Krystyna Kmiecik-Baran

2.2.BEZPOŚREDNIE I ODLEGŁE KONSEKWENCJE PRZEMOCY

Konsekwencje krzywdzenia dzieci można klasyfikować biorąc pod uwagę trzy kryteria:

bezpośredniość i odległość skutków przemocy,

specyficzność i niespecyficzność objawów,

typy objawów: somatyczne, psychiczne (poznawcze, behawioralne

i emocjonalne).

Następstwa doświadczonej w dzieciństwie przemocy zależą od takich czynników, jak:

• wiek i osobowość dziecka krzywdzonego

• więź dziecka lub stopień pokrewieństwa ze sprawcą

• forma i przebieg przemocy

• reakcja na zdarzenie

• brak lub uzyskanie kwalifikowanej pomocy [Lew-Starowicz 1992].

Badacze: Kempe, Silver [1977], Piekarska [1991], Lew-Starowicz [1992, 1993], Jundziłł [1993] i inni wskazują na szereg poważnych następstw doświadczania różnych form przemocy.

Konsekwencje przemocy fizycznej są następujące:

• uszkodzenie skóry i obrażenia w rodzaju: śladów uderzeń, oparzeń papierosem, szczypania, uderzeń sznurem, sprzączką od pasa, ugryzień przez człowieka, wiązania, duszenia, siniaków dziąseł [Mossakowska 1993]

• obrażenia narządów wewnętrznych (np.: wątroby, śledziony), wylewy krwawe do siatkówki - bez złamania lub objawów stłuczenia głowy

• mnogie złamania, stwierdzone w obrazie rentgenowskim, o różnie zaawansowanym procesie gojenia, kalectwo

• zgon.

Oprócz wymienionych wyżej objawów somatycznych specyficznych wyróżnia się też objawy somatyczne niespecyficzne, mianowicie: nietrzymanie kału i moczu, drżenie, wymioty, uporczywe bóle i zawroty, bóle żołądka, potliwość, brak reakcji na ból [Kempe, Silver 1977].

Konsekwencjami bezpośrednimi przemocy fizycznej są również dysfunkcje psychiczne i behawioralne, takie jak: brak lub zachwianie potrzeby bezpieczeństwa, brak przynależności uczuciowej do osób najbliższych, obniżona samoocena, brak akceptacji siebie, poczucie bezsensu, trudności w nawiązywaniu kontaktów z otoczeniem, poczucie krzywdy i winy, depresja, egocentryzm, lęki, koszmary nocne, bierność, zaburzenia pamięci i koncentracji uwagi, zaburzenia zachowania związane z trudnością kontrolowania emocji i rozpoznawania sytuacji społecznych: lękliwość w stosunku do dorosłych, obojętność na płacz innych dzieci, brak poczucia realności - ucieczki w świat fantazji, zachowanie agresywne lub autodestrukcyjne [Jundziłł 1993];

W przypadku przemocy emocjonalnej również mamy do czynienia z następstwami somatycznymi: biegunka, wymioty, uporczywe bóle i zawroty głowy, zaburzenia w oddawaniu moczu i kału, bóle żołądka. Konsekwencją doświadczonej przemocy emocjonalnej są również: zaburzenia poznawcze, emocjonalne i behawioralne, takie jak: trudności w kontrolowaniu emocji, zaburzenia koncentracji uwagi, obniżona samoocena, nieakceptowanie siebie, poczucie bezsensu, nieufność, lęki, fobie, zaburzenia snu, poczucie winy i krzywdy, stany depresyjne, nerwice, zachowania agresywne i autodestrukcyjne (myśli samobójcze, samobójstwa), ucieczki z domu, problemy w szkole, uzależnienie od narkotyków, alkoholu [Lipowska-Teutsch 1992; Jundziłł 1993].

Zaniedbywanie dzieci przez opiekunów może powodować następujące konsekwencje somatyczne: nieadekwatne do wieku dziecka waga i wzrost, opóźnienie rozwoju fizycznego, psychomotorycznego, pasożyty skóry itp. [por. Kempe, Silver 1977; Lipowska-Teutsch 1992]. Następstwa poznawcze, emocjonalne i behawioralne sprowadzają się do poczucia krzywdy, wstydu, obniżonej samooceny, trudności w nawiązywaniu kontaktów z otoczeniem, niewykształcenia nawyków czystości.

