Szacka: grupa społeczna
Społeczeństwo - zbiorowość trwająca przez wiele pokoleń (istniejąca dłużej niż życie jednostki), zespolona wewnątrz wielorakimi systemami stosunków społecznych, wyodrębniona od innych takich zbiorowości trwałą przynależnością członków i stanowiącą w mniejszym lub większym stopniu całość terytorialną. Dodatkową cechą społeczeństwa jest posiadanie wspólnych norm i wartości, a więc własnej kultury. Istotne jest również to, że rekrutacja członków do zbiorowości będącej społeczeństwem odbywa się głównie w drodze reprodukcji seksualnej.
Diada - zbiór dwóch osób.
Triada - zbiór trzech osób.
Niektórzy twierdzą, że grupa rozpoczyna się od diady. Jednak większość argumentów przemawia za tym, że od triady.
Zbiór trzech osób tworzy bardziej skomplikowaną i dynamiczną całość niż trzy osoby. Każda z trzech osób może ustosunkowywać się nie tylko do każdej z pozostałych dwóch, ale również do tego co dzieje się między nimi (co je łączy bądź dzieli). Wśród trzech osób mogą też powstawać zmienne sojusze dwóch osób przeciwstawiających się trzeciej.
Czynniki, które sprawiają, że pewna liczba osób może być traktowana jako spójna całość (a nie luźny zbiór):
Różnego rodzaju obiektywne relacje zachodzące miedzy tymi osobami:
Mówi się o zachodzących miedzy nimi „interakcjach” i wskazuje, że grupę społeczną charakteryzuje i wydziela z otoczenia „zagęszczenie” interakcji między jednostkami wchodzącymi w jej skład.
Posługując się tym kryterium nie można w odniesieniu do narodu czy klasy społecznej stosować określenia „grupa społeczna”.
Wszystkie grupy są zbiorowościami, lecz zbiorowości, które nie spełniają warunków interakcji członków, nie są grupami.
Czynniki subiektywne - świadomość wspólnoty, poczucie bycia grupą, postrzeganie siebie jako „my”, uznawanie tych samych wartości, podobny stosunek do tych samych symboli, przejawianie takich samych postaw.
Wewnętrzne ustrukturowanie grupy.
Interakcje miedzy członkami grupy zachodzą wedle stałych wzorów. Grupa społeczna to pewien zbiór osób, których pozycje i role są ze sobą powiązane.
Pojęcie grupy społecznej, nie mieszczące się w perspektywie interakcjonistycznej, jest podstawowym pojęciem i przedmiotem zainteresowania mikrosocjologii, która określa się jako strukturalistyczna. Z jej perspektywy grupa społeczna jest zbiorowością, którą charakteryzują struktury wewnątrzgrupowe. Ich istnienie jest warunkiem koniecznym uznania zbiorowości za grupę społeczną.
Tak rozumiana grupa społeczna jest postrzegana jako samoistna całość, będąca czymś więcej niż sumą składających się na nią jednostek i do nich nieredukowalną. Takie swoiste, nieredukowalne do swych części całości bywają określane mianem emergentnych.
Istotną cechą grupy, obok struktur wewnątrzgrupowych, jest to, że grupa wytwarza własne normy, wartości, wzory zachowań i reguły postępowania, których uznawanie i przestrzeganie obowiązuje jej członków. W ten sposób staje się instrumentem kontroli społecznej.
Struktury wewnątrzgrupowe:
Struktura socjometryczna:
Socjometria zajmuje się wzajemnymi oddziaływaniami miedzy ludźmi zachodzącymi we wszelkich grupach.
Badania socjometryczne prowadzone są za pomocą prostego kwestionariusza. Polegają na pytaniu każdego członka badanej zbiorowości, kogo chciałby mieć do towarzystwa w toku jakiejś czynności, a kogo nie. Niekiedy liczba tych wyborów jest dowolna, czasami zaś ograniczona do jednej lub dwóch osób.
Wybory i odrzucenia pozwalają na sporządzanie graficznych obrazów relacji interpersonalnych, które najczęściej przybierają postać tak zwanych socjogramów. Dane uzyskane dzięki kwestionariuszowi socjometrycznemu są także poddawane analizom statystycznym. W obu rodzajach analiz bywają brane pod uwagę bądź jedynie wybory pozytywne, bądź też łącznie z odrzuceniami. Analizy statystyczne, posługując się odpowiednimi wskaźnikami, pozwalają określić stopień ekspansywności grupy, spoistości grupy, zwartości grupy etc. Analiza danych socjometrycznych dostarcza również informacji o pozycji każdej jednostki w grupie i podziałach na podgrupy, nazywane czasem klikami.
