rozwój poznawczy - ujęcie psychometryczne

• test - szczególna próba, forma pomiaru dająca możliwość porównań:

- wystandaryzowana - te same przyrządy pomiaru i metody interpretacji

- znormalizowana - liczby z prób wcześniejszych porównywane z wynikiem

• najważniejsza cecha testu inteligencji- nieuchronna stronniczość, faworyzowanie pewnych grup ludzi;

• wymagane cechy testu:

- rzetelność - powtarzalność, ścisłość, dokładność:

• stabilność w czasie (test, retest)

• spójność - wydzielone części testu korelują ze sobą

- trafność - bada, co trzeba

• fasadowa - wygląd

• diagnostyczna - różnicowanie osób wg cech

• prognostyczna

• teoretyczna - zgodna z teorią

• kryterialna - korelacja kryterium zewnętrznego z cechą

• skala pomiaru:

- nominalna - dzielenie pomiaru na kategorie (np. niscy, wysocy);

- porządkowa - dzielenie pomiaru wg reguły porządku (np. włosy ciemniejsze niż…);

- przedziałowa - przedziały liczbowe (o ile?);

- stosunkowa - porównanie przedziałów, proporcje (o ile razy?)

- absolutna

• dla testu inteligencji wymagana jest skala co najmniej przedziałowa, a najlepiej stosunkowa

• historia testu inteligencji

- pierwszy test - 1905 - test inteligencji Bineta

- 1916 - test Bineta-Termana

- test Termana-Merill

• rodzaje pomiaru w testach inteligencji:

- iloraz rozwojowy = wiek rozwojowy z testu/wiek życia w miesiącach *100%

- iloraz dewiacyjny - badanie odchylenia od normy na podstawie testu Wechslera (część werbalna i niewerbalna):

• pon. 20 - głębokie upośledzenie

• 25-40 - inteligencja upośledzona w stopniu znacznym

• 40-55 - inteligencja umiarkowanie upośledzona

• 55-70 - upośledzenie w stopniu lekkim

pogranicze normy i upośledzenia

• 70-85 - inteligencja poniżej przeciętnej

• 85-115 - inteligencja średnia

• 115-130 - inteligencja ponadprzeciętna

• 130-145 - inteligencja wysoka

• 145-160 - inteligencja bardzo wysoka

rozwój poznawczy - teoria Piageta

fazy rozwoju umysłu:

1. sensoryczno-motoryczna (0-2 lat) - główna cecha: stałość przedmiotu

1. ćwiczenie odruchów (0-1 mies.) - reakcje na bodźce zewnętrzne;

2. rozwijanie schematów (1-4 mies.) - przekształcanie odruchów w schematy sesoryczno-motoryczne

3. odkrywanie procedur (4-8 mies. ) - odkrywanie zależności przyczyna-skutek;

4. intencjonalne zachowanie (8-12 mies.) - odkrywanie zależności środek-cel;

5. nowość i eksploracja (12-18 mies.) - nauka nowości metodą prób i błędów;

6. reprezentacje umysłowe (18-24 mies.) - wyobrażenia rozwiązywania problemu, wykorzystanie symboli w umyśle;

2. przedoperacyjna (2-6 lat)

• pojawienie się funkcji symbolicznej

- stałość przedmiotu,

- pojawienie się słów,

- naśladownictwo odroczone - rozwiązywanie problemów w oparciu o reprezentacje; naśladowanie modelu obserwowanego przed pewnym czasem w przeszłości,

- zabawa symboliczna - świadome stosowanie jakiejś rzeczy w celu udawania innych;

• absolutyzacja cech: duży-mały, ciężki-lekki;

• mocne strony:

- tożsamość jakościowa - natura rzeczy nie zmienia się przy zmianie kształtu;

- różnicowanie pozoru-rzeczywistości - odróżnienie między tym jak rzeczy wyglądają d czym są w rzeczywistości;

• słabe strony:

- egocentryzm - koncentrowanie się na swoim punkcie widzenia;

- centracja - koncentrowanie się na jednym aspekcie;

- animizm - przypisywanie przedmiotom cech życia;

- artyficjalizm - przypisywanie funkcjonowania rzeczy potrzebom ludzkim;

