ĆWICZENIA V

FIZJOLOGIA BEZCZYNNOŚCI RUCHOWEJ

1. PRZEBIEG ZMIAN FIZJOLOGICZNYCH W ORG. CZŁOWIEKA PODCZAS UNIERUCHOMIANIA W ŁÓŻKU

Pozostawanie w pozycji leżącej przez dłuższy czas powoduje wiele niekorzystnych zmian w organizmie, będących skutkami hipokinezji i hipograwii. Do najważniejszych zmian należą:

zmniejszenie objętości osocza

zwiększone wydalanie z moczem jonów wapnia, potasu, sodu, magnezu i fosforanów

zmniejszenie objętości i masy serca

osłabienie odruchów z baroreceptorów tętniczych

zmniejszenie liczby erytrocytów we krwi

zmniejszenie masy mięśni szkieletowych i ich potencjału oksydacyjnego oraz wrażliwości na insulinę

zmniejszenie gęstości tkanki kostnej

Zmiany te prowadzą do zmniejszenia tolerancji orostatycznej (skłonność do omdleń w pozycji stojącej), ograniczenia zdolności do wysiłków fizycznych oraz upośledzenia tolerancji węglowodanów

Hipokinezja - zaburzenia wewnątrzustrojowe powstałe w wyniku długotrwałego ograniczenia ruchów, bezczynność ruchowa

Hipograwia - ograniczenie wpływu grawitacji podczas pozostawania w pozycji leżącej przez dłuższy czas; brak działania siły ciężkości na układ mięśniowo - szkieletowy wzdłuż drugiej osi ciała oraz zmniejszenie gradientu hydrostatycznego płynów ustrojowych między kończynami dolnymi a górną połową ciała.

2. NIETOLERANCJA OROSTATYCZNA

Jednym z lepiej poznanych skutków pozostawania w długotrwałej pozycji leżącej jest skłonność do obniżenia ciśnienia tętniczego krwi po zmianie pozycji ciała na pionową. Przejście do pozycji stojącej powoduje gwałtowne przemieszczanie się krwi do kończyn dolnych. Normalna reakcja orostatycznna blokuje skutki zalegania krwi w dolnych partiach ciała przez wzrost obwodowego oporu naczyniowego głównie w mięśniach szkieletowych, a także zwiększenie częstości skurczów serca, wzrost kurczliwości mięśnia sercowego oraz skurcz dużych żył w obrębie trzewnym. Po długotrwałym pozostawaniu w pozycji leżącej zmienia się ciśnienie krwi oraz częstość skurczów serca. W wyniku tego, po próbie pionizacji ciała, ciśnienie tętnicze krwi w kończynach dolnych gwałtownie się zmniejsza. Do nietolerancji orostatycznej przyczynia się też zmniejszenie objętości krwi, zmniejszenie wrażliwości naczyń tętniczych na działanie niektórych składników naczynioskurczorych i zmniejszenie napięcia ścian naczyń żylnych w kończynach dolnych, co z kolei spowodowanej jest częściowym zanikiem mięśni szkieletowych i zmniejszeniem ich napięcia.

3. WYDOLNOŚĆ FIZYCZNA W BEZCZYNNOŚCI RUCHOWEJ

Pozostawanie przed długi czas w pozycji leżącej prowadzi nie tylko do wielu zmian w krwiobiegu oraz do zaniku mięsni, powoduje też duże zaburzenia w gospodarce tlenowej organizmu oraz prowadzi do zaburzeń termoregulacji organizmu.

Oczywiście do tych najbardziej widocznych skutków unieruchomienia należy utrata siły mięśniowej. Jednak nie chodzi tu tylko o zanik mięśni, a te także o zmniejszoną pobudliwość motoneuronów oraz upośledzenie zdolności pozyskiwania jednostek motorycznych podczas maksymalnego skurczu (czyli skurcze staja się coraz słabsze). Takie zaburzenia utrzymują się długo po zakończeniu okresu bezczynności ruchowej, dlatego ważna jest jak najszybsza rehabilitacja.

Drugim ważnym skutkiem bezczynności ruchowej są zaburzenia gospodarki tlenowej organizmu. Już w pierwszych dniach unieruchomienia pojawiają się problemy z pobieraniem tlenu przez organizm. Już po 2 tygodniach od unieruchomienia, zdolność ta może spaść nawet do 30% Dzieje się tak dlatego, ponieważ w pierwszych dniach unieruchomienia zdolność pobierania tlenu spada bardzo szybko, w późniejszych dniach wolniej. U sportowców dobrze wytrenowanych obniżenie pułapu tlenowego jest większe w czasie unieruchomienia, niż u ludzi prowadzących siedzący i spokojny tryb życia. Obniżenie pułapu tlenowego prowadzi do zmniejszenia dostaw tlenu do krwiobiegu, co wpływa na pracę serca. Po pewnym czasie unieruchomienia zmniejsza się objętość minutowa serca. Zmniejszenie dostaw tlenu do serca jest spowodowane zmniejszoną ilością erytrocytów, które transportują tlen po całym organizmie.

