Anaksymander z Miletu (608 - 547 r. p.n.e.)
najważniejsze dzieło - „O przyrodzie”
był uczniem Talesa i kontynuował jego badania nad zasadą świata
„wszystko albo jest zasadą, albo pochodzi od zasady” - dlatego zasadą jest bezkres (opeiron), gdyż gdyby miał zasadę, to byłby przez nią ograniczany
-zgodnie z zasadami mitologicznymi, bezkres wyłania się z chaosu, a wszystko co istnieje, wyłania się z bezkresu
-wyłanianie się jest transformacją - jej efektem jest powstawanie przeciwieństw, bo natura jest sprzeczna wewnętrznie
-wyłanianie się jest ponadczasowe
-transformacja trwa nieustannie
-siłą sprawczą wyłaniania się jest ruch
-powstanie świata - świat wyłonił się poprzez wydzielenie przeciwieństw (ciepło - zimno), a następnie stanów skupienia
-ziemia jako najcięższa skupiła się w środku, naokoło powstały lżejsze stany
-woda wyschła, tworząc w niektórych miejscach ląd
-ogień rozerwał się w powietrzu i utworzył ciała niebieskie
-jest to pierwsza niemitologiczna koncepcja powstania świata, jednak nie jest wolna od pewnych nawiązań do mitologii, --jak choćby objaśnianiem powstania świata poprzez antagonizmy pomiędzy rodzącymi się bogami
Artur Schopenhauer (1788 - 1860)
koncepcja przyrody jako jedności biegunowych przeciwieństw
niezadowolony, pesymistyczny pogląd na świat
głęboko przywiązany do życia,głosi pogardę dla życia
uzależniony od zdania innych i poklasku i ludzi
Dzieła
Świat jako wola i wyobrażenie
O wolności ludzkiej woli
(piękny styl, prostota myśli, zgodność ze zdrowym rozsądkiem)
Poglądy
Fenomenalistyczna teoria poznania- „Świat jest moim wyobrażeniem”- hasło wzięte z Kanta, ale rozumiane w sposób uproszczony- tzn. umysł nie kopiuje rzeczy, lecz zabarwia je swoją własną naturą. toteż zawsze poznajemy jedynie zjawiska. A (zgodnie z filozofią ind.) zjawiska to tylko złuda
Metafizyka irracjonalno-woluntarystyczna - jak możemy dojść do prawdy, przebić sie przez te złudzenia:
na drodze poznania obiektywnego, biorąc za punkt wyjścia wyobrażenie, nigdy poza nie nie wyjdziemy, zawsze pozostaniemy przy zjawiskach, przy zewnętrznej stronie rzeczy i nie wniknieemy do ich wnętrza (z Kanta)
ale my jesteśmy nie tylko poznającymi podmiotami, ale też przedmiotami do poznania, sami jesteśmy rzeczami w sobie. I dlatego do istoty rzeczy, do której nie możemy dojść z zewnątrz możemy dojść od wewnątrz, rzecz sama o sobie może uzyskać samowiedzę
samowiedza zaś poucza nas, że jesteśmy wolą, to jedyne, co nam bezpośrednio dane, wszystko inne jest nam dane tylko w wyobrażeniu, a więc jako zjawisko,
bezpośrednie doznanie woli- jedyna droga do prawdy, świat jest wolą i wyobrażeniem - wewnętrzną istotą jego jest wola, a zewnętrznie przejawia się jako wyobrażenie, wola jest osnową przyrody (siły, które działają w przyrodzie są jej objawami, trzeba pojmować przyrodę poprzez wolę, tak jak trzeba pojmować to co dane pośrednio przez to, co dane bezpośrednio)
wola jest irracjonalna , jest popędem działającym ślepo i bez celu (św. Augustyn, Duns Szkot, Kartezjusz- chrześcijańscy metafizycy woluntarystyczni- też uważali wolę za osnowę, ale pojmowali ją jako czynnik rozumny, rozum praktyczny, celowo kierujący irracjonalnymi przeżyciami)
metoda w filozofii:
bezpośrednia introspekcja
(nie dialektyka, jak u Hegla - bo osnowa świata jest irracjonalna,
nie doświadczenie - bo zewnętrzne, poznaje tylko zjawiska)
Pesymistyczny pogląd na świat, etyka współczucia i estetyka kontemplacyjna
na dnie wszystkich rzeczy jest bezrozumny, działający bez celu i nie znający ukojenia popęd, towarzyszy mu ciągłe poczucie braku, niezaspokojenia i niezadowolenia; dążymy do szczęścia, a nie możemy go osiągnąć, dążymy do tego, żeby utrzymać życie, ale to też jest nieosiągalne
życie schodzi na drobnych troskach i zabiegach, np o jedzenie i miłość
towarzyszy nam nieustanny lęk, np. przed śmiercią
człowiek szuka ulgi i pociechy w filozfii i religii, wytwarza majaki i złudzenia aby ujść swego losu, ale na próżno
w tych warunkach życie jest męką (jak u Pascala, ale tamten znajdował ukojenie w wierze)
dwa sposoby przeciw męce życia
etyka współczucia - widok męki innych ludzi musi wzbudzać w nas współczucie (etyka chrześcijaska), jest ono czynnikiem wyzwolenia- przejąwszy się cierpieniem cudzym, odrywamy się i wyzwalamy od własnego, przez wyzbycie się pożądań i potrzeb możemy oderwać się od świata, stać mu się obcymi i wyzwolić z cierpienia jakie niesie (filozofia indyjska)
sztuka i kontemplacja - dzięki zatopieniu się w pięknie ustaje działnie popędów i woli - jest ona bezinteresowna i wyzbyta pożądań
daje nie tylko ulgę ale i najwyższe poznanie: zatrzymuje zmienność, przepływ obrazów rzeczy, tylko tak można poznać wieczne idee stanowiące wzór i osnowę rzeczywistości
Arystoteles (384 - 322 p.n.e.)
