4.03.2012r.

CHLOR:

• Źródłem chloru jest sól kuchenna występująca powszechnie w produktach spożywczych.

• Chlor jest obok sodu głównym składnikiem płynu zewnątrzkomórkowego (96 - 110 mmoli/l, 3400 - 3900 mg/l)

• Występuje również w płynie wewnątrzkomórkowym (8 mmoli/l)

• Wchodzi w skład soku żołądkowego zapewniając odpowiednie pH ~ 1,5

METABOLIZM:

• Zawartość chloru w organizmie wynosi ok. 75 g.

• Chlor wchłania się z przewodu pokarmowego na drodze dyfuzji.

• Chlor jest wydalany:

→ Z moczem (5000 - 7500 mg/l)

→ Z potem (700 - 1200 mg/l)

→ Jest reabsorbowany w nerkach w kanalikach bliższych oraz dalszych

ROLA W ORGANIŹMIE:

• Współdziała wraz z sodem w utrzymaniu odpowiedniej ilości wody w organizmie.

• Wpływa na równowagę kwasowo-zasadową płynów.

• Zapewnia odpowiednie ciemnienie osmotyczne płynu zewnątrzkomórkowego.

• Jako składnik HCI bierze udział w trawieniu białek w żołądku

• Niezbędny do aktywacji amylazy ślinowej

• Główny jon erytrocytów

• Jest odpowiedzialny za przewodnictwo impulsów nerwowych

HIPER I HIPOCHLOREMIA:

• Podobnie jak w przypadku sodu nadmiar chloru może wystąpić przy nadmiernej podaży soli wraz z dieta przy zbyt niskiej podaży płynów

• Hiperchloremia jest zjawiskiem rzadkim, może doprowadzić do gromadzenia się płynów w organizmie prowadzić do nadciśnienia

• Niedobór chloru w diecie jest wynikiem zwiększonych strat chloru wraz z potem oraz poprzez biegunkę i wymioty

• Głównym objawem hipochloremii są konwulsje

ZAPOTRZEBOWANIE:

• Dzienny pobór chloru wraz z pożywieniem wynosi ok. 6g

• Zalecane dzienne spożycie dla dorosłych wynosi 750 - 800 mg na osobę

• Zapotrzebowanie wzrasta w zależności o warunków klimatycznych oraz poziomu aktywności fizycznej o może wzrastać do 12 - 16 g.

POTAS:

• Występuje powszechnie w mięsie rybach mleku przetworach mlecznych pieczywie warzywach i owoców

• Jest głównym składnikiem (90%) płynu wewnątrzkomórkowego 150 mmoli/l

• Występuje również w płynie zewnątrzkomórkowym 3,2 - 5,5 mmoli/l co odpowiada 130 - 220 mg/k

• Potas jest również magazynowany w kościach (8%)

METABOLIZM:

• Zawartość potasu w organizmie wynosi ok. 180 g

• Wchłanianie potasu następuje na drodze dyfuzji

• Potas wydalany jest:

→ Z moczem 800 - 3200 mg/l

→ Z potem 160 - 320 mg/;

→ Nerki maja ograniczona zdolność do reabsorbcji potasu jego stężenie w moczu pomimo niedoborów przez dłuższy czas utrzymuje się na poziomie 10 mmoli/l prowadząc do niedoborów potasu

• Reabsorbcja następuje głownie w kanalikach bliższych i Petki Henlego i jest zmniejszana przez aldosteron oraz kwasice metaboliczna

ROLA POTASU:

• Jest pod wieloma względami antagonista sodu i wapnia

• Utrzymuje odpowiedni bilans wody

• Wpływa na równowagę kwasowo zasadowa

• Utrzymuje właściwe ciśnienie osmotyczne płynów

• Jest odpowiedzialny za właściwy tonus mięśniowy

• Odpowiada za powstawanie potencjału czynnościowego.