W przypadku molestowania seksualnego badacze problemu: Glaser i Frosh [1995], Lew-Starowicz [1992], wskazują na następujące bezpośrednie konsekwencje somatyczne: urazy zewnętrznych narządów płciowych, urazy około odbytnicze, przerwanie błony dziewiczej, infekcje dróg moczowo-płciowych, infekcje jamy ustnej, choroby przenoszone drogą płciową. Wyróżniają również następstwa o charakterze poznawczym, emocjonalnym, behawioralnym i seksualnym, takie jak: erotyzacja dziecka, prowokacyjne zachowania seksualne, zachowania masturbacyjne, zachowania seksualne wobec rówieśników, zaburzenia snu, lęki nocne, izolowanie się, zachowania agresywne, nadpobudliwość ruchowa, niska samoocena, poczucie winy, krzywdy, nerwice, przygnębienie, uzależnienie od narkotyków, alkoholu, lęki wobec rodzica danej płci, poczucie naznaczenia [Lew-Starowicz 1992, 1993].

Przedstawione bezpośrednie następstwa poszczególnych form przemocy są jednocześnie objawami zespołu dziecka krzywdzonego.

Przemoc wobec dzieci ma swoje konsekwencje w życiu człowieka dorosłego. Cechą charakterystyczną dorosłych maltretowanych emocjonalnie w dzieciństwie są często negatywne oczekiwania w stosunku do innych oraz nieufność przeniesione z doświadczeń wczesnodziecięcych, jak również ucieczka od bolesnej przeszłości w świat narkomanii, alkoholizmu, a nawet przestępczości. Autorka ''Toksycznych rodziców" - Forward [1993] tłumaczy je mechanizmem samospełniającego się proroctwa, które w dzieciństwie uruchomili rodzice, stosując emocjonalną przemoc.

Najbardziej drastycznym skutkiem wszystkich wymienionych form zespołu dziecka krzywdzonego jest częste stosowanie przemocy przez osoby doświadczające jej w dzieciństwie wobec własnych dzieci lub innych w życiu dorosłym.

Syntezę bezpośrednich i odległych konsekwencji różnych form przemocy przedstawiono niżej (są to jednocześnie objawy, po których można rozpoznać ofiarę przemocy).

A. PRZEMOC FIZYCZNA

A.1. KONSEKWENCJE BEZPOŚREDNIE PRZEMOCY FIZYCZNEJ

SOMATYCZNE

- objawy specyficzne

• zgon jako rezultat pobicia

• obrażenia narządów wewnętrznych (np.: wątroby, śledziony)

• wylewy krwawe do siatkówki bez złamania lub objawów stłuczenia głowy

• mnogie złamania, stwierdzone w obrazie rentgenowskim, o różnie zaawansowanym procesie gojenia, kalectwo

• wybite zęby

• wyrwane włosy

• ślady uderzeń pasem, oparzeń papierosem, szczypania, uderzeń sprzączką, sznurem, ślady ugryzień przez człowieka, ślady duszenia, wiązania - szczególnie powtarzające się

• siniaki i rany w różnych fazach gojenia się

• objawy niespecyficzne :

• brak reakcji na ból (w rezultacie długotrwałej przemocy fizycznej)

• nietrzymanie kału i moczu

• wymioty

• uporczywe bóle i zawroty głowy

• bóle żołądka

• potliwość

POZNAWCZE, EMOCJONALNE I BEHAWIORALNE

• zachowania agresywne w stosunku do innych lub siebie

• ucieczki w świat fantazji

• brak reakcji na płacz innych dzieci

• brak poczucia bezpieczeństwa

• zaniżona samoocena

• małe poczucie własnej wartości

• odrzucanie siebie, brak akceptacji własnej osoby

• poczucie alienacji - zagubienia, osamotnienia, bezsensu, bezradności, samowyobcowania

• brak przynależności do osób bliskich

• poczucie krzywdy

• poczucie winy

• koszmary nocne

• zaburzenia koncentracji uwagi, pamięci

• całkowita uległość i podporządkowanie się

• gwałtowny unik (kulenie się) w odpowiedzi na próbę dotknięcia czy pogłaskania

• lęki

• depresja

• słaby kontakt z otoczeniem

A.2. KONSEKWENCJE ODLEGŁE PRZEMOCY FIZYCZNEJ

SOMATYCZNE

• choroby somatyczne

• trwałe uszkodzenia narządów wewnętrznych

• organiczne uszkodzenia mózgu

• trwałe kalectwo fizyczne

• stałe napięcie mięśni ciała: drżenie rąk, tiki

POZNAWCZE, EMOCJONALNE, BEHAWIORALNE

• poczucie winy jako cecha osobowości

• niska samoocena

• uzależnienia - alkoholizm, narkomania

• nerwice

• duża potrzeba kontrolowania wszystkiego

• stosowanie przemocy wobec innych

• małe poczucie własnej wartości

B. PRZEMOC EMOCJONALNA

B.1. KONSEKWENCJE BEZPOŚREDNIE PRZEMOCY EMOCJONALNEJ

SOMATYCZNE

• nietrzymanie moczu i kału

• wymioty

• bóle w okolicy serca

• bóle mięśni

• bóle żołądkowe

• nadmierna potliwość

• nawracające bóle głowy

• stałe zawroty głowy

• biegunka

POZNAWCZE, EMOCJONALNE I BEHAWIORALNE

• kłopoty z kontrolą emocji

• poczucie alienacji: bezsensu, anomii, bezradności, samowyobcowania, osamotnienia

