Dr Krystyna Kmiecik-Baran

Przemoc - diagnoza i interwencja

1. WSTĘP

Dotychczasowa literatura dotycząca problematyki przemocy oraz praktyka wskazują na następujące dziedziny, które zajmują się przemocą: prawo, socjologia, politologia, pedagogika, psychologia, psychiatria. Niezbędne są stałe badania wymagające podejścia systemowego, multidyscyplinarnego do zjawiska przemocy.

W obecnej chwili kiedy przemoc staje się zjawiskiem nagminnym, kiedy lękamy się wyjść na ulicę, wsiąść do autobusu, pójść na mecz, kiedy społeczeństwo zostało zalane falą przemocy, pojawiła się konieczność rozpoznania źródeł zagrożenia, oceny sił i środków przeciwnika oraz tworzenia systemów zapobiegania.

Coraz częściej się mówi o „państwowym diagnozowaniu” patologii społecznej jako samodzielnej instytucji, stale rejestrującej zjawiska gwałtu, bandytyzmu, terroryzmu czy innych form przemocy.

Pierwszym państwem, które rozwinęło takie instytucje były Stany Zjednoczone - Komisje do Spraw Zwalczania Przestępczości w Bostonie i Chicago - one sporządziły pierwsze raporty.

W 1965 r prezydent L. B. Johnson powołał specjalną komisję - The Commission on Law Enforcement and Administration of Justice - do opracowania założeń dotyczących ograniczenia przestępczości i podniesienia efektów ścigania.

Zainteresowanie pracami tego typu instytucji, było w Europie Zachodniej jeszcze do niedawna, niewielkie. Dopiero po kilku latach od pojawienia się raportów amerykańskich okazało się, że kraje europejskie borykają się z podobnymi problemami .

Pierwszym krajem zachodnio-europejskim, który na szeroką skalę podjął badania diagnostyczne nad problemem patologii społecznej była Francja.

W marcu 1976 roku decyzją premiera na mocy dekretu powołano Komitet Badań nad Zjawiskami Gwałtu, Przemocy, Zbrodni i Występku.

W Polsce nie istnieje oddzielny zespół d/s. przemocy. Problemy przemocy są lokowane przy biedzie ( Ośrodki Pomocy Społecznej) lub wiązane z alkoholem ( Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych) lub też sprawami przemocy doraźnie zajmuje się policja, prokuratura i sądy.

2. DEFINICJE AGRESJI I PRZEMOCY

Przemoc, agresja, przestępstwo, jakie są wzajemne relacje między tymi pojęciami?

W potocznym znaczeniu termin agresja oznacza wrogie ruchy i zachowania mające na celu wyrządzenie komuś szkody, straty czy bólu.

W wielu naukowych publikacjach znajdujemy podobne definicje ( zob. Frączek, 1978, 1986)

Wg. Międzynarodowego Słownika Webstera - agresja oznacza poruszanie się naprzód. Cel ruchu nie ma znaczenia. Może to być zamierzenie przyjazne lub wrogie.

Podobną definicję agresji podaje E. Aronson (1978, ss.195) -„ Niewątpliwie dusiciel z Bostonu, którego hobby polegało na duszeniu kobiet w ich własnym mieszkaniu dokonywał aktów agresji . Ale przecież piłkarza ostro nacierającego na swojego przeciwnika również uważa się za agresywnego. . Podobnie określa się też energicznego agenta ubezpieczeniowego, który skutecznie nakłania klientów do kupna polisy. ... Również dziecko, które moczy się we śnie, porzucony przez dziewczynę chłopak, który grozi samobójstwem, czy też uczeń, który z uporem stara się rozwiązać trudne zadanie matematyczne - wszyscy oni mogą być wymienieni jako przykład skłonności agresywnych”.

Czy środki przymusu stosowane przez państwo wobec obywateli, którzy łamią prawo to również zachowanie agresywne i przemoc?. Czy działalność rewolucyjna to również agresja?. Czy danie klapsa dziecku, które zachowuje się w sposób niebezpieczny dla siebie, to również agresja i przemoc?

Mówiąc o agresji nie sposób pominąć zjawiska przemocy. Często pojęcia agresja i przemoc stosuje w tym samym znaczeniu.

Zwykle definicje przemocy biorą pod uwagę trzy podstawowe kryteria: rodzaj zachowania, intencje oraz skutki przemocy. Przykładem pierwszego podejścia jest definicja amerykańskiego Centrum Pomocy Dzieciom Krzywdzonym i Zaniedbanym, uznająca za przemoc "fizyczne lub umysłowe działanie na szkodę, wykorzystywanie seksualne, zaniedbywanie lub maltretowanie dziecka poniżej 18 r.ż. przez osobę odpowiedzialną za pomyślny jego rozwój oraz działania, które stanowią zagrożenie dla jego rozwoju" (Pospiszyl 1994,s.12).Przykładem formułowania przemocy w oparciu o kryterium skutków jest definicja J.Kądzieli, który zakłada, że jest nią "takie wywieranie wpływu na ludzi, w którego wyniku ich aktualny poziom rozwoju somatycznego i duchowego jest mniejszy niż potencjalny poziom tego rozwoju" (Kądziela 1979,s.62).

Najodpowiedniejszą wydaje się jednak definicja I. Pospiszyl, która nazywa przemoc "wszelkimi nieprzypadkowymi aktami godzącymi w osobistą wolność jednostki lub przyczyniające się do fizycznej, a także psychicznej szkody osoby, wykraczające poza społeczne zasady wzajemnej relacji" (Pospiszyl 1994, s.14)

RYSUNEK 1 Pojęcia agresja, przemoc, przestępczość - ich wzajemne relacje

Jak widać z ilustracji 1, przemoc jest zachowaniem agresywnym i jednocześnie destruktywnym w stosunku do innej osoby lub grupy osób. Pierwotnie za przemoc uważano nadużycie siły.

Obecnie przyjmuje się, iż przemoc to każdy zamach na swobody jednostki (From,1991). Przemoc to takie zachowania jednostki lub grupy w wyniku których inne osoby ponoszą uszczerbek na ciele lub w zakresie funkcji psychicznych..

Przemoc może mieć charakter instrumentalny (środek do realizacji określonych celów) lub bezinteresowny (poszukiwanie zadowolenie w znęcaniu się nad innymi) oraz indywidualny lub zbiorowy.

Obok przemocy przestępczej szerzy się przemoc zwyczajna, codzienna. Obelga, użycie siły fizycznej, samowolne zajęcie cudzego mienia, to nowe środki współzawodnictwa i indywidualnego dochodzenia swoich praw. Akty wandalizmu coraz częściej zaczynają się stawać środkami społecznego reagowania.

Przemoc nie zawsze jest równoznaczna z przestępstwem. Z przestępstwem mamy do czynienia wówczas gdy określone zachowanie pozostaje w sprzeczności z normami prawnymi ale nie koniecznie w sprzeczności z normami zwyczajowymi, obyczajowymi czy moralnymi.

Zazwyczaj przemoc posiada silne podłoże emocjonalne ale nie zawsze. Zdarza się , że zarówno obiekt ataku jak i zastosowane formy zostają uprzednio wnikliwie przemyślane, ta forma przemocy budzi nasz szczególny niepokój.

