współ sprawowanie władzy przez prezydenta i rząd pochodzący z określonej większości parlamentarnej pochodzącej z różnych opcji politycznych. Ostatnio miała miejsce w 1997-2002 - Chirac (prawica) i większość (lewica); pierwszy raz w 1986r.

System partyjny we Francji jest dwublokowy: socjaliści i komuniści, a drugi prawicowy. Istnieje również Front Narodowy, ale jest on izolowany.

Prezydent

Silna pozycja wynika z konstytucji. Kadencja obecnie wynosi 5 lat. Wybory powszechne i pośrednie. Kandydatów na prezydenta zgłaszają wyborcy kwalifikowani, czyli członkowie rad regionalnych, departamentów w liczbie co najmniej 500 i pochodzących z co najmniej 30 departamentów.

Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej, do 2007 ponosił jedynie odpowiedzialność za zdradę stanu. 8 marca 2007r obie izby parlamentu obradujące wspólnie jako Kongres ustanowiły odpowiedzialność prezydenta za: popełnienie czynów jawnie niezgodnych ze sprawowanym urzędem. W stan oskarżenia stawiają go izby większością 3/5, a sądzi go Wysoki Trybunał złożony z parlamentarzystów.

Uprawniania prezydenta:

• Za kontrasygnatą - mianowanie ambasadorów; zwierzchnik sił zbrojnych; reprezentacja państwa na zewnątrz; mianuje na wyższe stanowiska w administracji państwowej i rządowej; podpisuje ustawy i ma prawo weta; podpisuje dekrety i ordonanse; ma prawo rządu łaski; nadawanie obywatelstwa

• Osobiste:

• Mianuje premiera. W sytuacji hegemonii prezydent rzeczywiście wybiera osobę na stanowiska premiera, zazwyczaj są to technokraci. W sytuacji koabitacji prezydent wybiera lidera większości parlamentarnej; prezydent nie ma prawa odwołać premiera

• Rozwiązuje zgromadzenie narodowe po zasięgnięciu opinii przewodniczących izb. Rozwiązuje go w celu poszukiwania korzystnej dla siebie większości w zgromadzeniu narodowym.

• Zarządza referendum na wniosek rządu, obu izb

• Prezydent wygłasza orędzie do parlamentu

• Mianuje 3 z 9 członków Rady Konstytucyjnej w tym jej przewodniczącego oraz zarządza posiedzenie tej Rady, tzn. może wystąpić do Rady Konstytucyjnej z wnioskiem o zbadanie konstytucyjności ustaw zwykłych i umów międzynarodowych

• Może korzystać z uprawnień wyjątkowych z art. 16 w sytuacji gdy: jest bezpośrednie zagrożenie państwa i zostaje przerwane funkcjonowanie władz publicznych. Prezydent podejmuje środki jakich wymagają okoliczności. Środki te mają zmierzać do zapewnienia regularnego funkcjonowania władz publicznych, w jak najkrótszym czasie.

Wyłącznym prawem prezydenta jest dysponowanie bronią atomową. Przewodniczy również obradom sejmu.

Rząd

Określa i prowadzi politykę państwa. Jest odpowiedzialny politycznie przed Zgromadzeniem Narodowym. Obowiązuje zasada niepołączalności stanowisk w rządzie i parlamencie.

Parlament

Składa się z dwóch izb: Zgromadzenie Narodowe - 570 deputowanych i Senatu - 322 senatorów. ZN wybiera się w wyborach wg zasady większości bezwzględnej.

Rola parlamentu została ograniczona przez:

• Ograniczenie organizacyjne - w każdej z izb może być tworzonych 6 stałych komisji

• Ograniczenie funkcji przede wszystkim ustawodawczej

• Są tylko zapytania (ograniczenie funkcji kontrolnej)

• Materia prawodawcza została podzielona na:

• Materię ustawodawczą należąca do parlamentu i obejmująca dziedziny wymienione w art. 34 konstytucji

• Strefa reglamentacyjna przynależna rządowi i obejmująca materie nienależące do zakresu ustawy

Domniemanie prawodawstwa należy do rządu. Ponadto rząd może wkraczać w materię ustawową parlamentu i na mocy upoważnienia parlamentu wydawać ordonanse.

!!!!!!!!!!Współczesne systemy polityczne!!!!!!!!

!!Notatki własne i zebrane!!

SYSTEM POLITYCZNY - składa się z 3 elementów:

4. Ogół organów władzy publicznej (aparat państwowy lub system organów państwowych) + samorządy,

5. Partie polityczne i organizacje polityczne (grupy nacisku, grupy interesu) np. związki zawodowe,

6. Normy i zasady regulujące ich wzajemne stosunki (między elementami systemu politycznego) np. prezydent RP i partia polityczna.

SYSTEM USTROJOWY = 1+3-2= ogół organów władzy w państwie oraz zasady i normy regulujące stosunki.

Klasyfikacje systemów politycznych:

2. ZE WZGLĘDU NA REŻIM POLITYCZNY (sposoby sprawowania władzy, środki i metody jakimi posługuje się władza w stosunku do obywateli) wyróżniamy:

• demokratyczne - wybór i kontrola władzy,

• niedemokratyczne - wybór i kontrola są ograniczone lub ich w ogóle nie ma, (wyróżniamy tu totalitarne - wszechogarniająca ideologia, autorytarne - ograniczony).

2. ZE WZGLĘDU NA CHARAKTER GŁOWY PAŃSTWA wyróżniamy:

• monarchie - wyróżniamy: absolutna do XVIII wieku, konstytucyjna XIX, parlamentarna w Europie,

• republiki - głową państwa jest prezydent pochodzący z wyborów,

2. ZE WZGLĘDU NA SYSTEM RZĄDÓW (system rządów to wzajemne stosunki między władzą wykonawczą a ustawodawczą) wyróżniamy:

• prezydencki,

• parlamentarny,

• półprezydencki,

• parlamentarno - komitetowy,

2. ZE WZGLĘDU NA USTRÓJ TERYTORIALNY wyróżniamy:

• unitarne - jednolite wewnętrznie,

• złożone (federacje lub konfederacje), w państwie federalnym kompetencje władz centralnych są wyliczone w konstytucji i przyjęta jest zasada domniemania kompetencji dla władz lokalnych np. Niemcy, Rosja, USA, Szwajcaria, Belgia. Konfederacja to luźny związek państw - Wspólnota Brytyjska.

Demokracja klasyczna - synonim praw i wolności obywatelskich. Demokracja jest to system polityczny w którym władze sprawuje lud pośrednio lub bezpośrednio i w którym są zagwarantowane praw i wolności obywateli.

Partie polityczne mogą powstawać i działać swobodnie. Jest to fundamentalna zasada. Współcześnie politolodzy odwołują się do konkretów, wśród procedur najważniejszą jest procedura wyborów (Joseph Schumpeter). Przeprowadzane regularnie, dopuszcza jak najszerszą liczba obywateli, 4 przymiotniki zgodne z demokracją. Inne procedury:

• wolność tworzenia stowarzyszeń i ich działania,

• wolność mediów, tworzenia należnych dostępów do źródła informacji,

• kontrolowanie władzy.

Zasada suwerenności narodu - władza suwerenna to najwyższa, to ostatecznie decydująca. Obecnie powszechnie przyjmowana poza Wielką Brytania (suwerenność parlamentu). Lud to suma poszczególnych jednostek. Naród to pojęcie abstrakcyjne - czy suwerenność ludzi czy narodu? Tam gdzie państwo było rozbite to przyjmuje się naród.

Naród może sprawować władze poprzez:

• demokracja pośrednia (wybory),

• demokracja bezpośrednia (referendum, inicjatywa ludowa, plebiscyt, Zgromadzenie Narodowe, Veto narodowe).

Referendum - głosowanie ludowe dotyczy określonej polityki rozstrzygnięcia. Może być filarem ustroju (Szwajcaria) lub jednym z instrumentów (referendum nie ma w USA i Niemczech). Zarządzone przez głowę państwa lub parlament, lub na wniosek lub bez wniosku. Referendum może być: ustawodawcze (w sprawie ustawy), konstytucyjne (w sprawie konstytucji), lokalne, ogólnopaństwowe, wiążące (stanowiące), opiniodawcze.

Inicjatywa ludowa - prawo konstytucyjne określonej grupy do wystąpienia do parlamentu z projektem ustawy, tj. ludowa inicjatywa ustawodawcza lub zmiany konstytucji tj. ludowa inicjatywa konstytucyjna. Występuje w Włoszech, Hiszpanii, Polska, Litwa, Węgry - ustawodawcza, Wł, Szwajcaria - konstytucyjna. Obywatelom łatwiej korzystać z ciał pośredniczących np. partie polityczne.

Veto ludowe - sprzeciw obywateli w stosunku do decyzji władzy lub poczynaniami władzy. Na Ukrainie jest obecnie veto ludowe. Np. manifestacje, wiece, strajki. Jest w Niemczech i Czechach - prawo do oporu.

Plebiscyt - nie jest instytucją prawa konstytucyjnego tylko prawa międzynarodowego, głosowanie dotyczące ziem, ich przynależności. W doktrynie prawa konstytucyjnego mówi się o plebiscytarnym charakterze tzn. ludzie masowo poszli do wyborów, masowo opowiedzieli się za konkretną opcją i należy dodać, jeszcze emocje, np. 04.06.1989 roku wybory Solidarność, wybory w państwach socjalistycznych, IX 1958 referendum dotyczące przyjęcia nowej konstytucji we Francji.

Zgromadzenie Narodowe - demokracja ateńska, decyduje ciało złożone z wszystkich uprawnionych obywateli.

ZASADA PRZEDSTAWICIELSTWA - reguluje stosunki między wybranymi a wyborcami. Rodzaje mandatu:

• imperatywny - związany, wybrany jest związany wolą i głosuje tak jak jego wyborcy sobie tego życzą. Jest tylko w II izbie parlamentu niemieckiego - BUDESRAT.

• wolny - poseł, deputowany z momentem wyborów odrywa się od wyborcy, reprezentuje naród zgodnie z własnym sumieniem, ale jest dyscyplina partyjna, są też inne czynniki, które wpływają na głosowanie np. wielki człowiek (np. Józef Piłsudski).

Jak głosują obywatele wybierając określone partie??

Decyzje powinny być optymalne, odpowiedzialna, legalna, racjonalna. Obywatel powinien kierować się programem partii. Do czynników wpływających na wybory dokonywane przez obywateli:

• sytuacja społeczno - socjologiczna,

• religia,

• tradycja i wychowanie,

• kampania wyborcza,

• efekt kuli śnieżnej.

W określonej sytuacji:

• gdy są wybory w dwóch turach to w 1 ludzie wybierają a w drugiej eliminują,

• gdy są wybory proporcjonalne ale z progiem wyborczym, to jeżeli nasza partia nie osiąga tego progu to nie oddajemy na nią głosu ale przerzucamy na inną podobną partię (teoria głosu skutecznego) np. UW w ostatnich wyborach,

• gdy jest system większościowy w jednej turze to też działa głos skuteczny.

Prawo wyborcze wiąże się z zasadą reprezentacji. Musi charakteryzować się:

• powszechne,

• równe,

• głosowanie tajne,

• bezpośrednie - głosuje się na tego kandydata który kandyduje na dany urząd - muszą być do I izby parlamentu.

Cechy procesu wyborczego:

• zgłaszanie kandydatów -proces wyborczy jest procesem partyjnym ale teoretycznie też grupy wyborców,

• głosowanie - głosuje się albo na listę (na partię), albo imiennie (konkretny kandydat wybory większościowe), albo charakter mieszany (do Sejmu)

• ustalanie wyników - wyróżniamy system proporcjonalne, większościowe, mieszane. System większościowy - 1 mandat otrzymuje ten kandydat który uzyskał większą liczbę główną. Większość może być względna lub bezwzględna (50%+1 głosów). System większości względnej - charakterystyczny dla państw anglosaskich. System większości bezwzględnej - system V Republiki Francuskiej - między turami są porozumienia wyborcze. System większościowy sprawia, że do parlamentu wchodzi kilka partii (mała ilość) - co daje możliwość stworzenia stabilnego rządu, np. WB są 2 partie które mają realne szanse zdobycie miejsca w parlamencie. System większościowy nie jest sprawiedliwy. System proporcjonalny - w wielomandatowych okręgach wyborczych, mandaty rozdzielane proporcjonalnie między partie (listy) w zależności od oddanych na tę listę głosów. Obecnie do systemu proporcjonalnego wprowadza się klauzulę zaporową, albo progi wyborcze aby eliminować partie małe i stworzyć stabilny rząd (zwykle 4-5%). System stosowany w Szwecji, Norwegii, Holandii, Hiszpanii, Danii, Polsce do Sejmu, Szwajcaria). system proporcjonalny jest sprawiedliwszy, korelujący w zasadą pluralizmu, powoduje wielopartyjność parlamentu, parlament jest rozdrobniony.

ZASADA KONSTYTUCJONALIZMU - odnosi się do konstytucji, konstytucja jest nadrzędnym aktem prawnym w państwie, obejmująca podstawy ustroju państwa ora prawa i wolności obywateli. Konstytucja jest aktem uchwalanym i zmienianym w szczególny sposób.