Dlatego przy unieruchomieniu organizmu na dłuższy czas, ważne jest zastosowanie odpowiednich metod rehabilitacyjnych, które utrzymują organizm we względnie podobnym stanie, jak podczas dyspozycji ruchowej. Stosuje się zarówno ćwiczenia izotoniczne jak też izometryczne. Ćwiczenia izotoniczne to ćwiczenia dynamiczne, które wywołują lepsze skutki dla utrzymania formy organizmu. Dzięki zastosowaniu intensywnych ćwiczeń zwłaszcza kończyn dolnych, poprawia się zdolność organizmu do wysiłku, utrzymany jest odpowiedni krwioobieg, odpowiedni pułap tlenowy oraz odpowiednia ilość osocza we krwi. Utrzymany jest też bilans wodno - elektrolitowy. Ćwiczenia izometryczne też dają efekty, jednak w mniejszym stopniu, niż dynamiczne ćwiczenia. Polegają one na napinaniu mięśni bez ich rozciągania. Można np. kłaść nacisk kończyną na nieruchomy przedmiot, za chwilę rozluźniając miesień. Takie ćwiczenia oczywiście też pobudzają pracę mięśni, ale najlepiej gdy są stosowane jako uzupełnienie ćwiczeń izotonicznych.

4. ZMIANY W SKŁADZIE PŁYNÓW USTROJOWYCH I GOSPODARCE ELEKTROLITOWEJ

Unieruchomienie organizmu powoduje zmiany w gospodarce wodno - elektrolitowej. W wyniku przemieszczania się krwi z kończyn dolnych do centralnej części organizmu pobudzeniu ulega część lewego przedsionka co prowadzi do zahamowania wydzielania wazopresyny w podwzgórzu (zapobiega nadmiernemu wydzielaniu wody z organizmu) oraz enzymu renina w nerkach (enzym ten wytwarzany jest w odpowiedzi na obniżony poziom krwi). W wyniku tego zwiększa się wydzielanie moczu, które nie jest porównywalne z ilością wody dostarczonej do organizmu, ponieważ wydzielanie moczu wzmożone jest przy braku pragnienia. Bardzo łatwo można się odwodnić. Wraz z wydaleniem płynu, wydala się jony wapnia, sodu i potasu, które ze względu na brak pragnienia nie są uzupełniane. Już w pierwszej dobie człowiek unieruchomiony traci z organizmu część wody tą drogą, a poza tym zachwiana zostaje jego gospodarka elektrolitowa. Po około 1 dobie ilość wydalonego moczu wraca do normalnej objętości, jednak zwiększony poziom wydalania wapnia utrzymuje się na wysokim poziomie. Do tego stężenie wapnia w organizmie jest wysokie co powodować może powstawanie kamieni nerkowych. Efekt ten potęguje wysoki poziom szczawianów w moczu, co jest skutkiem zmniejszonej ilość osoba we krwi. Dlatego bardzo ważne jest aby w całym okresie unieruchomienia organizmu dostarczać mu odpowiedniej ilości płynów, które bogate są w składniki mineralne zapewniające równowagę elektrolitową organizmu.

5. TOLERANCJA GLUKOZY ORAZ UKŁAD HORMONALNY W BEZCZYNNOŚCI RUCHOWEJ

Już w 2-3 dobie unieruchomienia pojawiają się zaburzenia w przemianie węglowodanów polegające na zmniejszeniu zdolności przyswajania glukozy przez tkanki i zmniejszeniu ich wrażliwości na insulinę. Jest to skutek bezczynno­ści ruchowej, a nie hipograwii. Zmiany te rozwijają się głównie w mięśniach, a ich następstwem jest większy i dłużej utrzymujący się wzrost stężenia glukozy we krwi po spożyciu węglowodanów, przy jednocześnie zwiększonym wydzielaniu insuliny. Podwyższone stężenie insuliny we krwi utrzymujące się długo sprzyja rozwojowi zmian miażdżycowych i nadciśnienia tętniczego. Upośledzenie tolera­ncji glukozy u osób długotrwale pozbawionych aktywności ruchowej stanowi więc poważny problem kliniczny. Codzienne wykonywanie ćwiczeń dynamicz­nych lub statycznych w okresie pozostawania w łóżku prowadzi do poprawy tolerancji glukozy.