- rozumowanie transdukcyjne - od szczegółu do szczegółu bez ogólnej zasady;

3. operacji konkretnych (6-11,12 lat)

• stałość ilości;

• inkluzja klas - podklasa nie może zawierać więcej elementów niż klasa nadrzędna;

• seriacja - porządkowanie bodźców w wymiarze ilościowym,

• przechodniość - dedukcja, wyciąganie wniosków

• operacja - system wewnętrznych działań umysłowych, stanowiących podłoże rozwiązywania problemów; operacje są odwracalne;

• relatywizacja cech

operacji formalnych

• rozumowanie hipotetyczno-dedukcyjne - umiejętność generowania i sprawdzania hipotez oraz wyciągania wniosków;

• operacje formalne, bo dotyczą relacji i funkcji, a nie danych

• operacje na znakach, zdaniach (język)

5. postformalne (?):

• uniwersalne kulturowo;

• myślenie relatywne, dialektyczne, kontekstualne

teorie zdolności

1. hierarchiczne - uznaje inteligencję ogólną i jej związek ze zdolnościami

• inteligencja ogólna ma związek z każdą zdolnością szczegółową;

• twórca - Spearman;

• „czynnik g” - inteligencja ogólna - general - istnienie wykryte w wyniku analizy czynnika z testów;

• edukcja relacji - wnioskowanie o relacjach głównie między abstrakcyjnymi elementami (operacje formalne) - inteligencja płynna (niewyuczona);

• im zdolność niższa, tym mniejszy udział inteligencji ogólnej;

• Vernon - przykład na teorię hierarchiczną:

1. czynnik G - ogólna inteligencja

2. czynniki werbalne

czynniki wykonawcze

3. czynniki szkolny, liczbowy, językowy

czynniki przestrzenna, manualna, mechaniczna

5. elementarne - słuch muzyczny

2. równorzędne - uznaje istnienie jedynie zdolności specjalnych

• stosowanie różnorakich testów pomiaru zdolności szczegółowych;

• przykład - teoria Thurstona - 7 zdolności podstawowych:

- zdolność liczbowa

- zdolność przestrzenna - zależna od płci

- zdolność pamięciowa

- zdolność percepcyjna

- płynność słowna - zależna od płci

- zdolność indukcyjna

- zdolność dedukcyjna

• pomiar oparty na szybkości spostrzegania;

• rozwój zdolności zależy od:

- tradycji rodzinnych

- tradycji lokalnych;

- tradycji regionalnych;

- tradycji społecznych;

rozwój moralny - teoria Piageta

równoległość między rozwojem poznawczym a moralnym - paralelizm poznawczo-moralny;

1. stadium pierwsze (2-4 lat)

• brak rzeczywistego pojęcia moralności;

• postępowanie nie jest zgodne z czyimiś regułami;

heteronomia:

2. realizm moralny (5-7 lat)

• reguły społeczne jak prawa fizyczne;

• bazowanie na obiektywności fizycznych aspektach sytuacji (realizm moralny);

• odpowiedzialność obiektywna - ocena sytuacji moralnej ze względu na fizyczne i obiektywne konsekwencje;

• immanentna sprawiedliwość - kara po każdym naruszeniu reguł, nawet nie wykrytym, nieuchronność kary;

autonomia:

3. relatywizm moralny (8-11 lat)

• reguły społeczne jako ustalenia, umowy międzyludzkie, możliwe do zmiany;

• ocena sytuacji moralnej również ze względu na motywy i intencje ludzi;

• przestrzeganie reguł jest współdziałaniem z innymi a nie podporządkowaniem;

4. stadium końcowe

• tworzenie nowych reguł

• rozszerzenie rozumowania moralnego poza poziom osobisty;

rozwój moralny - teoria Kohlberga

rozszerza teorię Piageta o stadium pokonwencjonalne

fazy rozwoju:

1. prekonwencjonalna - orientacja na posłuszeństwo:

1. orientacja na karę i posłuszeństwo - moralność wywodzi się z władzy i autorytetu;

2. orientacja instrumentalna, naiwny hedonizm - moralność to troszczenie się o siebie samego;

2. konwencjonalna - orientacja na prawo, normy:

3. orientacja „dobry chłopiec/dobra dziewczynka” - moralność oznacza robienie tego, za co się jest lubianym;

4. orientacja na prawo i porządek - dozwolone jest to, co jest zgodne z prawem;

3. postkonwencjonalna:

5. moralność kontraktu społecznego, indywidualne racje i demokratycznie akceptowane prawa; utylitaryzm postaw - prawa człowieka są ważniejsze od innych praw;

6. ukierunkowanie na zgodność postępowania z uniwersalnymi zasadami etycznymi - moralność jest sprawą własnego sumienia;

rozwój psychiczny - podejście ekologiczne

model rozwoju:

• mikrosystem - najbliższy dziecku system środowiskowy; posiadający określone właściwości fizyczne; rodzina, szkoła kościół, teren zabaw;

• mezosystem - związki między mikrosystemami;

• egzosystem - czynniki społeczne wpływające bez bezpośredniego kontaktu z dzieckiem;

• makrosystem - kultura i podkultura w jakich żyje dziecko: przekonania, postawy, tradycje;

psychoanaliza

1. jakości psychiczne

• Nieświadomość - skupia wyobrażenia które są nieakceptowane przez świadomość i między innymi z tego względu nie mogą zostać uświadomione. Zachowują jednak duży ładunek energetyczny dzięki czemu stale próbują przedostać się do świadomości. Efektem tych dążeń są takie akty psychiczne jak marzenia senne, objawy nerwicowe (np. lęki, natręctwa, objawy konwersyjne), przejęzyczenia i czynności pomyłkowe. .

• przedświadomość - określenie granicznej sfery psychiki między świadomością a nieświadomością. Obejmuje ona treści nie będące aktualnie w polu świadomości lecz które mogą być łatwo aktywizowane i powrócić do świadomości.

• świadomość - to stan, w którym jednostka zdaje sobie sprawę ze zjawisk wewnętrznych, takich jak własne procesy myślowe, oraz zjawisk zachodzących w środowisku zewnętrznym i jest w stanie reagować na nie;

procesy

• pierwotne - to mechanizm redukcji napięcia przez id. Polega on na wytworzeniu wyobrażenia przedmiotu zaspokajającego potrzeby psychiczne. Marzenia senne, halucynacje, urojenia, myślenie autystyczne i życzeniowe są przykładami procesu pierwotnego. Proces pierwotny zapoczątkowuje proces wtórny.

Przykład: Głodna osoba, która wie, że jej potrzebę zaspokoi jedzenie znajduje się pod wpływem procesu pierwotnego

• wtórne - to mechanizm psychiczny polegający na myśleniu realistycznym. Za pomocą tego procesu ego formułuje plan zaspokojenia potrzeby, zapoczątkowanej przez proces pierwotny, a następnie sprawdza go poprzez testowanie rzeczywistości.

Przykład: Głodna osoba myśli, gdzie mogłaby znaleźć jedzenie, a następnie idzie do sklepu i kupuje chleb

3. libido i fazy rozwoju libido

• formę energii za pośrednictwem której popędy życia spełniają swoje funkcje.

• libido przechodzi przez kilka stadiów, określonych przez Freuda jako:

- faza narcyzmu pierwotnego (noworodek)- wszystkie popędy skierowane na siebie;

- faza oralna (1 rok) - dziecko rozpoznaje wszystko za pomocą ust - pierwszym organem po narodzeniu stającym się strefą erogenną i stawiającą libidalne żądania psychice są usta; cała aktywność psychiczna jest nastawiona na zaspokojenie tej strefy;

- faza analna (2-3 lat), w której dziecko w pełni kontroluje własne ciało - poszukiwanie zaspokojenia w agresji i czynnościach wydzielania;

- faza falliczna (4-6 lat) - kiedy instynkty seksualne znajdują upust w zewnętrznym okazywaniu miłości - rolę odgrywają tylko męskie narządy płciowe; kluczowymi wydarzeniami są: kompleks Edypa i lęk kastracyjny;

- okres latencji (7-12 lat) - energia użytkowana na rozwój fizyczny i umysłowy; trening społeczny;

- faza genitalna - okres dojrzewania; pełna organizacja życia płciowego; popęd seksualny skierowany na odmienną płeć;

4. struktura osobowości

• id

- Zawiera w sobie dziedziczne i wrodzone wyposażenie psychiczne z popędami włącznie, działa na zasadzie impulsów i natychmiastowej gratyfikacji, zaspokojenia potrzeb.

