VERNANT Źródła myśli greckiej
Świat duchowy polis - Polis pojawia się między VIII a VII wiekiem.
System polis:
przewaga słowa nad innymi instrumentami władzy. Mowa - instrument polityczny, klucz autorytetu w państwie, środek rządzenia i panowania nad innymi. Mowa to starcie poglądów, dyskusja, argumentacja, wymaga publiczności.
Między polityką a słowem istnieje wzajemna więź. Sztuka polityczna polega na władaniu mową.
przewaga pełnej jawności najważniejszych przejawów życia społecznego.
Polis istnieje, gdy wyodrębniona zostanie sfera życia publicznego w dwóch różnych znaczeniach tego słowa:
jako dziedzina, która wszystkich interesuje (sprawy prywatne)
jako dziedzina działań wszystkim dostępnych (wykonywane w pełnym świetle dnia w przeciwieństwie do działań tajemnych)
Kultura grecka tworzy się poprzez otwieranie dla większego kręgu dostępu do świata duchowego. Wiedza, mierniki wartości, sposoby myślenia, stając się elementami powszechnej kultury zostają wyniesione na plac publiczny, poddane krytyce i dyskusji.
pismo miało dostarczać środka wspólnej kultury i pozwolić na rozpowszechnienie dotąd zastrzeżonej wiedzy. Obok recytowania z pamięci tekstów Homera i Hezjoda, pismo stanowiło podstawę greckiego wychowania. Zrodziło się wymaganie, by prawa zostały spisane. W ten sposób zapewniono im stałość i trwałość.
tworząca się polis przywłaszcza sobie dawne obrzędy religijne, obrzędy te stają się oficjalnymi kultami polis. Przekształcają się dawne posągi bóstw, tracą moc skutecznego symbolu, stają się obrazami z funkcją obrzędowego oglądania.
Życie społeczne dochodzi do całkowitej jawności nie bez trudu i nie bez oporu. Proces upowszechniania odbywa się etapami. Desakralizacji życia politycznego odpowiada powstanie religii urzędowej, zachowującej dystans wobec praw ludzkich.
Ponadto w obrębie życia religijnego rozwijają się stowarzyszenia oparte na tajemnicy (sekty i misteria to grupy zamknięte). Miały wyodrębniać mniejszości wybranych, która korzystać miała z przywilejów nieosiągalnych dla ogółu.
Misterium - obiecują szczęśliwą nieśmiertelność, religia osobistego zbawienia
podobieństwo obywateli , na tym podobieństwie opiera się jedność polis, bo tylko ludzie podobni mogli być ze sobą zjednoczeni. Wszyscy, którzy należą do państwa określają się jako podobni i jako równi.
Mimo tego, co ich różni widzą się w polityce jako jednostki, które można wymieniać w obrębie systemu, którego rządzącym prawem jest równowaga, a normą równość.
stan żołnierski w polis pokrywa się z obywatelskim. Przemiany uzbrojenia i sposób walki wpływają na osobowość wojownika, zmieniają jego status społeczny i obraz psychologiczny. Hoplita ciężko uzbrojony, walczący w szeregu, człowiek bitwy. Hoplita powinien odrzucić pokusę indywidualnego wyczynu. Cnota wojskowa tworzy pełne panowanie nad sobą , poddanie się dyscyplinie. Falanga z hoplity tak jak polis z obywatela czyni element wymienialny na inny.
W chwili powstania filozofia znajdzie się w położeniu dwuznacznym:
Dążenia jej i aspiracje będą ją łączyć więzami z misteryjnymi wtajemniczeniami i dysputami agory.
Będzie się wahać między duchem tajemnicy a jawnością dyskusyjnego starcia.
Filozof raz uzna się za jedynego człowieka zdolnego kierować państwem, innym razem wycofa się ze świata, by skupić się na czysto osobistej mądrości.
W Sparcie największą rolę w tworzeniu nowej mentalności odegrał czynnik wojskowy. Sparta wyrażała potrzebę świata zrównoważonego i uporządkowanego przez prawa, tyle że realizowała ją odmiennie. Kładziono nacisk na wtajemniczenie wojowników. Porządek- ogranicza władzę wszystkich jednostek, wyznacza kres ich woli ekspresji
Ład- jest przed władzą
Mowa - nie może stać się instrumentem politycznym ani przybierać formy dyskusji
Strach- czyni obywateli posłusznymi
Kryzys miasta - państwa
Moment kryzysu zaczyna się pod koniec VII w i rozwija się w w VI, zostaje poddany w wątpliwość cały system wartości. Konsekwencjami kryzysu w zakresie prawa i życia społecznego będą reformy związane z imionami zarówno boskich czyścicieli (Epimenides, Solon). Natomiast w życiu umysłowym konsekwencją będzie usiłowanie określenia ram nowej etyki greckiej i opracowanie jej podstawowych pojęć.
Punkt wyjścia z kryzysu ma charakter ekonom, zaś początkowo kryzys przybiera formę września religijnego i społecznego i prowadzi do narodzin refleksji moralnej i politycznej o charakterze epickim, która w pozytywny sposób podejmuje problemy ładu i nieładu ludzkiego świata.
1