• Zwiększa siłę skurczu mięśnia sercowego

• Aktywuje czynność wielu enzymów zwłaszcza biorących udział w procesach energetycznych

• Bierze udział w uwalnianiu Negri ATP

POTAS HIPERKALMIEMIA:

• Jest najczęstszym wynikiem upośledzonego wydalania potasu przez nerki

• Może być również wynikiem podania dożylnego zbyt dużej dawce

• Podanie dożylne potasu wymaga obecności lekarza

• Skutki:

→ Zwolnienie akcji serca, które może prowadząc do zatrzymania w fazie skurczu

→ Arytmia

→ Spadek siły mięśniowej

→ Apatia

→ Mrowienie kończyn i ust

HPOKALIEMIA

• Jest zjawiskiem bardzo rzadkim

• Występuje w przypadku jadłowstrętu psychicznego wymiotów i biegunki stosowania środków przeczyszczających i moczopędnych jak również bardzo intensywnego wysiłku fizycznego w gorącym klimacie (potas zwiększa przepuszczalność błon komórkowych)

• Skutki:

→ Upośledzenie funkcji ośrodkowego układu nerwowego

→ Zwiotczenie mięsni szkieletowych

→ Porażenie mięśni gładkich min. Przewodu pokarmowego

→ Zaburzenia rytmu serca (często-skurcz)

ZAPOTRZEBOWANIE:

• Dzienne zapotrzebowanie na potas dla osób dorosłych wynosi ok. 2000 mg

• Zapotrzebowanie na potas może wzrastać w zależności os stanu fizjologicznego organizmu nawet 9 - 13 g na osobę na dzień

WAPŃ

• Główne źródło wapnia stanowią: mleko produkty mleczne żółtka jaj fasola ciemno-liściastych warzyw rybach jadalnych w całości (puszkowane).

• W organizmie 99 % wapnia zmagazynowane jest w kościach.

• Wapń występuje również we krwi w ilości do 2,1 - 2,9 mmola (15 - 85 mg) oraz w bardzo małej ilości w pływnie wewnątrzkomórkowym (0,01)

METABOLIZM:

• Zawartość wapnia w organizmie ok. 1500 g.

• Wchłanianie wapnia następuje słownie na drodze transportu aktywnego przy pomocy witaminy D.

• W przypadku dużej podaży wapnia wraz z dietą wchłanianie następuje również na drodze dyfuzji biernej.

• Wapń absorbowany jest w 30 - 40% a w okresach intensywnego wzrostu, ciąży, laktacji i zwiększonego zapotrzebowania wzrasta do 75 %

PIJ MLEKO! BĘDZIEWSZ WIELKI:

• Pula wapnia w organizmie buduje głownie do 25 roku życia.

• Po 40 - 45 roku życia straty wapnia wynoszą 0,2 - 0,5% rocznie.

• Bezpośrednio przed i po menopauzie straty wapnia mogą wynosić 2 - 5 %.

Metabolizm:

• Gospodarkę wapniowa regulują parathormon OTH oraz kalcytonina SN 211.

• Parathormon wydzielany przez przytarczyczne w przypadki niskiego stężenia wapnia hamuje wydzielanie wapnia z moczem oraz stymuluje uwalnianie wapnia z kości.

• Obecność laktozy niskiego pH obecność AA zasadowych, żółci i kwasów organicznych (cytrynowy) promuje wchłanianie .

ROLA W ORGNIŹMIE:

• Wraz z fosforem buduje kości nadając im odpowiednia twardość.

• Jest czynnikiem biorącym udział w procesach krzepnięcia krwi aktywując przemiany protrombiny w trombinę.

• Jest nie zbędny do kurczenia mięśni.

• Bierze udział w powstawaniu potencjału czynnościowego

• Wraz z magnezem odpowiada za szczególność naczyń krwionośnych

• Jest aktywatorem lub inhibitorem wielu enzymów ATP, enzymy trawienne

• Jest przekaźnikiem II-go rzędu dla wielu hormonów

• Jest składnikiem otolitów

HIPERKALCEMIA:

• Jest zjawiskiem rzadkim.

• Wynikać może z przedawkowania witaminy D (zwłaszcza u dzieci) lub tez nadmiernego spożywania wapnia z preparatów farmaceutycznych w ilości 3 - 4 g dziennie.