Za klikę w tym przypadku uważa się taki zespół członków danej zbiorowości, których średnia wzajemna sympatia jest większa niż ich średnia sympatia do pozostałych członków danej zbiorowości.
W sumie test socjometryczny pozwala badać zarówno stosunki interpersonalne, jak i układ pozycji w grupie. Można spotkać pogląd, że powstanie struktury socjometrycznej jest tym, co przekształca luźny zbiór jednostek w grupę społeczną. Uważa się także, że to właśnie struktura socjometryczna jest wskaźnikiem wyznaczającym granice liczebności małej grupy. Oznacza to, że o jakiejś grupie możemy mówić jako o grupie małej tak długo, jak długo jednostki wchodzące w jej skład mogą się znać na tyle, aby mieć do siebie określony, pozytywny bądź negatywny stosunek.
Struktura przywództwa:
Chociaż przywódców charakteryzują pewne cechy osobowościowe, to zależność między tymi cechami a byciem przywódcą nie jest statystycznie istotna. Nie ma jednego typu osobowości przywódczej, ale różnego rodzaju sytuacje oraz cechy osobowościowe potencjalnych podwładnych sprzyjają pojawieniu się w danej zbiorowości przywódców o takich, a nie innych cechach osobowościowych.
W toku rozwiązywania zadania przez grupę kształtują się w niej dwie centralne role. Jedną jest organizowanie działań zmierzających do wykonania zadania, druga zaś zapobieganie konfliktom, dbałość o dobre stosunki i miłą atmosferę.
Przedmiotem zainteresowania są też style przywództwa i ich konsekwencje dla działań grupy. Najczęściej badano trzy style: autorytarny - przywódca wydaje polecenia, demokratyczny - przywódca wspólnie z podwładnymi uzgadnia sposób postępowania, anarchiczny - przywódca zachowuje pełny „luz” i nie podejmuje żadnych wysiłków, aby kierować grupą i organizować jej działania. Każdy z tych stylów ma inne konsekwencje.
Konsekwencja stylu autorytarnego jest pojawienie się w grupie agresji, która bywa przejawiana zarówno wobec przywódcy, jak i innych grup. Styl ten prowadzić może do atomizującej grupę apatii będącej rezultatem osobistego uzależnienia każdego członka od przywódcy. W autorytarnie kierowanej grupie zanika też inicjatywa. Grupa działa sprawnie tak długo, jak długo obecny jest przywódca, natomiast w przypadku jego nieobecności działanie grupy zamiera.
Styl demokratyczny sprzyja pojawianiu się skłonności do harmonijnej współpracy i wzajemnej pomocy oraz wytwarzaniu się pogodnej atmosfery. Poziom wzajemnej agresji jest niski. Nieobecność przywódcy nie prowadzi do przerwania działalności grupy.
Konsekwencją stylu anarchicznego jest dezorientacja. Na początku nikt nie wie, co ma robić. Ostatecznie aktywność może być duża, ale nie prowadzi do żadnych rezultatów. Wśród członków grupy wzrasta międzyosobniczy poziom agresji.
Stwierdzono także, że w grupach demokratycznych wyraźnie zaznaczają się indywidualne różnice między poszczególnymi członkami grupy. Są one mniej wyraźne w grupach anarchicznych, natomiast w autorytarnych ulęgają zatarciu.
Struktura komunikowania:
W badaniach nad strukturami komunikowania się przedmiotem zainteresowania był wpływ ich różnych kształtów na sposób funkcjonowania grupy jako całości. Tego rodzaju badania można uznać za dopełnienie badań nad konsekwencjami rozmaitych stylów przywództwa. Jest to o tyle zasadne, że przedmiotem badań są modele komunikacji o zróżnicowanym stopniu centralizacji, jedną zaś z cech roli przywódczej jest nasilenie interakcji przywódcy z pozostałymi członkami grupy.
Spójność grupy:
Grupa spójna to taka w której nie ma głębokich podziałów i wyraźnych podgrup czy klik. Wskaźnikami spójności grupy, poza samym brakiem wewnętrznych podziałów są: przejawianie takich samych postaw, uznawanie jednakowych norm i wzorów zachowań oraz wspólne działania. W tradycyjnym języku polskiej socjologii należałoby powiedzieć, ze grupa spójna, to tak, która spaja silna więź społeczna.
Stopień spójności grupy to stopień w jakim grupa „trzyma się razem”. Jest on wypadkową wszystkich działających na jej członków sił, które skłaniają ich do pozostawania w grupie. Z punktu widzenia jednostki można wskazać dwa rodzaje motywacji skłaniających ludzi do bycia razem i wspólnego podejmowania różnych działań. Jednym z nich jest wzajemna atrakcyjność członków, której odzwierciedleniem jest struktura socjometryczna grupy. Drugim - korzyści i satysfakcje, jakie wynikać mogą z członkostwa w grupie w postaci np. wzrostu własnego prestiżu bądź sprawniejszego działania i łatwiejszego osiągnięcia celu uważanego za ważny. Ze względu na te różnice motywacji wyróżnia się grupy ekspresyjne i instrumentalne.