ĆWICZENIA VI

SKŁAD CIAŁA

1. SOMATOTYP - KLASYFIKACJA WG SHELDONA

Somatotyp - jest to opis budowy człowieka oparty na kombinacji 3 składników (określonych przez W.H. Sheldon'a). Różny udział tych składników (wyrażony liczbami od 1 do 7) określa zespół cech danego osobnika. Te trzy składniki to:

endomorfia - jej przewaga decyduje o niskiej, szerokiej i zażywnej budowie człowieka

ektomorfia - przeważający jej udział w somatotypie człowieka określa jego smukłą, wysoką budowę

mezomorfia - wysoki jej udział w somatotypie, charakteryzuje budowę o dobrym umięśnieniu, szerokich ramionach i wąskich biodrach

2. MASA CIAŁA I METODY POMIARU TKANKI TŁUSZCZOWEJ

• Metody pomiaru tkanki tłuszczowej

metoda hydrostatyczna

rezonans magnetyczny

pomiar z użyciem D2O

Powyższe metody są dokładne, jednak wymagają specjalistycznych i drogich urządzeń i odpowiednich warunków, co znacznie ogranicza ich wykorzystanie w warunkach standardowych

ultrasonografia

cyrkiel antropometryczny - metoda obarczona dużym marginesem błędu

bioelektroimpedancja - metoda prosta, nieinwazyjna, powtarzalna, prosta do przeprowadzenia, jednak obarczona pewnymi ograniczeniami

pomiar w bliskiej podczerwieni (NIR) - metoda o dokładności zgodnej z metodą hydrostatyczną, prosta, nieinwazyjna, prosta do przeprowadzenia, powtarzalna, nie jest obarczona żadnymi ograniczeniami

ĆWICZENIA VII

PRÓBY CZYNNOŚCIOWE - WYTRZYMAŁOŚĆ SSERCOWO - NACZYNIOWA, PODSTAWY TEORETYCZNE

1. UWAGI OGÓLNE O PROÓBACH WYSIŁKOWYCH

• Cele prób wysiłkowych

ocena wydolności fizycznej organizmu

ocena wydolności układu krążenia (przez zmuszenie organizmu do zwiększonego wysiłku przy jednoczesnym monitorowaniu przez EKG i badanie ciśnienia tętniczego krwi)

pomocne przy rozpoznawaniu i skuteczności leczenia choroby wieńcowej

przy rehabilitacji chorych

• Bezwzględne i względne przeciwwskazania do prób wysiłkowych

przeciwwskazania bezwzględne:

- świeży zawał serca (pierwsze 2 doby)

- niestabilna dławica piersiowa dużego ryzyka

- nieopanowane zaburzenia rytmu serca, wywołujące dolegliwości lub zaburzenia hemodynamiczne

- czynne zapalenie wsierdzia

- objawowe ciężkie zwężenie ujścia aortalnego

- nie wyrównana objawowa niewydolność serca

- ostry zator tętnicy płucnej lub zawał serca

- ostra choroba nie związana z sercem, która może mieć wpływ na wykonanie próby wysiłkowej lub pogorszyć się w czasie wysiłku (np. zakażenie, niewydolność nerek, nadczynność tarczycy)

- ostre zapalenie mięśnia sercowego lub osierdzia

- niesprawność fizyczna która może uniemożliwić bezpieczne i właściwe wykonanie próby

- brak zgody na badanie

przeciwwskazania względne:

- zwężenie pnia lewej tętnicy wieńcowej lub jego odpowiednik

- umiarkowane zwężenie ujścia w wadzie zastawkowej serca

- zaburzenia elektrolitowe

- tachyarytmie lub bradyarytmie

- migotanie przedsionków z niekontrolowaną czynności komór

- kardiomiopatia przerostowa

- upośledzenie umysłowe uniemożliwiające współpracę

- zaawansowany blok AV

• Bezwzględne wskazania do przeprowadzenia testu wysiłkowego

diagnostyka Bulów w klatce piersiowej

diagnostyka zmian w elektrokardiogramie - ocenianych jako niespecyficzne

ocena zaawansowania choroby niedokrwiennej serca

kwalifikacja chorych do badań inwazyjnych (np. angiokardiografii)

kwalifikacja chorych do poszczególnych etapów rehabilitacji (np. po zawale serca) i ocena jej wyników

diagnostyka zaburzeń rytmu serca

ocena skuteczności leczenie chorób serca

ocena wydolności fizycznej i czynności układu krążenia

• Podstawowe zasady i wskazówki podczas prób wysiłkowych

nie należy spożywać posiłku i palić papierosów na 3 godziny przed próbą, w dowolnym momencie może napić się wody