J. Melibruda ( 1993) wiąże z przemocą kilka właściwości:

• PRZEMOC JEST ZAWSZE INTENCJONALNA

• PRZEMOCĄ JEST NARUSZANIE JAKIŚ PRAW I DÓBR OSOBISTYCH JEDNOSTKI

• PRZEMOCĄ JEST TAKIE NARUSZANIE PRAW I DÓBR JEDNOSTKI, KTÓRE UNIEMOŻLIWIAJĄ MU SAMOOBRONĘ

• PRZEMOC POWODUJE ZAWSZE JAKIEŚ SZKODY

• PRZEMOC LUBI SIĘ POWTARZAĆ

Często pierwszy akt przemocy jest dziełem przypadku. Poczucie bezkarności,

bezwolne przyjęcie agresji toruje drogę przemocy.

• PRZEMOC JEST CZĘSTO ROZPACZLIWYM ZAGŁUSZANIEM POCZUCIA NIEMOCY

• ZA PRZEMOC ODPOWIEDZIALNY JEST SPRAWCA, BEZ WZGLĘDU NA TO, CO ZROBIŁA OFIARA

• NIEKTÓRE PRZEJAWY GROŻENIA PRZEMOCĄ SĄ W ISTOCIE AKTAMI PRZEMOCY

• NIE KAŻDA FORMA PRZEMOCY JEST ŚCIGANA PRZEZ PRAWO.

Klasyfikacja form przemocy jest dość trudna gdyż różni badacze stosują różne kryteria klasyfikacji.

J. Melibruda (1993) odróżnia przemoc spontaniczną (gorącą), instrumentalną (chłodną).

PRZEMOC GORĄCA : Zdaniem J.Melibrudy (1993, 1995) u podstaw tej formy przemocy leży furia, która rodzi się z frustracji i niemocy. Furia jest erupcją skumulowanych i niemożliwych do powstrzymania uczuć gniewu i wściekłości. Dla wielu osób jest to doznanie fascynujące a równocześnie wstydliwe. Często doświadczenie takiej furii ma charakter ekstatyczny w wyniku której dochodzi do utraty kontroli emocjonalnej i kontroli nad zachowaniem.

Furia wynikająca z frustracji i niemożności prowadzi w rezultacie do aktów przemocy.

Przemoc gorąca to przemoc naładowana złością, gniewem, agresją, furią. Towarzyszą jej bogate formy ekspresji: krzyki, głośne wyzwiska, rękoczyny, impulsywne zachowania, gwałtowne zadawanie bólu. Przemoc ta jest najłatwiej zauważalna i najbardziej spektakularna. Zwykle pojawia się nagle i stosunkowo szybko znika.

PRZEMOC CHŁODNA: To drugi rodzaj przemocy, który jest zapisany w obyczaju, kulturze, który jest częścią wyposażenia psychologicznego jednostki. Człowiek stosujący chłodną przemoc realizuje scenariusz przemocy - zapisany i utrwalony wzór postępowania, którego wcześniej się nauczył, często „na własnej skórze”. Do wyzwolenia tego rodzaju przemocy niepotrzebna jest furia, gniew, czy intencja zniszczenia lub zaszkodzenia komuś.

Chłodna przemoc to realizacja roli, w którą wpisane jest dokonanie zemsty, dokonanie inwazji na cudze terytorium, często tę formę przemocy uważa się za usprawiedliwioną.

Przemoc chłodna to przemoc, która wyłania się z działań podejmowanych z pewną premedytacją. Bardzo często te działania mają pozytywne cele: może to być czyjeś dobro, przestrzeganie pewnych reguł, realizowanie jakiejś filozofii, ideologii, wiary. Tak więc wyłania się ona z pewnego umysłowego porządku, który sprawca realizuje. Najistotniejszy w tego rodzaju przemocy jest cel, który sprawca chce osiągnąć. Przemoc ta najczęściej rozwija się na gruncie autorytarnych modeli współżycia między ludźmi i kierowania nimi.

J. Bińczycka (1994) mówi o PRZEMOCY INTERPERSONALNEJ.

Stwierdza, że : „przemoc bezpośrednia ma „twarz”, jest rozpoznawana przez tych, którzy są jej odbiorcami”. Jest to przemoc dokonująca się w bezpośrednich relacjach międzyludzkich.

I.Obuchowska (1989) oraz Kondziela (1974) zwracają uwagę na PRZEMOC STRUKTURALNĄ.

Przemoc strukturalna jest bezgłośna i wydaje się pochodzić od natury. W przeciwieństwie do przemocy bezpośredniej - nie ukazuje bezpośrednio swej „twarzy”. Przemoc strukturalna znajduje się w strukturach społecznych w społecznej świadomości, w procesach socjalizacji obowiązujących w danej kulturze.

Według Kondzieli (1974) u podłoża przemocy strukturalnej leży nierówność.

Często ten rodzaj przemocy odbierany jest jako „coś normalnego,” (Kondziela 1974). Nie musi zawierać fizycznego ataku, zamiaru fizycznej napaści, czy zamiaru psychicznego zranienia.

PRZEMOC SYMBOLICZNA. Następny rodzaj przemocy, to przemoc symboliczna, kulturowa . Definiowana jest jako „narzucanie znaczeń i interpretacji symboli zastanej kultury” (Kwieciński 1992). Przemoc symboliczna oparta jest na legalnym prawie do narzucania i wpajania tego, co służy interesom klas panujących.. Prowadzi to do uznania kultury legalnej jako jedynej, odrzuca się wzory zachowania wyniesione z domu, wzory odbiegające od uniwersalnej kultury. Dokonany zostaje podział na kulturę legalną i nielegalną.

Akty przemocy są z reguły społecznie potępiane i odrzucane. Jednakże niektóre jej przejawy spotykają się nie tylko ze społeczną tolerancją, lecz niejako z prawnym przyzwoleniem, np. polski tradycyjny model wychowania oparty jest na różnych wymyślnych metodach karcenia dzieci, łącznie ze stosowaniem kar cielesnych. Wprawdzie kodeks rodzinny nie zezwala wprost na stosowanie kar cielesnych ale również wprost nie zabrania.

Za przemoc społeczną, która nie jest przestępstwem, można uznać zgodę instytucji i urzędów np. na to aby matka z dziećmi znalazła się na ulicy podczas gdy znęcający się nad nią i dziećmi mąż czy konkubent pozostaje w domu do wyjaśnienia sprawy, której wyjaśnienie trwa niejednokrotnie kilka lat. Za przemoc społeczną, która nie jest traktowana jako przestępstwo, można również uznać powszechną zgodę na przemoc emocjonalną zarówno wobec dzieci jak i dorosłych.

3. PRZEMOC WOBEC DZIECI - DIAGNOZA

Przemoc jest zjawiskiem mało poznanym przez naukę, choć istniejącym od zarania dziejów ludzkości.

W 1953 roku F.N.Silverman opisał zespół mnogich złamań patologicznych u niemowląt i nazwał go zespołem dzieci bitych (Zespół Silvermana). Był to początek klasyfikacji obrażeń fizycznych, zadanych dzieciom przez dorosłych.

W Polsce „zespół dziecka maltretowanego” praktycznie nie istnieje, ponieważ nie jest objęty medyczną klasyfikacją podstawową. Istnieje w dodatkowej klasyfikacji przyczyn urazu, mianowicie pod numerem E 967 figuruje "znęcanie się nad dzieckiem i innego rodzaju obchodzenie się", ale zdaniem Mossakowskiej (1993), ta dodatkowa klasyfikacja służy przede wszystkim lekarzom sądowym. Lekarze rejonowi, również pediatrzy, korzystają ze skróconego spisu, gdzie E 967 nie występuje. Orzeka się więc wstrząsy mózgu, krwiaki oczodołów, złamania, urazy głowy, rany oparzeniowe, szkorbut, unikając w ten sposób prawidłowej diagnozy: „dziecko maltretowane”.