jako pierwszy filozof wyszedł najpierw od teorii poznania, a dopiero potem przeszedł do teorii bytu
-udzie ne posiadają wspomnienia świata idei - cała ich wiedza pochodzi z doczesnego doświadczenia
-dzie rodzą się z niezapisanym umysłem, który zapełnia się myślami na skutek codziennych doświadczeń życiowych
-myśli żyją własnym życiem, dlatego niekiedy ulegają deprawacji i wypaczeniom
logika - nauka o myśleniu jako takim
metodologia
-podział sposobów myślenia na indukcyjny i dedukcyjny
-podział zdań i ich relacji
-sylogizm wraz z kompletną teorią
-4 podstawowe zasady poprawnego formułowania twierdzeń
zasady naukowego myślenia
-wychodzenie z jak najmniejszej ilości założeń pierwotnych, które znajduje się poprzez myślenie indukcyjne
-tworzenie w oparciu o te założenia ścisłej teorii posługując się myśleniem dedukcyjnym
-ostateczne weryfikacja teorii poprzez konfrontację wniosków z niej wynikających z faktami
teoria bytu
-odrzucenie dualizmu materii i idei
-forma - nadaje kształt i postać materii - forma nie może istnieć bez materii, materia bez formy byłaby chaosem
-materia nie jest zdolna do ruchu i przemian, jest tylko potencją, możliwością zaistnienia pewnego bytu - to, co zmienia się naprawdę, to forma
-nie można poznać czystej materii, tylko jej formy, gdyż mają one charakter idealny i podlegają regułom logiki i racjonalności
hierarchia bytów
-uszeregowanie stworzeń i elementów świata ożywionego od najbardziej, do najmniej skomplikowanego
-im więcej w danym bycie formy, tym wyższe miejsce w hierarchii
celowość świata i istnienie Boga
-wiat ma charakter celowy, a cel tłumaczy mechanikę przemian i ruchów natury
-celem jest całkowite uwolnienie się od materii, stanie się czystą formą
-czysta forma istniała już przedtem - był to Bóg, z którym połączyć się mogą tylko inne czyste formy
-ruch i przemiany tłumaczy dążenie wszystkich bytów do większej złożoności
-z jednej strony Bóg jest stwórcą świata, z drugiej jego celem
dusza i ciało
-dusza jest jedną z form materii i również dąży do doskonałości, jest jednak formą najdoskonalszą, potrafiącą zrozumieć świat zewnętrzny i samą siebie - jest najbliższa połączenia się z Bogiem
-dsz i ciało człowieka tworzą jedność
-dusza ma swoją część irracjonalną (popędy) i racjonalną (sterowanie popędami, myślenie)
między tymi dwoma częściami duszy istnieje nieuniknione napięcie
etyka - dobro jako wartość indywidualna, a nie absolutna
-dobro i cnota to dążenie do doskonalenia swojej formy, czyli duszy
-zczęście można osiągnąć na trwałe wtedy, gdy dusza osiągnie optymalną, przeznaczoną dla danej jednostki postać
-ponieważ dusze są niepowtarzalne, to co jest dobre dla jednego człowieka, nie musi być dobre dla pozostałych
nie da się stworzyć nic, co by uszczęśliwiło wszystkich
-wiedza o dobru nie równa się dobru - nawet najmądrzejsi ulegają popędom
-cnota - stały proces przezwyciężania żądz i popędów
-oralność to podążania za nakazami rozumu - człowiek mądry, ale o słabej woli bywa często mniej cnotliwy od człowieka niewykształconego, ale o silnej woli
teoria złotego środka - nie można zupełnie ignorować żądz i popędów, gdyż są one metodami komunikowania się ciała z umysłem, stąd zachować należy równowagę pomiędzy żądzami i nakazami rozumu
teoria państwa
państwo jest naturalną formą społeczeństwa, dlatego powinno być do społeczeństwa i do warunków w jakich ono żyje dobrze dopasowane
różne formy państwa są dobre dla różnych społeczeństw
do rządzenia przeznaczeni są ludzie o naturalnych predyspozycjach, a nie filozofowie-teoretycy
filozofowie powinni jedynie nauczać władców stosowana metody złotego środka i wsłuchiwania się w cnotę i głos rozumu
Baruch de Spinoza (1632 - ok. 1667)
holenderski Żyd, publikował pod pseudonimami
napisał m.in. „Etykę”
system racjonalistyczny
wzorowany na zasadach matematycznych
krytyka poznania doświadczalnego i wszelkich prawd pośrednich (tradycji itp.)
tylko rozum dociera do istoty rzeczy (do jej idei) i wyraża ją w postaci aksjomatów i definicji
byt - substancja, które istoty nie można pojąć, nie zakładając jej istnienia
bytem takim jest Bóg - wieczny, stanowiący przyczynę samego siebie, najdoskonalszy i mający nieskończoną liczbę „cech koniecznych”
panteizm - utożsamianie wszelkiego bytu z Bogiem i uznawanie istnienia przyrody w Bogu
rozum wyrażający porządek
postępowanie człowieka jest moralne wtedy, gdy jest zgodne z rozumem
ludzki rozum stanowi fragment umysłu boskiego
opanowanie emocji nie poprzez ascetyzm, ale zakorzenienie ich w wiedzy
wszelkie wzruszenia wynikają z idei rozumowych
idee jasne przesądzają o doskonałości człowieka i wywołują uczucia wyłącznie pozytywne
idee mgliste są przez człowieka nieopanowane i wywołują uczucia negatywne
dobro i zło należy do świata wewnętrznego - jest pomocą lub przeszkodą w osiągnięciu wolności
wolność - uświadomienie konieczności zdarzeń
szczęście - pogoda czerpana z wolności, życia rozumnego i utrwalonego w Bogu
David Hume (1715 - 1776)
doświadczenie dostarcza nam wrażeń, które potem umysł kopiuje w postaci idei
wiedza zawarta w ideach występuje wtedy, gdy wypowiada informacji zawarte w treści wrażeń i poza nie wykracza
dwa przedmioty badania:
fakty
twierdzenia dotyczące faktów nie są konieczne ani oczywiste
ich przeciwieństwo jest możliwe i twierdzeń o nich nie można dowodzić intuicyjnie
stosunki między ideami
wiedza o nich jest znajdowana przez umysł niezależnie od doświadczenie - jest pewna, niezależna, może być dowiedziona, a jej przeciwieństwo nie jest możliwe
znamy prawdy konieczne i oczywiste
nie dotyczą one rzeczywistości, gdyż znamy ją tylko z doświadczenia
dotyczą stosunków między ideami
empiryzm - wiedz pochodzi z doświadczenia
brak empirycznego uzasadnienia dla
związku przyczynowego - możemy stwierdzić, że jakieś fakty po sobie następują, ale nie możemy dowieść, że są powiązane ze sobą w sposób konieczny
siły - akt woli jest taki sam u człowieka sprawnego, jak i sparaliżowanego
substancji - nie można stwierdzić jej istnienia jako przejawu współwystępujących ze sobą we szechświecie jakości
powodem, dla którego uznajemy realność koniecznych związków przyczynowych, sił i substancji, nie jest ani rozum, ani doświadczenie, ale instynkt (przyzwyczajenie) - doświadczenie przeszłe przenoszone na przyszłe
problem wolności
spór determinizmu z indeterminizmem - pokazanie ryzykownych konsekwencji
indeterminizm - podważenie możliwości istnienia wszelkiej zależności między charakterem osoby i jej czynami
determinizm - wszystkie zachowania pochodzą od Boga i albo wszystkie są dobre, albo odpowiedzialnością za nie możemy obarczyć tylko Boga
spór o istnienie woli
spory te są nierozstrzygalne empirycznie, zatem rozpatrywanie wolności musi być od nich uniezależnione
wolność - możność działania zgodnie ze swoją wolą, bez rozstrzygania, czy wola sama w sobie jest wolna, czy nie
niemożność naukowego uprawiania teologii
nie można udowodnić istnienia Boga
nie można udowodnić naukowo ateizmu, materializmu itd.
Demokryt z Abdery (V-IV w. p.n.e.)