ważny jest odpowiedni strój, a zwłaszcza obuwie

do 12 godzin przed badaniem nie należy wykonywać nadmiernego wysiłku fizycznego

należy odstawić niektóre leki, lub przyjąć je zgodnie z zaleceniem lekarza

lekarz musi przeprowadzić z pacjentem krótki wywiad, pacjent powinien powiedzieć lekarzowi o aktualnie przyjmowanych lekach, o przebytych chorobach serca, jeśli takie były

podczas badania pacjent musi bezzwłocznie informować lekarza o występujących dolegliwościach (duszności, ból w klatce piersiowej)

należy wykonać standardowy, spoczynkowy 12-odprowadzeniowy elektrokardiogram

należy wykonać EKG i zmierzyć ciśnienie tętnicze krwi w pozycji stojącej (siedzącej w przypadku badania na cykloergometrze rowerowym) w celu stwierdzenia nieprawidłowości w zakresie regulacji naczyniowej oraz zmiany pozycyjne

należy szczegółowo wyjaśnić procedurę badania, zwracając uwagę na zagrożenia i możliwe powikłania. Jeśli badanie stwarza jakieś problemy związane z powikłaniami mięśniowo - szkieletowymi lub ortopedycznymi należy zmodyfikować badanie.

należy każde badanie poprzedzić praktyczną demonstracją jego wykonania.

po badaniu zalecany jest kilkunastominutowy odpoczynek

2. WYTRZYMAŁOŚĆ SERCOWO NACZYNIOWA

Wytrzymałość sercowo-naczyniowa - to zdolność serca i płuc do dostarczania odpowiednich ilości tlenu do pracujących organów podczas wysiłku

• Koncepcja VO_2max

VO2max - popularnie nazywany pułapem tlenowym, jest to wskaźnik wydolności, wskazujący zdolność pochłaniania tlenu przez organizm. Pułap tlenowy to największa ilość tlenu jaką organizm zużywa w ciągu jednej minuty

VO2max/min - to maksymalny minutowy pobór tlenu, czyli ilość tleny, jaką organizm jest w stanie pobrać w trakcie wysiłku o skrajnej intensywności w ciągu minuty. Jest to też podstawowa miara wydolności fizycznej, wskazuje potencjalne możliwości osiągania dobrych wyników sportowych.

Wydolność sercowo-naczyniowa - to zdolność organizmu do wykonywania pracy fizycznej, przemieszczania ciała z miejsca na miejsce w przeciągu danego czasu. Zależy to od sprawności układu sercowo - naczyniowego w pompowaniu krwi oraz dostarczaniu tlenu do każdego miejsca w organizmie. Poprawa wydolności sercowo - naczyniowej prowadzi do zwiększenia zapasu tlenu i energii w organizmie. Zmniejsza się wówczas ryzyko choroby serca, udaru mózgu, wysokiego ciśnienia krwi i innych chorób zagrażających życiu.

Maksymalne zużycie tlenu VO2 - jest iloczynem pojemności minutowej serca i różnicy wysycenia tlenem krwi żylnej i tętniczej w dużym obiegu.

Próg wentylacyjny - to obciążenie, przy którym następuje nieproporcjonalny do pobierania tlenu wzrost wentylacji.

• Kalorymetria pośrednia i bezpośrednia

Tempo wydatkowania energii stanowi bezwzględną miarę intensywności wysiłku fizycznego. W spoczynku wydatek energii wynosi ok. 4 kJ/min ,natomiast podczas wysiłku może wynieść nawet do 50 kJ/min.

Pomiaru intensywności wydatkowanej energii dokonuje się na pomocą tzn. kalorymetrii pośredniej lub bezpośredniej.

Kalorymetria bezpośrednia - polega na pomiarze ilości ciepła produkowanego przez organizm w specjalnych komorach kalorymetrycznych

Kalorymetria pośrednia - to pomiar pobieranego przez organizm tlenu. Można za jej pomocą zmierzyć z dużą dokładnością wydatek energii podczas wysiłku i spoczynku z przewagą procesów tlenowych.

Obydwie te metody wykazują pobieranie tlenu proporcjonalne do wydatkowanej energii. Często też jako miarę intensywności wysiłku przyjmuje się zasadę pomiaru pułapu tlenowego lub zapotrzebowania tlenowego.

Zasada pomiaru VO2 polega na pomiarze objętości powietrza wydychanego w jednostce czasu (wentylacja minutowa płuc) przez osobę badaną i określeniu objętości tlenu w powietrzu wdychanym i wydychanym.