Najnowsza definicja "Battered Children and Child Abuse", opracowana przez Zarząd Międzynarodowych Nauk Medycznych (CJOMS) i Światową Organizację Zdrowia (WHO) w 1974 roku, orzeka, iż "za maltretowanie dziecka uważa się każde zamierzone lub niezamierzone działanie osoby dorosłej, społeczeństwa lub państwa, które ujemnie wpływa na rozwój fizyczny lub psychospołeczny dziecka" (Mossakowska 1993, str.106).

Powyższa definicja została przyjęta w polskiej literaturze, przy czym pojęcia maltretowanie, przemoc, nadużycie i krzywdzenie używane są zamiennie.

Dwudziestego listopada 1989 roku Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych uchwaliło Konwencję o Prawach Dziecka, które po długim procesie ratyfikacji, obowiązuje w Polsce od 7 lipca 1991 roku. (Czyż, 1992).

Z psychologicznego punktu widzenia przemoc wobec dzieci jest szczególną postacią agresji interpersonalnej (Frączek, 1979,1986).

Istnieje wiele podejść badawczych do zjawiska przemocy. Niektóre z nich ukazują zmienność pojęcia przemocy wobec dzieci w zależności od systemów politycznych, systemów wartości i orientacji wychowania. Z kolei inne podejścia zmierzają do określenia form złego traktowania dzieci w różnych grupach społecznych, określenia źródeł przemocy wobec dzieci, bezpośrednich i odległych konsekwencji przemocy oraz próbują budować socjologiczno-psychologiczne teorie wyjaśniające przemoc wobec dzieci.

3.1.FORMY ORAZ ZAKRES PRZEMOCY WOBEC DZIECI

Do obecnej chwili nie dysponujemy pełnymi danymi na temat źródeł i rozmiaru przemocy wobec dzieci w naszym kraju. O istnieniu przemocy wobec dzieci wnioskujemy na podstawie doniesień praktyków, statystyk sądowych lub szpitalnych oraz nielicznych badań. Statystyki te ukazują jedynie wierzchołek zjawiska.

3.1.1. PRZEMOC FIZYCZNA

Badania amerykańskie i angielskie wskazują, iż spośród wszystkich rodziców, około 84%- 97% stosuje kary fizyczne wobec swoich dzieci w jakimś momencie ich życia. Wlicza się w to zarówno-klapsy, jak i dotkliwe pobicie kijem czy pasem. Klapsy i spoliczkowanie stosuje około 62% matek i 53% ojców, a bicie różnymi przedmiotami około 16% matek i 9% ojców (Frączek, 1986).

Podobne dane uzyskali badacze niemieccy Engfer i Schneewind (1982): klapsy lub spoliczkowanie stosuje około 68% matek i 49% ojców, do uderzenia jakimiś przedmiotami przyznało się 10% matek i 8% ojców .

Badając grupę reprezentatywną złożoną z 570 rodzin niemieckich Engfer

i Schneewind ujawnili ciekawe prawidłowości:

1. chłopcy są intensywnie i częściej karani niż dziewczynki;

2. karanie jest związane z wiekiem dziecka jak i jego rodzica:

natężenie kary jest silniejsze w stosunku do dzieci młodych;

młodsi rodzice są skłonni stosować bardziej surowe kary niż rodzice starsi.

3. kolejność urodzenia dzieci ma związek z częstotliwością karania- dzieci najstarsze i najmłodsze z rodzeństwa oraz jedynacy karani są rzadziej niż pozostali

W Polsce na uwagę zasługują badania Piekarskiej (1991), przeprowadzone w

latach 1982-1984. Grupę badawczą stanowiło 100 rodzin wielkomiejskich peł-

nych, nierekonstruowanych, nieobciążonych patologią społeczną ani też nie

upośledzonych ekonomicznymi warunkami życia czy ogólnie trudną sytuacją

rodzinną.

Badania Piekarskiej, dotyczyły pomiaru częstości trzech form agresywnych zachowań rodziców wobec dzieci: agresji słownej, fizycznej i symbolicznej. Najpopularniejszymi przejawami agresji okazały się :

-"klapsy", które stosuje 81,7% badanych rodziców

- "bicie ręką"-66,8% badanych, przy czym około badanych rodziców stwierdza, że czyni to rzadko, blisko 25%, że dość często, a 5% bardzo często.

Do stosowania "solidnego lania" przyznało się 38,5% badanych, a 4,5% badanych rodziców stwierdziło, że czyni to dość często.

Do "bicia pasem lub innym przedmiotem" przyznało się 44,2% z czego 40,7% badanych czyni to rzadko, a 3,5% często; nikt nie przyznał, że czyni to bardzo często.

Zachowaniami o znacznej brutalności, do których stosowania dość rzadkiego, przyznało się kilkanaście procent badanych rodziców było "bicie na oślep", "bicie pięściami", "obezwładnianie", "kopanie dziecka".

Stosowanie agresji symbolicznej, przez którą autorka rozumiała stosowanie surowych kar i szczególnie wymyślnych sposobów karania tj.: "ograniczanie ruchów i swobody dziecka", "wyrzucanie dziecka z domu", "pozbawienia jedzenia czy miejsca do spania" - zadeklarowało około 25% badanych.

Z nielicznych danych wynika, że w Polsce ponad 60% rodziców stosuje dotkliwe kary fizyczne (Czyż,1992).

Przemoc fizyczną wobec dzieci stosują nie tylko rodzice.

Najczęściej wymieniane objawy stosowania przemocy fizycznej to:

1) siniaki, ślady uderzeń (paskiem, kablem, itp.) na twarzy, klatce piersiowej, plecach, pośladkach, nogach;

2) ślady oparzeń (papierosowych, od pogrzebacza, żelazka itp.);

3) rany twarzy i głowy;

4) rany w różnych fazach gojenia się,

5) powtarzające się złamania, zwichnięcia,

6) opuchlizny;

7) lęk dziecka przed rozbieraniem się przed lekcją w-f;

8) lęk przed dotknięciem, kulenie się, uniki,

9) niestosowny strój do pogody, zakrywający zranienia;

10) lęk przed powrotem do domu;

10) nadmierna agresywność dziecka lub nadmierna apatia;

3.1.2. PRZEMOC EMOCJONALNA

Każde upokorzenie dziecka jest formą przemocy emocjonalnej. Wymieniane przez badaczy charakterystyczne objawy przemocy emocjonalnej przedstawiają się następująco:

1) zaburzenia mowy (wynikające z napięcia nerwowego);

2) dolegliwości psychosomatyczne (bóle brzucha, bóle głowy, mdłości, wymioty);

3) moczenie i zanieczyszczanie się bez powodów medycznych;

4) brak poczucia pewności siebie ;

5) wycofanie, depresja;

6) zachowania destrukcyjne;

7) nadmierne podporządkowanie się dorosłym; częste kłamstwa, nieadekwatny

lęk przed konsekwencjami różnych działań;

8) lęk przed porażką.

Na temat zakresu przemocy emocjonalnej dowiadujemy się najczęściej od praktyków prowadzących terapię dzieci . Badania na ten temat praktycznie nie istnieją.

3.1.3. ZANIEDBYWANIE DZIECI.

"Zaniedbywanie" określane jest, jako niezaspokajanie podstawowych potrzeb dziecka, Należy mieć równocześnie na uwadze, iż "zaniedbywanie, którego ofiarą poda dziecko może mieć dramatyczne skutki nawet wtedy, gdy jego potrzeby związane z biologicznym przetrwaniem zostają w pełni zaspokojone, zabraknie natomiast stymulacji poznawczej" (Lipowska-Teutsch, 1992, str.28).