podział świata
poziom elementarnej rzeczywistości
atomy
dzielą się na gatunki, ale w obrębie gatunków są jednakowe
wpływają na to, jakie właściwości posiadają rzeczy i zjawiska z nich tworzone
nie podlegają zmianom, natomiast tworzą różne układy dzięki ruchowi
są wieczne
posiadają tylko cechy ilościowe (wielkość, kształt)
swym ruchem powodują zmienność świata
próżnia
sfera zmysłowa
odpowiedzialna za subiektywne poznawanie świata
nadaje atomom barwy i zapachy, co jest jednak tylko naszym zmiennym odczuciem względem tych stałych cząsteczek
materializm deklaratywny - przypisanie atomom cech typowych dla bytów idealnych (wieczność, niezmienność)
„byt nie bardziej istnieje od niebytu”
„jednym i tym samym jest przeznaczenie, sprawiedliwość, opatrzność i twórca świata”
Edmund Husserl (1859 - 1938)
prawdy logiczne dotyczą przedmiotów idealnych
prawdziwość prawd logicznych nie opiera się na prawdopodobieństwie jak w przypadku prawd psychologicznych, lecz na ich oczywistości, na tym, że są ważne a priori
gdyby prawdy logiczne były natury psychologicznej, to rządziłyby faktami psychologicznymi, a przecież nie rządzą
antypsychologizm = antyrelatywizm
filozofia ma stać się nauką pewną
nie może mieć założeń
ma mieć charakter eidetyczny - bada nie zjawiska, lecz ich istotę (eidos)
metoda filozofowania - transcendentalna redukcja (redukcja fenomenologiczna)
branie w nawias wszystkiego, czego ni gwarantuje sam przebieg poznawania
wyodrębnione ma być to, co oczywiste
dlaczego fenomenologia? - „fenomeny” to u Husserla przeżycia świadomości, więc fenomenologia to nauka o przeżyciach świadomości
Epikurejczycy
historia szkoły filozoficznej:
założycielem i głównym ideologiem szkoły filozoficznej był Epikur (341 - 270 r. p.n.e.)w Atenach funkcjonował ogród Epikura - ważny ośrodek filozoficzny, umieszczony w miejskim parku
poglądy Epikura stały się niezmiernie popularne w Rzymie, w około 50 lat po jego śmierci
poglądy epikurejczyków
interesowali się przede wszystkim przyjemnym i szczęśliwym życiem
aby odczuwać szczęście, trzeba je najpierw pojąć - tym epikureizm różni się od hedonizmu, że trzeba użyć rozumu, by pojąć istotę szczęścia
przyjemność jest celem samym w sobie i ma charakter cielesny
szczęście to odczuwanie przyjemności przez jak najdłuższy czas
atarksja - stan idealny, przyjemność ujęta jako stan fizycznej równowagi - brak pożądania, zaburzeń umysłowych, równowaga ciała i duszy
życie w atarksji - życie na ustroniu, kontemplowanie, pielęgnowanie duchowości
człowiek powinien gardzić bogactwem i zaszczytami, cieszyć się tylko życiem w przyjaźni z innymi
odrzucenie religii, jako mogącą zburzyć atarksję
bogowie co prawda istnieją, gdyż pojawiają się w snach, ale żyją w oddaleniu i nie decydują o losach człowieka
zbyt silne przyjemności uniemożliwiają osiągnięcie atarksji
śmierć jest równie naturalna jak życie - to zaśnięcie, naturalna kolej życia
koncepcja budowy świata jest zaczerpnięta od Demokryta i atomistów
człowiek ma naturalne prawo do wolności, gdyż jest to jego cecha wrodzona
okresy życia człowieka
przyjemność
neutralność
ból i cierpienie
epikurejska teoria poznania
wrażenia zmysłowe są tym, czym są i nie ma sensu nad tym deliberować
pojęcie - powstaje z powtarzających się wrażeń zmysłowych
sądy formułuje się z pojęć
Lukrecjusz
uczeń szkoły epikurejskiej
powstanie świata:
najpierw ziemia pokryła się roślinnością, potem z wilgoci i ciepła powstały zwierzęta
człowiek zrodził się z ziemi i początkowo wiódł żywot zwierzęcy
wraz z odkrywaniem nowych wynalazków osiągnął kolejne etapy cywilizacyjne
kultura i cywilizacja są więc wynikiem ewolucji
człowiek nie jest zły z natury - mądry człowiek unika zła i wystrzega się go
dopuszczał istnienie sądów i instancji karzących - miały one przeciwdziałać złu
Franciszek Bacon (1561 - 1626)
angielski myśliciel, jeden z najwybitniejszych przedstawicieli filozofii epoki odrodzenia, eseista, polityk i prawnik
krytyczne zapatrywanie na ludzki umysł, który jest podległy różnorodnym złudzeniom
cztery rodzaje złudzeń
złudzenia plemienne - wynikające z natury ludzkiej i wspólne wszystkim ludziom - antropomorfizm i doszukiwanie się celowości w świecie
złudzenie jaskini - przesądy jednostek, spowodowane przez wpływ wychowania i środowiska
złudzenia rynku - powodowane przez niedokładność, nieadekwatność i wieloznaczność pojęć, niedoskonałość języka
złudzenia teatru - powodowane przez błędne spekulacje filozoficzne
„tyle mamy władzy ile wiedzy”
najlepszym narzędziem dla uzyskiwania prawdziwej wiedzy jest eksperyment
indukcja - metoda uogólniania danych doświadczalnych, pozwalająca odkryć stałe właściwości rzeczy
Friedrich Wilhelm Schelling (1775 - 1854)
koncepcja przyrody jako jedności biegunowych przeciwieństw
system idealizmu transcendentalnego
zadaniem filozofii jest przejście drogi od ja i czystej podmiotowości do przyrody i na odwrót w nadziei, że gdzieś te drogi się krzyżują i dadzą jedność podmiotu i przedmiotu
filozofia tożsamości punktem wyjścia
absolut - pierwotna jedność duchowości i przyrody
absolut jest żywą jednością
nie jesteśmy w stanie go ująć
mówiąc o nim w istocie o nim nie mówimy
intuicyjne i organiczne pojmowanie absolutu, dopatrywanie się w nim czynników irracjonalnych, które intuicja artystyczna i wiara religijna uchwyci łatwiej niż dedukcja logiczna
George Berkeley (1685 - 1753)
anglikański biskup i myśliciel, pragnący dowieść Bożej obecności w świecie
idealista subiektywny
soliptysta - realnym bytem jest jedynie podmiot poznający, a wszystko inne jest złudzeniem świadomości, o ile staje się przedmiotem poznania
immaterializm - umysł ma bezpośrednio do czynienia tylko z ideami
rodzaje idei
idee, które można swobodnie zmieniać, ponieważ wynikają one z wyobraźni podmiotu
idee, które nie są wytwarzane w dowolny sposób, ale powstają w wyniku zewnętrznego postrzeżenia zmysłowego
„istnienie przedmiotu polega na byciu postrzeganym”- idealizm subiektywny
istnienie przedmiotu nie jest niczym innym, jak tylko istnieniem poprzez postrzeżenie przedmiotu
istnieją tylko idee i umysł, nie ma materii - przyjęcie istnienia materii to jedynie abstrakcja
istnieje niezależny od podmiotu zewnętrzny świat rzeczywisty, ale jest on również ideą w umyśle Boga
rzeczy - zespoły idei postrzeganych przez Boga, które docierają do nas za pomocą doznania naszego umysłu (prawa przyrody)
materializm prowadzi do ateizmu
Henri Bergson (1859 - 1941)
wg Bergsona życie jest ciągłym procesem twórczym, napędzanych przez życiowy pęd, który ciągle się rozwija i różnicuje w nowe formy
podział wiedzy
wiedza potoczna, praktyczna - używana do rozwiązywania codziennych problemów
wiedza naukowa - wyjaśnia fakty i podporządkowuje je naukom logicznym
krytyka poznania rozumowego i zmysłowego
wyrzeczenie się intelektu celem dojścia do istoty rzeczy
deformacyjne funkcje intelektu
unieruchamia rzeczywistość, a ta jest w ruchu
rozkłada rzeczy na części
upraszcza rzeczywistość, nie jest w stanie doprowadzić do końcowego efektu
kwantyfikacja - ujęcie ilościowe, co jest pozorne i uproszczone
mechanizacja rzeczywistości
intuicjonizm - poznanie bezpośrednie rzeczy takimi, jakie są, użycie wiedzy potocznej
intuicja opiera się na instynkcie - to uświadomiony instynkt poznawczy, zdolność ujmowania rzeczy bezpośrednio i całościowo
intuicja odsłania rzeczywistość
jaźń - rdzeń poznawczy, odniesienie do naszego subiektywnego charakterujaźń powierzchowna - strukturalna, stała
jaźń głęboka - dynamiczna, rozwija się w wolnym akcie
ewolucja - twórczy proces poznania
moralność
o charakterze społecznym - tworzenie norm uregulowanych w stosunkach społecznych
moralność tkwiąca w nas samych - wolność wyboru
Immanuel Kant (1724 - 1804)
filozof niemiecki, profesor matematyki i logiki
teoria poznania
poznawalne są jedynie zjawiska (fenomeny), a nie „rzeczy same w sobie” (noumeny)
tylko zjawiska stanowią podmiot racjonalnej wiedzy naukowej, podczas gdy „rzeczy same w sobie” są przedmiotem wiary