Konstytucje -jej cechy:

• szczególny tryb stanowienia i zmiany - konstytucja powinna być uchwalona przez parlament, często ma charakter konstytuanty (w Polsce zwykły) czyli parlament jest po to tylko by uchwalić konstytucję, konstytucja ma być też przyjęta przez obywateli w drodze referendum,

• szczególna nazwa - tylko jeden akt może nazwany jako Konstytucja, ale np. w Niemczech - ustawa zasadnicza,

• szczególna treść - żeby była konstytucją pełną musi mieć pewne elementy: musi zawierać podstawy ustroju czyli zasady ustroju państwa, wskazanie naczelnych organów państwowych, ich sposób wyboru i kompetencje,

• najwyższa moc prawna - stosunek norm do siebie, w hierarchicznym systemie praw, z konstytucją muszą być zgodne wszystkie pozostałe akty, nie mogą być nią sprzeczne,

• moc obowiązująca - stosunek normy do adresata albo obaw i trzeba przestrzegać, albo nie. Moc obowiązująca wszystkich aktów jest taka sama.

RODZAJE KONSTYTUCJONALIZMU:

• pisane, niepisane (WB),

• ujęcie materialne (treść konstytucji, regulacje konstytucyjne) i formalne (forma konstytucyjna, artykuły),

• pełne (zawierają wszystkie niezbędne sprawy które muszą być w konstytucji regulowane) i niepełne (małe),

• proste (konstytucja to jeden akt np. Polska, Niemcy, Wły, Szwajcaria) i złożone (kilka aktów np. Szwecja).

ZASADA PODZIAŁU WŁADZY:

Stworzył ją Monteskiusz. Co było jego celem? Uważał, że ustrój WB był najlepszy, a celem najważniejszym była wolność dla obywateli. Postulował:

• podział funkcjonalny władzy (władza ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza),

• podział organizacyjny (przydzielenie do funkcji organu),

• pomiędzy władzami ma obowiązywać system wzajemnej kontroli, hamulców i zabezpieczeń,

• względna równowaga między władzami.

Pomiędzy władzami mogą być ustanowione:

• izolacja - brak powiązań pomiędzy władzami (Francja w czasie rewolucji - dyrektoriaty),

• separacja - oddzielenie władz od siebie, ustanowienie powiązań (USA),

• współpraca - nałożenie się na siebie władz (ustawodawcza i wykonawcza).

Pluralizm polityczny - różnorodność, ludzie się różnią między sobą, tworzenie płaszczyzny politycznej to swoboda i wolność działania partii politycznych uczestniczących w procesie wyborczym i sprawowaniu władzy.

ZASADA PAŃSTWA PRAWA.

Powstała w Niemczech, polega na tym, że w państwie rządzi prawo, ale nie każde tylko demokratyczne. Na tą zasadę składa się:

• zasada związania państwa prawem, lub zasada legalności, organy państwa mają bezwzględnie przestrzegać prawa,

• zasada prawno - naturalna teoria prawa - prawo jest fenomenem społecznym, istnieje ono w naturze a rolą ustawodawcy jest to prawo odkrywać,

• w państwach prawa muszą być ustanowione instytucje stojące na straży prawa, gwarantujące przestrzeganie prawa (zażalenia, odwołania, skargi, petycje), np. sądy, trybunał konstytucyjny, OMBUDSMAN - rzecznik praw obywatelskich.

ZASADA WIĘKSZOŚCI.

Demokracja to rządy większości przy zachowaniu praw mniejszości. Wyeksponowanie pozycji opozycji. W strategicznych decyzjach państwowych uczestniczy opozycja.

Większość jest obecnie procedurą: większością podejmowane są następujące decyzje:

• wybór reprezentantów (większościowy system wyborczy),

• stanowienie prawa w parlamencie,

większość kwalifikowana (⅔, 3/5):

większość bezwzględna,

większość zwykła.

SYSTEMY RZĄDÓW

System rządów - modele wzajemnych relacji między władzą ustawodawczą a wykonawczą, władza sądownicza jest władza odrębną, niezależną od innych władz.

SYSTEM Prezydencki - tylko w USA! - 1787 roku - konstytucja jest on wymagający, silne organy władzy centralnej silni obywatele (społeczeństwo). Władza jest podzielona nie tylko między organy centralne ale i między centralną a lokalną (pionowo i poziomo). Zasady systemu prezydenckiego:

• prezydent jest jednym organem władzy wykonawczej, nieformalny rząd składający się z sekretarzy (13) jest podporządkowany prezydentowi, rząd jest wykonawcą poleceń prezydenta,

• prezydent, kongres pochodzą z odrębnych wyborów powszechnych (dysponują podobną legitymacją).

• Zasada separacji - maksymalne oddzielenie od siebie władzy wykonawczej i władzy ustawodawczej (kongresu) przejawia się w:

• prezydent nie może rozwiązać Kongresu, Kongres nie może odwołać prezydenta z przyczyn politycznych,

• zasada niepołączalności władzy w Kongresie i władzy wykonawczej,

• zasada separacji została przełamana i przyjęte zostały powiązane, pomiędzy władzami np. impeachment (forma pociągania do odpowiedzialności prezydenta), veto prezydenta, potrzebna rada i zgoda Senatu przy nominacji prezydenta.

SYSTEM PARLAMENTARNO (parlamentarno - gabinetowy).

To system brytyjski, Wły, Hiszpania, Dania, Szwecja, Norwegia, Polska, Czechy, Węgry, Kanada.

Cechy:

• dualizm egzekutywy (głowa państwa i rząd),

• głowa państwa pełni przede wszystkim funkcje reprezentacyjne (ma słabą wiedzę),

• rządzi rząd,

• rząd powoływany jest przez głowę państwa, ale z większości parlamentarnej,

• rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem,

• głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności politycznej (nigdzie) ale konstytucyjną, monarchowie nie ponoszą żadnej odpowiedzialności,

• głowa państwa może rozwiązać parlament (najczęściej),

• rząd uczestniczy w procesie ustawodawczym, posiada prawo inicjatywy ustawodawczej,

• członkowie rządu mogą być członkowie parlamentu (zasada połączalności).

Funkcjonowanie systemu parlamentarnego zależy od systemu partyjnego. Gdy jest system 2-partyjny (WB) system parlamentarny funkcjonuje stabilnie i sprawnie. Gdy jest system wielopartyjny to system funkcjonuje niestabilnie i dochodzi do częstej zmiany rządów (Wł. lat 60 i 70), potrzebne są koalicje. W połowie XX wieku wprowadzano racjonalizacje systemu parlamentarnego, polegającą na wzmacnianiu władzy wykonawczej a zwłaszcza rządu - system niemiecki kanclerski tzw. parlamentaryzm zracjonalizowany.

SYSTEM PÓŁPREZDENCKI (parlamentarna - prezydencki, semi-prezydencki).

Powstał na bazie systemu parlamentarnego poprzez wzmocnienie pozycji prezydenta, przyjęciu pewnych zasad systemu prezydenckiego. Powstał we Francji (V Republika Francuska).

Zasady:

• dualizm egzekutywy (prezydent i rząd),

• prezydent wybierany w wyborach powszechnych,

• prezydent posiada szeroki zakres uprawnień, w tym osobiste nie wymagające kontrasygnaty (sam decyduje o ich wykorzystaniu),

• rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem a niekiedy też przed prezydentem.

Ten system funkcjonuje w Austrii, Islandii, Irlandii, Portugalii, Finlandii, Litwie, Rumunii.

Na funkcjonowanie systemu półprezydenckiego musi być zgoda partii. W Rosji wszystkie cechy odpowiadają systemowi półprezydenckiemu, ale wzorem dla systemu jest Francja i gołym okiem widać różnice w funkcjonowaniu. System rosyjski jest nazwany prezydencko - parlamentarnym jak i Ukraiński - silne ośrodki władzy w Rosji, premier nic nie znaczy, parlament jest takim drugim biegunem prezydenta. System półprezydencki jest najświeższy, najnowszy.

SYSTEM PARLAMENTARNO - KOMITETOWY, system rządów zgromadzenia lub konwentu.

Nadrzędność parlamentu, nie ma zasady podziału władzy, parlament wybiera, kontroluje i odwołuje pozostałe organy. W wersji czystej nigdzie nie funkcjonuje ale pewne elementy występują w Szwajcarii. W historii taki system funkcjonował we Francji za rządów Jakobinów, Komuna Paryska (1861), przedwojenna Estonia (1920), konstytucja PRL 52, państwa socjalistyczne.

Organ państwowy - wyodrębnienie organizacyjny zespół ludzi posiadających określone prawem kompetencje, działają na podstawie i w granicach prawa, może korzystać z przymusu państwowego.

Parlament:

• sposób wyboru parlamentu: większościowy,

• struktura parlamentarna: jednoizbowy (unikameralizm) lub 2-izbowy (bikameralizm, może być równorzędność izb, egalitaryzm, nierównorzędny różne kompetencje), druga izba jest powoływana w państwie federalnym, albo jej istnienie wynika z tradycji i jest uzasadniana poprawieniem ustawodawstwa,

• kadencja - czas pełnomocnictw zwykle 4-5lat,

• głowa państwa rozwiązuje parlament gdy parlament nie może powołać rządu

• organizacja wewnętrzna parlamentu:

• organy kierownicze - powoływane po t aby ktoś przewodniczył posiedzeniu i reprezentował na zewnątrz. Mają charakter jednoosobowy (WB speaker), lub organy mieszane (przewodniczący i prezydium. Na urząd przewodniczącego wybierana jest osoba reprezentująca większość.

• Organy pracy (Komisje) - organy opniodawcze, doradcze, przygotowują sprawy na posiedzenie parlamentu (nie zawsze), rodzaje komisji: zastępujące parlament (decyduje zamiast izby np. komisje ustawodawcze we Włoszech i Hiszpanii oraz w USA, Szwecja, komisje stałe, ad hoc, komisje resortowe, pozaresortowe, komisje nadzwyczajne (dla załatwienia określonej sprawy), komisje śledcze.

• Organy grupujące, skupiające posłów (frakcje parlamentarne) - każdy parlamentarzysta chce należeć do frakcji bo mu się to opłaca.

• Funkcje parlamentu:

• prawodawcza wyróżniamy tu funkcję ustrojodawczą (zmiana konstytucji), ustawodawczą, uchwałodawczą,

• kontrolna (kontrola nad rządem),

• kreacyjna - wybór osób na sprawowanie określonych funkcji.

USTAWODAWSTWO to proces. Etapy:

3. inicjatywa ustawodawcza - prawo inicjatywy najczęściej posiadają parlamentarzyści (każdy, grupa posłów lub cała izba), rząd, obywatele, w zachodniej Europie prezydent nie ma inicjatywy, tylko w Europie środkowo wschodniej ma inicjatywę (Polska, Ukraina, Litwa, Węgry, Rosja, Chorwacja), części składowe federacji (kantony w Szwajcarii). Inicjatywa może być kierowana do jednej lub drugiej izby, gdzie ma większą szansę przejścia (oprócz Niemiec i Polski). Prace są prowadzone w obu izbach jednocześnie. Projekt ustawy budżetowej jest zawsze kierowany do izby pierwszej (niższej).

4. przejęcie projektu przez izbę - są różne warianty: konieczne jest przyjęcie przez obie izby (USA, Rumunia), pierwsza izba ma prawo veta - drugi rodzaj (Polska, WB), projekt jest kierowany do głowy państwa i głowa państwa go podpisuje, promulguje (zgodna z konstytucją i wzięcie obowiązku za jej wykonanie) i sankcjonuje (charakter ostateczny). Głowa państwa zwykle dysponuje prawem veta (zawieszające - może być ponownie przegłosowane przez izbę, ostateczne - ustawa nie wchodzi w życie, absolutne - tylko w WB ale królowa z tego nie korzysta). Weto głowy państwa jest obalane: większością zwykła lub kwalifikowaną (wzmacnia rolę głowy państwa np. Polska 3/5, USA2/3, Rosja 2/3, Ukraina 2/3).

WŁADZA WYKONAWCZA (EGZEKUTYWA) - może być monokratyczna (jednolita), jeden organ sprawuje władze wykonawczą (USA, Szwajcaria), lub dualistyczna składająca się z głowy państwa oraz rządu z premierem na czele.

Głową państwa może być prezydent lub monarcha. Czynniki wpływające na pozycję głowy państwa:

• polityczno - konstytucyjna pozycja wyróżniamy tu:

• pozycja konstytucyjna - wpływają na nią:

1. sposób wyboru - wybór prezydenta w głosowaniu powszechnym zwiększa jego legitymizacje i wpływa na podniesienie jego pozycji oraz jej wzmocnienie,

2. zakres i jakość posiadanych kompetencji - dyskrecjonalne (własne, władcze, osobiste), ograniczone (wnioskiem, okolicznościami wskazanymi w konstytucji),

3. zakres i rodzaj ponoszonej odpowiedzialności,

• pozycja wynikająca z poza konstytucji:

1. osobowość polityczna prezydenta, styl sprawowania władzy,

2. kontekst sytuacyjny (sytuacja polityczna), układ sił politycznych w parlamencie.

RZĄD to nadrzędny i kolegialny organ władzy wykonawczej, którego głównym zadaniem jest wykonywanie ustaw i kierowanie administracją rządową. Zadania każdego rządu w państwie parlamentarnym:

• wykonywanie ustaw,

• projekt budżetu, wykonywanie, przedstawianie realizowanie, kierowanie i koordynowanie resortami administracyjnymi,

• polityka zagraniczna i bezpieczeństwa (dzielą z głową państwa),

• wypełnia swoje funkcje w władzy ustawodawczej,

• inicjatywa ustawodawcza,

• wydaje akty wykonawcze,

• wydaje akty z mocą ustawy (w Polsce obecnie nie ma takiej regulacji).