Zaniedbywanie dziecka, jak zauważa A.Lipowska-Teutsch, może rozpocząć się już w okresie życia płodowego, gdy matka prowadzi niehigieniczny tryb życia: niewłaściwie się odżywia, pali papierosy, nadużywa alkoholu, zażywa narkotyki czy podejmuje inne działania, które niosą za sobą wysokie ryzyko poronienia.

Z zaniedbywaniem mamy do czynienia wówczas, gdy dzieci są na długie godziny pozostawione samemu sobie, a w skrajnym przypadku: porzucone, bezdomne, bądź też brak właściwej ochrony dziecka przed chorobami i ich opieszałe leczenie, prowadzone w obecności dziecka awantur, pijackich libacji, niedostateczne zabezpieczenie dziecka przed zagrażającymi mu wydarzeniami.

Diagnozując tę formę krzywdzenia należy mieć na uwadze fakt, iż społeczne postrzeganie zaniedbania dziecka, zależy w dużym stopniu, od tego, jak ocenia się możliwości zaspakajania potrzeb dziecka przez rodziców. Nie należy spodziewać się, aby zasięg występowania tej formy zespołu dziecka krzywdzonego był mniejszy od pozostałych form krzywdzenia dzieci mimo iż literatura przedmiotu nie zawiera danych dotyczących zakresu występowania tego rodzaju krzywdzenia.

3.1.4. PRZEMOC SEKSUALNA WOBEC DZIECI.

Ujawnienie przypadków nadużyć seksualnych wobec dzieci wywołują często skrajne i szkodliwe dla ofiar reakcje dorosłych: panikę, robienie sensacji bądź przymykanie oczu i tuszowanie sprawy.

Zdaniem Finkelhora (1988) dziecko wykorzystywane seksualnie może przechodzić przez cztery sytuacje traumatyzujące: urazogenną seksualizację, zdradę zaufania, stygmatyzację lub oskarżenie, oraz bezsilność. Konsekwencje wykorzystywania seksualnego będą związane z tym czy dziecko doświadczało wszystkich wymienionych sytuacji traumatycznych oraz czasu trwania tych sytuacji.

Literatura przedmiotu wskazuje na istnienie różnych definicji zjawiska przemocy seksualnej, nie zawsze zgodnych ze sobą (Glaser, Frosh,1995).

Różne definicje kładą akcent na różne aspekty krzywdzenia seksualnego dziecka np. wiek dziecka, rozbieżność między wiekiem sprawcy a wiekiem ofiary, normy społeczne lub rozwojowe, zdolność dziecka do wyrażenia zgody na kontakt seksualny, poziom rozwoju dziecka i sprawcy, siła więzi łączących dziecko i sprawcę. W 1974 roku Burgess i Holmstrom opisali zespół urazowy powstały u dziecka na tle zgwałcenia "the rape trauma syndrom" (Lew-Starowicz, 1992). Terminem powszechnie używanym jest "child sexual abuse"-czyli przemoc seksualna wobec dziecka. Światowa Organizacja Zdrowia (1986) definiuje przemoc seksualną wobec dziecka jako: "nadużywanie dziecka dla uzyskiwania przyjemności seksualnej przez osoby dorosłe i starsze" (za Lwem-Starowiczem, 1992, str.33). Na szczególną uwagę zasługuje definicja przedstawiona przez Standing Committe on Sexually Abused Children - SCOSAC: „ Dzieckiem seksualnie wykorzystywanym uznać można każdą jednostkę w wieku bezwzględnej ochrony, jeśli osoba dojrzała seksualnie, czy to przez świadome działanie, czy też przez zaniedbywanie swoich społecznych obowiązków, lub obowiązków wynikających ze specyficznej odpowiedzialności za dziecko, dopuszcza do zaangażowania dziecka w jakąkolwiek aktywność natury seksualnej, której intencją jest zaspokojenie osoby dorosłej”. (Glaser, Frosh,1995, s.19).

Definicja zaprezentowana przez SCOSAC łączy większość elementów akcentowanych przez inne definicje.

Badacze (zob. Lew Starowicz,1992) wyróżniają sześć typów przemocy seksualnej stosowanej wobec dzieci.

1. bez kontaktu fizycznego: rozmowy o treści seksualnej kierowane do dziecka, ekspozycje anatomii i czynności seksualnych (np.: masturbowanie się w obecności dziecka), oglądactwo (np.: oglądanie dziecka podczas kąpieli, czynności fizjologicznej);

2. kontakty seksualne polegające na pobudzaniu intymnej części ciała, może przyjmować różne formy;

3. kontakty oralno-genitalne;

4. stosunki udowe;

5. penetracja seksualna (oralne, genitalne);

6. seksualne wykorzystywanie dzieci powiązane z różnymi formami przemocy (np.: dewiacyjne formy przemocy seksualnej: urolagnia, kapro).

Najnowsze Polskie dane, dotyczące wykorzystywania seksualnego w dzieciństwie, są rezultatem badań Polskiego Towarzystwa Seksuologicznego. Zostały przeprowadzone w końcu 1991 roku na ogólnopolskiej populacji 1188 dorosłych Polaków. Około 35% kobiet i 29% mężczyzn przeżyło w wieku od piętnastego roku życia doświadczenia o charakterze seksualnym z osobą dorosłą. Najczęściej spotykaną formą przemocy seksualnej było dotykanie narządów płciowych: doświadczyło jej 60,1% chłopców i 37,3% dziewcząt oraz penetracje genitalną i analną (u chłopców): odpowiednio-28,5% chłopców i 17,5% dziewcząt. Badania wykazały, że sprawcami nadużyć były osoby obce, następnie krewni: wujkowie, ciotki, kuzyni, w dalszej kolejności rodzeństwo i rodzice.

Często sadzi się, że nadużyć seksualnych wobec dzieci dokonują osoby zaburzone psychicznie - ale tak nie jest. Sprawcami w zdecydowanej większości są osoby, których otoczenie nigdy by nie posądzało o zaburzenia seksualne lub psychiczne (Starowicz, 1992).

4. BEZPOŚREDNIE I ODLEGŁE KONSEKWENCJE PRZEMOCY WOBEC DZIECI

Konsekwencje krzywdzenia dzieci można klasyfikować biorąc pod uwagę trzy kryteria: 1) bezpośredniość i odległość skutków przemocy, 2) specyficzność i niespecyficzność objawów, 3)typ objawów: somatyczne, psychiczne (poznawcze,behawioralne i emocjonalne).

Następstwa doświadczonej w dzieciństwie przemocy zależą od takich czynników, jak:

wiek i osobowość dziecka krzywdzonego;

więź dziecka z rodzicami lub stopień pokrewieństwa ze sprawcą;

osobowość sprawcy;

forma i przebieg danego rodzaju przemocy;

reakcja na zdarzenie;

brak lub uzyskanie kwalifikowanej pomocy (Lew-Starowicz, 1992).