transcendentalizm („rewolucja kopernikańska) - podmiot jest warunkiem przedmiotu, a pojęcia warunkiem doświadczenia
sądy syntetyczne nie biorą się z doświadczenia, ale je wyprzedzają
to nie umysły stosują się do rzeczy, ale rzeczy do umysłów - do ich uniwersalnych, wspólnych wszystkim ludziom struktur czy kategorii
intuicyjnie łączymy przedmioty doświadczane w czasie i przestrzeni w związki przyczynowo-skutkowe
czas i przestrzeń nie są bytem - są metodami poznawczymi
etyka
ze stanowiska rozumu praktycznego dla moralnego czynu ważna jest tylko „dobra wola”
„dobra wola” wyraża się w spełnianiu obowiązku
obowiązek nosi charakter pozaosobisty i pozaindywidualny - jest czymś powszechnym i wyraża go formuła „imperatywu kategorycznego” - postępuj wedle takiej tylko zasady, co do której mógłbyś jednocześnie chcieć, aby stała się prawem powszechnym
Johann Gottlieb Fichte (1762 - 1814)
filozofia Fichtego była przeciwieństwem naturalizmu
bytowi przypisywała przeciwne własności niż te, które objawia przyroda
byt prawdziwy podobny był nie do przyrody, lecz do ideału, nie do materii, lecz do świadomej, wolnej jaźni
odwracała naturalny porządek - ideał przed rzeczywistością, czyn przed substancją, podmiot przed przedmiotem, jaźń przed światem zewnętrznym, wolność przed koniecznością
wola przed rozumem
system Fichtego był dedukcyjnym systemem metafizycznym
umysł ludzki potraktowany jako model koncepcji świata
umysł produkuje nie tylko formy, ale i całą treść świadomościową
John Locke (1632 - 1704)
angielski myśliciel, filozof, lekarz, politolog i naukowiec, ojciec empiryzmu i podstawowych zasad teoretycznych demokracji
istnieje ogólna wiedza wrodzona
zasady abstrakcyjne poprzedzają wiedzę konkretną i ją umożliwiają
nie ma żadnych wrodzonych zasad ani idei, wszystkie są one przez człowieka nabyte
umysł człowieka w chwili narodzin jest czystą kartą, którą dopiero życie zapisuje swoimi znakami
idee pochodzą i powstają z doświadczenia
na doświadczeniu oparta jest cala nasza wiedza i z niego się wywodzi:
doświadczenie zewnętrzne - skierowane na rzeczywistość świata, spostrzeżeń dostarczają nam zmysły
doświadczenie wewnętrzne - jego efektem są refleksje
świat przedmiotów fizycznych poznajemy nie bezpośrednio, lecz pośrednio, poprzez idee, które w naszym umyśle są przedstawicielami owych przedmiotów
dee proste - pojawiają się niezależnie od naszej woli, umysł przyjmuje je biernie i nie może ich modyfikować
idee złożone - umysł je tworzy, łącząc na rozmaite sposoby idee proste, nie wychodząc jednak poza ich obszar
wiedza jest ograniczona
doświadczenie nie odsłania natury substancji
dzięki wiedzy możemy jednak organizować nasze praktyczne życie
stan natury - stan wolności w działaniu oraz rozporządzaniu swymi majątkami i osobami
nie istnieje konieczne przyporządkowanie ludzi
człowiek podlega tylko Bogu
prymat naturalnych uprawnień jednostki
społeczeństwo nie jest tworem sztucznym
natura sprawiła, że ludzie nie potrafią i nie chcą żyć polegając wyłącznie na sobie
decydują o tym potrzeby, a nie umowa
umowa tworzy dopiero społeczeństwo polityczne
człowiek jest istotą rozumną i dzięki temu może dobrze współdziałać z innymi
każdego obowiązuje prawo natury
stan wolności wiąże się z kategorią racjonalnej konieczności - z wolnością mamy do czynienia tam, gdzie pojawiają się reguły wykluczające dowolność
Kartezjusz (1596 - 1650)
filozof i matematyk francuski, autor „Medytacji o pierwszej filozofii” i „Rozprawy o metodzie właściwego kierowania rozumem i poszukiwania prawdy w naukach”
metoda badań i dociekań
przyjmowanie za pewnik tego, co jasne
podział badań na najmniejsze części i przeprowadzanie ich krok po kroku
logiczność i prostota
filozofia nowych ludzi
uwolnienie od tradycji i ślepej wiary w autorytety
wątpliwość w możliwość zmysłowego poznania świata
należy znaleźć punkt wyjścia do prawidłowego poznania świata
„cogito ergo sum” - skoro wątpię, to znaczy że myślę, a skoro myślę, to znaczy że istnieję
miedzy rzeczą a jej własnościami nie ma żadnych efektywnych różnic
sama rzecz jest sumą swoich własności
każda rzecz jest całkowicie poznawalna
byt wyprowadzony z aktu myślenia istnieje, „dzieje się”, jest dynamiczny
dowodem psychologicznym na istnienie Boga jest istnienie jego idei w naszym umyśle
nasz niedoskonały umysł nie może pochodzić od Boga, który jest przecież doskonały
dzięki rozumowi możemy oddzielić prawdę od fałszu i poznać świat takim, jakim jest naprawdę
człowiek zyskał całkowitą autonomię
metody poznawcze i kryteria prawdy zostały radykalnie zhumanizowane
polegając na naszym rozumie z łatwością dojdziemy do prawdy
wszystko co zachodzi na świecie daje się wytłumaczyć z perspektywy ruchu i jego praw
świat musiał zostać wprawiony w ruch przez Boga
świat jest więzią przyczynowo-skutkową i panuje w nim powszechny determinizm
człowiek też działa jak maszyna, ale poruszają go żywe duchy
dualizm
podział substancji
substancja cielesna (rzecz rozciągła)
substancja duchowa (rzecz myśląca)
jednostka ludzka idealnie łączy te strefy - należy do obu
zapanowanie nad odruchami ciała i podporządkowanie ich racjom rozsądku
przestrzenne zlokalizowanie duszy
wolność
nasz duch jest zawsze wolny
najlepszym dowodem wolności jest swobodny wybór w sytuacji niezdecydowania
jeśli wybór dotyczy przedmiotów, których rozum nie pojął, to źle
jeśli wybór powstał na bazie zgodności z oczywistym sądem, to dobrze
Neoplatonizm
założycielem neoplatońskiej szkoły filozoficznej był Plotyn (ur. 203 w Likopolis, Egipt)
rozwój myśli Plotyna
początkowo zagorzały wyznawca myśli platońskiej, szczególnie związanej z duszą i jej oczyszczeniem
z czasem rozwinął własną koncepcję bytu
pod koniec życia skoncentrował się na zagadnieniach etyczno-religijnych
system emanacyjny Plotyna
na świecie istnieje tylko jeden byt dynamiczny i zarazem najdoskonalszy, który promieniując przybiera najróżniejsze postaci
o poziomie doskonałości innych bytów decyduje odległość w jakiej się znajdują od bytu centralnego
absolut
jest doskonalszy od idei
znajduje się poza światem i poza rozumem
nie jest ani duchem, ani myślą, gdyż te posiadają swoje przeciwieństwa
świat idealny, psychiczny, materialny
na orbitach bytu doskonałego są hipostazy - byty niedoskonałe
kolejne światy, biegnąc od bytu idealnego:
świat ducha - dostępny dla ludzkiego poznania
świat psychiczny - cały wszechświat, zatopione są w nim psychiki jednostkowe
świat materialny - najmniej doskonały
dusza ludzka jest zhierarchizowana, tak jak świat
dusza dzieli się na część rozumową i popędliwą - prowadzą one nieustanną walkę ze sobą
zazwyczaj popędy zwyciężają i ciągną duszę do dołu
oczyszczenie duszy poprzez ekstazę lub wykonywanie cnót może uwolnić ją spod władzy popędów
Orygenes (185 - 254)
największy wpływ na filozofię Orygenesa miała kultura i myśl grecka
wywody Orygenesa były pierwszym własnym nurtem filozoficznym chrześcijaństwa
główne dzieło - „O zasadach”
logos - próba rozwiązania zagadki istnienia Boga-człowieka
włączenie Chrystusa w system gradualistyczny jako jedną z hipostaz
utrzymano boski status Chrystusa, ale nie jako Boga-stwórcę pierwotnego
świat i Bóg - monizm, jedność Boga i świata
Bóg
daleki i nieodgadniony, wszechmocny
jeden, nieskończony, niematerialny
jest miłością i dobrocią
Chrystus-logos
hipostaza bytu
pierwszy szczebel w przejściu od Boga do świata
wyłonił się z Boga, a z niego wyłonił się świat - był świata stwórcą, ale i zbawcą
świat
powstał całkowicie od Boga
świat został stworzony z niczego i tak jak Bóg, nie ma początku
kiedyś zginie, aby ustąpić miejsca nowemu
apokatastaza - koniec świata i jego powrót do źródeł
duchy
odwieczne, stworzone prze Boga
mają przypisaną wolność do czynienia zarówno dobra, jak i zła
duchy, które poszły za złem upadły, mieszając się z materią i stając się ludźmi
droga do zbawienia prowadzi przez poznanie i nawrócenie złych duchów
Parmenides i inni
Ksenofanes
zasadą świata jest ziemia, jako najbardziej zwarty żywioł
panteizm - bóstwo jest jedno, krytyka antropomorfizmu i politeizmu
Parmenides z Elei (540 - 470 r. p.n.e.)