• Współczynnik wymiany gazowej R i iloraz oddechowy RQ

Jest to stosunek objętości dwutlenku węgla wydychanego w procesie oddychania do objętości wdychanego tlenu, będący wskaźnikiem substratu oddechowego wykorzystywanego w procesach oddychania komórkowego. Podczas utleniania węglowodanów, jego wartość wynosi 1,00, natomiast dla tłuszczy 0,7, a dla białek 0,8.

• Skala Borg'a (skala odczuwania ciężkości wysiłku)

Jest to metoda służąca do oceniania intensywności wysiłku. Polega ona na tym, że pacjent sam określa jego intensywność według 20-stopniowej skali (punkty od 6 do 20). Skala ta skonstruowana jest w ten sposób, że u młodych ludzi, wskaźnik po pomnożeniu przez 10 pokazuje częstość skurczów serca. Choć istnieją pewne różnice w bieżącej ocenie zmęczenia przez ludzi, to wydaje się, że ocena ta w kolejnych próbach jest stała. W ten sposób skala Borg'a może pomóc lekarzowi określić stopień zmęczenia w poszczególnych próbach oraz w wiązaniu stopnia zmęczenia w czasie próby, ze zmęczeniem odczuwanym podczas codziennych czynności.

Wyniki w skali Borg'a:

>18 = pacjent wykonał maksymalny wysiłek

> 15-16 = został przekroczony próg anaerobowy

Z punktu widzenia najbardziej korzystnych efektów fizjologicznych, uzyskiwanych przez organizm stosujący systematyczność ruchową, uważane są wysiłki aerobowe (tlenowe).

Przeciwieństwem wysiłków aerobowych są wysiłki anaerobowe (beztlenowe), są to wysiłki statyczne o intensywności powyżej 30% maksymalnej siły skurczu i wysiłki dynamiczne supermaksymalne. Wysiłki anaerobowe trwają zwykle 2-3 minuty.

• Główne typy prób czynnościowych

SUBMAKSYMALNE TESTY CYKLOERGOMETRYCZNE:

Test Astranda - Ryhming - jest to jedna z pośrednich metod określania wydolności fizycznej, które oparte są na prostoliniowej zależności między częstością skurczów serca a obciążeniem i pobieraniem tlenu. Nomogram Astranda - Ryhming pozwala przewidywać przy jakim obciążeniu osoba badana osiągnie pułap tlenowy, czyli maksymalną, odpowiednią dla swojego wieku częstość skurczów serca. Badanie polega na ćwiczeniu na cykloergometrze lub podczas „step-testu”. Wysokość takiego stopnia to 33 cm dla kobiet i 40 cm dla mężczyzn, a częstość wchodzenia to 22,5 razy na minutę. Zarówno w przypadku cykloergometru jak i step-testu, czas wysiłku powinien wynosić 5-6 minut. Wartość pułapu tlenowego odczytuje się z nomogramu, następnie należy ją pomnożyć przez współczynnik odpowiedni do wieku badanej osoby.

Test Harwardzki - przeprowadzany na step-teście. Badany wchodzi na stopień, którego wysokość to 46 cm dla kobiet i 51 cm dla mężczyzn, w tempie 30 wejść na minutę w czasie 5 minut. Po zakończeniu próby 3-ktornie mierzy się badanemu tętno w odstępach 30-sekundowych. Wyniki podstawia się do wzoru:

Czas pracy w sek. x 100_

2 x (A+B+C)

Ww - wskaźnik wydolności

Punktacja za uzyskany wynik:

do 55 pkt - zła kondycja

56 - 64 pkt - słaba kondycja

65 - 79 pkt - przeciętna kondycja

80 - 89 pkt - dobra kondycja

pow. 90 pkt - bardzo dobra kondycja

TESTY POZALABOLATORYJNE:

Test Coopera - jest testem sprawnościowym zwanym też testem 12 minut. Stanowi on część zestawu ćwiczeń ustanowionych przez Kennetha Coopera w 1970 r., obejmujących, bieg, chód, pływanie itp… Test ten polega na przemierzeniu dowolnym sposobem, byle pieszo (chód, bieg…) jak największej drogi w ciągu 12 minut. Pokonany dystans należy odnaleźć w ustalonej dla każdego wieku specjalnej tabeli i odczytać wynik.