• Skutki:

→ Upośledzenie wchłanianie cynku miedzo żelaza magnezu oraz fosforu

→ Arytmia i częstoskurcz

→ Powstawanie kamieni w woreczku żółciowym i nerkach

→ Zwapnienie tkanek mięśniowych

→ Jadłowstręt

→ Nudności i wymioty

HIPOKALCEMIA:

• Jest zjawiskiem bardzo częstym

• Wynika niehonor wapnia w pożywieniu jak również z niedoborów witaminy D w diecie

• Skutki:

→ Tężyczka objawiająca się mrowieniem warg, języka palców i kończyn oraz ogólnymi bolami sieniowymi oraz kurczami mięśni rak stop i twarzy

→ Krzywica dotycząca zwłaszcza dzieci

→ Osteomalacja (demineralizacja) u dorosłych

→ Osteoporoza (utrata masy kostnej)

→ Złamania kości

Zapotrzebowanie:

• Spożycie wapnia ściśle jest związane ze spożyciem fosforu

• Stosunek molowy wapnia do fosforu w diecie powinien wynosić 1:1 co odpowiada stosunkowi wagowemu 1,3:1

• Dzienne zapotrzebowanie na wapń dla osób dorosłych wynosi 800 - 1200 mg/osobę

• Zapotrzebowanie wzrasta w kobiet ciężarnych, w okresie laktacji, w okresie rekonwalescencji oraz w okresie postmenopauzalnym do 16500 - 2000 a wśród sportowców

MAGNEZ:

• Głównym źródłem magnezu są: zielone warzywa liściaste, owoce, produkty pełnoziarniste, orzechy, mleko przetwory mleczne owoce morza.

• 55 - 65 % występuje w kościach

• 40 - 45 % w tkankach (15 mmoli/l)

• 1 % w płynie zewnątrzkomórkowym (0,7 - 1,5 mmoli/l 16 - 30 mg/l)

METABOLIZM:

• Organizm zawiera ok. 25 g magnezu.

• Magnez jest wchłaniany na drodze dyfuzji ułatwionej oraz częściowo na drodze transportu miernego

ROLA W ORGANIŹMIE:

• Warunkuje twardość kości

• Jest niezbędny w przebiegu -oksydacji warunkując wyłącznie metabolitów do cyklu Krebsa

• Warunkuje fosforylację glukozy

• Warunkuje resyntezę fosfo-kreatyny

• Jest niezbędny do syntezy białek ustrojowych (aktywacja aminokwasów i przyłączanie tRNA)

• Łącząc Sue z fosfolipidami zapewnia spójność błon

• Utrzymuje strukturę kwasów nukleinowych

• Wraz z wapniem uwalnianie ACTH z zakończeń nerwowych

• Niezbędny do przemian witaminy D₃ (aktywność hydrolazy)

• Hamuje ATP Azę miozynową hamując skurcz mięśni

Hipo i hipermagnezemia:

• Hiper- Jest wynikiem niewydolności nerek lub nadmiernej podaży magnezu wraz z suplementami diety

• Skutkiem nadmiaru magnezu może być biegunka, nudności i wymioty oraz skrajnie porażenie mięśni szkieletowych i mięśnia sercowego

• Hipo- jest wynikiem zaburzonego wchłaniania magnezu, niskiej podaży wraz z dieta dużej ilość pierwiastków takich jak wapń czy fosfor jak również zwiększonego wydalania wraz z moczem

• Hormon tarczycy aldosteron, kortykosteroidy oraz katecholaminy zwiększają wydalanie magnezu z moczem

• Skutkiem niedoboru są skurcze mięśniowe zmęczenie i apatia

ZAPOTRZEBOWANIE:

• Zalecane dzienne spożycie da osób dorosłych wynosi 200 - 320 mg / osobę (K) oraz 300 - 400 mg/ osobę (M)

• Zapotrzebowanie wzrasta o 50 - 80 mg dla kobiet w ciąży oraz matek karmiących

• Duża aktywność fizyczna powoduje wzrost zapotrzebowania na magnez do ilości 500 - 1000 mg/osobę/dzień.

ŻELAZO:

• Głównym źródłem żelaza hemowego w diecie człowieka są produkty pochodzenia zwierzęcego: czerwone mięso, kaszanka, wątróbka i nerki, jaja, owoce morza,

• W przypadku produktów roślinnych żelazo niehemowe dostarczają w niewielkiej ilości: rośliny strączkowe, warzywa zielono liściaste, figi, rodzynki i orzechy, kasze.