Delegacja ustawodawcza (ustawodawstwo delegowane) polega na tym, że rząd na mocy ustawy uchwalonej przez parlament (ustawa delegująca uprawnienia) może wydawać akty prawne z mocą ustawy. Akty te noszą nazwę rozporządzenia z mocą ustawy lub dekret z mocą ustawy (dekrety ustawodawcze). Nie są to rozporządzenia ustawowe!!! w ustawie delegacyjnej parlament wskazuje organ (rząd), sprawę która ma być przedmiotem regulacji oraz wskaźniki, zasady, wytyczne (charakter wiążący). Delegacja ustawodawcza sprawia, że parlament traci wyłączność ustawodawczą. Jedynie parlament może wydawać ustawy ale inne organy wydaje akty prawne z mocą ustawy. Delegacja jest dla szybkości, sprawności i fachowości.

SPOSOBY FORMOWANIA RZĄDU:

• parlamentarny (pochodzi z większości parlamentarnej),

• pozaparlamentarny (sposób amerykański i niekiedy francuski).

Rząd ponosi zawsze odpowiedzialność polityczną i zwykle też odpowiedzialność konstytucyjną.

Sądy Konstytucyjne - 2 sposoby powoływania:

• parlamentarny (parlament powołuje sędziów) - Niemcy, Polska.

• mieszany (różne organy powołują).

UPRAWNIENIA:

• badanie zgodności ustaw z konstytucji i innych aktów prawnych z konstytucją i ustawami,

• badanie konstytucyjności działania niektórych organów,

• rozpatrywanie sporów kompetencyjnych.

STANY ZJEDNOCZONE (USA)

USA posiada najstarszą z obowiązujących konstytucji. 04.07.1776 zadeklarowana niepodległość. Zostały uchwalone artykuły konfederacji. 1787 uchwalenie konstytucji. 1789 konstytucja wchodzi w życie. Konstytucja ta jest ogólna i krótka. Czynniki decydujące o możliwości obowiązywania konstytucji do dnia dzisiejszego:

• sfera aksjologiczna - pochodzące z oświecenia, odwołuje się do myśli politycznej J. Locka i Montesgna,

• aktualność konstytucji zapewnia jej interpretacja przez sądy a głównie przez Sąd Najwyższy. Przepisy mają charakter ogólny,

• mądrość twórców konstytucji (70% to prawnicy, politycy, mający doświadczenie polityczne).

Konstytucja składa się z wstępu, 7 artykułów i 27 poprawek. Poprawki to specyficzna forma zmiany konstytucji - dopisywanie.

Artykuł pierwszy - traktuje o kongresie. Artykuł drugi - mówi o władzy wykonawczej. Artykuł trzeci - władza sądownicza. Artykuł czwarty - o federalizmie. Artykuł piąty - zmiana konstytucji. Artykuł szósty - o systemie źródeł prawa. Artykuł 7 - wejście konstytucji w życie.

Pierwszych 10 poprawek to tzw. Deklaracja Praw - prawa i wolności obywateli - 1789 przez Kongres. Są tu podstawowe prawa obywateli.

ZMIANA KONSTYTUCJI:

Zmiana konstytucji jest bardzo trudna. Poprawki proponuje Kongres na wniosek 2/3 w obu izbach Kongresu, 2/3 stanów. Zwołuje się konwencje konstytucyjną która proponuje tą poprawkę kongresowi. ZATWIERDZIĆ POPRAWKĘ MUSI ¾ STANÓW. Na 17 poprawek - stany zaproponowały 1 (dotyczyła zniesienia prohibicji).

ZASADY ZAWARTE W KONSTYTUCJI:

3. ZASADA PODZIAŁU WŁADZY - wyinterpretowana, władze są od siebie odseparowane i są przyjęte między nimi relacje minimalne.

4. ZASADA FEDERALIZMU - poprawka 10 - uprawnienia władz centralnych noszą nazwę delegowanych i są wyliczone w konstytucji. Kongres ma uprawnienia pochodne czyli prawo stanowienia ustaw. Stanom przysługują te uprawnienia które nie zostały zastrzeżone dla władz federalnych. Uprawnienia równoległe - przysługują organom stanowym i federalnym (podatki). Zasady federalizmu:

• Pełna wiara i zaufanie - dokumenty i akty wydawane w jednym stanie muszą być uznawane w innych stanach,

• Zasada przywilejów, swobód - wszyscy amerykanie mogą korzystać z przywilejów i praw obowiązujących w innym stanie,

• Zasada ekstradycji - oskarżony - wydalony.

KONGRES

Składa się z 2 izb:

• Izba Reprezentantów - 2 lata kadencji, 435 reprezentantów,

• Senat - 100 senatorów, 6 letnia kadencja, wymiana 1/3 co 2 lata.

Pozycja senatora jest silniejsza bo reprezentuje stan, i kadencja jest dłuższa. WYBORY: obie izby są wybierane w oddzielnych wyborach. Do Izby Reprezentantów - 25 lat obywatel amerykański - 7 lat musi być zamieszkiwać w stanie w którym się kandyduje. Stany podzielone są na okręgi uzależnione od liczby mieszkańców. Najwięcej reprezentantów ma Kalifornia, a najmniej Alaska (1). Senat - 30 lat, obywatel amerykański - 9 lat zamieszkiwać w stanie, okręgiem w wyborach do senatu jest stan, każdy stan wybiera 2 senatorów. Członkowie Kongresu są wybierani wg zasady większości względnej.

ORGANIZACJA KONGRESU:

• Izbie Reprezentantów przewodniczy speaker,

• Senatowi przewodniczy wiceprezydent z urzędu, ale często jest nieobecny więc wybierany jest przewodniczący tymczasowy.

• KOMISJE wyróżnia się:

• stałe - powoływane do opracowania ustaw,

• specjalne - do zbadania określonej sprawy,

• wspólne - spośród członków obu izb do opracowania tekstów rezolucji (opinia, stanowiska),

• uzgadniające - złożone z członków obu izb powołują……………..

• Frakcje:

• Partia republikańska

• Partia demokratyczna,

Najważniejsze stanowiska to:

• Przewodniczący izb,

• Przewodniczący partii,

• Przewodniczący komisji, głównie stałych (bo decydują o projektach ustaw).

UPRAWNIENIA KONGRESU:

1. ustrojodawcze - udział w procesie zmiany konstytucji,

2. ustawodawcza,

3. kontrolna - sądowniczo - śledcza,

4. kreacyjna,

5. w polityce zagranicznej - kongres wypowiada wojnę, senat ratyfikuje traktaty międzynarodowe 2/3, kongres przyznaje pomoc zagraniczną,

6. „uprawnienia kadrowe” - senat wyraża zgodę na nominacje dokonywane przez prezydenta.

Uprawnienia obu izb w procesie ustawodawczym są jednakowe. Ale w innych uprawnieniach to Senat ma szersze uprawnienia.

Kongres pracuje w trybie sesyjnym - od 3 stycznia obraduje do końca czerwca, ale mogą też być sesje nadzwyczajne. Proces ustawodawczy musi być zamknięty w jednej sesji.

5. AD. 2

Proces inicjatywy ustawodawczej:

• członkowie Kongresu i komisje kongresu mają prawo inicjatywy ustawodawczej,

• prezydent nie ma prawa inicjatywy ustawodawczej, ale 80% inicjatyw pochodzi od prezydenta - jest promotorem ustaw. Projekty ustaw są przygotowywane przez administrację prezydenta (ok. 3mln ludzi!). prezydent występuje do Kongresu z orędziami i informuje Kongres o tym jakie ustawy przygotowuje jego administracja. Prezydent „układa się” z członkami kongresu i ci występują w kongresie z prezydenckimi projektami ustaw. Projekt może być skierowany do jednej lub do drugiej izby. Prezydent występuje z projektem ustawy BUDŻETOWEJ. Debaty odbywają się w obu izbach (jednocześnie). W komisjach stałych prace nad projektami ustawy. (komisje = małe legislatury). Aby projekt był przyjęty w kongresie muszą go przyjąć obie izby. Gdy obie będą na tak to podpisany zostaje przez przewodniczących izb i przesłany jest do prezydenta, który w ciągu 10 dni podpisuje ustawę. Gdy nie zajmie stanowiska to wchodzi w życie. Ma też prawo veta, odesłanie do kongresu z uzasadnieniem. Wyróżniamy następujące veta prezydenckie:

• zwykłe (regularne) - odmawia podpisania ustawy, potrzeba 2/3 głosów do obalenia veta,

• kieszonkowe (szufladowe, półkowe) - odłożenie projektu, jeżeli prezydent otrzyma ustawę do podpisania w ciągu ostatnich 10 dni sesji kongresu i nie ma tych konstytucyjnych 10 dni to może nie zareagować, a kongres nie ma możliwości zareagowania na reakcje prezydenta,

• nieformalne - prezydent w tym przypadku nie wydaje przepisów wykonawczych lub nie przyna na ten cel pieniędzy

6. AD. 3

Funkcja kontrolna - kongres kontroluje czy ustawy są wykonywane zgodnie z zasadą kongresu.

3 formy kontrolowania:

• impeachment - prawo kongresu do postawienia w stan oskarżenia, ma możliwość skazania członków administracji federalnej w tym prezydenta za zdradę przekupstwo, przestępstwo lub inne wykroczenie. Odpowiedzialność ponoszą prezydent, viceprezydent, wyżsi urzędnicy administracji federalnej np. sekretarze i sędziowie federalni. W stan oskarżenia stawia Izba Reprezentantów a orzeczenie wydaje Senat. Gdy oskarżony jest prezydent to Senatowi przewodniczy sędzia Sądu Najwyższego. Prezydent może zostać usunięty z urzędu oraz mieć zakaz wykonywani funkcji publicznych w przyszłości. Senat podejmuje tą decyzje 2/3 głosów obecnych senatorów. Orzeczenie nie wyklucza odpowiedzialności przed sądami powszechnymi, senat nie jest sadem. W stan oskarżenia postanowiono 28 wyższych funkcjonariuszy, połowę skazano (PREZYDENCI: Jonsson - uniewinniony, Nixon - ustąpił ze stanowiska, Clinton - uniewinniony)

PREZYDENT

Sposób wyboru: 4 letnia kadencja, może kandydować obywatel amerykański od urodzenia, 35 lat żeby kandydować, mieszkać w USA przez 14 lat.

ETAPY WYBORU PREZYDENTA:

7. prawybory - wiosna roku prezydenckiego - jest to instytucja partyjna, aby dowiedzieć się który z ich kandydatów ma szansę wyboru na urząd prezydenta, ma wyłonić kandydata partii,

8. nominacje partyjne - lato - partia demokratyczna dokonuje tego w lipcu a republikańska w sierpniu, dokonywana jest przez partie i obwieszcza ona, że dana osoba jest oficjalnym kandydatem na prezydenta tej partii. Podczas nominacji kandydata na prezydenta ogłasza też swojego kandydata na wiceprezydenta i swoją platformę wyborczą tj wypadkową między hasłem a programem,

9. kampania wyborcza - IX - X - kandydaci jeżdżą do poszczególnych stanów, prowincje itd., 1 głos to 150 uścisków dłoni, ważny kontakt bezpośredni,

10. głosowanie powszechne - odbywa się w listopadzie dokładnie w 1 wtorek po pierwszym poniedziałku - wybierani są elektorzy, zasady obowiązujące: każdy stan ma tyle miejsc elektorskich ile ma miejsc w kongresie (co najmniej 3),

11. ogłoszenie wyników wyborów - 3 styczeń na sesji Kongres ogłasza,

12. objęcie urzędu przez nowo wybranego prezydenta.

POZYCJA USTROJOWA PREZYDENTA:

• jest jednoosobową egzekutywą,

• przepisy konstytucji są ogólne stosuje się interpretacją rozszerzającą,

• w czasach kryzysu - prezydent jako organ jednoosobowy jest zdolny do szybkiego działania,

• jego pozycja jest też silna z powodu sposobu jego wyboru (wybory powszechne).

KOMPETENCJE PREZYDENTA:

• jest głową państwa - reprezentuje państwo w stosunkach wewnętrznych i zewnętrznych, mianuje ambasadorów, nadaje odznaczenia, ma prawo łaski, nadaje obywatelstwo, przyjmuje listy uwierzytelniające,

• jest szefem rządu i administracji federalnej - stoi na czele maszyny urzędników federalnych ok. 3 mln urzędników, mianuje wyższych urzędników (szefów FBI, CIA) pracują na rzecz prezydenta, rząd ma charakter nieformalny (sekretarze stojący na czele departamentów zwykle 13-15 odpowiedniki naszych ministerstw), może odwoływać sekretarzy,

• jest wykonawcą ustaw - realizuje ustawę i podlegają mu: urząd wykonawczy (biuro Białego Domu), bierne zarządzanie budżetem, urząd obrony narodowej,

• jest kreatorem polityki zagranicznej - tworzy politykę zagraniczną państwa i jest jego domeną, zawiera umowy międzynarodowe, zawiera porozumienia administracyjne (nie wymaga zgody Senatu),

• jest naczelnym Sił Zbrojnych - dowodzi armią w czasie wojny i pokoju, wydaje decyzje, gdy jest zagrożone życie, zdrowie i mienie Amerykanów, kongres wydał 5 decyzji o wojnie, prezydent 150,

• uprawnienia prawodawcze - jest promotorem ustaw, podpisuje ustawy ma na to 10 dni, ma prawo veta, wydaje rozporządzenia wykonawcze w stosunku do ustaw,

• jest liderem opinii publicznej i szefem partii której jest reprezentantem.