ĆWICZENIA VIII

ZMĘCZENIE, PRZETRENOWANIE I URAZY W SPORCIE. ŻYWIENIE PODCZAS PRACY FIZYCZNEJ W TURYSTYCE I SPORCIE

1. ZMĘCZENIE OBWODOWE I OŚRODKOWE

Zmęczenie - jest to utrata zdolności generowania wymaganej lub spodziewanej wielkości mocy (wg Edwards'a)

2 rodzaje zmęczenia:

zmęczenie ośrodkowe - związane jest z pogorszeniem funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego. Jedną z głównych przyczyn zmęczenia ośrodkowego jest hipoglikemia. Inną częstą przyczyną jest hipertermia. Wśród przyczyn zmęczenia ośrodkowego często wymienia się toksyczne działanie amoniaku, czasem też wymienia się zaburzenie stężeń neurotransmiterów w mózgu.

zmęczenie obwodowe - jest to zmęczenie występujące w mięśniach szkieletowych. Do głównych przyczyn zmęczenia obwodowego w warunkach krótkotrwałych o maksymalnej mocy zalicza się:

- zwolnienie tempa produkcji ATP w stosunku do jego zużycia

- spadek ilości energii uzyskanej z hydrolizy ATP

- zużycie zasobów fosfokreatyny oraz glikogenu

- akumulacja w mięśniach takich metabolitów jak: P_i , H⁺ , ADP, IMP, NH₃ .

W warunkach długotrwałych zmęczenie mięśni szkieletowych spowodowane jest zużyciem zapasów glikogenu.

Ważnym czynnikiem nasilającym zmęczenie jest spadek ciśnienia atmosferycznego. Szczególnie dotkliwe jest odczuwanie niskiego ciśnienia na dużych wysokościach, które powoduje hipoksję.

2. BÓL MIĘŚNIOWY I JAK Z NIM WALCZYĆ

Ból mięśniowy powstaje podczas długotrwałego wysiłku, lub podczas wysiłków krótkotrwałych ale bardzo intensywnych. Zwykło się przyjmować, że na bóle te cierpią przede wszystkim osoby nie wytrenowane, jednak to nie prawda. Ból ten odczuwają także sportowcy.

Powszechnie uważa się, że przyczyną bolesności mięśni jest nagromadzenie się w nich kwasu mlekowego, czyli powstanie tzw. zakwasów.

Jednak w praktyce rozróżnia się 2 rodzaje bólu mięśni szkieletowych:

bolesność wczesna - powstaje podczas wykonywania ćwiczeń fizycznych lub na krótko po ich zakończeniu. Jej przyczyną są zmiany biochemiczne zachodzące w komórkach mięśniowych, oraz postępujące z nimi uczucie zmęczenia. Może to być spowodowane zwiększającą się ilością kwasu mlekowego, zachwianie równowagi kwasowo - zasadowej, przesunięcia jonowe itp… Ból ten może być też spowodowany niedotlenieniem lub niedokrwieniem pracujących mięśni, ale wówczas jest on krótkotrwały i zanika po zaprzestaniu wysiłku.

opóźniona bolesność mięśni szkieletowych (DOMS) - pojawia się zwykle na 28-48 godzin po zakończeniu wysiłku fizycznego i trwa zwykle 5-7 dni. Powodem powstawania tego typu bolesności jest uszkodzenie włókien mięśniowych podczas wykonywania ćwiczeń ekscentrycznych (podczas których następuje rozciąganie mięśni), proces inicjujący te uszkodzenia, jest nautyk mechanicznej, a wszystkie kolejne następstwa są wynikiem tych zmian. Objawy DOMS:

- ograniczenie zakresu ruchu

- osłabienie maksymalnej siły skurczu dowolnego o jakieś 50-60%

- obrzęki

- bolesność uciskowa

- dysfunkcje mięśniowo - stawowe

- pojawienie się we krwi wskaźników uszkodzenia tkankowego

Za ból mięśniowy mogą być odpowiedzialne bodźce zarówno mechaniczne, jak i chemiczne- w tym również zapalne, działające na receptory bólu rozmieszczone w mięśniu i tkance łącznej. W wyniku wzrostu napięcia włókien mięśniowych, jakie powstaje wskutek ich rozciągania przez siłę zewnętrzną, dochodzi do rozrywania błon komórkowych i uszkadzania innych elementów komórek, np. retikulum endoplazmatycznego (cienkich błonek oddzielających od siebie różne obszary wewnętrzne komórki), mitochondriów (miejsce produkcji energii w komórce) czy cytoszkieletu (szkieletu komórki). W niektórych przypadkach rozmiar uszkodzenia włókien mięśniowych może być ogromny, nawet obejmować 50% wszystkich włókien.

Jak sobie radzić z bólem mięśniowym:

masaże

odpoczynek

schładzanie mięśni

3. PRZETRENOWANIE I USZKODZENIA MIĘŚNI

Przetrenowanie - to stan przewlekłego zmęczenia o podostrym przebiegu, powstający podczas intensywnym treningu, przy stosowaniu nieadekwatnych przerw wypoczynkowych. Początkowo objawy przetrenowania są mało uchwytne, niezauważalne i trudne do określenia (np. pogorszenie samopoczucia, bez konkretnych dolegliwości).