Badacze: Kempe (1977), Piekarska (1991), Lew-Starowicz (1992, 1993), Jundził (1993), i inni wskazują na takie następstwa jak:

1) bezpośrednie konsekwencje przemocy fizycznej są następujące:

uszkodzenie skóry i obrażenia w rodzaju: śladów uderzeń, oparzeń papierosem, szczypania, uderzeń sznurem, sprzączką od pasa, ugryzień przez człowieka, wiązania, śladów duszenia, siniaków dziąseł (Mossakowska, 1993).

obrażenia narządów wewnętrznych (np.: wątroby, śledziony), wylewy krwawe do siatkówki bez złamania lub objawów stłuczenia głowy;

mnogie złamania, stwierdzone w obrazie rentgenowskim, o różnie zaawansowanym procesie gojenia, kalectwo;

zgon

Wymienione wyżej objawy mają charakter somatyczny. Ponadto wyróżnia się objawy somatyczne niespecyficzne, mianowicie:

nietrzymanie kału i moczu, drżenie, wymioty, uporczywe bóle i zawroty, bóle żołądka, potliwość, brak reakcji na ból (Kempe, 1977).

Konsekwencjami bezpośrednimi przemocy fizycznej są również dysfunkcje psychiczne i behawioralne, takie jak: brak lub zachwianie potrzeby bezpieczeństwa; brak przynależności uczuciowej do osób najbliższych, obniżona samoocena, brak akceptacji siebie, poczucie bezsensu, trudności w nawiązywaniu kontaktów z otoczeniem, poczucie krzywdy i winy, depresja, egocentryzm, lęki, koszmary nocne, bierność, zaburzenia pamięci i koncentracji uwagi, zaburzenia zachowania związane z trudnością kontrolowania emocji i rozpoznawania sytuacji społecznych: lękliwość w stosunku do dorosłych, obojętność na płacz innych dzieci, brak poczucia realności- ucieczki w świat fantazji, zachowanie agresywne lub autodestrukcyjne (Jundził, 1993).

2) w przypadku przemocy emocjonalnej również mamy do czynienia z następstwami somatycznymi: biegunka, wymioty, uporczywe bóle i zawroty głowy, zaburzenia w oddawaniu moczu i kału, bóle żołądka. Konsekwencja doświadczonej przemocy emocjonalnej są również: zaburzenia poznawcze, emocjonalne i behawioralne takie jak:

trudności w kontrolowaniu emocji, zaburzenia koncentracji uwagi, obniżona samoocena, nieakceptowanie siebie, poczucie bezsensu, nieufność, lęki, fobie, zaburzenia snu, poczucie winy i krzywdy, stany depresyjne, nerwice, zachowania agresywne i autodestrukcyjne (myśli samobójcze, samobójstwa), ucieczki z domu, problemy w szkole, uzależnienie od narkotyków, alkoholu (Lipowska-Teutsch, 1992; Jundził, 1993)

3) zaniedbywanie dzieci poprzez rodziców może powodować następujące konsekwencje somatyczne: nieadekwatna do wieku dziecka waga i wzrost, opóźnienie rozwoju fizycznego, psychomotorycznego, pasożyty skóry itp. (por. Kempe, 1977; Lipowska-Teutsch, 1992).

Następstwa poznawcze, emocjonalne i behawioralne sprowadzają się do poczucia krzywdy, wstydu, obniżonej samooceny, trudności w nawiązywaniu kontaktów z otoczeniem, niewykształcenia nawyków czystości.

4) w przypadku molestowania seksualnego badacze problemu: Glaser i Frosh (1995), Lew-Starowicz (1992), wskazują na następujące bezpośrednie konsekwencje somatyczne: urazy zewnętrznych narządów płciowych, urazy około odbytnicze, przerwanie błony dziewiczej, infekcje dróg moczowo-płciowych, infekcje jamy ustnej, choroby przenoszone droga płciową.

Wyróżniają również następujące następstwa o charakterze poznawczym, emocjonalnym, behawioralnym i seksualnym takie jak: erotyzacja dziecka, prowokacyjne zachowania seksualne, zachowania masturbacyjne, zachowania seksualne wobec rówieśników, zaburzenia snu, lęki nocne, izolowanie się, zachowania agresywne, nadpobudliwość ruchowa, niska samo ocena, poczucie winy, krzywdy, nerwice, przygnębienie, uzależnienie od narkotyków, alkoholu, lęki wobec rodzica danej płci, poczucie naznaczenia (.Lew-Starowicz, 1992; 1993).

Przedstawione bezpośrednie następstwa poszczególnych form stosowanej przez rodziców wobec dzieci są jednocześnie objawami zespołu dziecka krzywdzonego.

Przemoc wobec dzieci ma swoje konsekwencje w życiu człowieka dorosłego.

Cechą charakterystyczną dorosłych maltretowanych emocjonalnie w dzieciństwie są często negatywne oczekiwania w stosunku do innych oraz nieufność przeniesione z doświadczeń wczesnodziecięcych, jak również ucieczka od "mrocznej przeszłości" w świat narkomanii, alkoholizmu, a nawet przestępczości. Autorka "Toksycznych rodziców" - Forward (1993) tłumaczy je mechanizmem samospełniającego się proroctwa, które w dzieciństwie uruchomili rodzice, stosując werbalną przemoc.

Wymienione odległe następstwa tego rodzaju przemocy mogą współwystępować z dalekimi skutkami innych form krzywdzenia. Jako przykład należałoby podać odległe następstwa o charakterze emocjonalnym, behawioralnym, do których należą: lęki, zespoły depresyjne, psychozy, obniżona samoocena, poczucie winy, alienacje, labilność emocjonalna, zaburzenia w życiu uczuciowym, tendencje samobójcze oraz uzależnienia od alkoholu i narkotyków, co Forward (1993) tłumaczy potrzebą zagłuszenia, zagubienia i pustki, zachowanie przestępcze, nerwice - np. trichotillomania-przymus kręcenia i wyrywania włosów (Lew-Starowicz, 1992). Najbardziej drastycznym skutkiem wszystkich wymienionych form zespołu dziecka krzywdzonego jest częste stosowanie przemocy przez osoby doświadczające je w dzieciństwie wobec własnych dzieci lub innych w życiu dorosłym.

Syntezę bezpośrednich i odległych konsekwencji różnych form przemocy przedstawiono niżej ( są to jednocześnie objawy po których można rozpoznać ofiarę przemocy).

A. PRZEMOC FIZYCZNA:

A.1 KONSEKWENCJE BEZPOŚREDNIE PRZEMOCY FIZYCZNEJ:

SOMATYCZNE :

• objawy specyficzne:

• zgon jako rezultat pobicia

• kalectwo

• mnogie złamania o różnym stopniu gojenia się (obraz rentgenowski)

• krwawe wylewy

• wybite zęby

• wyrwane włosy

• ślady uderzeń pasem, oparzeń papierosem, szczypania, uderzeń sprzączką, sznurem, ślady ugryzień przez człowieka, ślady duszenia, wiązania -szczególnie powtarzające się.