• W organizmie jest zawartych ok. 5 g żelaza

• Żelazo zawarte jest głównie w hemoglobinie (70 %), mioglobinie (5 %), Enzymach (5 %)

• Magazynowanie jest przy pomocy trans ferrytyny.

METABOLIZM:

• Wchłanianie następuje w górnym odcinku jelita

• Żelazo niehemowe wchłaniane jest przy obecności kwasu solnego, przy obecności witaminy C, które przekształcają się Fe3+ w Fe2+

• Wchłanianie żelaza niehemowego wynosi ok. 1% szpinak do 5 % produkty zbożowe

• Wchłanianie obniżają zawarte w pożywieniu fityniany, szczawiany, taniny, fosforany, pH zasadowe, wapń i niektóre białka roślinne a większa obecność kwasu askorbinowego i tzw. meat factor zawarty w mięsie.

• Średni udział żelaza hemowego w diecie ok. 10 %

• Wchłanianie żelaza u mężczyzn ok. 6 % u kobiet 13 % (mniejsze zapasy).

• Żelazo jest magazynowane w postaci ferrytyny, a w przypadku większych nadmiarów w postaci hemosyderyny

• Ferrytyna występująca głownie w tkankach jest w równowadze z ferrytyna krążące osoczu

• Żelazo wydalane jest: z moczem, potem, kałem, naskórkiem

ROLA W ORGANIŹMIE:

• Składnik hemoglobiny mioglobiny wiążący tlen

• Wzmacnia funkcje immunologiczne organizmu

• Składnik licznych metalo-enzymów

• Cytochromy

• Katalaza

• Peroksydaza tarczycowa

• Inne

• Udział w syntezie prostaglandyn

• Katabolizm tryptofanu

SKUTKI NADMIARU:

• Nadmiar żelaza wynikający z nadmiernego spożycia zdarza się rzadko.

Objawy nadmiaru:

• Obniżenie wchłaniania cynku i miedzi

• Obniżenie odporności

• Gromadzenie się żelaza w tkankach prowadzącego do uszkodzenia tkanek i organów trzustki - cukrzyca, szpiku - niedokrwistości.

• Wzrost ilości wolnych rodników (nowotwory, choroby serca)

NIEDOBÓR:

• Niedobory żelaza wynikają najczęściej z niewystarczającej podaży żelaza z dietą w stosunku do aktualnego zapotrzebowania

• Niedobory powstają również w wyniku strat żelaza wraz z krwią oraz w wyniku zwiększonego wydalania wraz z potem

• Objawy niedoboru:

→ Anemia i pseudoanemia

→ Obniżenie odporności

→ Zmęczenie

→ Obniżenie wydolności

→ Obniżenie rozwoju psychomotorycznego i intelektualnego.

ZAPOTRZEBOWANIE:

• Zapotrzebowanie dzienne na żelazo wynosi 10 - 18 mg/osobę

• Większe jest u kobiet, gdyż mają mniejsze zapasy w organizmie

• Zapotrzebowanie wzrasta u kobiet w ciąży, matek karmiących oraz osób w okresie rekonwalescencji 20 - 25 mg/osobę

• Zapotrzebowanie wzrasta również u osób o dużej aktywności fizycznej również do ok. 20 - 25 mg/osobę (8 mg/1000 kcal wydatku energetycznego)

CYNK:

• Źródłem cynku są przede wszystkim produkty pochodzenia zwierzęcego: czerwone mięso, ryby, podroby, owoce morza.

• W żywności pochodzenia roślinnego występują w : produktach pełnoziarnistych, ziarnach i orzechach, warzywach (szpinaku, szparagach)

• Magazynowany głownie w kościach i mięśniach (90 %)

• Mniejsze ilośći cynku znajdują się w osoczu <1% 0,7 - 1,3 mmoli/l

• Zawartośc cynku w organizmie wynosi ok. 2 g

• Wchłanianie cynku odbywa się w jelicie cienkim

• 10 - 4- cynku jest absorbowane z diety

ROLA:

• Warunkuje procesy wzrostu i reprodukcji

• Katabolizm białek i kwasów nukleinowych karboksypeptydazy A i B polimerazy DNA i RNA