Objawy towarzyszące przetrenowaniu dzieli się na subiektywne i obiektywne:

objawy subiektywne - silne wyczerpanie, duszności, bóle mięśni, nudności, zawroty głowy, zniechęcenie i otępienie. Dłuższe intensywne wysiłki doprowadzić mogą do zaburzeń orientacji w czasie i przestrzeni, także do zamroczenia i omamów

objawy obiektywne - występują w późniejszym okresie, jeśli objawy subiektywne nie zostaną w porę zlikwidowane. Prowadzą do obniżenia formy sportowej ze wszystkimi konsekwencjami: obniżenie zdolności do pracy, koordynacji i precyzji ruchów, zmniejszonej szybkości reagowania na bodźce, wzroście ciepłoty ciała oraz częstotliwości tętna i oddechów.

Czynniki sprzyjające przetrenowaniu:

- niedostateczne odżywianie

- brak białka

- niedobory witamin

- trening w stanach obniżone j wydolności - np. przy różnych schorzeniach lub w rekonwalescencji

Postępowania w stanach przetrenowania obniżenie intensywności treningu. Można zamiast tego stosować atrakcyjne formy aktywnego wypoczynku, czy kontrolowane przez lekarza zabiegi, jak: sauna, kąpiele, naświetlania promieniami UV oraz podawanie zestawu witaminy B i C.

Zapobieganie przetrenowaniu przede wszystkim zastosowanie odpowiednio częstych i długich przerw wypoczynkowych zarówno w treningach jak i w częstotliwości startów.

Uszkodzenia powysiłkowe mięśni - to uszkodzenia ostre, powstałe w wyniku nagłego i nadmiernego nacisku na mięsnie, podczas którego dochodzi do rozerwania włókien mięśniowych i uszkodzenia powstałe w wyniku nadmiernego zużycia, rozciągnięcia nadmiernym obciążeniem, ale nie przerwane i w tym przypadku nie dochodzi do utraty siły mięśniowej.

4. BIOLOGICZNE WSKAŹNIKI PRZETRENOWANIA

DOMS

zjawisko powysiłkowego bólu mięśniowego - wskaźniki uszkodzenia mięśnia po wysiłku:

- CK

- mioglobinuria - może doprowadzić do niewydolności nerek

- parametry przetrenowania mierzalne we krwi

- parametry przetrenowania mierzalne w moczu

******

- zwiększone zmęczenie podczas odpoczynku i podczas pracy

- zwiększenie zużycia energii i tlenu

- zwiększenie koncentracji mleczanu we krwi przy zakresie pracy mniejszym niż maksymalny

- obniżenie koncentracji mleczanu we krwi przy maksymalnym obciążeniu treningowym

- obniżenie koncentracji węglowodanów w wątrobie i mięśniach

- wydłużenie czasu powrotu do normalnego tempa uderzeń serca po treningu

- podniesienie się poziomu adrenaliny podczas treningu

- nienormalny elektrokardiogram

- spadek liczby czerwonych ciałek we krwi

- spadek hemoglobiny

- spadek hematokrytu

- spadek koncentracji testosteronu we krwi

- wzrost koncentracji kortyzolu we krwi

5. ZESPÓŁ PRZETRENOWANIA U SPORTOWCÓW: HIPOTEZY DOTYCZĄCE MECHANIZMÓW ROZWOJU I METODY TERAPII

Zmęczenie fizyczne występuje w następstwie jednorazowego wykonania czynności ruchowej. Wielokrotne wykonywanie czynności ruchowej (sport zawodowy, praca fizyczna) bez należytego (prawidłowego, właściwego) odpoczynku doprowadza do sumowania (nakładania) się stanów zmęczenia i wystąpienia zespoły przemęczenia. Przemęczenie jest więc przewlekłym stanem zaburzenia homeostazy ustroju.
Przemęczenie powstałe na skutek wielokrotnego treningu fizycznego lub wielokrotnych zawodów sportowych nosi nazwę przetrenowania. Innymi słowy, przetrenowanie powstaje na skutek zsumowania (nałożenia) się objawów zmęczenia wywołanego wielokrotnym treningiem, w trakcie którego nie zastosowano właściwego odpoczynku.
Z pojęciem zmęczenia i przemęczenia spokrewnione jest pojęcie przeforsowania. Przeforsowanie jest to stan ostrego zmęczenia powstałym po jednorazowym wysiłku fizycznym, przekraczającym rzeczywistą (fizjologiczną) wydolność (wydajność) fizyczną organizmu.
Przetrenowanie występuje przy naruszeniu dyscypliny treningu, monotonii zajęć treningowych, słabym przygotowaniu emocjonalnym (przy słabej podbudowie psychicznej) sportowca i osłabieniu organizmu (choroby, stany pochorobowe, stres). W rozwoju przetrenowania uczestniczy aktywnie OUN, w którym następuje przeciążenie cyklów pobudzania i hamowania.

