Przekaz (art. 921^1-5):

Instytucja przekazu była uregulowana w K. Z. w art. 613-620. Nie pojawiła się natomiast w k. c. w jego pierwotnym brzmieniu. Ustawodawca socjalistyczny uznał, że jest to konstrukcja w systemie socjalistycznym nieprzydatna. Rozwiązanie to krytykowano w doktrynie - rozważano nawet możliwość korzystania z tej konstrukcji w ramach zasady swobody umów.

W związku z krytyką i w związku z transformacją ustrojową jaka miała w Polsce miejsce pod koniec lat 80, w roku 90 w ramach tzw. noweli lipcowej przekaz powrócił do regulacji prawa cywilnego i znalazł się w k. c. w art. 921^1-5.

Definicja:

Przekaz to szczególna figura prawa cywilnego, gdzie zaangażowane są 3 podmioty:

• przekazujący;

• przekazany;

• i odbiorca przekazu.

Przekaz to jednostronna czynność prawna przekazującego, która zawiera podwójne upoważnienie:

1. dla przekazanego do spełnienia świadczenia na rzecz odbiorcy przekazu;

2. i dla odbiorcy przekazu do przyjęcia świadczenia i zaliczenia go na rachunek przekazującego.

Uwidacznia się tutaj gospodarczy sens przekazu - świadczenie jest spełniane tylko raz (na linii przekazany - odbiorca przekazu) - a zarachowane jest na dwa różne stosunki prawne - na stosunek pomiędzy przekazującym i przekazanym oraz na stosunek między przekazującym a odbiorcą przekazu. Prowadzi to do uproszczenia obrotu.

Przekaz w czystej postaci występuje stosunkowo rzadko, natomiast jest konstrukcją na której opierają się inne instytucje, takie jak choćby weksel trasowany, czek czy akredytywa.

Cechy:

1. przekaz jest czynnością jednostronną - oświadczeniem przekazującego;

2. jest to czynność upoważniająca - nie rodzi zobowiązania, ani nie powoduje rozporządzenia;

3. odpłatna bądź nieodpłatna;

4. przekaz jest czynnością odwoływalną - może być odwołany przez przekazującego poza wyjątkami.

Przedmiot:

Przedmiotem przekazu może być właściwie dowolne świadczenie.

Forma:

Forma przekazu (czyli forma tego oświadczenia woli przekazującego) jest dowolna przy przekazie jako czynności samodzielnej. Natomiast jeśli mamy do czynienia z przekazem, który pojawia się w ramach regulacji weksla czy czeku, to wtedy (ale to wynika już z przepisów szczególnych) weksel czy czek muszą mieć szczególną formę.

Skutki przekazu:

Przekaz jest czynnością upoważniającą - sam w sobie nie rodzi zatem żadnego zobowiązania, w szczególności nie daje odbiorcy roszczenia o wykonanie przekazu.

W ramach relacji między tymi 3 podmiotami mówimy o 3 różnych stosunkach:

1. Stosunek między przekazującym a przekazanym określany jako stosunek pokrycia;

2. Stosunek między przekazującym a odbiorcą przekazu to stosunek waluty;

3. Stosunek pomiędzy przekazanym a odbiorcą przekazu to stosunek zapłaty.

Ad 1). Przekaz jest instytucją uniwersalną - może być stosowany w bardzo różnych sytuacjach. Może być zatem tak, że przekazany jest dłużnikiem przekazującego - a zatem przekazujący udziela przekazu dlatego, że przekazany jest jego dłużnikiem. W takim przypadku - jeżeli przekazany jest dłużnikiem przekazującego, jest on zobowiązany względem niego do zadośćuczynienia przekazowi. Jest to obowiązek który wynika z wcześniej istniejącej relacji pomiędzy tymi podmiotami - sam przekaz nic tu nie zmienia. Jest to tzw. przekaz w dług.

Możemy sobie wyobrazić również zupełnie inną sytuację - może być tak, że dopiero w następstwie wykonania przekazu między przekazującym a przekazanym powstanie zobowiązanie - przekazany płacąc określoną sumę odbiorcy udziela kredytu przekazującemu. Zobowiązanie między stronami powstaje dopiero na skutek spełnienia przekazu.

Jest to tzw. przekaz w kredyt - sytuacja, gdy w następstwie wykonania przekazu między przekazującym i przekazanym powstaje zobowiązanie, a konkretnie na skutek wykonania przekazu przekazany udziela kredytu przekazującemu.

Ad2). Stosunek waluty wyjaśnia nam dlaczego przekazujący chce, aby świadczenie było spełnione na rzecz odbiorcy przekazu. Te powody mogą być różne. Może być tak, że przekazujący jest dłużnikiem odbiorcy przekazu - udziela przekazu po to, by przekazany płacąc odbiorcy zwolnił go z zobowiązania.

Przykład: przekazujący nabył określony towar od odbiorcy, za który ma teraz zapłacić - ale nie płaci sam tylko upoważnia przekazanego, który powiedzmy był mu winien jakieś pieniądze z tytułu umowy pożyczki, żeby tamten nie zwracał pożyczki jemu, ale zapłacił bezpośrednio odbiorcy przekazu. I spełnienie świadczenia przez przekazanego na rzecz odbiorcy przekazu zwolni przekazującego z długu wobec odbiorcy.