rozważania o bycie
oddzielenie bytu, który jest stały i niezmienny, od zmiennych i względnych zjawisk - zalążki dualizmu filozoficznego
„byt jest, a niebytu nie ma” - byt jest ciągły, nieruchomy, niezmienny, niepodzielny i stały
odrzucenie poznania zmysłowe i zaufanie rozumowi i dedukcji
teoria poznania
umysł jest biernym odtwórcą rzeczywistości
myśl, gdy nie jest w błędzie, jest wiernym odzwierciedleniem rzeczywistości
byt jest myślą
dwa rodzaje poznania
poznanie zmysłowe - nieskuteczne
poznanie myślowe - skutecznie
wpływ na szkołę eleacką:
teoria jedności i niezmienności bytu
niepodzielność bytu
odróżnienie myśli od spostrzegania
dualizm i dialektyka
Pitagoreizm
założycielem szkoły pitagorejskiej był Pitagoras (580 - 500 r. p.n.e.), filozof, matematyk i fizyk z Samos
nauki pitagorejczyków oscylowały wokół matematyki, fizyki i muzyki - mimo powszechności wiedzy, ukrywali oni niektóre swoje odkrycia, przeradzając się powoli w tajne bractwo
zasada świata - bezkres i granica
bezkres - to, co nieograniczone
granica - to, co ograniczające
„liczba jest istotą wszystkich rzeczy” - z syntezy bezkresu i granicy pitagorejczycy wyprowadzali przeciwieństwa, z tych przechodzili do liczb, a z liczb do rzeczy - uważali, że świat jest uporządkowany, że jest kosmosem dającym się przedstawić za pomocą liczb
metempsychoza - wędrówka dusz, które przechodzą w następujące po sobie ciała (zwierząt i dusz), celem odpokutowania swoich win
dusza jest nieśmiertelna, z natury boska, w przeciwieństwie do śmiertelnego i zniszczalnego ciała
celem życia jest oczyszczenie duszy
najlepszym oczyszczeniem duszy jest nauka
oczyszczenie rozpoczyna się poprzez ascezę i abstynencję, które mają uczynić ciało podległe duszy
pełne oczyszczenie duszy może nastąpić jedynie poprzez poznanie matematyczno-geometrycznej harmonii świata
Platon (428 - 348 p.n.e.)
największą ideą jest dobro i szczęście
istnieje jedna i niepowtarzalna prawda
dualizm światów
oprócz świata materialnego istnieje świat niezmiennych idei
w świecie materialnym, który poznajemy zmysłami, nie ma nic stałego, dlatego wszelka wiedza jest w świecie idei
świat idei jest doskonały, rzeczywisty
świat materialny jest wtóry, nierzeczywisty
idee nie są myślami, pojęciami czy słowami, choć mogą się w nich wyrażać - jest to podstawowy typ bytu, będący wzorce dla rzeczy, lecz całkiem od nich niezależny i samodzielny
w świecie idei żyje dusza, ale wraz z narodzeniem człowieka, zapomina o ideach, tylko rozum ludzki może jej przypomnieć, gdyż łączy nas on ze światem idei
przedmioty nie istnieją naprawdę - są jedynie niedoskonałym odbiciem idei
idee są zhierarchizowane, na samym szczycie jest poziom dobro-piękno-prawda
pierwszy stwórca tworząc świat oparł się na prawzorach (ideach)
wiedza
doxa - mniemanie, oręż umysłów pospolitych
episteme - wiedza autentyczna, zapewniająca dostęp do prawdy
wizja państwa wg Platona
był przeciwnikiem demokracji
rządzić powinna mądra, lepsza mniejszość, gdyż większość jest głupia i poddaje się emocjom
w demokracji panuje wolność, która szybko przeradza się w dowolność
demos to dzika i nieokiełznana bestia, kratos istnieje tak długo, aż demos nie wpadnie w szaleńczą złość
państwo idealne to państwo sprawiedliwe
dike - sprawiedliwość, ścieżka, droga, właściwy sposób postępowania
idealne państwo to wspólnota ludzi sprawiedliwych
sprawiedliwość polega na tym, że każdy robi to, do czego ma predyspozycje - w tak uporządkowanym państwie panuje ład i harmonia
ponieważ ludzie mają różne predyspozycje, zajmują różne miejsca w hierarchii społecznej
organicyzm - państwo składa się z organów, jak ciało ludzkie, które pracują na wspólne dobro - aby ciało było zdrowe, zdrowe muszą być wszystkie organy
tnieje hierarchizacja organów państwa
państwo realizuje misję wychowawczą
ma umożliwić poznanie dobra
złe uczynki są wynikiem nieznajomości dobra
państwo idealne musi stanowić jedność
dla dobra państwa można kłamać, budując nowe mity o prawdzie i sprawiedliwości, które mają posłużyć za drogowskazy
Sceptycy
historia szkoły filozoficznej:
początek dał Pirron na przełomie IV i III w. p.n.e.
źródłem wiedzy o sceptykach są „Zarysy Pirrońskie” autorstwa żyjącego w II w. p.n.e. Sekstusa Empiryka oraz jego dzieło „Przeciw matematykom”
sceptycy nazywali siebie zetykami („szukającymi”), efektykami („wstrzymującymi się”) lub pirronicami (od założyciela)
poglądy na temat prawdy
nie można dociec prawdy o rzeczy
należy powstrzymać się od wydawania jakichkolwiek twierdzeń i sądów o rzeczywistości - tylko to gwarantuje szczęście
nie ma bezpośredniej pewności co do twierdzenia, bo istnieją rozbieżności w poglądach
brak bezpośrednich twierdzeń uniemożliwia poznanie pośrednie
poznanie pojęciowe jest niemożliwe
nie poznajemy konkretnych rzeczy, ale cały gatunek rzeczy, gdyż pojedyncze rzeczy jako takie nie istnieją, muszą mieć punkt odniesienia
gatunek może obejmować, lub nie obejmować wszystkich jednostek
dowody na niemożność poprawnej dedukcji wg Agryppy:
rozbieżność poglądów
dowodzenie jest nieskończone
posługujemy się nie dowiedzionymi przesłankami
opieramy się na względnych spostrzeżeniach
wpadamy w błędne koło w dowodzeniu
argumenty przeciw możności poznania rzeczy przez zmysły wg Ainezydema:
te same rzeczy mogą być różnie postrzegane przez różne gatunki istot
te same rzeczy są postrzegane przez różne narządy zmysłów
te same rzeczy są różnie postrzegane zależnie od warunków postrzegającego
te same rzeczy są postrzegane przez różnych ludzi
te same rzeczy są postrzegane z różnego położenia i odległości
rzeczy są postrzegane nie bezpośrednio, lecz przez środowisko, w którym się znajdują
te same rzeczy są postrzegane w zależności od układu i ilości, w jakich się znajdują
rzeczy są postrzegane inaczej w zależności od tego czy i jak często były postrzegane
sądy człowieka są zależne od jego wiary, przekonań itp.