WŁADZA SĄDOWNICZA

Dzieli się na:

• sądownictwo stanowe,

• sądownictwo federalne.

SĄDOWNICTWO FEDERALNE jest trójstopniowe:

• sądy dystryktowe (95),

• sądy apelacyjne (13),

• Sąd Najwyższy - zajmuje się sprawami uregulowanymi w ustawach federalnych, zajmuje się rozstrzyganiem sporów. Sąd Najwyższy niema odmiennych kompetencji, ale decyduje ostatecznie. Sędziów mianuje prezydent za radą i zgodą Senatu. Odwołani tylko drogą impeachmentu, ale mogą sami zrezygnować. Jest 9 sędziów. UPRAWNIENIA WŁADZY SĄDOWNICZEJ:

• jest 3 władzą,

• funkcja kreacyjna - tworzenie precedensów - orzeczenie sądu najwyższego ma charakter wiążący w orzekaniu sporów podobnych,

• funkcja interpretacyjna - interpretują ustawy, wykładnia prawa,

• funkcja ustrojodawcza - dokonują interpretacji konstytucji, orzekają w sprawach zgodności ustaw z konstytucją.

WIELKA BRYTANIA

System WB to wzór systemu parlamentarnego. Nie ma konstytucji pisanej.

EWOLUCJA SYSTEMU POLITYCZNEGO OKRESY:

5. XII - XVI wiek → przewaga króla, 1215 Wielka Karta Swobód (Wolności), władza króla to władza absolutna,

6. XVII wieku → walka króla z parlamentem, 1688-89 tzw. Chwalebna Rewolucja, wprowadzono monarchie konstytucyjną, 1701 - akt o następstwie tronu,

7. XVIII do połowy XIX wieku → przewaga parlamentu, przewaga gabinetu,

8. od połowy XIX do teraz→ przewaga premiera.

BRYTYJSKIE PRAWO KONSTYTUCYJNE (źródła):

• prawo powszechne, prawo zwyczajowe, nie mające charakteru pisanego, ale obowiązywało zawsze, na jego podstawie wydawano precedensy, wyróżniamy:

• zasada suwerenności parlamentu - od XVIII wieku do dziś. Parlament może stanowić dowolne ustawy,

• zasada politycznej i konstytucyjne nieodpowiedzialności monarchy - król nie może czynić źle bo nie może czynić sam,

• zasada nadrzędności ustawy,

• orzecznictwo sądowe - orzeczenie dotyczące uprawnień monarchy,

• konwenanse konstytucyjne - utarty i uznany za właściwy sposób postępowania w określonej sytuacji ustrojowej, np.:

• premierem zostaje lider partii która wygrała wybory,

• wraz z ustąpieniem premiera ustępuje cały gabinet,

• partia która przegrała wybory podaje się do dymisji,

• odbywanie się zebrań parlamentu co roku,

• prawo wyborcze może być zmieniane ale z udziałem obu partii,

• instytucja opozycji jej królewskiej mości,

• prawo pisane - ustawy uchwalone przez parlament np. akty historyczne,

• dzieła i traktaty prawnicze, głównie Waltera Bagehot`a i Alberta Dicey`a - pozycja króla jes ceremonialna, symboliczna jak ołtarz w kościele.

1. PARLAMENT

Parlament brytyjski składa się z trzech izb:

4. IZBA GMIN,

5. IZBA LORDÓW,

6. Królowa (Monarcha).

1. IZBA GMIN

PRAWO WYBORCZE DO IZBY GMIN:

• Kadencja do 5 lat, dolnej granicy nie ma,

• Izbę Gmin rozwiązuje Królowa na wniosek premiera,

• Premier wybiera czas kiedy mają odbyć się wybory (najbardziej korzystny czas dla własnej partii),

• Na przedłużenie kadencji IZBY GMIN musi wyrazić zgodę Izba Lordów (w czasie I i II wojny światowej),

• System wyborczy - system większości względnej, kraj podzielony na jedno mandatowe okręgi (jest ich 659),

• Wybory w WB mają charakter partyjny - kandydatów zgłaszają wyborcy (potrzeba 10 podpisów wyborców) ,potrzebny jest też list polecający - wszyscy kandydaci powinni mieć taki list od lidera partii, wybory odbywają się w terminie korzystnym dla partii rządzącej bo premier decyduje o dacie wyborów, (21 dni jest na kampanie wyborczą).

ORGANIZACJA IZBY GMIN.

Izba Gmin składa się z 659 członków. Na czele stoi speaker - jest jednoosobowym organem przewodniczącym, jest bezstronny, nie bierze udziału w głosowaniu. Urząd jest sprawowany przez bardzo długi okres czasu (dopóki nie umrze). Funkcje które wzmacniają jego pozycję - jest ustami izby, dopuszczany przed oblicze królowej. Tworzy precedensy - decyduje czy ustawa jest ustawą zwykłą czy finansową (bez udziału Izby Lordów). Czuwa na straży immunitetów poselskich.

Izba Gmin dzieli się na: rząd większości i opozycja Jej Królewskiej Mości. Większości rządowej przewodniczy Premier, ale w praktyce zastępuje go Lider Izby Gmin. Opozycja formułuje swój gabinet cieni - mają też Lidera Partii Opozycyjnej.

WHIP - rzecznik dyscypliny partyjnej - dba o dobre stosunki między posłami zasiadającymi w tylnej ławie a kierownictwem partii, informuje o decyzji kierownictwa, informuje posłów kiedy ich obecność jest wskazana, konieczna lub niekonieczna. Whipowie partii porozumiewają się ze sobą i ustalają kto będzie nieobecny.

KOMISJE podział:

• komisja całej Izby - cała Izba Gmin przekształca się w Komisję, gdy rozpatrywane są sprawy szczególnej rangi (konstytucyjne, budżetowe). Obrady mają wtedy charakter odformalizowany - każdy może zabrać głos. Obradom Izby Gmin wtedy nie przewodniczy Spiker tylko przewodniczący komisji budżetowej. Izba Gmin jest przekształconą w komisję z mocy wniosku (1poseł),

• komisje stałe - (ad hoc),

• komisje specjalne (śledcze),

• komisje wspólne - spośród członków obu Izb gdy są rozbieżności między Izbami,

• komisja projektów ustaw prywatnych.

Izba Gmin pracuje na rocznych sesjach (od końca października do czerwca). Każdą sesję rozpoczyna mowa tronowa wygłaszana przez Królową, napisaną przez Premiera. Jest to plan działań rządu na najbliższy rok sesja kończy się prorogacją - pochodzi od Króla.

FUNKCJE IZBY GMIN: ustawodawcza i kontrolna.

Rodzaje ustaw (projekty):

• publiczne - sprawy dotyczące państwa,

• prywatne - sprawy dotyczące prywatnych rzeczy,

• mieszane

Projekty ustaw mogą być:

• rządowe - mają przewagę, występuje z nimi minister,

• pochodzące od indywidualnych osób.

Prawa inicjatywy ustawodawczej posiadają członkowie obu IZB. Projekt jest uchwalony w czytaniach. Izba Lordów ma prawo veta w stosunku do ustaw Izby Gmin ale rzadko do tego dochodzi. VETO Izby Lordów jest obalone przez Izbę Gmin, jeśli ta w ciągu roku w dwóch kolejnych sesjach ponownie uchwali ten projekt. Ustawy podpisuje Królowa, ale ma prawo veta - to veto ma charakter ostateczny, ale to tylko teoria. Od 1707 Królowa z tego uprawnienia nie skorzystała. Rząd ma też prawo wydawanie rozporządzeń z mocą ustawy, ale parlament musi go wcześniej do tego upoważnić.

FUNCKJA KONTROLNA IZBY GMIN:

• możliwość pociągnięcia rządu do odpowiedzialności politycznej (postawienie wniosku o votum nieufności), ale ma to charakter iluzoryczny,

• możliwość pociągnięcia rządu do odpowiedzialności konstytucyjnej (impeachment), Izba Gmin oskarża Izba Lordów sądzi, od II wojny światowej żaden członek nie został pociągnięty do odpowiedzialności,

• komisja cały Izby - debata,

• dyskusja nad mową tronową,

• interpelacje i zapytania,

• kontrola komisyjna.

Izba Gmin działa pod dyktando rządu bo partia rządząca ma większość.

IZBA LORDÓW

Jest reliktem. Od 8 lat zmieniona koncepcja Izby Lordów. Izba ta nie pochodzi z wyborów, tylko z nominacji.

SKŁAD:

• lordowie dziedziczni - do 1999 roku w skład Izby Lordów wchodzili wszyscy Lordowie dziedziczni, było ich około 900, od 1999 jest ich 92 - jest to reprezentacja lordów dziedzicznych,

• lordowie prawa - 21 - mianowani przez Koronę, mianuje Królowa na wniosek Premiera - są to najwybitniejsi prawnicy, adwokaci, sędziowie, prokuratorzy, profesorzy prawa, wykonują większość kompetencji Izby Lordów, wchodzą w skład komisji apelacyjnej,

• lordowie duchowni - 26 arcybiskupów i biskupów kościoła anglikańskiego i prezbiteriańskiego, mianowani przez Koronę,

• lordowie mianowani przez Koronę za wybitne zasługi w różnych dziedzinach, kultura, intelektualiści - ok. 350 - 400.

Lordów jest ok. 650. ale generalnie to podział na lordów świeckich lub duchowych lub lordów mianowanych i z dziedziczenia.

Kworum w Izbie Gmin wynosi 40, a w Izbie Lordzie 3.

UPRAWNIENIA IZBY LORDÓW:

• udział w ustawodawstwie,

• sądownicze.

Izba Lordów nie kontroluje rządu.

Uprawnienia ustawodawcze:

• zgoda Izba Lordów jest konieczna do przedłużenia kadencji Izby Gmin,

• veto ustawodawcze,

• prawo inicjatywy ustawodawczej,

• poprawianie prawa,

• zajmuje się przygotowaniem nie kontrowersyjnych ale skomplikowanych pod względem prawa projektów ustaw.

UPRAWNIENIA SĄDOWNICZE (komisja apelacyjna):

• najwyższy sąd apelacyjny w sprawach cywilnych i karnych zjednoczonego Królestwa (oprócz spraw karnych w Szkocji),

• ewolucja prawa konstytucyjnego przebiegała logicznie.

MONARCHA

Teoretycznie jest to 3 izba parlamentu. Jest częścią władzy wykonawczej, nie ponosi odpowiedzialności politycznej i konstytucyjnej. Każdy akt monarchy oprócz mianowania premiera wymaga kontrasygnaty.

Prerogatywy monarchy:

• mianowanie premiera a na jego wniosek składu rządu,

• reprezentowanie państwa w stosunkach międzynarodowych,

• rozwiązywanie parlamentu i zarządzanie wyborów,

• prawo łaski,

• zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi,

• podpisywanie ustaw i prawa veta,

• mianowanie lordów.

Królowa ma charakter symboliczny, integracyjny. Ma prawo ostrzegania, udzielania rady (ale tylko jak się premier zapyta). Królowa jest apolityczna.

RZĄD I GABINET

Rząd i gabinet to nie to samo.

RZĄD - w jego skład wchodzi ok. 100 osób. Jest to suma stanowisk politycznych w administracji rządowej. 95 z nich może pochodzić z Izby Gmin a reszta z Izby Lordów lub z poza parlamentu. Rząd nigdy nie zbiera się na wspólne posiedzenia.

Gabinet to istota rządu - 20 - 24 osoby. Jest to organ kolegialny. Najbliżsi współpracownicy premiera. Gabinet to wybrani spośród rządu. W skład wchodzi premier, wybrani przez premiera ministrowie (najważniejszych resortów), lord kanclerz (przewodniczący Izby Lordów, nie jest apolityczny). Jest też minister sprawiedliwości, sekretarze stanu ds. Anglii, Szkocji i Irlandii Północnej, Walii. W skład rządu oprócz członków gabinetu wchodzą pozostali ministrowi (starsi, młodsi), wyżsi funkcjonariusze.

Rząd jest ciałem łączącym Gabinet z Izbą Gmin. Można wyróżnić Gabinet:

• wewnętrzny - premier + 2,3 osoby,

• częściowy (komitety gabinetu).

UPRAWNIENIA GABINETU:

• prowadzenie polityki wewnętrznej i zagranicznej państwa poprzez występowanie z inicjatywami ustawodawczymi,

• wykonanie ustaw,

• zapewnienie bezpieczeństwa państwa,

• kierowanie i koordynacja administracją.