Jeśli przekazujący jest dłużnikiem odbiorcy przekazu umorzenie długu następuje dopiero przez spełnienie świadczenia, chyba że umówiono się inaczej. A zatem samo udzielenie przekazu, czy przyjęcie przekazu jeszcze przekazującego nie zwalniają - co do zasady przekazujący zostanie zwolniony z zobowiązania wobec odbiorcy dopiero wtedy kiedy przekazany spełni świadczenie.

Może być też tak, że przekazujący udziela kredytu odbiorcy przekazu, tyle tylko że wypłaca mu określone świadczenie nie z własnej kieszeni tylko poprzez świadczenie wypłacane przez przekazanego.

W literaturze rozważana jest jeszcze jedna sytuacja - tzw. zlecenie do inkasa. Jest to sytuacja, w której na linii waluty brak jest konkretnego stosunku prawnego, a zatem przekazujący ani nie zwalnia się od zobowiązania wobec odbiorcy ani nie udziela mu kredytu. Wtedy przyjmujemy, że ma tu miejsce zlecenie do inkasa. Stosujemy zatem przepisy o zleceniu - zleceniobiorca (odbiorca przekazu) będzie miał obowiązek wydać zleceniodawcy przedmiot świadczenia, które uzyskał.

Tu powodem faktycznym, gospodarczym może być to, że przekazujący który czeka na świadczenie od przekazanego sam go odebrać nie będzie mógł bo np. wyjeżdża, będzie nieosiągalny i udziela przekazu upoważniając odbiorcę żeby to świadczenie odebrał, a następnie przekazał przekazującemu.

Ad3). Trzeba podkreślić, że sam przekaz nie powoduje powstania stosunku prawnego między przekazanym a odbiorcą. Na linii zapłaty następuje spełnienie świadczenia, natomiast kauza - podstawa prawna tego świadczenia znajduje się w dwóch pozostałych stosunkach prawnych - w stosunku waluty i w stosunku pokrycia.

Przekaz jest czynnością upoważniającą i dlatego w ramach stosunku zapłaty nie powstaje żadne zobowiązanie.

Konsekwencją tego, że przekaz jest czynnością upoważniającą jest jego odwołalność. Ustawodawca jednak przewiduje od tego 2 wyjątki:

1. nie można odwołać przekazu jeżeli został przyjęty (powód jest tutaj dość oczywisty - przyjęcie przekazu powoduje powstanie zobowiązania między przekazanym a odbiorcą przekazu - w takim razie przekazujący nie może już w to zobowiązanie ingerować). Dopóki przekaz nie został przyjęty mieliśmy do czynienia tylko z czynnością upoważniającą którą można odwołać, po przyjęciu przekazu powstaje zobowiązanie na linii zapłaty i wtedy przekazu odwołać już nie można;

2. przekazu nie można również odwołać gdy świadczenie zostało spełnione - jeżeli przekazany skorzystał z upoważnienia które uzyskał od przekazującego i spełnił świadczenie to nie ma już miejsca na odwołanie przekazu, bo wymagałoby to dokonywania skomplikowanych rozliczeń pomiędzy stronami.

Przyjęcie przekazu:

W konstrukcji przekazu może się pojawić tzw. przyjęcie przekazu - jest to jednostronna czynność prawna, oświadczenie woli przekazanego wobec odbiorcy przekazu, które rodzi obowiązek spełnienia przekazanego świadczenia.

Przyjęcie przekazu powoduje powstanie zobowiązania na linii zapłaty. Odbiorca przekazu uzyskuje w ten sposób roszczenie wobec przekazanego. Przyjęcie przekazu jest zatem przykładem zobowiązania płynącego z jednostronnej czynności prawnej.

Zobowiązanie wynikające z przyjęcia przekazu ma charakter abstrakcyjny. Przekazanemu nie przysługują bowiem zarzuty ani ze stosunku waluty, ani ze stosunku pokrycia.

Przekazany może powoływać się tylko na:

1. zarzuty wynikające z treści przekazu - np. jeśli z treści przekazu wynikałoby, że miał zapłacić określoną sumę pieniężną w złotówkach to odbiorca przekazu nie może domagać się zapłaty w euro, jeśli miał spełnić świadczenie pieniężne to odbiorca nie może domagać się spełnienia świadczenia w naturze;

2. oraz na zarzuty które przysługują mu osobiście względem odbiorcy - zarzuty z innych stosunków prawnych jakie mogły występować między przekazanym a odbiorcą przekazu, np. zarzut potrącenia.

Zobowiązanie ma charakter abstrakcyjny, tym samym jest zobowiązaniem surowym - jeśli np. przekazany przekaz przyjął po czym okazało się, że on wcale nie był zobowiązany w stosunku do przekazującego, to niestety nie może tego podnieść w swoich relacjach z odbiorcą przekazu.

Oczywiście spełnienie świadczenia może spowodować powstanie roszczeń z bezpodstawnego wzbogacenia czy innych, ale pozostaje to już poza samą konstrukcją przekazu.

Przedawnienie:

Roszczenia odbiorcy przeciw przekazanemu wynikające z przyjęcia przekazu przedawniają się z upływem roku od daty przyjęcia przekazu.

---