odejście od dowodzenia indukcyjnego - nie ma indukcji, która mogłaby rozważyć wszystkie możliwe rozwiązania problemu, zaś indukcja niekompletna jest niezadowalająca
nie sposób zdobyć wiedzy - skazani jesteśmy na nieskończoną ilość twierdzeń, sprzecznych ze sobą, a sami nie jesteśmy zdolni orzec, które są prawdziwe
nie sposób dowieść ani istnienia, ani nieistnienia bóstw
nie ma nic, co by przez wszystkich zostało uznane za dobre lub złe - dobro i zło są niepoznawalne, gdyż poznajemy tylko rzeczy z nimi związane
Sofiści
sofiści (z gr. „mądrzy ludzie”) to nauczyciele mądrości
pojawili się w Atenach, gdyż tam było na nich zapotrzebowanie
istniały stanowiska publiczne do obsadzenia, ci którzy chcieli je otrzymać musieli się dokształcać
umiejętności, których nauczali (sztuka dyskusji, przekonywania), były bardzo przydatne w życiu publicznym starożytnych Aten
za pieniądze nauczali każdego retoryki i sztuki argumentowania
zarzucano im brak moralności (nauczanie za pieniądze oraz każdego, kto tylko zechce zapłacić), cynizm, używanie tanich chwytów oraz deprawowanie młodzieży
moralność w naukach sofistów;
moralności można nauczyć
moralność to zbiór przepisów, których można się nauczyć, nie jest integralną cechą ludzkiej osobowości
moralność jest nauką nie posiadającą wewnętrznej spójności - inne są przepisy dla dzieci, a inne dla dorosłych
nie ma jednej cnoty, cnót jest wiele
Wnioski natury etycznej i politycznej z nauk sofistów
funkcje państwa i sądu nie mają sensu
bo człowiek jest miarą wszechrzeczy
bo każdy sam jest dla siebie autorytetem i latarnią
bo nie da się ustanowić jednego sprawiedliwego prawa, bo każdy ma inne wartości
poglądy polityka greckiego Kalliklesa
tylko siłą można cokolwiek zdziałać
porządek świata polega na tym, że silniejszy i mądrzejszy ma więcej dóbr niż słabszy i głupszy, a w dodatku może i powinien nim jeszcze rządzić
poglądy sofisty Tryzymacha
porządek społeczny jest wynikiem przypadku, a nie słuszności
wszystkie pojęcia natury moralnej ustala władza wedle swojego rozumu i sumienia
Sokrates (470 - 399 p.n.e.)
cnota (gr. arete) - dobro bezwzględne, najwyższe, o które człowiek powinien zabiegać bez względu na niebezpieczeństwa
panowanie nad sobą jest cnotą naczelną, wyzwala umysł spod zwierzęcych popędów
umiarkowanie
stałość
intelektualizm etyczny Sokratesa
cnota jest wiedzą - wiedzieć, co jest sprawiedliwe to jest to samo, co być sprawiedliwym, gdyż człowiek, który wie, co jest sprawiedliwe, nie umie już żyć niesprawiedliwie
cnoty można się nauczyć
sposoby nauczania wiedzy i cnoty
elenktyczny - zbijanie tez przeciwnika poprzez wyprowadzanie z nich wniosków, dowodzących wewnętrznej sprzeczności tych tez
maieutyczny - dopomaga dojść do uświadomienia sobie prawdy poprzez zadawanie pytań - człowiek posiada bowiem intuicyjną wiedze o dobru
aby zdobyć cnotę czystą i najwyższą należało wcześniej zdobyć inne cnoty - uczciwość, męstwo itp., nie można bowiem pojąć cnoty najwyższej, będąc jednocześnie pozbawionym cnoty niższej
poznanie cnoty i wiedzy
pragnienie - dążenie do dóbr pozornych
wola - dążenie do prawdziwego dobra, dążenie oparte o wiedzę
człowiek nie musi być użyteczny, by posiąść cnotę - wystarczy, że będzie uczciwy i odważny i będzie chciał pojąć wiedzę i podporządkować się prawdzie
metoda indukcyjna - przechodzenie od przesłanek większych do mniejszych
wychowanie to nie tylko przekazywanie wierzeń, umiejętności praktycznych i norm moralnych, ale pomoc w osiągnięciu dobra najwyższego - to dążenie do wiedzy o tym, co dobre
nauki o państwie
krytyka demokracji
postulat poświęcenia partykularnych interesów polityków dla dobra duchowego i telos - dobra państwowego
Soren Kierkegaard (1813 - 1855)
filozofia egzystencjalna - rozumienie filozofii:
humanistyczne - zainteresowanie człowiekiem i jego stosunkiem do Boga
subiektywne - poszukiwanie nie prawdy obiektywnej, ale indywidualnej
pluralistyczne - brak jednego systemu
egzystencjalne - o życiu człowieka
skończoność i nieskończoność w istnieniu
podstawą życia jest stawanie się, a jego podstawową cechą czasowość
filozofia musi być filozofią stawania się, a nie systemem, bo tylko myśl daje się ująć w systemie, a nie istnienie
istnienie zawsze jest skończone ale człowiek jest syntezą skończoności i nieskończoności, bo patrzy na życie pod katem wieczności - stąd cierpienie i sprzeczność istnienia
niepojętość, niezmienność i wieczność Boga jest naturalnym wyrazem stosunku między nim a człowiekiem
dążenie do nieskończoności i obawa przed nią
człowiek pragnie wyrwać się do wieczności przez religię
dwie postacie
religia A - wskazuje człowiekowi wieczność jako dalsze tło, jest paradoksem i męczarnią
religia B (np. chrześcijaństwo) - wprowadza nieskończonego Boga w samo istnienie skończonego człowieka
człowiekiem kierują sprzeczne dążenia
człowiek pragnie poznać siebie samego, ale jednocześnie ucieka przed sobą samym
typy życia - wytwarzają się w zależności od dążeń, które rządzą człowiekiem
estetyczny - człowiek pochłonięty nie rzeczywistością, ale możliwościami i wyobraźnią
etyczny - szuka nie możliwości, ale rzeczywistości i teraźniejszości
religijny - etyczny w rozumieniu religijnym
subiektywność prawdy
prawda jest subiektywna - człowiek nigdy nie pozna prawdy obiektywnej, poznanie ludzkie jest zawsze niepewne
subiektywność jest prawdą - w subiektywnym życiu człowieka i tylko w nim leży sprawdzian prawdy, prawdziwe istnienie musi być ugruntowane w konkretnym życiu osobistym i nie może mieć charakteru abstrakcyjnego
Stoicy
historia szkoły filozoficznej:
stara szkoła
wytworzenie i rozwinięcie systemu stoickiego
główni przedstawiciele: Zenon z Kition, Chryzyp
średnia szkoła
zapewniła tej szkole dojście do Rzymu
złagodziła etyczny rygoryzm starej szkoły
główni przedstawiciele: Panaitios, Poseidonios
młodsza szkoła
interesowała się mądrością życiową i moralnością
główni przedstawiciele: Seneka, Epiktet, cesarz Marek Aureliusz
stoicy dzielili filozofię (alegoria sadu owocowego) na:
logikę (mury otaczające sady
izykę (drzewo)
etykę (owoce)
Logika
sylogistyka - dodanie 5 wnioskowań hipotetycznych, czyli dysjunktywnych, z których powinno dać się wyprowadzić wszelkie prawomocne wnioskowania
filozofia języka - zajmowanie pochodzeniem słowa
każde słowo ma swoje źródło
semantyka - odróżnienie elementu znaczącego, znaczenia i przedmiotu rzeczywistego
element znaczący - twór dźwiękowy
znaczenie - produkt działalności duchowej