- Zasada redukcji napięcia, zgodnie z którą działa id nosi nazwę zasady przyjemności; redukcja ta zachodzi za pomocą czynności odruchowych (redukują napięcie natychmiast) i procesu pierwotnego (redukuje złożone reakcje psychiczne).

- Stanowi ono zbiornik ślepych sił, popędów seksualnych i różnorodnych irracjonalnych impulsów domagających się zaspokojenia zgodnie z zasadą rozkoszy bez uwzględniania jakichkolwiek innych czynników.

• ego

- Jest podporządkowane zasadzie rzeczywistości, działa za pośrednictwem procesu wtórnego, sprawuje kontrolę nad funkcjami poznawczymi i intelektualnymi.

- Zasadnicza rola ego to godzenie wymagań organizmu z warunkami środowiskowymi czyli id i superego.

- Ego to świadome `ja', które wynika z konieczności dostosowania się do rzeczywistości, poprzez częściowe zaspokojenie, a częściowe hamowanie popędów pierwotnych.

• superego

- Superego stanowi wewnętrzną reprezentację wartości moralnych i ideałów uznawanych przez daną społeczność, które przekazywane są dziecku przez rodziców w procesie socjalizacji.

- Główne funkcje superego to hamowanie impulsów id, przekonywanie ego, aby cele realistyczne zastąpiło moralnymi.

- Jest to ostatni wykształcający się element osobowości, kształtuje się pod wpływem kar i nagród, stosowanych przez rodziców. To, co wychowawcy aprobują i nagradzają włączane jest w obręb subsystemu superego - ja idealnego. Sumienie karze wywołując poczucie winy, ja idealne nagradza powodując poczucie dumy. Samokontrola zajmuje miejsce kontroli sprawowanej przez rodziców.

5. mechanizmy obronne osobowości

- metody radzenia sobie z wewnętrznymi konfliktami w celu ochrony osobowości, zmniejszenia lęku, frustracji i poczucia winy;

- nawykowe i nieuświadomione;

- występują u praktycznie każdego człowieka i pełnią rolę przystosowawczą;

- są jednak zawsze zniekształceniem zachowania lub oglądu rzeczywistości,

- w dłuższym okresie czasu zatem mogą uniemożliwić przystosowanie, a zawsze nieco zubożają życie.

Mechanizmy obronne ego

• Techniki unikania działania

• represja (wyparcie) - usunięcie ze świadomości myśli, uczuć, wspomnień i pragnień, które przywołują bolesne skojarzenia lub w inny sposób zagrażają spójności osobowości danej jednostki (na przykład prowokują pytania o moralność).

• supresja (tłumienie) - unikanie działań lub myśli poprzez utrzymywanie ich poza świadomością.

• zwlekanie (odraczanie) - odsuwanie w czasie działań, o których wiemy, że musimy je podjąć. Dzięki temu chwilowo czujemy się lepiej, jednak na dłuższą metę jest to niekorzystne - zwlekanie nie uwalnia od konieczności działania, a zmniejsza pole ewentualnego manewru w przypadku wystąpienia nieprzewidzianych trudności.

• Techniki przemieszczenia

• acting-out - rodzaj zachowań, w których poprzez działanie wyrażane są bezpośrednio nieuświadomione impulsy. Dzięki temu można uniknąć uświadomienia sobie towarzyszących zwykle tym impulsom emocji.

• fiksacja - polega na kurczowym trzymaniu się wyuczonych mechanizmów przystosowania (myśli i zachowań), dzięki czemu nie dopuszcza się myśli, które mogłyby spowodować frustrację.

• konwersja - generowanie przez podświadomość rozmaitych (pozornych lub rzeczywistych) dolegliwości fizycznych w celu uzasadnienia niepodejmowania działań przez jednostkę lub odwrócenia jej uwagi od niechcianych myśli i uczuć.

• regresja - powrót do zachowania charakterystycznego dla wcześniejszego okresu rozwojowego. Powrót ten może również objawiać się na płaszczyźnie emocjonalnej (odczuwanie siebie jako dziecka, przypominanie sobie uczuć podobnych do tych odczuwanych jako dziecko, itp.).