• fobie

• zaburzenia snu

• poczucie winy i krzywdy

• ucieczki

• problemy szkolne

• nerwice

• lęki

• zachowania agresywne w stosunku do innych i do siebie

• nieufność do innych

B.2. ODLEGŁE KONSEKWENCJE PRZEMOCY EMOCJONALNEJ

SOMATYCZNE

• arytmia serca

• stałe napięcie mięśniowe

• choroby psychosomatyczne (choroba wieńcowa, zawał serca, wrzody żołądka, wrzody dwunastnicy, astma, choroby dermatologiczne itp.)

• zaburzenia ciśnienia

POZNAWCZE, EMOCJONALNE I BEHAWIORALNE

• małe poczucie własnej wartości

• niska samoocena

• tendencja do uzależniania się od innych

• poczucie alienacji

• dążenie do perfekcjonizmu

• stosowanie przemocy emocjonalnej wobec innych, dążenie do kontroli innych

• izolacja

• depresja

• poczucie winy

• przestępczość

C. ZANIEDBANIE

C.1. BEZPOŚREDNIE KONSEKWENCJE ZANIEDBANIA

SOMATYCZNE

• zbyt mała waga dziecka

• niski wzrost

• chroniczne choroby

• pasożyty

• opóźnienie rozwoju wynikłe z niedożywienia

POZNAWCZE, EMOCJONALNE I BEHAWIORALNE:

• poczucie wstydu, inności

• trudności w nawiązywaniu kontaktów z otoczeniem

• zahamowanie rozwoju psychicznego

• poczucie krzywdy

C.2. ODLEGŁE KONSEKWENCJE ZANIEDBANIA

SOMATYCZNE

• niedorozwój fizyczny

• choroby psychosomatyczne

EMOCJONALNE, POZNAWCZE, BEHAWIORALNE

• poczucie krzywdy

• poczucie winy

• zaniedbanie własnych dzieci

• niewykształcenie nawyków czystości

• niedocenianie siebie

D. PRZEMOC SEKSUALNA

D.1. BEZPOŚREDNIE KONSEKWENCJE PRZEMOCY SEKSUALNEJ

SOMATYCZNE

• infekcje dróg moczowo-płciowych bez podłoża organicznego

• urazy zewnętrznych narządów płciowych: zaczerwienienia, otarcia naskórka, bolesność

• urazy odbytu

• urazy pochwy

• krwawe stolce

• ból przy oddawaniu moczu czy kału

• choroby przenoszone drogą płciową

• infekcje jamy ustnej

• przerwanie błony dziewiczej

• bóle brzucha

• dziwny sposób chodzenia spowodowany bólem krocza

• bóle głowy

• nudności, wymioty

• ciąża

• krwawienie z narządów rodnych

EMOCJONALNE, POZNAWCZE, BEHAWIORALNE

• zbytnia erotyzacja dziecka, znajomość zachowań seksualnych charakterystycznych dla osób dorosłych

• prowokacyjne zachowania seksualne w stosunku do dorosłych, jak i do rówieśników

• erotyczne rysunki lub zabawy dziecka

• fobie, lęki, koszmary nocne

• izolacja

• nerwice

• depresje

• lęki związane z daną płcią

• zachowania agresywne w stosunku do siebie lub innych

• problemy szkolne

• ucieczki

• zachowania przestępcze

• prostytucja

• narkomania, alkoholizm

• poczucie winy

• niska samoocena

• odrzucanie siebie

D.2. ODLEGŁE KONSEKWENCJE PRZEMOCY SEKSUALNEJ

SOMATYCZNE

• anoreksja lub bulimia

• bezsenność

• zaburzenia miesiączkowania

• bóle miednicy

• bóle głowy

EMOCJONALNE, POZNAWCZE, BEHAWIORALNE

• lęki

• psychozy

• poczucie winy

• alienacja: poczucie anomii, bezsensu, bezradności, samowyobcowania, osamotnienia

• depresja

• próby samobójcze

• uzależnianie się od środków chemicznych lub ludzi

• nerwice

• zaburzenia seksualne: rozwój homoseksualny, brak orgazmu, zaburzenia pożądania u kobiet, impotencja u mężczyzn, biseksualizm, pedofilia, transwestytyzm, prostytucja, gwałt na innych

• sadyzm, psychopatia

• stosowanie przemocy seksualnej w życiu dorosłym

• negatywne postawy wobec seksu

2

---