PREMIER - jest najważniejszy, jego pozycja jest szczególna. Jest liderem większości parlamentarnej. Jest liderem Izby Gmin, szefem rządu i gabinetu. Może się powoływać na to, że został wybrany w wyborach pośrednich. Prowadzi politykę personalną - on decyduje a Królowa nominuje, obsadza stanowiska administracyjne w gospodarce (w firmach państwowych), jest szefem służby cywilnej, zwierzchnikiem wszystkich pracowników administracyjnych. Dysponuje instytucją patronażu (obsadzania) mianowania na wyższe stanowiska państwowe. Kieruje pracami rządu on decyduje o rozwiązaniu parlamentu. Rzeczywista pozycja premiera zależy od jego pozycji w partii.

NIEMCY

Po II wojnie światowej Niemcy były okupowane. Konstytucja Niemiec została uchwalona w 1949. konstytucja ta była tworzona pod dyktando Komisji Alianckiej. Tworzona oddolnie. W 1968 została wprowadzona całkowita suwerenność RFN. W 1973 RFN w ONZ. W 1955 został uchylony stan okupacji. 3.X.1990 zjednoczenie Niemiec. IX 1991 zmiana konstytucji (kosmetyczna, powierzchowna) nie naruszająca istotnych regulacji. Dotyczy głównie ilości landów, reprezentacji (448 było wcześniej teraz 658 Bundestag), liczba reprezentantów Bundesracie (48 - 68).

Konstytucja Niemiec - to akt tworzony przez chadecję i socjaldemokracje. Akt kompromisowy. Akt nawiązujący do Niemieckiej tradycji prawnej (szczegółowy akt bardzo obszerny). Stanowiący reakcje na doświadczenie okresu hitlerowskiego, wprowadziła zasady demokracji, utworzono instytucje zabezpieczające, odrzucenie demokracji bezpośredniej (w Niemczech nie referendum nie dotyczy landów). Wprowadziła silną władzę wykonawczą (kanclerz). System Niemiec to system parlamentarno zracjonalizowany, kanclerski silna pozycja kanclerza. Zasady systemu kanclerskiego:

4. kanclerz dobiera sobie współpracowników i wytycza kierunki polityczne państwa które wiązą poszczególnych ministrów,]

5. konstruktywne wotum nieufności,

6. jedynie kanclerz ponosi odpowiedzialność polityczną przed Bundestagiem.

W Niemczech nie ma odpowiedzialności indywidualnej poszczególnych ministrów. Tylko raz kanclerz został wybrany zgodnie z prawem 2 (1982)

ZASADY KONSTYTUCJI:

Konstytucja przewiduje zasady nienaruszalne (niezmienialne). Są to zasady które w sposób legalny nie można zmienić (art. 79 ust. 3). Zasady nienaruszalne to:

• zasada federalizmu,

• współudziału kraju w ustawodawstwie,

• prawa człowieka (godność człowieka),

• zasada państwa socjalnego,

• zasada suwerenności narodu,

• zasada podziału władzy,

• zasada demokracji pośredniej,

• zasada państwa prawa,

• prawo do oporu.

W Niemczech dopuszczane jest referendum, ale tylko w kwestii zmiany granic landów.

ZMIANA KONSTYTUCJI:

• w sposób zwykły - zmiana musi uzyskać poparcie 2/3 w obu izbach,

• pośrednia - gdy przyjmowane umowy międzynarodowe których przedmiotem jest redukcja ustroju prawno okupacyjnego, to gdy umowa ta jest sprzeczna z konstytucją, to wtedy wystarcza deklaracja obu izb (2/3) że nie jest sprzeczna i zmieniane są w pośredni sposób przepisy konstytucyjne.

PARLAMENT

Są dwie izby:

3. parlament federalny (Bundestag),

4. Rada Federalna (Budesrat).

BUNDESTAG

Bundestag to reprezentacja narodowa wybierany na kadencję 5 - letnią. Skład 656. Sposób wyboru: system mieszany, większościowo - proporcjonalny. Połowa członków (328) jest wybierana na 1 - mandatowych okręgach wyborczych wg zasady większości względnej. Druga połowa wybierana wg systemu proporcjonalnego. Obywatele oddają głos na listy partyjne w landach. Mandaty rozdzielane są proporcjonalne. Każdy wyborca ma 2 głosy, pierwszy głos oddaje na kandydata w jednomandatowym okręgu a głos drugi na listę landową. W listach landowych jest klauzula zaporowa 4% lub 3 mandaty bezpośrednie. Mandaty nadwyżkowe - jeżeli partia zdobyła więcej mandatów w Bundestagu niż w Bundesracie to jej dodaje się mandaty.

System partyjny - wielopartyjny dwubiegunowy (2 partie dominujące) - chadecja i socjaldemokracja.

ZASADY TWORZENIA RZĄDÓW:

5. kanclerz pochodzi z wielkiej partii,

6. obywatele muszą być informowani o nawiązanych koalicjach, dlatego partie tworzą koalicje wyborcze a nie parlamentarne,

7. duże partie nie wchodzą ze sobą w koalicje,

8. kanclerz jest wybierany w wyborach pośrednich (lider danej partii która wygrała wybory). Osoba kandydująca na stanowisko kanclerza jest eksponowana opinii publicznej.

ORGANIZACJA BUDESTAGU:

• prezydium - przewodniczący z zastępcami,

• komisje,

• konwent seniorów - opiniodawczy,

• frakcje parlamentarne.

FUNKCJE BUNDESTAGU:

• ustrojodawcza - dla zmiany konstytucji potrzeba 2/3 poparcia,

• ustawodawcza - proces ustawodawczy rozpoczyna się w Bundestagu,prawo inicjatywy ustawodawczej posiadają: 1. członkowie parlamentu w liczbie potrzebnej do utworzenia frakcji = 5%, 2. rząd, 3. Bundesrat. Rząd i Bundesrat mają tzw. związane prawo inicjatywy ustawodawczej polegające na wzajemnym opiniowaniu. Projekty przyjęte przez Bundestag są kierowane do Bundesratu. Bundesrat ma prawo veta w stosunku do ustaw. Dysponuje dwoma rodzajami veta w zależności od rodzaju ustawy. Można wyróżnić: ustawy federalne - dotyczą interesów poszczególnych landów. W stosunku do tych ustaw Bundesrat ma prawo veta ostatecznego, ustawy zwykłe - wszystkie pozostałe - veto zawieszające - sprzeciw który może być obalony. Veto Bundesratu w Bundestagu jest obalone co najmniej taką samą większości głosów jaką zostało uchwalone w Bundesracie. W przypadku rozbieżności między izbami powoływania jest komisja mediacyjna. Projekt uchwalony przez obie izby podpisuje Prezydent który nie posiada konstytucyjnego prawa veta. Lecz wg doktryny uznaje się, że prezydent może odmówić podpisania ustawy jeżeli jest ona sprzeczna z konstytucją (jest strażnikiem konstytucji).

• Funkcja kontrolna: 1. Bundestag ma możliwość odwołania kanclerza i przy tym rządu ale tylko w wyniku konstruktywnego wotum nieufności, 2. możliwość żądania obecności i informacji od kanclerza i członku rządu - postawienie pisemnego żądania, 3. możliwość powołania komisji (śledcze czyli dochodzeniowo śledcze, ankietowe gdy chcą uzyskać niezależne od rządu informacje), 4. interpelacje (duże zapytania, odpowiedź udzielana jest na posiedzeniach plenarnych) i zapytania (charakter pisemny, odpowiedź pisemna), pytania (udzielanie odpowiedzi w godzinie pytań), 5. debata budżetowa, 6. debata nad expose kanclerza.

1. BUNDESRAT

Składa się z 68 członków, jest to reprezentacja rządów poszczególnych landów. Skład:

• Reprezentacja landów nie jest równa (2-6), zależy od liczby mieszkańców, są to członkowie rządów landów,

• Jest mandat imperatywny (związany), przedstawiciele landów muszą głosować tak jak nakazują im rządy tych landów,

• Decyzje w Bundesracie są podejmowane większością głosów landów a nie członków,

• Reprezentacje poszczególnych landów muszą głosować tak samo, w przeciwnym razie głos jest nieważny,

• W Bundesracie nie ma frakcji partyjnych i nie ma dyscypliny partyjnej.

Przewodniczący Bundesratu jest wybierany na rok i zostaje nim kolejno premier każdego landu. Przewodniczący zastępuje w razie potrzeby zastępuje Prezydenta.

UPRAWNIENIA BUNDESRATU:

• w dziedzinie ustawodawstwa: ma prawo inicjatywy ustawodawczej, prawo opiniowania projektów rządu, prawo veta,

• wybiera połowę Trybunału Konstytucyjnego (8),

• może postawić Prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Konstytucyjnym,

• zatwierdza rozporządzenia, realizowane przez administracje landową (2/3 rozporządzeń ma taki charakter),

• Bundesrat uczestniczy w kontrolowaniu rządu, w wyborze prezydenta i kanclerza.

1. PREZYDENT FEDERALNY

Wybierany na 5 lat i wybierany tylko raz. Wybierany w wyborach pośrednich. Wybiera go Zgromadzenie Federalne, które składa się z członków Bundestagu (656) i z takiej samej liczby reprezentantów parlamentów landowych. Głosowanie jest tajne. W I turze - bezwzględną liczbę głosów, w II turze też, w 3 turze większość względna.

Prezydent pełni przede wszystkim funkcje reprezentatywne. Jego akty wymagają kontrasygnaty. Kontrasygnaty nie wymaga:

• Mianowanie kanclerza,

• Żądanie od kanclerza sprawowania funkcji do momentu wyboru następcy,

• Rozwiązywanie Bundestagu w przypadku gdy Bundestag nie wybierze kanclerza bezwzględną większością głosów, a prezydent nie zgadza się na wybór kanclerza mniejszości.

Ponadto prezydent rozwiązuje Bundestag na wniosek rządu (kanclerza), któremu Bundestag odmówił udzielenia wotum zaufania. W takiej sytuacji Bundestag może obronić się przed rozwiązaniem jeżeli w ciągu 21 dni dokona wyboru kanclerza bezwzględną większością głosów.

UPRAWNIENIA PREZYDENTA:

• Prawo łaski,

• Odznaczenia,

• Obywatelstwo,

• Ambasadorowie,

• Reprezentuje państwo,

• Nie jest zwierzchnikiem sił zbrojnych (jest nim minister obrony).

Ponosi odpowiedzialność konstytucyjną ale nie polityczną. Za naruszenie konstytucji lub ustawy prezydent może być pociągnięty do odpowiedzialność przed Trybunał Konstytucyjny na wniosek Bundestagu lub Bundesratu.

1. RZĄD - KANCLERZ

RZĄD ZWIĄZKOWY = KANCLERZ+VICEKANCLERZE+MINISTROWIE

Sposób wyboru kanclerza:

4. na wniosek prezydenta Bundestag wybiera kanclerza bezwzględną większością głosów w ciągu 14 dni (lider wielkiej partii) - jak dotychczas kanclerze byli tak wybierani,

5. z inicjatywy Bundestagu bezwzględną większością głosów, 14 dni,

6. z inicjatywy Bundestagu - względną większością głosów, 14 dni.

Prezydent musi mianować kanclerza wybranego bezwzględną większością głosów. W przypadku wybranego kanclerza mniejszościowego to wtedy prezydent ma 2 możliwości: 1. może mianować kanclerza mniejszości, 2. może rozwiązać Bundestag.

WYGAŚNIĘCIE FUNKCJI KANCLERZA:

• gdy zostanie wybrany nowy Bundestag,

• gdy kanclerz umrze lub zrzeknie się urzędu,

• gdy zostaje rozwiązany Bundestag.

POZYCJA RZĄDU I KANCLERZA:

• pierwsza osoba w państwie,

• szefem rządu jest kanclerz,

• decyduje o składzie personalnym,

• wytycz kierunki polityki,

• ponosi odpowiedzialność polityczną (tylko on),

• tylko konstruktywne wotum nieufności może go usunąć.

FUNKCJE RZĄDU:

• są takie same jak wszędzie,

• polityka wewnętrzna państwa,

• funkcja ustawodawcza,

• funkcja kontrolna,

• bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne,

• ochrona rządu i kanclerza,

• polityka zewnętrzna,

• kierowanie i koordynowanie administracją rządową,

• wydanie aktów normatywnych (rozporządzenie).

ŚRODKI OCHRONY KANCLERZA MNIEJSZOŚCI:

Gdy kanclerz staje kanclerzem mniejszościowym to wówczas stawia wniosek o wotum zaufania. Jeżeli go nie otrzyma to występuje z wnioskiem (może) do prezydenta o rozwiązanie Bundestagu. Prezydent musi się do niego przychylić. Parlament może obronić się przed rozwiązaniem wybierając w ciągu 21 dni nowego kanclerza w wyniku konstruktywnego wotum nieufności, wcześniej musi być zawiązana większościowa koalicja. Kanclerz mniejszościowy funkcjonowałby do czasu wyboru nowego kanclerza. Gdyby nie wnioskował o rozwiązanie parlamentu to nadal jest kanclerzem. Kanclerz mniejszościowy może zabiegać o poparcie prezydenta. Kanclerz mniejszościowy może wystąpić do prezydenta z prośbą o wprowadzenie tzw. ustawodawczego stanu wyjątkowego lub stanu wyższej konieczności ustawodawczej. Stan ten jest wprowadzony przez prezydenta za zgodą Bundesratu. Polega on na tym, że każdy rządowy projekt ustawy odrzucony przez Bundestag staje się obowiązującym jeżeli zostanie uchwalony przez Bundesrat (uchwalanie ustaw ponad parlamentem). Stan ten nie może trwać dłużej niż 6 miesięcy i może być wprowadzony tylko raz podczas pełnienia funkcji przez danego kanclerza - nigdy nie wykorzystany.