Grupa ekspresyjna - np. grupa młodych ludzi, którzy lubią być razem, wspólnie spędzać czas, pić piwo, chodzić do dyskoteki i wyjeżdżać razem na wakacje.
Grupa instrumentalna - np. grupa młodych ludzi, którzy stowarzyszają się w celu prowadzenia wspólnej działalności zarobkowej.
W każdej grupie niezależnie od jej charakteru występuje skłonność do wzmacniania jej spójności. W tym kierunku działają wytwarzające się w grupie specyficzne obyczaje, systemy wewnątrzgrupowych wartości czy sposób komunikowania się językiem aluzji niezrozumiałym dla osób spoza grupy. Trwając, grupa konsoliduje się.
Grupy bardziej spójne silniej dominują nad swoimi członkami. Wraz ze wzrostem spójności wzrasta skłonność, a także możliwość kontrolowania członków przez grupę. Wzrasta konformizm i tendencja do odrzucania dewiantów.
Im bardziej grupie zależy na jej członkach lub jej członkom na grupie, tym większy jest nacisk grupy na jednostkę w kierunku podporządkowania jej normom grupowym. Jednocześnie im jednostka jest mniej pewna własnej pozycji w grupie i im bardziej obawia się braku akceptacji, która może doprowadzić do wykluczenia, tym bardziej skłonna jest do zachowań konformistycznych. Jednostka pewna własnej pozycji i mająca poczucie pełnej akceptacji może sobie pozwolić na mniej konformistyczne zachowania.
Istnieje „bezpieczny poziom spójności grupy”, którego przekroczenie może mieć negatywne skutki. Jednym z nich jest dezindywidualizacja jednostek i uznanie grupy za wartość najwyższą oraz utożsamianie się z nią aż do zatraty własnej, indywidualnej tożsamości, a nawet instynktu samozachowawczego, co zresztą może wystąpić nie tylko w małej grupie. Dramatycznym przykładem są zbiorowe samobójstwa popełniane przez członków niektórych sekt.
Innym skutkiem jest tzw. „syndrom myślenia grupowego”. Jednostka czuje się tak zrośnięta z grupą, że powstrzymuje się nie tylko od kwestionowania głoszonych w grupie poglądów i wyrażania wątpliwości co do trafności podejmowanych decyzji, ale także ignoruje informacje podważające te poglądy i wskazujące na możliwość innych, lepszych niż przyjęte, rozwiązań.
Rodzaje grup:
Grupa pierwotna:
Wg Cooleya : „grupa odznaczająca się ścisłym zespoleniem jednostek poprzez stosunki osobiste (face to face) i współpracę”. Wyróżnił on pięć cech grupy pierwotnej: względna trwałość, bezpośrednie kontakty, małą liczebność, niewyspecjalizowany charakter kontaktów, względna zażyłość uczestników.
O szczególnym charakterze grupy pierwotnej decyduje niewyspecjalizowany charakter kontaktów i względna zażyłość jej członków.
Niewyspecjalizowany charakter oznacza kontaktów oznacza, że ważniejsze są kontakty z druga osobą jako taką niż płaszczyzna kontaktów, która może być za każdym razem inna. Ważniejsze jest, z kim niż co się robi.
O grupie pierwotnej można też powiedzieć, że jej członków łączą przede wszystkim stosunki osobowe, a nie rzeczowe.
Stosunki osobowe to takie stosunki, w których druga osoba jest wartością autoteliczną, a relacje z nią są celem samym w sobie.
Stosunki rzeczowe, to takie w których druga osoba ma wartość instrumentalną, a relacje z nią prowadzą do osiągnięcia jakiegoś celu poza nią sama.
W innym sformułowaniu stosunki osobowe to stosunki między osobami, a stosunki rzeczowe - miedzy rolami społecznymi, kiedy jest mało ważne kto pełni dana role, a jest ważne jak ją pełni.
Uczestniczenie w grupach pierwotnych zaspokaja podstawowe potrzeby emocjonalne i psychologiczne człowieka.
Małe grupy o charakterze grup pierwotnych pośredniczą w komunikowaniu się jednostki z makrostrukturalnym poziomem życia społecznego. Działają również z jednej strony jako przekaźnik, a z drugiej filtr komunikatów płynących z makrostrukturalnego poziomu.
Z perspektywy biologii ewolucyjnej małe grupy o charakterze grup pierwotnych stanowią naturalne środowisko człowieka.