• substytucja - zastępowanie nieosiągalnych celów celami łatwiejszymi, zmiana obiektu na który skierowany jest popęd. Istnieją dwie główne formy substytucji: sublimacja i kompensacja.

- kompensacja - wynagradzanie siebie za braki lub defekty.

- sublimacja - zastąpienie swoich celów, popędów i dążeń innymi, łatwiejszymi lub bardziej akceptowanymi społecznie.

• Techniki zniekształcania rzeczywistości

• dysocjacja - polega na czasowej drastycznej modyfikacji cech osobowości lub poczucia tożsamości w celu uniknięcia przykrych uczuć i myśli.

• fantazjowanie - odwrócenie uwagi od konkretnego zadania i zwrócenie jej na własne reakcje wyzwolone pod wpływem bodźców zewnętrznych.

• intelektualizacja - polega on na uciekaniu od rzeczywistych przykrych zdarzeń do przestrzeni abstrakcyjnej, dzięki czemu następuje ich odrealnienie.

• projekcja - przypisywanie innym własnych poglądów, zachowań lub cech (najczęściej negatywnych).

• racjonalizacja - pozornie racjonalne uzasadnianie po fakcie swoich decyzji i postaw, kiedy prawdziwe motywy pozostają ukryte, często także przed własną świadomością.

• zaprzeczanie - fałszowanie obrazu teraźniejszości poprzez nieprzyjmowanie do wiadomości realnych faktów, w celu odsunięcia negatywnych myśli i uczuć, które mogłyby się z tym wiązać.

• Techniki przyjmowania cudzych zachowań

• identyfikacja - jest procesem, za pomocą którego jednostka w różnym stopniu upodabnia się do kogoś innego, utożsamia z drugim człowiekiem, przejmuje jego myśli, cele i zachowania - identyfikacja z agresorem.

• inkorporacja - polega na tym, iż człowiek symbolicznie wchłania, przejmuje i asymiluje cechy, reakcje, postawy i inne róże aspekty życia drugiego człowieka; zachodzi w sferze fantazji;

• introjekcja - polega on na symbolicznym wchłanianiu różnych obiektów zewnętrznych. Obiektami tymi mogą być zarówno ludzie jak i ich cechy. Najczęściej żywimy wobec tych obiektów silne uczucia (np. miłość lub nienawiść), które mogą być zarówno świadome jak i nieświadome. Proces introjekcji jest nieuświadomiony.

• konformizm - bezkrytyczne, nadmierne podporządkowanie się wartościom, poglądom, zasadom i normom postępowania obowiązującym w danej grupie społecznej.

• internalizacja - polega na przyjmowaniu za własne narzucanych z zewnątrz postaw, poglądów, norm i wartości.

6. sublimacja popędów i kultura

sublimacja - uwznioślenie, która polega na tym, że energia libido zamiast zostać rozładowana poprzez czynności seksualne, (postrzegane jako prymitywne), zostaje wykorzystana do innych wyższych celów, akceptowalnych społecznie. Efektem tego są zdobycze kulturowe i rozwój kulturalny człowieka oraz zaspokojenie libido w sensie redukcji stworzonych przez nie napięć biologicznych.

- kultura musi być zbudowana zgodnie z dwoma zasadami, które jako podstawowe, determinują procesy kulturotwórcze:

• zasadą przymusu - Przymus wydaje się być konieczny ze względu na tkwiącą w naturze ludzkiej niechęć do pracy oraz bezsilność wszelkiej racjonalnej argumentacji wobec ludzkich pragnień.

• zasadą wyrzeczenia się popędów - Wyrzeczenie się popędów oznacza ich przeobrażenie. Freud rozróżnia dwa rodzaje przymusu funkcjonującego w kulturze:

- przymus wewnętrzny tj. aktywność `nad Ja', superego (uwewnętrznienie zakazów zewnętrznych)

- oraz przymus zewnętrzny, (np. normy prawne), który jest niezbędny ze względu na istnienie nieobliczalnych ludzi (Freud, 1967).

7

http://members.lycos.co.uk/nonameuwb/