• obrażenia narządów wewnętrznych

• rany w różnych fazach gojenia się

• objawy niespecyficzne :

• brak reakcji na ból ( w rezultacie długotrwałej przemocy fizycznej)

• nietrzymanie kału i moczu

POZNAWCZE, EMOCJONALNE I BEHAWIORALNE BEZPOŚREDNIE SKUTKI PRZEMOCY FIZYCZNEJ

• zachowania agresywne w stosunku do innych lub siebie

• ucieczki w świat fantazji

• brak reakcji na płacz innych dzieci

• brak poczucia bezpieczeństwa

• zaniżona samoocena

• małe poczucie własnej wartości

• odrzucanie siebie, brak akceptacji własnej osoby

• poczucie alienacji - zagubienia, osamotnienia, bezsensu, bezradności, samowyobcowania

• brak przynależności do osób bliskich

• poczucie krzywdy

• poczucie winy

• koszmary nocne

• zaburzenia koncentracji uwagi, pamięci

• całkowita uległość i podporządkowanie się

• gwałtowny unik (kulenie się), w odpowiedzi na próbę dotknięcia czy pogłaskania

• egocentryzm

• lęki

• depresja

• słaby kontakt z otoczeniem

A..2. KONSEKWENCJE ODLEGŁE PRZEMOCY FIZYCZNEJ

SOMATYCZNE:

• choroby somatyczne

• trwałe uszkodzenia narządów wewnętrznych

• organiczne uszkodzenia mózgu

• trwałe kalectwo fizyczne

• stałe napięcie mięśni ciała: drżenie rąk, tiki

POZNAWCZE, EMOCJONALNE, BEHAWIORALNE

• poczucie winy jako cecha osobowości

• niska samoocena

• uzależnienia- alkoholizm, narkomania

• nerwice




• duża potrzeba kontrolowania wszystkiego

• stosowanie przemocy wobec innych

• małe poczucie własnej wartości

B. PRZEMOC EMOCJONALNA - KONSEKWENCJE

B.1. BEZPOŚREDNIE KONSEKWENCJE PRZEMOCY EMOCJONALNEJ

.BEZPOŚREDNIE SOMATYCZNE KONSEKWENCJE PRZEMOCY

EMOCJONALNEJ

• nietrzymanie moczu i kału

• wymioty

• bóle w okolicy serca

• bóle mięśni

• bóle żołądkowe

• nadmierna potliwość

• nawracające bóle głowy

• stałe zawroty głowy

• biegunka

BEZPOŚREDNIE KONSEKWENCJE POZNAWCZE, EMOCJONALNE I BEHAWIORALNE PRZEMOCY EMOCJONALNEJ:

• kłopoty z kontrolą emocji

• poczucie alienacji: bezsensu, anomii, bezradności, samowyobcowania, osamotnienia

• fobie

• zaburzenia snu

• poczucie winy i krzywdy

• ucieczki

• problemy szkolne

• nerwice

• lęki

• zachowania agresywne w stosunku do innych i do siebie

• nieufność do innych

B.2. ODLEGŁE KONSEKWENCJE PRZEMOCY EMOCJONALNEJ

ODLEGŁE SOMATYCZNE

• arytmia serca

• stałe napięcie mięśniowe

• zaburzenia żołądkowe

• choroby psychosomatyczne(choroba wieńcowa, zawał serca, wrzody żołądka, wrzody dwunastnicy, astma, choroby dermatologiczne, itp.).

• zaburzenia ciśnienia

ODLEGŁE KONSEKWENCJE POZNAWCZE, EMOCJONALNE I BEHAWIORALNE:

• małe poczucie własnej wartości

• niska samoocena

• tendencja do uzależniania się od innych

• poczucie alienacji

• dążenie do perfekcjonizmu

• stosowanie przemocy emocjonalnej wobec innych, dążenie do kontroli innych

• izolacja

• depresja

• poczucie winy

• przestępczość

C. ZANIEDBANIE

C.1. BEZPOŚREDNIE KONSEKWENCJE ZANIEDBANIA

SOMATYCZNE

• zbyt mała waga dziecka

• niski wzrost

• chroniczne choroby

• pasożyty

• opóźnienie rozwoju wynikłe z niedożywienia

BEZPOŚREDNIE KONSEKWENCJE POZNAWCZE, EMOCJONALNE I BEHAWIORALNE ZANIEDBANIA:

• poczucie wstydu, inności

• trudności w nawiązywaniu kontaktów z otoczeniem

• zahamowanie rozwoju psychicznego

• poczucie krzywdy

• poczucie wstydu

C.2. ODLEGŁE KONSEKWENCJE ZANIEDBANIA

SOMATYCZNE:

• niedorozwój fizyczny

• choroby psychosomatyczne

EMOCJONALNE, POZNAWCZE, BEHAWIORALNE:

• poczucie krzywdy

• poczucie winy

• zaniedbanie własnych dzieci

• niewykształcenie nawyków czystości

• niedocenianie siebie

D.PRZEMOC SEKSUALNA

D.1. BEZPOŚREDNIE KONSEKWENCJE PRZEMOCY SEKSUALNEJ

SOMATYCZNE

• infekcje dróg moczowo -płciowych bez podłoża organicznego

• urazy zewnętrznych narządów płciowych: zaczerwienienia, otarcia naskórka, bolesność,

• urazy odbytu

• urazy pochwy

• krwawe stolce

• ból przy oddawaniu moczu czy kału

• choroby przenoszone drogą płciową

• infekcje jamy ustnej

• przerwanie błony dziewiczej

• bóle brzucha

• dziwny sposób chodzenia spowodowany bólem krocza

• bóle głowy

• nudności, wymioty

• ciąża

• krwawienie z narządów rodnych

EMOCJONALNE, POZNAWCZE, BEHAWIORALNE:

• zbytnia erotyzacja dziecka, znajomość zachowań seksualnych charakterystycznych dla osób dorosłych

• prowokacyjne zachowania seksualne w stosunku do dorosłych jak i do rówieśników

• erotyczne rysunki lub zabawy dziecka

• fobie, lęki, koszmary nocne

• izolacja

• nerwice

• depresje

• lęki związane z daną płcią

• zachowania agresywne w stosunku do siebie lub innych

• problemy szkolne

• ucieczki

• zachowania przestępcze

• prostytucja

• narkomania, alkoholizm

• poczucie winy i odpowiedzialności

• niska samoocena

• odrzucanie siebie

D.2.ODLEGŁE KONSEKWENCJE PRZEMOCY SEKSUALNEJ

SOMATYCZNE

• anoreksja lub bulimia

• bezsenność

• zaburzenia miesiączkowania

• bóle miednicy

• bóle głowy

EMOCJONALNE, POZNAWCZE, BEHAWIORALNE:

• lęki

• psychozy

• poczucie winy

• alienacja: poczucie anomii, bezsensu, bezradności, samowyobcowania, osamotnienia

• depresja

• próby samobójcze

• zaburzenia emocjonalne

• uzależnianie się od środków chemicznych lub ludzi

• nerwice

• rozwój homoseksualny

• brak orgazmu

• zaburzenia pożądania u kobiet

• impotencja u mężczyzn

• zaburzenia seksualne: biseksualizm, pedofilia, transwestytyzm, prostytucja, gwałt na innych

• sadyzm

• psychopatia

• stosowanie przemocy seksualnej w życiu dorosłym

• negatywne postawy wobec seksu

5.PRZEMOC - INTERWENCJA

Ofiary przemocy na ogół pozostają poza wszelką pomocą, lub udziela się im pomocy nieprofesjonalnej - niejednokrotnie pogarszając ich sytuację życiową. Wiktymizacja ofiar przemocy przez instytucje i organizacje, których celem jest udzielanie pomocy ofiarom przemocy, to rzecz dość często spotykana. Ofiary przemocy skarżą się niejednokrotnie na dodatkowe krzywdzenie ich przez sądy, policję, organizacje pozarządowe i inne instytucje, których celem jest pomoc ofiarom przemocy.