przedmiot rzeczywisty - sens nadany przez rozum
teoria poznania - wszystko co materialne może być postrzegane, czyli odznaczone w stanie naszej materialnej duszy
pojęcia powstają poprzez powiązanie wrażeń między sobą i nadanie im znaczeń
rozum przekształca przedstawienia w pojęcia
uchwycenie przedmiotu zakłada odbicie go we własnej duszy, które potwierdza zdrowo działający rozsądek
Fizyka
bytem jest tylko to, co czuje i działa, czyli ciało
podział świata:
-materia (hyle) - zasada bierna
-rozum świata (logos) - przenika materię bierną i odpowiada za jej rozwój
logosem był Bóg, pierwotna siła stwórcza
zawierał w sobie zalążek wszelkiego istnienia
z jego rozumności wynika celowy i planowy porządek rzeczy i zdarzeń
ten porządek rzeczy to przeznaczenie, a cel to opatrzność - przed opatrznością i przeznaczeniem nie ma ucieczki
elementem pierwotnym świata był ogień, z niego wyłoniły się pozostałe żywioły (powietrze, woda, ziemia) - ciepło stanowi życie, tchnie je w dusze i w świat
cykliczność rozwoju świata - powstaje on z ognia i w ogień się przemienia
Etyka
przyczynowo i teologicznie określony bieg rzeczy świata - człowiek nie decyduje o okolicznościach zewnętrznych, może tylko przybrać odpowiednią postawę
celem człowieka jest życie zgodne z naturą
sposób na osiągnięcie harmonii
-eliminacja z życia uczucia, afektów i nadmiernych popędów
-popęd staje się afektem dopiero gdy rozum uzna wartość jego przedmiotu
idealnym stanem wolności od emocji jest apatia
rodzaj uczuć: pzyjemność
smutek
żądze
strach
stoicy dzielą zjawiska na dobre (cnoty), złe (przeciwieństwa cnót) i obojętne
wybierając spośród rzeczy obojętnych powinniśmy się kierować tym, co naturalne
są działania dobre i złe, ale także średnie, wynikające z istnienia natury
cnota - moralne ujęcie wartości rzeczy, z niej wywodzą się sprawiedliwość i roztropność
jest poznaniem
można się jej nauczyć i nie można stracić
stanowi podstawę rozumowego odnoszenia się do rzeczy
oikeinsis - moralne dążenia człowieka zawierają się w jego naturalnych uwarunkowaniach - człowiek wie, co jest dobre, a co złe i dąży do samozachowania
jednostka należy do każdej zbiorowości, do której jest przypisana
św. Anzelm z Canterbury (1033 - 1109)
średniowieczny teolog i filozof, twórca scholastyki
stosunek wiary i rozumu
wiara wyprzedza zrozumienie
zrozumienie ma uzasadniać wiarę, a nie sprawdzać ją
zrozumienie wynika z wiary i pragnienia dobra
wiara nie może służyć jako element rozumowania - rozum jest wolny i samodzielny, ale tylko w ramach dogmatu
racjonalność Boga i świata
dowodzenie istnienia Boga
natura Boga odpowiada prawom logicznym
do poznania natury Boga można stosować zasadę sprzeczności
uzasadnianie tajemnic wiary
realność pojęć
pojęciom odpowiada rzeczywistość
egzemplaryzm - gatunki są wzorami, wedle których Bóg stworzył jedności
dowody istnienia Boga
względność własności oznacza, że istnieje coś bezwzględnego (Bóg), co jest źródłem porównania i wykładnią
dowód ontologiczny
w naszej myśli Bóg istnieje jako istota najdoskonalsza
jeśli istnieje w rzeczywistości, to ma o jedną własność więcej, niż ta istota, która istnieje tylko w naszych myślach
czyli nie ta istota z naszych myśli jest najdoskonalsza
zatem Bóg jako istota najdoskonalsza musi istnieć i w myśli i w rzeczywistości
św. Augustyn (354 - 430)
główne dzieła:
„Wyznania” - traktat o charakterze pamiętnikarskim i modlitewnym
„O Trójcy” - systematyczny wykład poglądów teologicznych
„O państwie bożym” - wykład poglądów historiozoficznych
teoria poznania
celem człowieka jest szczęście, które może dać mu tylko Bóg - dzięki filozofii łatwiej je odnaleźć
poznanie jest możliwe i niezbędne do osiągnięcia szczęścia
„własna myśl jest faktem ze wszystkich najpewniejszym”
poza przeżyciami własnymi człowiek lepiej poznaje prawdy wieczne
umysł nie jest wytwórcą prawd, ale ich odbiorcą
przedmioty, które człowiek poznaje, są odbiciem prawd wiecznych istniejących obiektywnie
poznanie ma charakter intuicyjny - umysł dochodzi prawdy bez rozumowania
iluminizm - oświecenie duszy ludzkiej przez Boga, poznanie prawdy dzięki jego istnieniu
źródłem prawdy jest Bóg
prawdę o Bodu możemy poznać dzięki wierze, która jest rzeczą woli, a nie rozumu
teocentryczna metafizyka
Bóg
jest ośrodkiem myśli filozoficznej
wszystko jest mu podporządkowane
zaopatruje człowieka w prawdę
jest przyczyną wszelkiego dobra
dusza
substancja samoistna, nie posiada w sobie nic materialnego
jest doskonalsza niż ciało, bo bliższa Bogu
jest nieśmiertelna - poznając prawdy wieczne ma udział w wieczności
jest niezniszczalna
jedynie zespolenie z Bogiem może dać człowiekowi szczęście
dusza jest ważniejsza niż ciało, uczucia i wola mają przewagę nad rozumem
z miłości, a w szczególności z miłości do Boga, płyną dobre czyny
zasadniczą postacią życia duchowego jest wola
od intelektualizmu do woluntaryzmu - natura ludzka przejawia się w tym, czego człowiek pragnie
„zrozum, byś mógł uwierzyć, wierz, byś mógł zrozumieć”
personalizm - zerwanie z naturalistyczną koncepcją Boga, który jest nie tylko bytem nieskończonym, ale również osobą godną miłości
dualizm - Bóg i świat nie są jednej natury
świat realny - wykonany w czasie i przestrzeni, powstały przez umieszczenie idei w materii
świat boski - świat idealny
chrześcijański platonizm - idee są to główne formy rzeczy, są trwałe i niezmienne
egzemplaryzm - pogląd teologiczno-metafizyczny określający Boga jako idealny wzór realnego świata
heteronomiczna etyka
zło nie należy do przyrody, Bóg tworzy tylko dobro
zło jest dobrem zatrutym przez złą wolę człowieka
przeznaczeniem złych jest być potępionym, przeznaczeniem dobrych - być zbawionym
idący za Bogiem stworzą „państwo Boże”, pozostali stworzą „państwo ziemskie”
św. Bernard z Clairvaux (1091 - 1153)
mistycyzm - droga do poznania prawd nadprzyrodzonych, możliwa do przebycia tylko dzięki kontemplacji
mistycyzm ekskluzywny - mistycyzm ma zastąpić scholastykę
mistyczne obcowanie z Bogiem jest jedynym źródłem poznania prawdy, w którym ma nam pomóc łaska boża, zdobywana dzięki pokorze i miłości
stopnie poznania
pokora - poznanie własnej nędzy
współczucie - poznanie nędzy bliźnich
kontemplacja - ubolewanie na nędzą własną i bliźnich, oczyszczanie swego serca i czynienie go gotowym do przyjęcia rzeczy boskich
ekstaza - potęgowanie zdolności duszy i upodobnienie się do Boga
nie możemy poznać Boga rozumowo
dusza nigdy nie stanie się Bogiem, może się co najwyżej do niego zbliżyć
