Geofagia między zwrotnikami

Geofagia `zwyczaj zjadania gliny lub ziemi' jest powszechną praktyką wykonywaną przez członków Królestwa Zwierząt(Kreulen and Jager,1984). Umyślne spożywanie gleby występuję wśród ludności strefy zwrotnikowej, gdzie wielkość i natura tych praktyk jest mało znana.

Celem artykułu jest przegląd literatury związanej z geofagią strefy zwrotnikowej.

Historia geofagii miedzy zwrotnikami

Praktycznie geofagia znana jest od czasów prehistorycznych ludzkości Vermeer (1979) wskazuje obecność ziemio-zjadania w wschodniej Afryce 400000 lat temu. Gelfand (1945) spekuluje rodzima geofagia opiera się o płodność ziemi. Tak wiec zatem kobiety spożywały glebę przed, w trakcie i po okresie ciąży, ponieważ obserwując żyzność gleby, zachęcały swoje dzieci do jedzenia gleby . Według Gelfanda , religia i magiczne własności gleby mogą być pozostałymi powodami konsumpcji ziemi.

Podczas gdy geofagia pochodzi z zwrotników, praktycznie później zwiększa zasięg zostając światowym zjawiskiem. Laufer (1930),Cooper (1957), Anell and Lagercrantz (1958), Halsted (1968) and Hunter (1973) zasygnalizowali szeroko rozpowszechnioną praktykę i różnorodność umyślnego spożywania gleby. Dla przykładu Anell and Lagercrantz (1958) wykreślili mapę rozpowszechnienia geofagii w Afryce(Fig.1).Ten przegląd czysto wskazuje że geofagia nie jest ograniczona żadnym szczególnym wiekiem grup, rasą, płcią, regionem geograficznym i okresem czasu. Dziś, jednakże geofagia jest bardzo powszechna wśród ubogiej i plemiennej ludności świata(Eastwell, 1979), i jest zatem szczególnie rozległa na zwrotnikach.

Podczas XIX wieku, badacze, antropolodzy i lekarze kolonijni zgłaszali praktyki geofagii w krajach międzyzwrotnikowych(Cooper, 1957). Alexander von Humboldt w czasie swej podróży po Ameryce Południowej w XIX zaobserwował spożywanie gliny przez plemię Ottomac wzdłuż Doliny Orinoko(Ross,1895). Podczas dorocznych powodzi, lokalna dostawa pożywienia w postaci ryb żółwi została ograniczona. W okresie dwóch lub trzech miesięcy, Humbold zaobserwowała jak 12,5-15 cm średnicy kule z aluwiów były przygotowane i jedzone przez plemię Ottomac. Około 0,57 kg mogło być konsumowane w czasie 24 godzin zaspokajając głód nie dbających o zdrowie jedzących. W przeciwieństwie David Livingstone w zapisku z dnia 29 listopada 1870, zapisał `safura' jako lokalna nazwa choroby związanej ze spożywaniem gliny i gleby, którą zaobserwował w Zanzibar(Waller, 1880: 83). Wielu niewolników chorowało na `safura' chociaż pozostali konsumenci byli mało zarażeni. Objawami włącznie z opuchlizna stóp, zabiedzonym wyglądem, skróceniem oddechu i osłabieniem, mogą prowadzić nie leczone do śmierci.

Z początkiem XX wieku Hooper and Mann (1906), Mitra (1904-7) and Thurston (1906) dokumentowali występowanie safury w Zanzibar, autorzy zauważyli również ziemio-zjadanie w Indiach.

Lekarze kolonialni byli zaangażowani w badanie geofagii ponieważ zjadanie gleby jest przedmiotem wielkich zmartwień właścicieli niewolników. Według Huntera (1973),praktyka geofagii przeniosła się do Nowego Świata wraz z handlem niewolnikami. Niewolnicy zostali przetransportowani prze Atlantyk znosząc hook-worm(tęgoryjec), zjadali glinę w celu złagodzenia bólu żołądka. Ciężarne kobiety kontynuowały rodzinna praktykę zjadania gliny ze względów kulturowych i prawdopodobnie z żywieniowych powodów. Oprócz tego geofagia była praktykowana w innym celu.

Pogorszenie się zdrowia jako rezultat geofagii po raz pierwszy odnotowane zostało w Zachodnich Indiach wśród niedawno sprowadzonych Czarnych i w 1687 była myśl tłumacząca w przybliżeniu 50 % zgonów wśród niewolników na Jamajce(McNeil, 1987). Uboga dieta na plantacjach z niewolnikami, braki świeżego mięsa oraz warzyw, również powodują pragnienie spożywania ziemi(Haller,1972: 241).