Grupa wtórna:
Grupa, która nie spełnia warunków grupy pierwotnej.
Pojecie grupy wtórnej rzadko występuje samodzielnie i najczęściej pojawia się wraz z pojęciem grupy pierwotnej jako jego kontrastowe przeciwstawienie służące uwydatnieniu cech właściwych grupie pierwotnej.
Grupa własna i obca:
Grupę własną postrzega się zazwyczaj jako bardziej zróżnicowaną i zindywidualizowaną niż grupę obcą.
W odniesieniu do grupy własnej zapamiętuje się raczej zachowania dobre, pozytywne, natomiast w odniesieniu do obcej - złe, negatywne.
Zachowania pozytywne grupy obcej tłumaczy się najczęściej niezależną od nich sytuacją zewnętrzną, negatywne zaś - ich paskudnym charakterem.
W przypadku grupy własnej powodów zachowań negatywnych szuka się w koniecznościach wynikających z sytuacji zewnętrznej, pozytywnych zaś - w szlachetnym charakterze jej członków.
Stosując określenie „grupa własna”, najczęściej nie zwraca się specjalnej uwagi, czy dany zbiór ludzi spełnia kryteria bycia grupą, i koncentruje ją na samym występowaniu podziału na „my”, i „oni”, „swoi” i „obcy”, oraz jego konsekwencjach. Wskutek tego określenie „grupa własna” często oznacza po prostu zbiór ludzi postrzegających się w jakiejś sytuacji jako „my”.
To kultura dostarcza kryteriów podziału na swoich i obcych oraz znaków indentyfikacyjnych pozwalających ich od siebie odróżnić.
Grupa odniesienia:
Grupa, która jest dla danej jednostki źródłem norm i wartości, a także wzorów zachowa, wedle których modeluje własne postępowanie.
W innym znaczeniu: Grupa, która jest dla jednostki tłem oceny przez nią własnej sytuacji lub postępowania.
Ocena własnej sytuacji na tle innych dokonywana jest z perspektywy rozdziału kar i nagród.
Oceniać własne postępowanie można zarówno przez zestawienie z norma uznawaną w grupie, którą jest dla nas grupa odniesienia, jak i z zachowaniem się innych członków tej grupy. Uzasadnieniem własnego postępowania staje się wówczas powoływanie na to, ze „inni tak robią”, czy tez „inni tak nie robią”.
Względne upośledzenie - poczucie upośledzenia wiąże się nie tyle z umiejscowieniem na obiektywnej skali posiadanych dóbr, ile z postrzeganiem własnego usytuowania w stosunku do innych osób o podobnych cechach, czyli zależy od subiektywnej skali ich pozycji.
Skłonność do buntów i protestów cechuje wcale nie głównie tych, którzy są w najgorszej sytuacji ekonomicznej, ale tych, którzy postrzegają się w sytuacji upośledzenia, nawet jeśli ich obiektywna sytuacja jest wyraźnie lepsza niż najbiedniejszych.
Grupy odniesienia bywają zarówno grupami odniesienia pozytywnego jak i negatywnego.
Jednostka ma zazwyczaj więcej niż jedna grupę odniesienia.
Termin „grupa odniesienia” jest stosowany nie tylko wobec zbiorowości spełniających kryteria bycia grupa, ale także wobec zbiorowości, które tych kryteriów nie spełniają, a nawet wobec kategorii ludzi o pewnych wspólnych cechach czy cesze, np. kategorii zawodowych.
Grupa odniesienia może być zarówno grupą do której jednostka należy, jaki i taka, której nie jest uczestnikiem.
W społeczeństwach mobilnych, otwartych, w których zmiany pozycji i przynależności grupowych są nie tylko możliwe, ale i łatwe, jednostka może orientować się nie na grupy do których należy, ale do których aspiruje. Takie zorientowanie może być użyteczne jako rodzaj socjalizacji przygotowującej do członkostwa w nowej grupie czy też do przynależności do nowej, np. zawodowej kategorii.
W społeczeństwach zamkniętych jednostka, która, uczestnicząc w jednej grupie, żyje wedle norm i standardów innej, takiej, do której nie mazanych szans należeć staje się dziwolągiem i zostaje uznana za dewianta lub zostaje wyłączona z tej pierwszej, i nigdzie nie przynależąc staje się człowiekiem marginesu.
Z perspektywy funkcjonalistycznej uwaga skupia się na funkcjach i dysfunkcjach grup odniesienia w stosunku do jednostek i zbiorowości.
W przypadku perspektywy interakcjonistycznej grupa odniesienia jest przedmiotem zainteresowania jako grupa, której światopogląd jest dla aktora układem odniesienia w organizowaniu własnego sposobu postrzegania i reagowania.