Dzieci, ofiary przemocy nie wiedzą dokąd mają udać się po pomoc. Często boją się pomocy ze strony istniejących instytucji i organizacji, gdyż ta pomoc pogarsza ich sytuację. Bardzo często uważają, że krzywda jaka je spotyka to rzecz normalna, która spotyka większość innych dzieci, dla przykładu: MONIKA „ mój ojczym bił mnie jak równą sobie. Wiedział, że jestem słabsza. Bił mnie za to, że ukrywałam się przed nim. Wolałam, jak mnie mama ukarała, niż żeby mnie gwałcił. On znał mój plan lekcyjny i zwalniał się z pracy, żeby mnie dopaść, kiedy nikogo nie ma w domu. Czytałam Brawo, Dziewczyna. Z tych pism wiedziałam co ojciec może zrobić i że tego należy się bać. Pamiętam, kiedy byłam małą dziewczynką - to się zaczęło w VI klasie - normalnie mnie gwałcił. Wcześniej dotykał mnie. Straszył, że mnie zabije gdy komuś powiem. Bałam się, ale bardziej się wstydziłam. Bałam się, że wszyscy się ode mnie odwrócą. W momencie kiedy wszystko opowiedziałam mamie, spadło mi to wszystko z serca. To wszystko trwało od 10 do 16,5 roku mojego życia. To było wulgarne. Zaczynałam powoli rozumieć co się dzieje. Zawsze cierpiałam. Chciałam popełnić samobójstwo. Najgorszy moment gdy mnie gwałcił. Zawsze robił to na siłę. Gwałcił mnie przed lekcjami i po lekcjach. Bałam się wracać do domu. Moje koleżanki po lekcjach dostawały obiad, a ja byłam gwałcona. Myślałam, że tak się dzieje we wszystkich domach.Gdy protestowałam, topił mnie w wannie. Podawał gazety porno lub zmuszał do oglądania filmów porno. Bałam się nie tylko o siebie ale również o swoje siostry. Podglądał je.. To wszystko było dla mnie koszmarem. Potem wszystko jeszcze śniło mi się. Przedtem tego wszyskiego nie rozumiałam. Dopiero teraz rozumiem co mi zrobił. Nie mogłabym z nikim współżyć teraz. Niedobrze mi się robi gdy o tym myślę. Gdy to wszystko się działo nie mogłam się uczyć. Byłam gwałcona przed szkoła i po lekcjach. Byłam nieszczęśliwa. W którymś momencie pogodziłam się, myślałam, że tak musi być, starałam się nawet być szczęśliwa” .

ANIA: „Wszystko zaczęło się kiedy miałam 12 lat”. „Brał mnie na kolana, przytulał, zgwałcił mnie bez bicia, Nie czułam satysfakcji, czułam się upodlona. Płakałam cały czas”. Nikomu o tym nie powiedziałam, próbowałam koleżance ale nic z tego nie wyszło. Bałam się. Spełniał każdą moją zachciankę.

Potem, kiedy była starsza też sypiali ze sobą: „Było to dla mnie normalne, nie wiedziałam, że dzieje się coś złego. Żywiłam do niego pozytywne uczucia.

Obecnie mam obojętny stosunek do niego, czasami lekką złość. Odsuwał mnie od znajomych. Sprawa wydała się miesiąc przed badaniem. Mama wiedziała o wszystkim rok wcześniej ale nie powiedziała nikomu nic, ani nic nie zrobiła. Teraz twierdzi, że nie wiedziała co zrobić. Nie ma swojego chłopaka, obrzydził mi chłopaków. O całej sprawie wiedzą koleżanki. Reagują obojętnie, przyjmują to wszystko bez emocji.”.

Ofiary przemocy dzieci, często nie zdają sobie sprawy z faktu, że to co się im przytrafia nie jest ich winą.

Aby skutecznie pomagać ofiarom przemocy a tym samym przerwać łańcuch przemocy muszą być wprowadzone jak najszybciej pewne rozwiązania systemowe. Do tych rozwiązań zaliczyć należy:

1. Położenie kresu kilkakrotnym przesłuchaniom i badaniom dziecka - u psychologa podczas pierwszego zgłoszenia, na policji w sądzie

2.Uniemożliwić spotkania dziecka ze sprawcą - w sądzie, w ośrodku diagnostycznym

3.Zabezpieczyć jak najszybciej ofiarę przemocy Po rozprawie sprawca i ofiara wracają do tego samego domu -

również w przypadku molestowania seksualnego dziecka

4. Ofiary - dzieci przemocy seksualnej powinny mieć adwokata z urzędu

5. Dziecko maltretowane, gwałcone przez ojca ma obowiązek opiekowania się sprawcą później - na starość -

czy to jest w porządku wobec ofiary przemocy?

6. Potrzebna jest terapia sprawców przemocy domowej.

7. Nie dopuścić do ujawniania nazwisk osób, które informują o katowaniu dzieci

8. Dzieci są karane za ujawnienie - domem dziecka lub pogotowiem opiekuńczym - to sprawca przemocy

powinien opuścić mieszkanie a nie ofiara.

9. Przemoc psychiczna nie jest do tej pory objęta sankcjami prawnymi.

10.Większość lekarzy, psychologów, prawników nie diagnozuje „Zespołu Dziecka Maltretowanego”

11. Świadek, biegły - sprawca ma prawo wglądu w akta sprawy gdzie podane są nazwiska i adresy biegłego

czy świadka, miejsce pracy - oskarżony nie ma żadnych problemów z zemstą

12. Prawo nie chroni ofiary przed przemocą -

* długotrwałe procesy - które pogarszają sytuację ofiary przemocy

* kobieta z dzieckiem musi szukać schronienia a sprawca pozostaje w domu - często kobieta płaci za to

mieszkanie

* sprawca podczas tułania się kobiety z dziećmi po domach dla bezdomnych, może spokojnie wysprzedać

cały majątek

13. Świadkowie, biegli - wzywani są na posterunki po to aby podpisać tylko protokół - jest to duża dolegliwość,

strata czasu i pieniędzy na podróż. Czy takich zeznać nie mógłby zbierać dzielnicowy - niektórzy tak robią

ale to zależy od dobrej woli niektórych wspaniałych dzielnicowych.

14. Kobiety maltretowane, które nie pracują ale mają bardzo dobrze zarabiających mężów - nigdzie nie mogą

dostać pomocy bo „są zamożne” a tymczasem nie zawsze mają co jeść bo mężowie odcinają je od tzw

swoich pieniędzy.

15. Lekarze, psycholodzy, pedagodzy, psychiatrzy raczej nie używają w diagnozach - diagnozy ZDK, ZDM -

diagnozują wstrząśnienia, złamania, nerwica, depresja, lęki, niepokoje, zaburzenia emocjonalne itp

16. Problem świadomości społecznej : próba zrzucenia odpowiedzialności na ofiarę przemocy a nie na sprawcę - dzieci, które mówią o molestowaniu - najbliżsi nie dają im wiary, „kłamiesz”, „nie zmyślaj”.

Rys. 8 Łańcuch przemocy - niemocy i pomocy - mechanizmy socjologiczno-psychologiczne

BIBLIOGRAFIA

1. Aronson E. (1992): Człowiek istota społeczna, PWN, Warszawa

2. Bińczycka J. (1993) „Prawa dziecka” Impuls, Warszawa

3. Czyż E.(1992). Dziecko i jego prawa, Komitet Ochrony Praw Dziecka, Warszawa.

4. Engfer A., Schneewind K.A. (1982). Causes and Consequences of harsh parental punishment, (w:) Child Abuse and Neglect,6,s.129-139

5. Finkelhor D. (1988): The trauma of child sexual abuse: two models', (w) G.Wyatt and G.Powell (red.) Lasting effects of child sexual abuse, Sage, London.