Medycznymi objawami związanymi z ziemio-zjadaniem zostały szczegółowo opisane przez Cragin (1836) i Mason (1833), oraz współcześnie Mengel et al. (1964), jako

spowolnienie, zaburzenia czucia oraz głębokie osłabienie mięśni. W czasie XIX w, nałóg ziemio-zjadania, powiązany z symptomami, był związany z chorobą znaną jako `Cachexia Africana' lub pod francuską nazwą mal d'esfomm. Opisując mal d'esfomm w 1833, Manson jako przedmiot geofagi, były raczej konsekwencje niż to co powoduje chorobę, pragnieniem nienaturalnej materii zostało oczywiście wzbudzone poprzednio nieuporządkowany stan żołądka. Bardziej współcześnie, Mustacchi (1971) sugeruje że choroba beri-beri przyniosła niedobór witaminy B1, w połączeniu z atakiem hook-worm, powoduje charakterystyczną dla ziemio-zjadania, anemie, obrzęk, osłabienie organizmu, niewydolność krążenia, które są związane z chorobą `Cachexia Africana'. W przeciwieństwie , Mengel et al. (1964) dowodzą że geofagia powoduje chorobę. Autorzy zauważyli, że spożywanie ziemi było nadal powszechne we wczesnych 1960 latach. Ta poważna choroba wraz z `Cachexia Africana' była w tym czasie niezwykle rzadka. Mimo wszystko, opisują amerykańska Murzynkę z objawami podobnymi do tej choroby i która miała poważną anemie w żelazo i hypokalaemie(np. niedobór potasu).Przed przyjęciem do szpitala pacjent przez 2 lata zjadał jedną lub więcej garści gliny z każdym posiłkiem jako dodatek do normalnej diety. Autorzy doszli do wniosku, że glina złożona z dietetycznym potasem żelazem doprowadzała do głębokiej hypokalaemi a następnie niedokrwistość. Podobnie, Feldrnan (1986) pisał ze geofagia okazuje się być rezultatem `Cachexia Africana' której syndromem był niedobór żelaza i hypokalaemia. Podczas gdy Severance et al.(1988) przedstawili raport w sprawie 43- letniej amerykańskiej murzynki która przez 25 lat regularnie spożywała więcej niż jedną filiżankę gliny na dzień. Sześć miesięcy przed przyjęciem do szpitala zwiększyła spożywanie gliny, jedząc więcej gliny niż zwykłego jedzenia. Rezultat miał podłożę fizyczne, który był podobny do choroby `Cachexia Africana'. Glina która była spożywana była uboga w potas tym samym mogła spowodować hypokalaemie.

Fig. 1 Rozpowszechnienie geofagii w Afryce. Związek geofagii z praktykami religijnymi, medycyna, ciążą, chorobami pasożytniczymi oraz faktem ze dzieci są powszechnymi geofagami w Afryce , stanowią zauważalną rozdział. Na niektórych obszarach geofagia jest niepowszechna i nieznana.(np. Madagaskar) Źródło: Anell and Lagercrantz, 1958

Geofagia w XX w

Umyślna konsumpcja ziemi trwała w Europie trwała co najmniej do XIX w.(np. Black 1956), jeszcze do 1945 r. Gelfland odnotował ,że geofagia była rzadka w europejskim społeczeństwie(chociaż prawie na pewno praktyka była i nadal jest). Dla porównania, geofagia wśród Neaoes(chyba plemię?) w Stanach Zjednoczonych została zarejestrowana przez liczą grupe pisarzy z XX w. Key et al.(1982) uważają, że jest nadal rozpowszechniana w tym kraju pomimo że spadają priorytety z powodu rozwijającej edukacji, sposobie odżywiania i kulturowej przemianie.

W przeciągu ostatniego dziesięciolecia rozpoznano nowe tereny między zwrotnikami gdzie praktykuje się geofagię. Odnotowano ja wśród Aborygenów w N Australi oraz w Afryce Południowej(chociaż znajduje się po za zwrotnikami). Wydano dużo prac gdzie w Afryce Południowej jako samej obserwuje się u ludzi anemie niedobór żelaza, Lanzkowsky (1959) wywnioskował ze anemie spowodowała geofagia, chociaż McDonald i Marshall (1964) obserwując ten zwyczaj, uważają że można go wyleczyć podając żelazo. W 1986, Mokhobo przeprowadził badania na 10 kobietach u których zaobserwowano anemie, brak żelaza. Pacjenci którzy spożywali znaczną ilość ziemi( aż do kilku garści na dzień) badania wskazały ze gefofagia spowodowała anemie. Sayers prowadząc badania nad geofagia w Johanesburgu w 1974r.odkrył nieoczekiwane regularność( 23% z 348 pacjentów z ambulatorium obecnych w nieeuropejskich szpitalach przyznali się do regularnego spożywania ziemi i popiołów). Pan Laufer w 1930 w wielostronicowym artykule związanym z geofagią, zauważył ze jedzenie ziemi w Indiach jest bardziej rozpowszechnione niż w innych krajach. Geofagia dotyczyła głownie kobiet i dzieci , rzadziej mężczyzn. Nowsze badania Singhi (1982), Bhatia et al. (1988) potwierdziły obecność geofagi w Indiach. Mając na myśli dzieci dotyczy to głównie w wieku 12-18 miesięcznych.