• Metabolizm węglowodanów i tłuszczy (fosfataza zasadowa)

• Transport dwutlenku węgla (anhydroza węglanowa)

• Metabolizm alkoholu (dehydrogenaza alkoholowa)

• Redukcja wolnych rodników

• Wiąże się z insuliną umożliwiając jej magazynowanie

• Bierze udział w reakcjach odpornościowych organizmu

• Odpowiada za syntezę białka wiążącego witaminę A

• Odpowiada za stan skóry i paznokci

• Odpowiada za odczuwanie smaku i zapachu

NIEDOBÓR:

• Niedobór cynku w diecie wiążę się z niedoborem białek i energii

• Zahamowanie wzrostu

• Hipogonadyzm

• Obniżenie odporności

• Utrudnione gojenie się ran

• Anoreksja

• Biegunka

• Utrata apetytu i zaburzenia w odczuwaniu smaku

• Łuszczycopodnobne zmiany skórne

• Kurza ślepota

NADMIAR:

• Nadmiar jest wynikiem zbyt wysokiej podaży cynku najczęściej w postaci suplementów diety

• Skutki: upośledzone wchłaniania żelaza i miedzi, wzrost HDL/LDL we krwi, anemia, biegunka i wymioty, obniżenie odporności

ZAPOTRZEBOWANIE:

• Dzienne wynosi 8 - 16 mg i wzrasta u kobiet ciężarnych oraz podczas laktacji 20 - 25

MIEDŹ:

• Źródłem są: wątróbka i nerki, skorupiaki, mięso i ryby, jaja, zboża orzechy, brokuły, banany, avocado, czekolada.

• 45 % zawarte w mięśniach

• 20 w kościach

• 20 w wątrobie

• Magazynowana jest w postaci ceruloplazminy oraz metaloproteiny

• Zawartość miedzi w organizmie wynosi ok. 100 mg.

• Absorpcja wynosząca do 50 % następuje w żołądku, dwunastnicy oraz jelicie

ROLA:

• Wchłanianie żelaza i synteza hemoglobiny

• Udział w procesach tlenowych i neutralizacja wolnych rodników (oksydaza, cytochromowa, dysmutaza ponadtlenkowa)

• Synteza włókien kolagenowych oraz elastyny

• Synteza barwników

• Metabolizm tkanki nerwowej

• Synteza amin katechlolowych (dopamina)

NIEDOBÓR, NADIAR, ZAPOTRZEBOWANIE:

• Nadmiar miedzi jest bardzo rzadki i objawia się nudnościami i wymiotami

• Niedobory miedzi są wynikiem niewystarczającej podaży z dieta lub nadmiarem podaży cynku

• Wynikiem niedoboru są:

→ Niedokrwiostość

→ Pękanie naczyń krwionośnych

→ Zwiększona łamliwość i demineralizacja kości

→ Zapotrzebowanie dzienne na miedz wynosi 1 - 3 mg/osobę

Fluor:

• Źródłem w diecie są:

• Mleko

• Owoce morza

• Ryby

• Żółtka jaj

• Herbata

• Woda (mg/l)

• Zawartość fluoru w organizmie to jest k. 2,5 g

• Fluor obecny jest w96 w kościach w postaci fluoroapatytu

• Wchłania się na drodze dyfuzji prostej, czemu sprzyja kwaśne środowisko

• Absorpcja z diety wynosi 50 - 80 a z wody jest bliska 100 %

ROLA:

• Prawidłowy rozwój tkanki kostnej i zębów

• Właściwa twardość tkanki kostnej

• Prawidłowy rozwój emalii zębowej

• Zabezpieczenie przed próchnica

• Hamuje enzymy bakteryjne

NADMIAR:

• Powoduje powstawanie plamek i jamek na szkliwie

• Zahamowanie glikozy

• Zmiany kostne (ciężka fluoroza)

• Zalecane dzienne spożycie fluoru wynosi o.1,5 - 4 mg/osobę

JOD:

• Głównym źródłem jadu w organizmie są : ryby morskie, owoce morza, jodowana sol.

• Zawartość jodu w organizmie to ok. 11 mg.