6. Forward S. (1993). Toksyczni rodzice, Jacek Santorski co. Agencja Wydawnicza, Warszawa

7. Frączek A. (1966): Teoria frustracji, Materiały do nauczania psychologii pod red. L.Wołoszynowej, t.1., PWN, Wrszawa

8. Frączek A. (1979). Czynności agresywne jako przedmiot studiów eksperymentalnej psychologii społecznej, (w:) A.Frączek (red.), Studia nad mechanizmami czynności agresywnych, PAN, Wrocław

9. Frączek, A. (1986). Studia nad uwarunkowaniami i regulacją agresji interpersonalnej, Wydawnictwo Zakładu Psychologii PAN, Wrocław.

10. Fromm E. (1971). Sztuka miłości. W-wa.

11. Glaser D., Frosh S. (1995). Dziecko seksualnie wykorzystywane, PZWL, Warszawa

12. Bińczycka (red.) Prawa dziecka, „Impuls”, Warszawa, s. 192.

13. Jundziłł J (1993). Dziecko -ofiara przemocy, WSiP, Warszawa .

14. Kempe C. H., Silver H. K. (1977). Pediatria. Współczesne leczenie i diagnozowanie, PZWL, Warszawa .

15. Kempe,R.S.,Kempe, C.H. (1981). Child Abuse, Harvard University Press.

16. Kędzielawa T. (1982). O szczęściu naszej rodziny. SKP. Warszawa.

17. Kmiecik-Baran K. (1997): Korzenie zła - przemoc wobec dzieci,(w) Wobec Przemocy, red Dorota Kubacka _Jasiecka i Anna Lipowska-Teutsch, ALL, Kraków

18. Kmiecik-Baran K. (1996). „Solidarni wobec przemocy”. „Przemoc - kogo to obchodzi?”, „Przegląd Oświatowy” nr 10

19. Kmiecik-Baran K. (1993): Osamotnienie w okresie dorastania, Zdrowie Psychiczne, nr 1-2, ss. 85-93

20. Kubacka-Jasiecka D., Lipowska - Teutsch A. (1997). Wobec Przemocy, ALL, Kraków

21. Lew Starowicz Z. (1992) „Przemoc seksualna” J. Santorski co., Warszawa

22. Lew Starowicz Z.(1992). Przemoc seksualna, Jacek Santorski co., Warszawa.

23. Lew-Starowicz Z. (1995). Problem wykorzystania seksualnego dzieci i młodzieży. W: Problemy Rodziny, nr 6.

24. Lipowska-Teutsch A.(1992). Rodzina a przemoc, Ośrodek Pomocy i Inter wencji Psychologicznej Uniwersytetu Jagiellońskiego i Akademii Medycznej im. A. Kopernika, Kraków, s. 28.

25. Mellibruda J. (1993). Tajemnice etoh. PARPA. Warszawa

26. Mellibruda J. (1996): Patrząc na przemoc, (w:) Świat Problemów nr 5(40)/rok 4, s. 4-10

27. Mossakowska B. (1992). Zespół maltretowanego dziecka. W: J. Biń-czycka (red.). Prawa dziecka - deklaracje i rzeczywistość. Impuls. W-wa.

28. Mossakowska B. (1993). Rola lekarza w rozwiązywaniu problemów związanych z maltretowaniem dzieci, (w:) J.Kordacki (red.) Rozpoznawanie zespołu dziecka maltretowanego, Pamiętnik II Ogólnopolskiego Spotkania na temat: Ochrona dzieci przed okrucieństwem, Łódź 8-9 maja, Łódź, 103-106

29. Piekarska A.(1991). „Przemoc w rodzinie. Agresja rodziców wobec dzieci. Przejawy i psychologiczne uwarunkowania” Warszawa , Pracownia Testów Psychologicznych

30. Pospiszyl J. (1993). Wykorzystywanie seksualne dzieci, Psychologia Wychowawcza,1.

1. Pospiszyl J. (1993). Wykorzystanie seksualne dzieci. W: Psychologia Wychowawcza, nr 1.

31. Pospiszyl J.(1993). Wykorzystywanie seksualne dzieci a psychoseksualne funkcjonowanie jednostek w rodzinach, Problemy rodziny, 5.

32. Pospiszyl K. (1985): Psychologia dziecka niedostosowanego społecznie, PWN, Warszawa

33. Pospiszyl K. (1989). Przemoc wobec dziecka - zarys teoretyczny koncepcji, Psychologia Wychowawcza 2, 154-165

1

AGRESJA

Rdzeń „gress” oznacza ruch, przedrostek „ag” - kierunek = akywność, ruch

Agresja destruktywna = przemoc,

zachowania godzące w swobody jednostki nie zawsze mające charakter przestępczy, np. przemoc emocjonalna, instytucjonalna. Powinna być zaliczana do zachowań przestępczych

Agresja konstruktywna = rozwój , ruch do przodu, sięganie po coś, ruch akceptowany społecznie, w celu zaspokojenia swoich potrzeb, lub potrzeb grup ludzi, czasami łamiąca normy społeczne. Rzadko ma charakter przestępczy.

Agresja destruktywna często jest zachowaniem przestępczym - zachowania niezgodne z istniejącymi normami prawnymi, moralnymi, obyczajowymi, zwyczajowymi.np.morderstwo, gwałt

Agresja konstruktywna może prowadzić do przestępczośći, będą to zachowania niezgodne z istniejącym aktualnie prawem, ale zgodne z oczekiwaniem społecznym, np. ratowanie życia rodziny przez zabicie lub okaleczenie przestępcy.

INTERWENCJA

DIAGNOZA

REAKCJE OTOCZENIA NA PRZEMOC

MECHANIZMY PRZEMOCY

PROCES PRZEMOCY

POMOC

sprawcy i ofiarze przemocy

ze strony:

- najbliższych

- profesjonalistów (pedagoga szkolnego, sychologa, psychiatry, prawnika),

- policji

- prokuratury

- sądu

- pomocy społecznej

- służby zdrowia

Pomoc polega na udzieleniu: wsparcia emocjonalnego, informacyjnego, instrumentalnego,

wartościującego.

Pomoc udzielona w odpowiednim momencie ( we wczesnym okresie życia dziecka) może przerwać łańcuszek przemocy.

Reakcją ze strony otoczenia jest częściej

NIEMOC

PRZEMOC

doświadczana w okresie dzieciństwa

Przemoc emocjonalna, odrzucenie emocjonalne + zaniedbanie ze strony najbliższych ( rodzice, krewni, nauczyciele, koledzy)

DESTRUKTYWNA

OSOBOWOŚĆ

(mechanizmy psychologiczne przemocy).

Przemoc doświadczana w dzieciństwie prowadzi do nieprawidłowo ukształtowanej osobowości:

wysoki poziom lęku i niepokoju, psychopatia, oderwanie od norm społecznych, osamotnienie, poczucie bezsensu, oderwanie od własnych poglądów, sadyzm , psychopatia

NIEMOC

doświadczana w okresie dzieciństwa

Doświadczanie poczucia niemocy, bezradności, beznadziejności we wczesnym okresie życia

PRZEMOC

zrodzona w okresie dorastania

Okres dorastania to okres buntu i niezależności + wzrost siły fizycznej.

Dotychczasowe poczucie bezradności i niemocy przeradza się w poczucie siły i mocy, które prowadzi do przemocy wobec innych, często wobec własnych rodziców.

Zachowania agresywne są wzmacniane przez destruktywne środowisko .

DESTRUKTYWNE ŚRODOWISKO

(mechanizmy socjologiczne przemocy)

-bezkarność sprawców

- obserwacja przemocy w bliskim i dalszym otoczeniu

- doświadczanie przemocy

-brak autorytetów

- młodzież pozostawiona sama sobie

- społeczny wzorzec płci i przemocy

itd.

---