Pierwszy przypadek geofagi w Arabii Saudyjskiej odnotował Hawass w 1987. Trzej pacjenci zgłosili się z bólem brzucha, zdjęcie rentgenowskie pokazało bardzo gęste nieprzeźroczyste w jelicie, zwłaszcza wokół okrężnicy. Płukanie udowodniło efektywna metodę leczenia, ale nie zatrzymało dalszej praktyce geofagi. Na Jamajce prowadzono badania na dzieciach i ich podatność na robaki pasożytnicze jako następstwo przyjmowania ziemi.

Fig.2 Jedna z wielu ulicznych sprzedawców, których można spotakać na rynku w Kampali,Uganda.

Geofagia, geochemia a życie ludzkie

Według Hendricksa (cytując Cooper, 1957) glina która dostając się do przewodu pokarmowego na początku spotyka się z kwasami żołądkowymi i tam oddaje cząsteczki które zatrzymują kationy ulegając wymianie. Dodatkowo, tlenki żelaza ulegają jakieś rozpuszczalności. Hendricks wyraźnie rozważył, że żelazo jako nadrzędny korzystny element, który w postaci ziemi może być dostarczany do organizmu człowieka. Rozważył również z w najprymitywniejszych społeczeństwach dla kobiet w ciąży źródłem żelaza może być glina. Ostatnie badania Abrahamsa i Parsona potwierdza ze znacząca ilość żelaza geofadzy dostarczają poprzez ziemię. Faktem jest, że geofagia może odpowiadać za indywidualne przywrócenie poziomu elementów w czasie niepokoju żywieniowego(np. okres ciąży) albo z powodu nieodpowiedniej diety. Według Feldma (1986) ubytki żelaza, cynku, miedzi i wapnia w całości świadczy o aetiologi. Jednakże analiza chemiczna spożywanej ziemi, używając ekstrahentów oraz metodę badań , która oblicza dostępność biologiczno- odżywczej frakcji w glebie, wskazując tym że jej znaczna zmienność( Tab.1).

Tab.1 Dostępna koncentracja µg g^-1 wybranych makro- i mikro cząsteczek uzyskanych z analizy materiału spożywanego przez geofagów.

Dla przykładu Johns and Duquette (1991) analizowali próbki glin z Afryki i znaleźli że niektóre z nich są ważnym źródłem wapnia, miedzi, żelaza manganu, cynku dla pojedynczej osoby. Jednakże, znaleźli w próbce ziemi z Calabar aluminium jako główny kation i był stosunkowo ubogim elementem żywieniowym. Prowadzono również badania ziemi z innych rejonów gdzie powszechna jest geofagia. Wyniki są nie jednoznaczne, każda gleba była w pewnym stopniu wzbogacona w inne cząsteczki. Spożywanie gleby przez kobiety w ciąży oraz dzieci miało poważne skutki w ich rozwoju.

Wnioski

Wbrew powszechnemu rozpowszechnieniu geofagi jak dzisiaj lub w przeszłości, umyślna konsumpcja ziemi jest nadal w dużej mierze nieznana, nierejestrowana, błędnie rozumiana i jest nadal ignorowana przez ludzi w rozwijającym świecie. W ten sposób określenie dziwaczny jest adekwatne do geofagi chociaż Vermeer (1986) ma inna ocenę spożywania ziemi, w której zauważa że jest to normalne ludzkie zachowanie. Sugeruje również że geofagia w Afryce pozornie dostarcza jakiś korzyści i mało problemów, chociaż może dotknąć niekorzystnie jeżeli ziemia jest spożywana w nadmiarze lub niewłaściwie.

Rozważna konsumpcja ziemi reguluje ubytki w pewne minerały- ale jak Dotą ta odpowiedź nie jest do końca potwierdzona.

Innym aspektem do rozważania jest np. rola i użycie ziemi w ludowej medycynie i jej własności de toksyczne.

---