6. SUPLEMENTACJA AMINOKWASAMI O ROZGAŁĘZIONYCH ŁAŃCUCHACH (BCAA) - SPOSÓB NA ZMĘCZNIE PODCZAS WYSIŁKU

Aminokwasy o rozgałęzionych łańcuchach są jedną z grup związków, które brane są pod uwagę jako pomoc przy zwalczaniu zmęczenia ośrodkowego podczas wysiłku. Do aminokwasów tych należą:

walina

leucyna

izoleucyna

Obniżenie ich stężenia we krwi podczas wysiłku fizycznego może pośrednio zwiększać syntezę w ośrodkowym układzie nerwowym serotoniny - neurotransmitera uznanego za jeden z elementów wywołujących zmęczenie ośrodkowe.

Te trzy aminokwasy rozgałęzione, w przeciwieństwie do innych aminokwasów, nie rozpuszczają się zbyt dobrze w wodzie i ograniczają przez to rozpuszczalność wielu różnych mieszanek aminokwasów. Poszczególne aminokwasy rozgałęzione pełnią w organizmie podobne funkcje i potrzebne są do syntezy niemal wszystkich białek. Około 35% mięśni składa się z BCAA. Podczas gdy większość aminokwasów ulega przemianom metabolicznym w wątrobie, BCAA wykorzystywane są bezpośrednio w mięśniach. Biorą czynny udział w transporcie energii i azotu pomiędzy mięśniami i wątrobą, gdzie są odwracalnie przekształcane w kwasy ketonowe. Największa ilość aminokwasów rozgałęzionych wykorzystywana jest w przemianach energetycznych.

Podczas wysiłku fizycznego, w organizmie powstaje niedobór energii, który prowadzi do zwiększonej redukcji L-leucyny i tym samym niedoboru aminokwasów rozgałęzionych. Kulturyści powinni przyjmować BCAA's przed i bezpośrednio po wysiłku, tak aby przeciwdziałać redukcji tkanki mięśniowej. Sportowcy uprawiający dyscypliny wytrzymałościowe powinni przyjmować aminokwasy rozgałęzione podczas trwania wysiłku, aby nie dopuścić do redukcji ważnych białek. Podczas długiego i intensywnego treningu organizm spala BCAA's, przez co obniża się ich poziom we krwi. Aminokwasy potrzebne do produkcji energii pochodzą z tkanki mięśniowej. Skutkiem jest redukcja i osłabienie muskulatury - a więc efekt dokładnie przeciwny do tego, jaki ma powodować trening. Suplementacja aminokwasów rozgałęzionych w okresie przedstartowym pomaga sportowcom przeciwdziałać negatywnym skutkom diety niskotłuszczowej, treningu o wzmożonej intensywności i związanych z nimi stanów katabolicznych. Stosowanie BCAA umożliwia redukcję tkanki tłuszczowej bez utraty masy mięśni.

Suplementacja BCAA przed i przede wszystkim podczas wysiłku wytrzymałościowego przeciwdziała zmianom stosunku aminokwasów rozgałęzionych do tryptofanu i co za tym idzie zwiększonej produkcji serotoniny. Efektem jest mniejsze zmęczenie i poprawa wytrzymałości. Suplementacja BCAA pozwala na utrzymanie równowagi aminokwasów rozgałęzionych i tryptofanu, przez co zmniejsza się produkcja serotoniny i wytrzymałość sportowca wzrasta.

Szwedzcy naukowcy przeprowadzili badania, podczas których testowane osoby miały określać wysiłek, który polegał na pedałowaniu z 70% siły maksymalnej. Co dziesięć minut należało ocenić postrzegany wysiłek i zmęczenie. Okazało się, że osoby, które otrzymały BCAA miały o 7% zmniejszony wysiłek i równocześnie o 15% mniejsze postrzegane zmęczenie od osób, które otrzymały placebo. Nie stwierdzono jednak różnic w wynikach treningu. Należy zbadać, czy można powiązać poprawę osiąganych wyników z postrzeganiem przez sportowca mniejszego zmęczenia. Wydaje się logiczne, że takie powiązanie może mieć miejsce.

1

Ww=

---