• 80% jodu znajduje się w tarczycy

• Niemal 100 % absorpcja w jelicie oraz przez błony śluzowe z powietrza

• Wydalanie następuje z moczem

• Ocena poziomu jodu w organizmie odbywa się poprzez ocenę wydalania

ROLA:

• Wchodzi w skład hormonów tarczycy wpływających na metabolizm, zwłaszcza na procesy energetyczne oraz termoregulacyjne

• Warunkuj rozwój i funkcjonowanie mózgu i układu nerwowego

NIEDOBÓR:

• Powstanie wola i obniżenie metabolizmu

• Opóźnienie rozwoju fizycznego i psychicznego

• Kretynizm i zaburzenia rozrodczości

NADMIAR:

• Powoduje zahamowanie syntezy hormonów tarczycy i powstanie wola

• Zapotrzebowanie dzienne na jod wynosi 150 mikro g/osobę

CHROM:

• Źródłem chromu w diecie są: wątróbka i nerki, mięso, ostrygi, ser, produkty pełnoziarniste, piwo, drożdże, orzechy, grzyby.

• Zawartość chromu w organizmie to ok., 6 mg

• Absorpcja Soli nie organicznych chromu z przewodu pokarmowego jest niska i wynosi ok. 1 % a z wątroby i drożdży, w których chrom występuje jak GTF dochodzi od 15 - 20 %

ROLA:

• Składnik czynnika tolerancji glukozy

• Lepsze wykorzystanie glukozy przez tkanki

• Wzmaga magazynowanie glukozy w mięśniach

• Obniża poziom cholesteroli

• Wzmaga produkcje białek mięśniowych

• Zapotrzebowanie: dzienne na chrom 25 - 35 mikro gram do 400/osobę

WITAMINY:

• Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach: ADEK

• Witaminy rozpuszczalne w wodzie: C B1 B2 PP B6 B12, kwas pantotenowy, foliowy, biotyna

WITAMINA A:

• Określa się różne związki o budowie beta-jojonu o właściwościach biologicznych i podobnych budową do all-trans-retinolu

• Określa się Wit. A retinol, retinal, kwas Reginowy i jego sole, estry retinylu, pochodne retinolu i retinalu, karotenoidy będące prowitaminami witaminy A

• Występuje powszechnie w : wątrobie, olejach rybich, mleku i jego przetworach, jajach,

• Prowitamina A występuje powszechnie w : marchwi, warzywach zielonych, pomidorach, pomarańczach, brzoskwiniach, bananach

ROLA:

• Odpowiada za procesy widzenia

• Prawidłowe funkcjonowanie nabłonka

• Ochrona dróg moczowych, oddechowych, skóry o przewodu pokarmowego przed infekcjami

• Rozwój kości i erytrocytów

• Synteza hormonów kory nadnerczy

• Budowa erytrocytów

• Funkcja enty utleniająca (antyoksydant!)

NIEDOBÓR:

• Niedostateczna podaż witaminy A w diecie,

• Kurza ślepota, zmętnienie Rogawki (plamki Bitota)

• Zwiększone ryzyko infekcji

• Zahamowanie wzrostu

• Utrudniane gojenie ran

• Suchość skóry i jej rogowacenie

TOKSYCZNOŚĆ:

• Nadmiar jest wynikiem nadmiernej podaży Wit A z dietą bądź suplementami:

• Mdłości i bóle głowy

• Zmęczenie i bóle stawów

• Rogowacenie oraz owrzodzenia skóry

• Nienormalny rozwój płodu

• Poronienia

• Krwotoki

• Samoistne złamania kości

• Dysfunkcje serca, nerek i centralnego ośrodka nerwowego

• Żółta skóra

ZAPOTRZEBOWANIE:

• Zapotrzebowanie dzienne na witaminę A wynosi600 - 700 mikro g dziennie i wzrasta u matek karmiących oraz kobiet ciężarnych do 900 - 1000

• Zapotrzebowanie na Wit A wzrasta również u osób fizycznych do 2 mg/osobę

• Spożywanie powyżej 3 mg ekwiwalentów retinolu może prowadzić do poronień i uszkodzeń płodu!

• Chroniczna toksyczność pojawia się przy dziennym spożyciu powyżej 7,5 mg ekwiwalentów retinolu.