potępienie nauki
wyróżnienie cech nauki
racjonalność
autonomiczność
bycie celem samym w sobie
wiedzę dla samej wiedzy uważał Bernard za coś haniebnego
dopuszczenie nauki jedynie w służbie miłosierdzia
św. Tomasz z Akwinu (1225 - 1274)
jeden z głównych teologów scholastyki
filozofia jest dochodzeniem do prawdy za pomocą objawienia i operacji logicznego rozumowania
filozofia występuje w ścisłym związku z teologią
metoda scholastyczna - rozumowe udowadnianie słuszności dogmatów religijnych, polegające na stawianiu pytań, argumentowaniu i wyciąganiu wniosków
wiara chrześcijańska zakorzeniona jest w rozumie
rozum i dociekania filozoficzne są zgodne z wiarą chrześcijańską
oddzielenie wiary, dziedziny objawienia, od rozumu
rozumem poznać można własności Boga
poprzez wiarę poznajemy prawdy niedostępne dla rozumu
niektóre prawdy przekraczają rozum, ale żadna mu się nie sprzeciwia
prawo rządzące przyrodą jest racjonalne
poznanie Boga
poznajemy jedynie pewne sygnały obecności Boga i to pośrednio
nie jesteśmy w stanie pojąć Boga, bo on jest nieśmiertelny, a my śmiertelni
2 typy poznania
zmysłowe (niższe)
intelektualne (wyższe)
dowody na istnienie Boga
jeśli istnieje ruch, to musi być jakaś siła, która jest źródłem tego ruchu, która była pierwszym poruszycielem
świat jest niesamoistny, zależny - potrzeba więc istoty samoistnej, która by leżała u jego podstaw
ponieważ rzeczy mają przypadkowy charakter, musi istnieć istota konieczna - Bóg jest pierwszym i ostatecznym impulsem skutków i przyczyn
ponieważ istnieje gradacja, to musi być ktoś na szczycie - źródła piękna i dobra
świat musi mieć cel, a bez Boga by go nie miał
substancje - samoistne byty, składające się na jednostkowy świat rzeczy
istoty
forma - charakter gatunkowy
materia - charakter indywidualny, potencjalny, bierny
istnienia
wg Tomasz Bóg jest czystym bytem, który powołuje materią
metafizyka tomistyczna
byt prosty - Bóg - byt konieczny (musi istnieć, bo to leży w jego istocie), niezależny (istnieje z własnej natury)
byt złożony - człowiek - byt akcydentalny, zależny (istnienie nie leży w jego naturze)
antropologia tomistyczna
człowiek złożony jest z formy i materii
frma - dusza
nieśmiertelna
rozumna
materia - ciało
stworzenie świata
świat został stworzony z niczego
stworzenie świata zostało dokonane bezpośrednio przez Boga
miał on koncepcję świata - stworzył go według własnych idei
stworzenie świata nastąpiło w czasie
nie ma dowodu, że świat nie ma początku, ani nie ma końca
Tales z Miletu
był postacią historyczną, dlatego uważa się go za pierwszego z filozofów
oprócz filozofii zajmował się również geometrią
pierwszy sformułował teorię fizis i arche (w sposób szczegółowy - zamiast wygłaszać twierdzenie, najpierw postawił pytanie, na które próbował odpowiedzieć szczegółowymi badaniami) - założył jedynie, że zasada istnieje, po czym próbował odgadnąć, czym ona jest
fizis - zasada natury
arche- a pierwotna, na której zbudowany jest świat - Tales za zasadę uznawał wodę
„wszystko pochodzi z wody i jest wodą”
jest pierwiastkiem życia i leży u źródeł wszelkiego istnienia
wg Talesa zasada to pierwotna, stara prasubstancja, która legła u podstaw świata
istotne w filozofii Talesa jest to, że jako pierwszy daje on odpowiedzi odrzucające mitologiczne wyjaśnianie świata
hylozoizm (hyle - materialność, zoe - życie) - złożenie tego co żywe, z tym co materialne
William Ockham (ok. 1300 - ok. 1350)
był przedstawicielem oksfordzkiego nurtu krytycyzmu średniowiecznego - sprzeciwu wobec scholastyki
nominalizm
sceptycyzm
intuicyjno empiryczny program badań
stanowisko
antysystematyczne - zajmował się krytyką wiedzy, nie tworzył systemu
antydogmatyczne - ogromna część tradycyjnej wiedzy jest pozbawiana niezawodnych podstaw
antyracjonalistyczne - wiedzę zdobywamy nie rozumem, a intuicją
antyrelistyczne - pojęciom ogólnym rozumu nie odpowiada realny byt - są to tylko wytwory myśli i mowy
poglądy na byt
indywidualizm - wszelki byt jest jednostkowy i konkretny
woluntaryzm - własności bytu są niezależne od woli bożej
„brzytwa Ockhama”
ekonomia myślenia - możliwie najprostsze wyjaśnianie zjawisk i bytów
minimalizm - ograniczyć zakres nauki, byleby osiągnąć byty niezawodne
sceptycyzm
dysocjacja wiary i wiedzy
teologia nie jest nauką
jej rozumowania są pozorne, bo mogą dowieść sprzecznych rzeczy
twierdzenia religijne nie są rzeczą wiedzy, ale wiary
istnienia duszy nie da się udowodnić
to, co moralne, jest wynikiem decyzji Boga
wszechmocny Bóg może wywołać intuicję przedmiotu nawet wtedy, gdy go nie ma
konceptualizm psychologiczny i teoria uniwersaliów
uniwersalia, czyli pojęcia ogóle, istnieją wyłącznie jako akty naszego umysłu, mają tzw. byt subiektywny
dwa rodzaje uniwersaliów
naturalne - pojęcia ogólne znajdujące się w umyśle
językowe - wyrazy mowy, które te pojęcia wyrażają
uniwersalia są psychicznym i językowym odbiciem bytu
logika terministyczna - wyłączenie logiki z analizy metafizycznej
intuicjonizm
prawdziwe poznanie bytu możliwe jest tylko przez intuicję
nie daje gotowych rozwiązań, pewną i konieczną wiedzę możemy zdobyć dopiero po analizie doznań intuicyjnych
świat jest potencjalnie nieskończony i nie jedyny we wszechświecie
potęga Boga jest nieograniczona
Wolfgang Leibniz (1646 - 1716)
filozof niemiecki, autor „Monadologii”
źródłem inspiracji dla Leibniza byli Kartezjusz, Spinoza i Locke
próba zjednoczenia przeciwstawnych wątków i przewartościowania właściwości tradycji
podział substancji
substancje proste (monady) - nasza jaźń i dusza, której stałość i nierozdzielność świadczy o jej substancyjnym charakterze
świat i cała rzeczywistość składa się z monad
substancje niematerialne, niepodzielne, nie podlegające oddziaływaniom wewnętrznym
nie mogą być unicestwione ani wytworzone
różnią się między sobą doskonałością (zdolnościami poznawczymi)
tworzą strukturę hierarchiczną
najniżej są ciała organiczne
najwyżej jest Bóg
działanie monad jest uporządkowane dzięki harmonii ustanowionej przez stwórcę
dążą do doskonalenia i zmieniają swój stan przechodząc z jednego do drugiego (percepcja)
współdziałają ze sobą i tworzą jeden żywy organizm, w którym dominuje centralna monada
świat nie jest doskonały, ale został stworzony przez Boga w najdoskonalszy z możliwych sposobów
zło
zło metafizyczne - rzeczy stworzone nie mogą być doskonałe
zło fizyczne - często jest usprawiedliwione
zło moralne - grzechy, następstwo ludzkiej wolności