ZWIĄZKOWY TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY.

Składa się z 16 członków, 8 wybiera Bundestag, 8 Bundesrat na 12 lat. Mandat nie jest odnawialny, wydaje orzeczenia ostateczne. Kompetencje:

• badanie zgodności aktów ustaw z konstytucją,

• rozpatrywanie sporów kompetencyjnych,

• badanie konstytucyjności działania prezydenta i partii politycznych (rozwiązał partie komunistyczną),

• rozpatrywanie skargi konstytucyjnej.

WŁ. ITALIA -:)

Jest to klasyczny system parlamentarny. Rządy niestabilne a to wynikało z wielopartyjności, system wyborczy proporcjonalny. Do lat 80 tych najsilniejszą partią Wł. Była partia komunistyczna. Partia komunistyczna była izolowana nie była dopuszczana do rządów. Partią istotną była partia chadecka - zwykle w rządach. 1993 zmiana systemu wyborczego co wywołało zmianę systemu partyjnego a to wpłynęło na stabilność rządu. Konstytucje uchwalono 27.XII.1947 a weszła w życie 1.I.1948. była wielokrotnie nowelizowana. Ustanowiła szereg demokratycznych instytucji np. TK, szeroki katalog praw i wolności obywateli. Wprowadza szeroką regionalizację (pozostając państwem unitarnym).

INSTYTUCJE DEMOKRACJI BEZPOŚREDNIEJ:

3. Referendum są dwa rodzaje:

• konstytucyjne - jest ono zarządzane przez prezydenta, jeżeli w ciągu 3 miesięcy od zmiany konstytucji uchwalanej przez parlament przeprowadzenia referendum zażąda 500 tysięcy obywateli, 1/5 członków którejś z Izb lub 5 rad regionalnych. Referendum konstytucyjne nie jest przeprowadzane jeżeli w każdej z izb ta została uchwalona 2/3 głosów,

• ustawodawcze - zarządza prezydent jeżeli w ciągu 3 miesięcy od uchwalenia ustawy przeprowadzenia referendum zażąda 500 tysięcy obywateli lub 5 rad regionalnych. Nie może być przeprowadzone referendum w następujących sprawach: podatkowych, budżetu, amnestii i ułaskawienia, upoważnienia do ratyfikacji umów międzynarodowych.

Referendum ma we WŁ. Charakter negatywny i fakultatywny, jest przeprowadzane na wniosek określonych podmiotów. Prawo udział w referendum mają ci sami co do Izby Deputowanych - 18 lat, pełnia praw obywatelskich. Referendum jest ważne gdy głosuje ponad 50 %.

4. LUDOWA INICJATYWA:

• Ustawodawcza - 50 tysięcy może wystąpić z projektem ustawy. Często ta ludowa inicjatywa ma charakter wskazania problemu do regulacji ustawowej albo w parlamencie nie są prowadzone nad nią prace. Często nazywana jest INSPIRACJĄ,

• Ludowa inicjatywa konstytucyjna - na wniosek 50 tysięcy obywateli.

ZMIANA KONSTYTUCJI.

Inicjatywę konstytucyjną mają: członkowie parlamentu, rząd, 50 tysięcy obywateli, Rady Regionalne, Narodowa Rada Gospodarki i Pracy, ale tylko w dziedzinie w której się zajmuje.

Zmiana jest uchwalana przez każdą z Izb parlamentu w 2 następujących po sobie głosowaniach z przerwą nie większą 3 miesięcy, bezwzględną większością głosów. Następnie jest zarządzane referendum jeżeli jest wniosek i dalej tak samo jak w referendum konstytucyjnym. Nie może być zmieniana republikańska forma rządów.

1. PARLAMENT

Parlament włoski składa się z 2 IZB:

• Izba Deputowanych,

• Senat

W skład Izby Deputowanych wchodzi 630 deputowanych, w skład senatu 315 senatorów i może się to zmieniać, bo wchodzą dodatkowe osoby mianowane przez prezydenta. Obie izby mają takie same uprawnienia jest to BIKAMERALIZM unitarny lub równoważny.

WYBORY DO IZB:

Wybory do parlamentu to wybory powszechne i za pomocą systemu mieszanego. ¾ członków izb jest wybieranych w systemie większościowych a ¼ wg systemu proporcjonalnego (4% próg zaporowy).

FUNKCJE IZB:

• ustrojodawcza - zmiana konstytucji,

• ustawodawcza - stanowienie ustaw, potrzebna jest zgoda obu izb, prawo inicjatywy mają te same podmioty co inicjatywę konstytucyjną. Przewidziane są 3 procedury stanowienia: 1. normalna 3 czytania, 2. skrócona krótsze terminy, 3. w komisjach parlamentarnych - ustawy są uchwalane szybko i sprawnie, przewodniczący decyduje o tym czy projekt jest kierowany do komisji. Projekty mogą wrócić na posiedzenie plenarne izby na wniosek 1/10 składu Izby lub 1/5 składu komisji lub rządu. Komisje nie mogą uchwalać projektów sprawie: prawa wyborczego, ustroju państwa, budżetu, delegacji ustawodawczej, upoważnienia do ratyfikacji umów międzynarodowych. O uchwaleniu ustaw przez komisję przewodniczący izby informuje izbę. Na forum izby nie jest przeprowadzane głosowanie. Ustawy uchwalone przez parlament są podpisywane przez prezydenta, ma prawo veta zawieszającego.

• Funkcja kontrolna - możliwość odwołania rządu - parlament może uchwalić wotum nieufności. Musi się podpisać pod nim 1/10 składu izby i wniosek jest głosowany po 3 dniach. Rząd któremu uchwalone zostało wotum nieufności nie musi podać się do dymisji. Do funkcji kontrolnej należą też: interpelacje i zapytania, komisje śledcze, możliwości pociągnięcia prezydenta lub członków rządu do odpowiedzialności politycznej.

1. PREZYDENT

Jest wybierany w wyborach pośrednich. Jest to klasyczna głowa państwa w systemie parlamentarnym. Ma spełniać funkcje arbitrażowe. Kadencja trwa 7 lat i może być wybierany dowolną ilość razy. Ale żaden nie został wybrany ponownie. Prezydenta wybierają obie izby parlamentarne oraz po 3 delegatów z 19 regionów i 1 delegat z Valle d`Aosta. Aby zostać wybranym na prezydenta kandydat musi osiągnąć 2/3 głosów (w pierwszych 3 turach, potem wystarcza większość bezwzględna). Najwięcej był 20 głosowań. Prezydent został politycznie zneutralizowany, nie ponosi odpowiedzialności politycznej tylko konstytucyjną za naruszenie konstytucji i ustaw oraz zdradę stanu. W stan oskarżenia stawiają go obie izby parlamentu a sądzi TK + 16 obywateli wybranych w drodze losowania (posiadają bierne prawo wyborcze do Senatu 40 lat). Prezydentem można być po przekroczeniu 50 lat.

Uprawnienia prezydenta:

• w stosunku do parlamentu: zarządza wybory, wyraża zgodę na rządowy projekt ustawy, podpisuje ustawy i ma prawo veto zawieszającego, rozwiązuje parlament - rozwiązuje go gdy ten nie jest w stanie sformować nowego rządu, rozwiązanie jest ostatecznością, zarządza referendum,

• w stosunku do rządu: mianuje premiera, a na jego wniosek resztę rządu, mianuje 5 z 15 członków TK, ma prawo łaski, zwierzchnik sił zbrojnych, ogłasza stan wojenny, mianuje ambasadorów, ratyfikuje umowy międzynarodowe.

1. RZĄD

Pochodzi z większości parlamentarnej, ponosi odpowiedzialność przed 2 izbami. Rząd jest powoływany przez prezydenta. W ciągu 10 dni rząd ma uzyskać zaufanie parlamentu. Rząd ponosi odpowiedzialność konstytucyjną za naruszanie konstytucji i przestępstwa popełnione w czasie sprawowania urzędu. Uprawnienia: prawodawcze, dokonawcze??.

RZĄD WYDAJE NASTĘPUJĄCE AKTY PRAWNE:

• dyrektywy ustawodawcze - (decreti legislatiwi) są to akty prawne wydawane na podstawie upoważnienia parlamentu wynikające z delegacji ustawodawczej. Parlament uchwala ustawę upoważniającą na mocy której przekazuje rządowi wykonywanie funkcji ustawodawczej. Ta ustawa upoważniająca zawiera: wskazanie spraw które rząd ma uregulować, czas w jakim ma to zrobić, zasady i kierunkowe wytyczne.

• Dyrektywy z mocą ustawy (decreti legge) - charakterystyczne dla Wł. I Hiszpanii. Są to akty wydawane w wyjątkowych wypadkach nagłej konieczności. Natychmiast wprowadza w życie. Musi być natychmiast przedstawiany parlamentowi do przekształcenia go w ustawę. Jeżeli to przekształcenie nie nastąpi w ciągu 60 dni to ten dekret z mocą ustawy traci moc prawną,

• Rozporządzenia wykonawcze w stosunku do ustaw.

1. TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY

Składa się 15 członków. 5 mianuje prezydent, następnych 5 obie izby, i 5 NSA. Kadencja trwa 15 lat można być wybranym raz. Uprawnienia:

• Zgodność aktów prawa z konstytucją i ustawami,

• Rozpatruje spory kompetencyjne,

• Sądzi prezydenta i człowiek rządu.

1. FRANCJA

Obecnie to V Republika, najczęściej ustrój i konstytucje się tam zmieniały. Były wszystkie możliwe ustroje.

I Republika - w czasie rewolucji francuskiej,

II Republika - Napoleon,

III Republika - 1871 - 1946,

IV Republika - 1946 - 1958,

V Republika - 1958 do dziś.

III i IV to republiki parlamentarne, III republika podobna do Wł. Lat 50,60,70. Republika parlamentarna ale miał parlament miał przewagę bo był rozdrobniony, ok. 15 partii więc trudno było utworzyć rząd. O stabilności rządu decydowali ludzie. III republika to rozczłonkowanie parlamentu i wielopartyjność był to system rządów zgromadzenia. W 1945 roku referendum i odrzucono tą lewicową konstytucję. Kolejna konstytucja proponowała system parlamentarno - gabinetowy (trójpodział władzy, 2 izby, rząd sprawujący władzę, ograniczona rola prezydenta). Obowiązywała do 1958 roku. Dużą rolę odegrał Ch. De Gaulle. W 1958 upadek IV republiki. Przyczyny upadku IV republiki i powstania V republiki:

• Niestabilne funkcjonowanie systemu (rozczłonkowany parlament),

• Nieumiejętność rozwiązania problemu kolonialnego - to była główna przyczyna (wojna w Indochinach, problem Algierii).

W dniach 1,2.06.1958 parlament uchwalił 2 ustawy (zwykła i konstytucyjną). Ustawa zwykła - przekazano ugodowo władzę generałowi de Gaulle. Ustawa konstytucyjna - przekazywała rządowi gen de Gaulla prawo do przygotowania nowej konstytucji. Ta konstytucja miała być zatwierdzona w referendum. Umieszczono tam fundamentalne zasady: podziału władzy, suwerenność narodu, zasada odpowiedzialności rządu przed parlamentu.

Gdy parlament uchwalił te 2 ustawy to dokonał aktu samorozwiązania. Latem 58 nie było parlamentu, był tylko rząd. Projekt był przygotowany w zaciszu gabinetów. Był gotowy pod koniec sierpnia. Referendum odbyło się we wrześniu. W referendum uczestniczyło 80 % i takie sama liczba za. Obywatel nie znali tej konstytucji ale chcieli porządku który gwarantował de Gaulle. W wyborach pośrednich wybrano prezydenta i parlament.

CECHY KONSTYTUCJI:

• antyparlamentarny charakter,

• na pierwszy plan wysunięte organy władzy wykonawczej głównie prezydent, rola parlamentu ograniczona,

• była to konstytucja stworzona przez de Gaulla i na miarę de Gualla,

• wprowadzała system rządów półpreyzdenckich - ale system parlamentarny był punktem wyjścia, ale dodano system prezydencki. W 1962 zmieniono konstytucje i wybierano prezydenta w wyborach powszechnych,

• bardzo źle napisana, zła redakcja tekstu, może być interpretowana zależnie od sytuacji,

• nie zawiera praw i wolności obywateli i trzeba się odnieść do konstytucji z 1946.

1. PREZYDENT

• wybierany na 7lat, tak było na podstawie konstytucji z 1958, w 2000 roku zmieniono to i teraz kadencja trwa 5 lat,

• można być wybranym wielokrotnie,

• pozycja prezydenta jest silna wynika to ze sposobu jego wyboru, ma dużo uprawnień, bardzo zawężony zakres jego odpowiedzialności,

• pozycja polityczna prezydenta zależy od sytuacji politycznej w państwie (kontekst sytuacyjny, układ partii politycznych w parlamencie), można wyróżnić 2 sytuacje polityczne:

1. sytuacja supremacji - dominacja, hegemonia prezydenta - gdy opcje polityczne prezydenta oraz większości parlamentarnej (rządu) są takie same (np. lewica +lewica), w takiej sytuacji pozycja prezydenta wzmacnia się (prezydent jest nieformalnym szefem rządu i Zgromadzenia Narodowego). Główny ośrodek władzy państwowej. Prezydent przyjmuje i wykorzystuje uprawnienia rządu a premier podporządkowuje się prezydentowi. Jest to rząd prezydenta, obecnie jest taka sytuacja,

2. sytuacja koabitacji (kohabitacji, cohabitacja) - prezydent i większość parlamentarna pochodzi z różnych opcji politycznych. Pozycja polityczna prezydenta słabnie, jest ograniczony do swoich konstytucyjnych uprawnień. Może korzystać tylko z tych uprawnień które daje mu konstytucja. Rola premiera i rządu wzrasta. Rząd staje się samodzielnym ośrodkiem decyzyjnym. Wtedy ten system jest nazywany prezydencko - premierowskim. Po raz pierwszy taka sytuacja pojawiła się w 1986-88 (prezydent lewica, rząd prawica), potem 1993-95,1997-2002.

PREZYDENCI V REPUBLIKI:

• DE GAULLE 58-69

• POMPIDOU

• GISCARD d`ESTAING,

• MINTERAND 81-95,

• CHIRAC.

SPOSÓB WYBORU PREZYDENTA:

• wybierany w wyborach powszechnych,

• kandydaci są zgłaszani przez wyborców (500 podpisów wyborców kwalifikowanych czyli parlamentarzyści, członkowie lokalnych rad samorządowych pochodzących z co najmniej 30 różnych departamentów),

• w I turze zwycięża kandydat który otrzyma 50% + 1 głosów, a jeśli nikt nie uzyskał ich to dochodzi do II tury - startuje w niej 2 kandydatów z największą liczbą głosów i zwycięża ten który uzyska bezwzględną większość.

Prezydent nie ponosiodpowiedzialności politycznej, ponosi tylko za zdradę stanu. W stan oskarżenia stawiają go obie izby parlamentu bezwzględną większością głosów (nie doszło do tego nigdy), prezydent jest sądzony przez Wysoki Trybunał Sprawiedliwości (składa się z członków Zgromadzenia Narodowego i Senatu w równej liczbie). Jeżeli prezydent nie może tymczasowo sprawować funkcji zastępuje go przewodniczący Senatu.

UPRAWNIENIA PREZYDENTA:

2. wymagające kontrasygnaty np.:

• uprawnienia w stosunkach międzynarodowych,

• reprezentowanie państwa,

• mianowanie ambasadorów,

• podpisywanie umów międzynarodowych,

• podpisuje ustawy,

• prawo veta (zawieszające) obalane przez powtórne przyjęcie ustawy zwykła większością,

• prawo łaski,

• w dziedzinie obrony,

• zwierzchnik sił zbrojnych,

• mianuje generałów,

• dysponuje bronią atomową,

• podpisuje akty prawne rządu (dekrety i ordonanse) może ich nie podpisać i wtedy wpływa na politykę rządu,

• inicjatywa w przedmiocie zmiany konstytucji (na wniosek premiera)

• prezydent przewodniczy posiedzeniu rządu - nie należy ani do pierwszej ani do 2 grupy kompetencji, prezydent jest zawsze obecny, w wyjątkowych sytuacjach uprawnienia premierowi,

2. uprawnienia osobiste nie wymagające kontrasygnaty to:

• mianowanie premiera (ale nie odwołanie),

• zarządzanie referendum (referendum było traktowane przez de Gaulle i potem jako swoiste wotum zaufania dla prezydenta),

• rozwiązuje Zgromadzenie Narodowe (1 rok ma spokój)

• mianuje 3 z 9 członków Rady Konstytucyjnej w tym jej przewodniczącego oraz zarządza jej posiedzenia, ma prawo wystąpienia z wnioskiem o zbadanie zgodności z konstytucją,

• ma możliwość wprowadzenia stanu nadzwyczajnego jeżeli: 1. zagrożone są instytucje, niepodległość, integralność, bezpieczeństwo republiki, 2. gdy zostało przerwane regularne funkcjonowanie konstytucyjnych organów republik prezydent może podjąć środki które uważa za stosowne. Środki mają wynikać z zapewnienia konstytucyjnej władzy ich funkcjonowanie w jak najkrótszym czasie. W tym stanie prezydent nie może rozwiązać Zgromadzenia Narodowego.

1. RZĄD

Określa i prowadzi politykę (ale tylko wtedy gdy jest koabitacja). Funkcje w rządzie są niepołączalne z funkcjami parlamentarnymi. Premier ma w rządzie pozycje szczególną. Ma prawo inicjatywy ustawodawczej, powołuje komisję mieszaną, posiada władzę reglamentacyjną.

2. PARLAMENT

Jest 2 izbowy:

• Zgromadzenie Narodowe - 577 deputowanych, kadencja 5 lat, wybierani w wyborach powszechnych i bezpośrednich,

• Senat - izba wyższa, 315 senatorów, wybierani w wyborach pośrednich na 6 lat, co 2 lata 1/3 wymieniana.

Senatorowie są wybierani przez kolegia wyborcze złożone z członków rad samorządowych.

Wybory do Zgromadzenia Narodowego - wg zasady większości bezwzględnej, okręgi jednomadatowe, zwycięża ten który w I turze ma bezwzględną liczbę głosów, w II turze większość względna zmieniła to system partyjny. System partyjny można nazwać wielopartyjnym 2 blokowym z wyraźnym podziałem na lewice i prawice. Lewica to: partia socjalistyczna, partia komunistyczna. Prawica to: Zgromadzenie na rzecz Republiki, Unia na rzecz demokracji Francji. Jest jeszcze Front Narodowy (szowinistyczna). W I turze każda partia wysuwa własnego kandydata, między turami dochodzi do BALOTAŻU porozumienie koalicyjne. W drugiej turze jest 3 kandydatów.

Parlament obraduje na sesjach, sesja zwyczajna rozpoczyna się od października do czerwca ale liczba obrad nie może przekroczyć 120 dni. Może zbierać się też na sesje nadzwyczajne z określonym porządkiem obrad na żądanie premiera lub większości Zgromadzenia Narodowego. Jeżeli porządek obrad wcześniej zostanie wyczerpany to sesja nadzwyczajna jest zamykana. Nie może trwać dłużej niż 12 dni.

ORGANIZACJA IZBY:

W każdej Izbie nie może być więcej niż 6 komisji stałych (mają być niezbyt sprawnie działające). Konstytucja francuska szczegółowo reguluje możliwości wpływania rządu na działalność parlamentu. Konstytucja rozdzieliła materię prawodawczą na:

• Ustawową zastrzeżoną dla parlamentu - została wskazana w art. 34 - zostały wymienione dziedziny w których parlament stanowi ustawę np.: prawo karne, administracyjne, wyborcze, pracy, finansowe.

• Reglamentacyjną zastrzeżoną dla rządu - zaliczono tu wszystkie sprawy nie należące do zakresu ustawy.

Ponadto rząd może wydawać ordonanse- czyli akty prawa z mocą ustawy na podstawie upoważnienia parlamentu.

Przykłady wpływu rządu na parlament:

7. dzienny porządek obrad Izb jest przygotowywany z udziałem rządu, a rządowe projekty ustaw mają pierwszeństwo nad parlamentarnymi,

8. dyskusja nad rządowymi projektami ustaw toczy się nad projektem rządu a nie nad sprawozdaniem komisji,

9. prawo inicjatywy ustawodawczej ma premier i członkowie parlamentu. Premier jeżeli istnieją rozbieżności między izbami może zdecydować o powołaniu komisji mieszanej,

10. jeżeli są rozbieżności pomiędzy izbami to rząd może żądać od Zgromadzenia Narodowego ostatecznego rozstrzygnięcia (w formie uchwały),

11. jeżeli parlament w ciągu 70 dni nie uchwali budżetu jest on wprowadzany w życie ordonansem,

12. uchwalanie ustaw bez głosowania - premier może związać kwestie zaufania z projektem ustawy. Projekt uważa się za przyjęty jeżeli w ciągu 48 godzin (bez głosowania), chyba że w ciągu 24 godzin po postawieniu kwestii zaufania zostanie złożony wniosek o wotum nieufności - musi być podpisany przez1/10 członków parlamentu, głosowanie nad nim odbywa się po upływie co najmniej 48 godzin, jest przyjmowane bezwzględną większością głosów.

1. RADA KONSTYTUCYJNA

Składa się z 9 członków, wybieranych na 9 lat, 1/3 wymieniana co 3 lata. Można być wybranym tylko raz. 3 członków wybiera prezydent w tym przewodniczącego Rady, po 3 wybiera Senat i Zgromadzenie Narodowe. W skład Rady Konstytucyjnej wchodzą dożywotnio byli prezydenci. Funkcje RK:

• badanie zgodności aktów prawa z konstytucją - ustawy zwykłe i umowy międzynarodowe RK bada na wniosek fakultatywny i wniosek ten może pochodzić od prezydenta, premiera, przewodniczącego ZN i Senatu, oraz 60 deputowanych lub 60 senatorów. Obligatoryjne RK bada ustawy organiczne i regulaminy parlamentarne. Ustawy organiczne są to ustawy konstytucyjne, akty prawa traktujące o ustroju państwa, dłuższy czas uchwalania. Regulaminy parlamentarne bada po to aby parlament nie rozszerzał swoich praw.

• Stwierdza ważność oraz czuwa nad prawidłowością wyborów prezydenckich i wyborów parlamentarnych oraz referendum,

• Funkcja opiniodawcza.

1. RADA STANU

Organ pomocniczy rządu w sprawach administracyjnych, prototyp sądownictwa administracyjnego.

1. SZWAJCARIA

Nowa konstytucja weszła w życie 01.01.2000 ale to nowa - stara konstytucja. Wzorowana na konstytucji z 1874 (a ta na tej z 1848).

CECHY SZWAJCARSKIEGO SYSTEMU TO:

• Zasada federacji - przejawia się tym że jest nienaruszalność części składowych federacji. Zasada domniemania kompetencji działa na rzecz kantonów. Najbardziej istotne kwestie należą do federacji, a reszta do kantonów. Kantony mają wpływ na funkcjonowanie federacji czyli mają udział w funkcji ustawodawczej poprzez Radę Kantonów, która jest ich przedstawicielem. Kantony mają prawo inicjatywy ustawodawczej. Szwajcaria jest szeroko zakrojony lobbing zapoznanie się z opinią kantonów. Kantony muszą wyrazić zgodę na zmianę konstytucji. Administracja jest głównie administracją kantonalną - do nich należy wykonywanie ustaw.

• Obowiązuje system parlamentarno - komitetowy, ale nie jest on wersją czystą, połączenie systemu zgromadzenia z systemem rządów dyrektorialnych. System zgromadzenia czyli nadrzędności parlamentu. W konstytucji Szwajcarii można znaleźć argumenty przemawiające na rzecz podziału władzy oraz nadrzędności parlamentu. Kompetencje rządu i parlamentu pokrywają się. Parlament sprawuje nadzór i kierownictwo, a rząd je wykonuje - można to domniemywać. Parlament wykonuje te funkcje które są wykonywane przez inne organy. Nie ma środków ograniczających władzy parlamentu (skrócenie kadencji, veta egzekutywy). Parlament ma też funkcje zarządzające - organ prowadzący politykę, to jest wskazanie na niego. Ale są też elementy podziału władzy - nazwy organów, zasada niepołączalności. Interpretacja konstytucji Szwajcarii jest taka, że wyraźnie zaznaczone jest podział władzy. System dyrektorialny - to specyficzna konstrukcja władzy wykonawczej, władza wykonawcza jest odizolowana od władzy ustawodawczej. Członkowie są sobie równi (zasada kolegialności), wspólnie podejmują decyzje w każdej sprawie, nie ma resortów. Zasada niepołączalności członkostwa w rządzie z członkostwem w parlamencie. Członek rządu nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem. Większość z tych zasad w Szwajcarii obowiązuje. Jest jednolitość egzekutywy - jedynym organem władzy wykonawczej jest rząd.

• INSTYTUCJE DEMOKRACJI BEZPOŚREDNIEJ:

1. REFERENDUM - w ramach federacji może być: 1. w sprawie zmiany konstytucji - obligatoryjne, za tą zmianą musi opowiedzieć się większość kantonów (kantonów jest 20 i 6 półkantonów) i większość obywateli, 2. obligatoryjne referendum w sprawie przystąpienia do organizacji typu UE (gdy organy państwowe przekazują część swych praw), 3. fakultatywne referendum ustawodawcze - jest przeprowadzone gdy w ciągu 3 miesięcy z inicjatywą wystąpi 50 tysięcy obywateli lub 8 rządów kantonalnych, 4. fakultatywne referendum w sprawie umowy międzynarodowej, 5. referenda w sprawach uchwał parlamentarnych (pilnych zwykłych itd.),

2. LUDOWA INICJATYWA KONSTYTUCYJNA - zgłosić musi go 100 tysięcy obywateli może wystąpić z projektem częściowej lub całkowitej zmiany konstytucji.

1. PARLAMENT

Nazywa się Zgromadzeniem Federalnym, są dwie izby:

• Rada Narodowa - jest przedstawicielstwem narodu, kadencja 4 lata, wybory powszechne i bezpośrednie, w skład wchodzi 200 deputowanych,

• Rada Kantonów - przedstawicielstwo kantonów, 46 członków, każdy kanton ma po 2 przedstawicieli, półkanton po 1. nie ma kadencji bo to zależy od poszczególnych kantonów (zwykle wybierani w wyborach powszechnych, system większości bezwzględnej).

7. Rada Narodowa WYBORY - są to wybory proporcjonalne, okręgiem jest kanton, to ile kanton ma deputowanych zależy od liczby mieszkańców. Wyborca ma 4 głosy, głosuje na listę i kandydatów - równocześnie. I swoje głosy wyborca może:

• Skumulować - oddać 4 głosy na tą samą osobę,

• Zestawić - wymieniać kandydatów na liście,

• Stworzyć własną listę.

Parlament nie może być rozwiązany, obie izby mają jednakowa uprawnienia.

FUNKCJE PARLAMENTU:

• Funkcja kreacyjna -parlament wybiera członków rządu (7), wybiera prezydenta i vice prezydenta co roku, wybiera TK, wybiera główno dowodzącego armią,

• Funkcja prawodawcza - może proponować poprawki do konstytucji,

• Funkcja ustawodawcza - prawo inicjatywy mają członkowie parlamentu, rząd, kantony. Projekt musi być przyjęty przez obie Izby. Rząd przeprowadz tzw. postępowanie parlamentarne - konsultuje projekty ustaw z zainteresowanymi grupami społecznymi. Wszystkie zainteresowane grupy są dopuszczane do podejmowania decyzji - demokracja konsensualna i kompromisowa,

• Funkcja uchwałodawcza - wyróżniamy uchwały zwykłe (nie przeprowadza się referendum), wykonawcze, pilne, niezgodne z konstytucją,

• Funkcja kontrolna - najczęściej w stosunku do rządu, sprawowanie nadzoru nad TK. Rząd nie może być odwołany bo nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem. Kontrola przejawia się w (parlamentu nad rządem) dyskutowaniu nad ustawą budżetową, wytycznymi politycznymi rządu, rządowymi projektami ustaw, programami rządu, można krytykować ale nie można odwołać rządu. Jest też kontrola nad komisyjna: nadzoru, dochodzeniowe, finansowe. Trzeci rodzaj kontroli to interpelacje i zapytania - adresatem jest rząd jako całość,

• Funkcja zarządzająca - zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego, uchwalanie budżetu, zwierzchni nadzór nad administracją i wymiarem sprawiedliwości, może uchwalać realizacje i postulaty dla rządu - nie są to wytyczne! więc nie są wiążące. Ratyfikacja traktatów i umów międzynarodowych. Uprawnienia w stosunku do wymiaru sprawiedliwości: prawo łaski, rozstrzyga spory kompetencyjne między organami związkowymi.

1. RZĄD

Jest jedynym organem władzy wykonawczej. Inaczej nazywa się Rada Federalna. 7 członków wybranych przez obie izby parlamentu na 4 lata. Swoje urzędy ministerialne spełniają osoby praktycznie aż do śmierci. Członkowie mają być reprezentatywni: główne partie polityczne, największych kantonów, najważniejszych grup językowych. Rząd nie jest rządem koalicyjnym, ale jest rządem wielpartyjnym. Jest rządem koncyliacyjnym (jednoczącym). Rząd nie jest odpowiedzialny politycznie przed parlamentem, jest organem kolegialnym (wspólnego decydowania).

FUNKCJE RZĄDU:

• Funkcje dotyczące „rządzenia” - czuwanie nad bezpieczeństwem, kierowanie administracją, kierowanie sprawami dotyczącym wojska,

• Funkcja wykonawcza - wykonywanie aktów prawnych

• Funkcje prawodawcze - posiada inicjatywę ustawodawczą, opiniuje projekty ustaw.

PREZYDENT

Jeden z członków rządu wybierany przez parlament na 1 rok, czyli co 7 lat jest się prezydentem. Nie jest szefem rządu ani głową państwa. 2 funkcje prezydenta:

• Reprezentowanie państwa w stosunkach wewnętrznych i zewnętrznych,

• Przewodniczy posiedzeniom rządu.

Jest też wyróżniony kanclerz federalny.

1. TRYBUNAŁ FEDERALNY

Jedyny organ sądowniczy. Jest wybierany i nadzorowany przez parlament. TF pełni funkcję apelacyjną w spawach cywilnych i karnych. W sprawach rozstrzygania kompetencji między organami federalnymi a kantonalnymi. Rozpatruje też skargi obywateli dotyczące konstytucji ale tylko dotyczy kantonów.

System partyjny:

Jest wielopartyjny, ale jest to system kooperacji parlamentarnej, współpracy. 4 główne partie:

• Partia radykalne,

• Partia chadeckie,

• Partia socjalistyczna,

• Partia ludowa.

Partie kontrolują ze sobą w procesie wyborczym ale w parlamencie współpracują 3 partie otrzymują ok. 20 % a partia ludowa ok. 10% i to się przekłada na miejsca w parlamencie i reprezentacje w rządzie.

1. ROSJA

KONSTYTUCJA

Przewidywała takie rozwiązania jakie podobały się Jelcynowi. Wprowadził silną pozycję urzędu prezydenta. Przygotowana konstytucję bez udziału parlamentu. Wprowadzono system prezydencko - parlamentarny. Porównywalny z systemem Francji (co do zasad) i USA (jeśli chodzi o siłę prezydenta). Jest konstytucją demokratyczną. Wprowadza zasadę federalizmu - części składowa mają wpływ na sprawowanie władzy, jest to też widoczne w systematyce konstytucyjnej.

1. PREZYDENT art. 80

Określa podstawowe kierunki wewnętrznej i zagranicznej polityki państwa - to jest najważniejsze. W państwie parlamentarnym robi to rząd. Prezydent jest wybierany w wyborach powszechnych i bezpośrednich, mając nie mniej niż 35 lat, 4 letnia kadencja.

UPRAWNIENIA:

• UPRAWNIENIA w zakresie rządzenia - to co było wyżej,

• Zatwierdza doktrynę wojskową,

• Najwyższy zwierzchnik sił zbrojnych,

• Kieruje polityką zagraniczną,

• Uprawnienia w stosunku do parlamentu:

1. zarządza wybory do Dumy Państwowej,

2. rozwiązuje Dumę ale w przypadkach określonych w konstytucji: 1. potrzykrotne odrzucenie przez Dumę kandydata proponowanego na Premiera przez prezydenta, 2. gdy Duma w ciągu 3 miesięcy ponownie wyrazi rządowi wotum nieufności. Wtedy prezydent dymisjonuje rząd albo rozwiązuje Dumę, 3. gdy Duma odmówi wyrażenia rządowi wotum zaufania i potem tak jak wyżej.

• Podpisuje ustawy i ma prawo veta w stosunku do ustaw federalnych,

• Veto prezydenta jest obalane większością 2/3,

• Prezydent ma prawo inicjatywy ustawodawczej,

• Uprawnienia w stosunku do rządu:

4. wybiera osobę na stanowisko premiera,

5. w każdym czasie może zdymisjonować rząd,

6. prezydent ma prawo przewodniczenia posiedzeniom rządu,

• uprawnienia w stosunkach międzynarodowych:

1. kieruje polityką międzynarodową i określa jej kierunki,

2. reprezentuje państwo w stosunkach międzynarodowych,

3. mianuje ambasadorów,

4. podpisuje traktaty,

• uprawnienia w zakresie obrony narodowej:\

1. najwyższy zwierzchnik sił zbrojnych,

2. wprowadza stan wojenny,

3. mianuje, powołuje, odwołuje najważniejsze stanowiska w armii,

• kreacyjne - powoływanie sędziów, mianowanie prezesa Naczelnego Sądu Arbitrażowego.

Prezydent jest nietykalny, wydaje dekrety i rozporządzenia. Są aktami samo istniejącymi. Dekrety nie mogą być sprzeczne z konstytucją i ustawami. Prezydent rządzi za pomocą dekretów. Nie ma w Rosji instytucji kontrasygnaty. Nie ponosi odpowiedzialności politycznej, ale ponosi karną. W stan oskarżenia stawia Duma (2/3 głosów). Sąd Najwyższy potwierdza zaistnienie przestępstwa, Sąd Konstytucyjny, że tryb jest przestrzegany. Rada Federacji w ciągu 3 miesięcy podejmuje decyzje, a jeśli nie podejmie to wniosek nieważny.

PARLAMENT

Składa się z:

• Dumy Państwowej - 450 deputowanych, wybieranych w wyborach powszechnych i bezpośrednich na 4lata, system wyborczy większościowo proporcjonalny z klauzulą zaporową 5%, każdy wyborca ma 2 głosy.

• Rada Federacji - jeden przedstawiciel organu ustawodawczego i organu wykonawczego razem178.

KOMPETENCJE IZB:

• Izby mają pewne kompetencje ustawodawcze i każda ma własne,

• Prawo inicjatywy ustawodawczej ma prezydent, Rada Federacji, członkowie Rady Federacji, członkowie Dumy, rząd, organy przedstawicielskie podmiotów federacji Rosyjskiej, Sąd Konstytucyjny, Naczelny Sąd administracyjny, Sąd Najwyższy.

Konstytucja wyróżnia:

• Federalne ustawy konstytucyjne - uchwalone przez obie izby, 2/3 w Dumie, ¾ w RF. Prezydent nie ma do nich prawa veta.

• Ustawy federalne - wszystkie inne niezastrzeżone dla tych wyżej.

Veto ma RF, może być odrzucone większością 2/3 Dumy.

Parlament ma funkcję kontrolną ale jest ona słaba rozwinięta i wyraża się poprzez interpelacje i zapytania oraz przez Izbę Obrachunkową.

Parlament posiada też funkcję kreacyjną (powołuje i odwołuje prezesa Banku Centrlnego).

RZĄD

PRZEWODNICZĄCY powoływane przez prezydenta za zgodą Dumy a reszta przez prezydenta za zgodą Przewodniczącego. Rząd ponosi odpowiedzialność przed Prezydentem i Dumą. Odpowiedzialność przed Prezydentem jest silniejsza.

SĄD KONSTYTUCYJNY

Składa się z 19 sędziów powoływanych przez RF na wniosek Prezydenta na 12 lat. UPRAWNIENIA:

• Badanie zgodności z konstytucją,

• Rozpatrywanie sporów kompetencyjnych,

• Rozpatrywanie skarg konstytucyjnych obywateli.

HISZPANIA

Konstytucja pochodzi z grudnia 1978. na czele przemian stał Król Carlos. W1981 próba zamachu Tejero.

Najważniejszą konstytucji jest pluralizm polityczny. Hiszpania to monarchia parlamentarna.

Ta konstytucja korzysta z rozwiązań niemieckich, francuskich, włoskich. Przewiduje instytucje demokracji bezpośredniej - referendum, jest też ludowa inicjatywa ustawodawcza (500 tysięcy obywateli).

KRÓL

Jest szefem państwa, głową państwa. Ma szereg uprawnień. Ale jego uprawnienia wynmagają kontrasygnaty. Tylko nominacje na dworze nie wymagająkontrasygnaty, król nie ma prawa veta. Może rozwiązywać parlament ale tylko w 3 okolicznościach. Królma zwykłe kompetencje głowy państwa.

PARLAMENT = KORTEZY GENERALNE

Składają się z:

• Senatu,

• Kongresu Deputowanych - wybory powszechne, kadencja 4 lata, 350 deputowanych, wybory proporcjonalne.

Nie ma równowagi KD ma szersze kompetencje. Ustawy mogą być uchwalone przez komisje parlamentarne. Jest podział ustaw - organiczna. W procesie ustawodawstwa Senat ma veto zawieszająca. Rząd jest politycznie odpowiedzialny przed KD. Jest tylko konstruktywne wotum nieufności. Rząd jest powoływany z udziałem Króla i za zgodą. Rząd (jak we Wł.) może wydawać dekrety wykonawcze na mocy upoważnienia parlamentu i dekrety z mocą ustawy.

SZWECJA

Konstytucja składa się z 3 aktów:

• O formie rządu,

• O następstwie tronu,

• O Riksdagu.

12. Parlament jednoizbowy - RICKSDAG - WYBORY POWSZECHNE, BEZPOŚREDNIE, PRPORCJONALNE. Przewodniczący parlamentu to talman.

13. Praca zawsze prowadzone są w komisjach.

14. Głosowanie przez aklamację (milcząca zgoda).

15. W przepisach prawa jest wyeksponowana ustawa budżetowa. Są ścisłe terminy.

16. Ustawę kontrasygnuje premier i właściwy minister. Nie podpisuje KRÓL.

17. Król ma najsłabszą pozycję wśród monarchów europejskich. Król jest głową państw a jego uprawnienia to:

• Ceremonialne otwarcie Ricksdagu,

• Reprezentuje Szewcje w stosunkach z innymi głowami państwowymi,

• Zwierzchnikiem kościoła ewangelicko - luterańskiego,

• Ma prawo do bycia informowania od premiera o stanie państwa i o tym co jest przedmiotem prac rządu,

• Przewodniczy posiedzeniem gabinetu (RADA PAŃSTWA),

• Premier powoływany przez Ricksdag na wniosek talmana.

• niepołączalność stanowiska w rządzie i parlamencie, rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed Ricksdagiem, odrębność rządu i urzędów centralnych,

• instytucja Ombudsmana nasz Rzecznik Praw Obywatelskich,

• zasada zupełnej przejrzystości administracji publicznej,

• każdy obywatel ma dostęp do aktów administracji.

---